Δημήτριος Λουκάτος

Δημήτριος Λουκάτος
Γενικές πληροφορίες
Γέννηση1908[1]
Θάνατος22  Οκτωβρίου 2003
Χώρα πολιτογράφησηςΕλλάδα[2]
Εκπαίδευση και γλώσσες
Ομιλούμενες γλώσσεςνέα ελληνική γλώσσα[3]
Πληροφορίες ασχολίας
Ιδιότηταανθρωπολόγος
διδάσκων πανεπιστημίου
δεδομένα

Ο Δημήτριος Λουκάτος ( 1908 - 2003 ) ήταν Έλληνας λαογράφος και πανεπιστημιακός. Στο έργο του έχει καταγράψει μεγάλο μέρος του νεοελληνικού λαϊκού παροιμιακού λόγου.

Βιογραφικό

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Γεννήθηκε τον Μάρτιο του 1908 στο Αργοστόλι της Κεφαλονιάς και ήταν το δεύτερο από τα έξι παιδιά του ψάλτη Σωτήριου και της Χαρίκλειας. Τελείωσε το γυμνάσιο στη γενέθλια πόλη του και το 1925 μετακόμισε στην Αθήνα για να σπουδάσει φιλολογία. Έγινε δεκτός στη Φιλοσοφική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών με υποτροφία της Ακαδημίας Αθηνών και αποφοίτησε από τη σχολή το 1930 με δύο πτυχία, στη φιλολογία και την παιδαγωγική, με βαθμούς «λίαν καλώς» και «άριστα» αντίστοιχα.[4]

Μετά την εκπλήρωση της στρατιωτικής του θητείας διορίστηκε καθηγητής στο Γυμνάσιο Κεραμειών Κεφαλονιάς τον Φεβρουάριο του 1931. Εκεί ξεκίνησε να δραστηριοποιείται στη λαογραφία και συνεργάστηκε με τους μαθητές του για την επισήμανση και καταγραφή λαογραφικού υλικού. Τρία χρόνια αργότερα, το Νοέμβριο του 1934 πήρε μετάθεση για το Η' Γυμνάσιο Αρρένων Αθηνών, όπου ήταν συνάδελφος με τον Γεώργιο Μέγα, με τον οποίο μοιράζονταν την αγάπη για τη λαογραφία. Το 1937 ο Λουκάτος πήρε προαγωγή και μετατέθηκε στο Γυμνάσιο Κιλκίς, αλλά ένα χρόνο αργότερα θα αποσπαστεί στο Λαογραφικό Αρχείο της Ακαδημίας Αθηνών ύστερα από αίτημα του Μέγα, ο οποίος στο μεσοδιάστημα είχε διοριστεί διευθυντής του.[4] Ανέλαβε τη σύνταξη των εκδόσεων του Αρχείου, θέση που διατήρησε με ορισμένα διαλείμματα για 23 χρόνια[5].

Κατά τη διάρκεια του ελληνοϊταλικού πολέμου το 1940 ο Λουκάτος πολέμησε ως οπλίτης στο μέτωπο της Αλβανίας. Χρόνια αργότερα, η έκδοση του πολεμικού του ημερολογίου θα αποτελέσει το κύκνειο άσμα του.[6] Στα χρόνια της κατοχής εντάχθηκε στο ΕΑΜ και έδρασε ως μέλος μιας εαμικής ομάδας στην Ακαδημία Αθηνών. Δεν θέλησε να λάβει μέρος στον εμφύλιο που ξέσπασε μετά την απελευθέρωση της Ελλάδας και έφυγε το 1947 για μεταπτυχιακές σπουδές στα Ινστιτούτα Εθνολογίας και Βυζαντινών και Νεοελληνικών Σπουδών της Σορβόνης με υποτροφία της γαλλικής κυβέρνησης. Η επαφή του με τη Γαλλική Εθνολογική Σχολή θα επηρέαζε στη συνέχεια το έργο του.[7] Ανακηρύχθηκε διδάκτορας το 1950 με θέμα La Bible dans le parler proverbial du peuple grec.[8]

Επέστρεψε στην Ελλάδα και το 1951 νυμφεύτηκε τη φιλόλογο Ζωή Μπιμπίκου, αδερφή της πανεπιστημιακού Ελένη Μπιμπίκου - Αντωνιάδη.[5] Το 1964 εξελέγη καθηγητής Λαογραφίας στη νεοσύστατη τότε Φιλοσοφική σχολή του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων ως ένας από τους πρώτους τρεις καθηγητές της, την οποία βοήθησε να εδραιωθεί. Οι λαογραφικές έρευνες, τις οποίες ανέθετε στους φοιτητές του, αποτέλεσαν τη βάση του λαογραφικού αρχείου του πανεπιστημίου.[9] Παρέμεινε στη θέση του μέχρι το 1969, οπότε και παραιτήθηκε, επειδή δεν μπορούσε να συνεχίσει να εργάζεται στις συνθήκες που είχε δημιουργήσει η τότε Δικτατορική κυβέρνηση στα πανεπιστήμια. Το 1978 εξελέγη πρόεδρος της Ελληνικής Λαογραφικής Εταιρείας, θέση που διατήρησε μέχρι το 2002. Την ίδια χρονιά και για τρία χρόνια δίδαξε λαογραφία στη Φιλοσοφική Σχολή του Πανεπιστημίου Κρήτης και το 1984-85 στο νέο τότε Παιδαγωγικό Τμήμα Δημοτικής Εκπαίδευσης του Πανεπιστημίου Πατρών.[10]

Το έργο του

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Το συγγραφικό έργο του Λουκάτου είναι εκτενέστατο και πολυποίκιλο. Αριθμεί πάνω από 700 δημοσιεύματα, που περιλαμβάνουν βιβλία, δημοσιεύσεις σε επιστημονικά περιοδικά, πρακτικά συνεδρίων, άρθρα σε εφημερίδες κ.ά. Παραπομπές σε άρθρα του υπάρχουν σε όλες σχεδόν τις εκδόσεις που ασχολούνται με την ελληνική Λαογραφία και Ανθρωπολογία.

Επιστημονικά ο Λουκάτος, ιδιαίτερα στο ξεκίνημα της καριέρας του, ακολούθησε τα βήματα του ιδρυτή της λαογραφίας στην Ελλάδα Νικόλαου Πολίτη. Οι σπουδές του στη Γαλλία τον επηρέασαν και μετέπειτα εφάρμοσε νεωτερικές θεωρίες και μεθόδους καταγραφής και περιγραφής των λαογραφικών φαινομένων, χωρίς να έρχεται σε ρήξη με το έργο των προγενέστερων. Σύμφωνα με κάποιος μελετητές, το έργο του αποτελεί ένα μεταβατικό στάδιο ανάμεσα στην παραδοσιακή και τη σύγχρονη λαογραφία.[11] Κατά το 1963, ο Λουκάτος παρατηρώντας τη γοργή αστικοποίηση της ελληνικής κοινωνίας αντιλήφθηκε την ανάγκη της αναθεώρησης της άποψης πως η λαϊκή δημιουργία ταυτίζεται με τις αγροτικές κοινότητες του 19ου αιώνα, εγκαινιάζοντας με αυτό τον τρόπο τον όρο της σύγχρονης ή αστικής λαογραφίας.[12]

Στο έργο του ασχολήθηκε με ιδιαίτερο ενδιαφέρον με τα έθιμα της Κεφαλονιάς. Τα πρώτο βιβλίο του, η "Κεφαλονίτικη λατρεία" του 1946, είναι μια καταγραφή των ιδιαίτερων λαϊκών θρησκευτικών εθίμων της πατρίδας του συνοδευόμενη από ένα γλωσσάρι τοπικών λέξεων γύρω από την Ορθόδοξη λατρεία. Η καταγραφή της θρησκευτικής ζωής και της λαϊκής λατρείας απασχόλησε τον Λουκάτο σε μεγάλο τμήμα του έργου του.[13]

Το δεύτερο βιβλίο του, τα "Κεφαλονίτικα γνωμικά" -μια καταγραφή των γνωμικών και παροιμιών του νησιού- πηγάζει και αυτό από τη σχέση του με τον τόπο του. Ταυτόχρονα, αποτελεί το πρώτο μιας σειράς έργων του, που καταγράφουν και μελετούν τον ελληνικό λαϊκό παροιμιακό λόγο, που εκτείνεται σε συνολικά 4 βιβλία και 65 άρθρα σε διάφορα περιοδικά. Επιπλέον, κατά την περίοδο της εργασίας του στο Λαογραφικό Αρχείο είχε εργαστεί ειδικά στο Αρχείο Παροιμιών του Νικόλαου Πολίτη, το οποίο διευθέτησε και εμπλούτισε.[14]

Από τα ακαδημαϊκά έργα του Λουκάτου, το σημαντικότερο ίσως είναι τα "Σύγχρονα Λαογραφικά" του 1963, που ανανέωσαν την ελληνική λαογραφία. Ο Λουκάτος όμως δεν ήταν μόνο πανεπιστημιακός δάσκαλος, αλλά τον ενδιέφερε η επαφή του με ένα ευρύτερο κοινό. Το έργο του με τη μεγαλύτερη απήχηση ήταν η πενταλογία του για τα θέματα της λαϊκής λατρείας κατά εποχή του χρόνου, που εκδόθηκε στο σύνολό της από τις εκδόσεις Φιλιππότη, και επανεκδόθηκε πολλές φορές. Δείγμα της εξωστρέφειάς του είναι και οι πολλές επιστολές του προς τον τύπο, ιδιαίτερα την εφημερίδα Καθημερινή.[15]

Διακρίσεις

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Το έργο του Λουκάτου αναγνωρίστηκε τόσο στην Ελλάδα όσο και στο εξωτερικό. Η ελληνική πολιτεία τον τίμησε το 1965 με το παράσημο του "Ταξιάρχη του Φοίνικος", ενώ η Ακαδημία Γραμμάτων και Τεχνών του Παλέρμο Ιταλίας του έδωσε τιμητικό τίτλο το 1978. Το 1981 τιμήθηκε από το Πανεπιστήμιο της Βιέννης με το Βραβείο Χέρντερ. Τιμητικούς τόμους του αφιέρωσαν το διεθνές λαογραφικό περιοδικό «Proverbium» (1985), τα Πανεπιστήμια Κύπρου και Ιωαννίνων (1988) και η Εταιρεία Κεφαλληνιακών Ιστορικών Μελετών. Το 1998 εξελέγη επίτιμο μέλος της Εταιρείας Ελλήνων Λογοτεχνών. Το 2000 η Ακαδημία Αθηνών του απένειμε το Αργυρό Αριστείο Γραμμάτων και Τεχνών για τη συνολική προσφορά του στην επιστήμη της Λαογραφίας.[4]

Ύστερος βίος

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Ο Λουκάτος συνέχισε να δραστηριοποιείται ως πρόεδρος της Λαογραφικής Εταιρείας μέχρι και τα τελευταία χρόνια της ζωής του. Το 1993 συνεργάσθηκε με το Ευρωπαϊκό Κέντρο Τέχνης της Ελλάδος ως ειδικός επιστημονικός σύμβουλος ύλης του Επίτομου Εγκυκλοπαιδικού Λεξικού της Βυζαντινής Μουσικής[16][17]. Τακτική ήταν και η παρουσία του στο Λαογραφικό Αρχείο. Πέθανε στις 22 Οκτωβρίου του 2003 και κηδεύτηκε στο νεκροταφείο της Νέας Σμύρνης. Ήταν χήρος από το 1976 και είχε ένα γιο, το Σωτήρη, διδάκτορα Φυσικής του Πανεπιστημίου του Παρισιού και ερευνητή.[18]

Ενδεικτική Βιβλιογραφία

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
  • Κεφαλονίτικη Λατρεία (1946)
  • Κεφαλονίτικα Γνωμικά (1952)
  • Νεοελληνικά Λαογραφικά Κείμενα (1957)
  • Σύγχρονα Λαογραφικά (1963)
  • Εισαγωγή στην Ελληνική Λαογραφία (πανεπιστημιακά μαθήματα, 1966)
  • Νεοελληνικοί Παροιμιόμυθοι (1972)
  • Εισαγωγή στην Ελληνική Λαογραφία (1977)
  • Χριστουγεννιάτικα και των Γιορτών (1979)
  • Πασχαλινά και της Άνοιξης (1980)
  • Τα Καλοκαιρινά (1981)
  • Τα Φθινοπωρινά (1982)
  • Συμπληρωματικά του Χειμώνα και της Άνοιξης (1985)
  • Οπλίτης στο Αλβανικό Μέτωπο (2001)
  • Λαογραφικά σύμμεικτα της νήσου Παξών (2002)

Επανεκδόσεις έργων του

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
  • Εισαγωγή στην Ελληνική Λαογραφία (1992)
  • Πασχαλινά και της Άνοιξης (1995)
  • Τα Φθινοπωρινά (1995)
  • Χριστουγεννιάτικα και των Γιορτών (1997)

Παραπομπές

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
  1. ↑ 1,0 1,1 Εθνική Βιβλιοθήκη της Γαλλίας: (Γαλλικά) καθιερωμένοι όροι της Εθνικής Βιβλιοθήκης της Γαλλίας. 13771872j.
  2. ↑ Εθνική Βιβλιοθήκη της Γαλλίας: «BnF catalogue général» (Γαλλικά) Εθνική Βιβλιοθήκη της Γαλλίας. Παρίσι.
  3. ↑ Εθνική Βιβλιοθήκη της Γαλλίας: (Γαλλικά) καθιερωμένοι όροι της Εθνικής Βιβλιοθήκης της Γαλλίας. 13771872j. Ανακτήθηκε στις 10  Οκτωβρίου 2015.
  4. ↑ 4,0 4,1 4,2 Αλεξιάδης, Μηνάς Αλ. (2 Νοεμβρίου 2003). «Ο δάσκαλος της Λαογραφίας». Το Βήμα. http://www.tovima.gr/opinions/article/?aid=154847. 
  5. ↑ 5,0 5,1 «Μεγάλη απώλεια της λαογραφίας». Ριζοσπάστης. 25 Οκτωβρίου 2003. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 2013-10-21. https://web.archive.org/web/20131021221502/http://www1.rizospastis.gr/wwwengine/story.do?id=2019053. Ανακτήθηκε στις 2014-04-18. 
  6. ↑ Μπουκαλάς, Παντελής (30 Οκτωβρίου 2001). «Οι αμέτρητοι, «άσημοι» ραψωδοί ενός έπους...». Η Καθημερινή. http://www.kathimerini.gr/104031/article/politismos/arxeio-politismoy/oi-ametrhtoi-ashmoi-raywdoi-enos-epoys. 
  7. ↑ Αλεξάκης, Ελευθέριος (2008). «Η Γαλλική Εθνολογική Σχολή και η Λαογραφία του Δημητρίου Λουκάτου». Ο Δημήτριος Σ. Λουκάτος και η Ελληνική Λαογραφία. 
  8. ↑ Αικατερίνη Πολυμέρου-Καμηλάκη, «Νεκρολογίες: Δημήτριος Λουκάτος (1908-2003)», Επετηρίς του Κέντρου Ερεύνης της Ελληνικής Λαογραφίας τομ. 29-30 (1999-2003), σελ.560
  9. ↑ Βρέλλη-Ζάχου, Μαρίνα (2008). «Μαρτυρίες υλικού βίου και πολιτισμού στα χειρόγραφα των μαθητών του Δημ. Σ. Λουκάτου (Λαογραφικό Αρχείο Πανεπιστημίου Ιωαννίνων)». Ο Δημήτριος Σ. Λουκάτος και η Ελληνική Λαογραφία. 
  10. ↑ Επετηρίς του Κέντρου Ερεύνης της Ελληνικής Λαογραφίας τομ. 29-30 (1999-2003), σελ.560
  11. ↑ Μερακλής, Μ.Γ. (2008). «Ο Δημήτριος Σ. Λουκάτος ανάμεσα στο νεωτερισμό και την παράδοση». Ο Δημήτριος Σ. Λουκάτος και η Ελληνική Λαογραφία. 
  12. ↑ Συλλογικό έργο, Ενδύεσθαι - Για ένα Μουσείο Πολιτισμού του Ενδύματος, Πελοποννησιακό Λαογραφικό Ίδρυμα, 2010, σελ. 30.
  13. ↑ Βαρβούνης, Μανώλης Γ. (2008). «Η συμβολή του Δημητρίου Λουκάτου στην έρευνα της ελληνικής θρησκευτικής Λαογραφίας». Ο Δημήτριος Σ. Λουκάτος και η Ελληνική Λαογραφία. 
  14. ↑ Δουλαβέρας, Αριστείδης (2008). «Ο παροιμιολόγος Δημήτριος Σ. Λουκάτος και το διεθνές περιοδικό Proverbium». Ο Δημήτριος Σ. Λουκάτος και η Ελληνική Λαογραφία. 
  15. ↑ Αλεξιάδης, Μηνάς (2008). «Επιστολές του Δημ. Σ. Λουκάτου σε Αθηναϊκές Εφημερίδες». Ο Δημήτριος Σ. Λουκάτος και η Ελληνική Λαογραφία. 
  16. ↑ «Dictionary of Byzantine Music». euarce (στα Αγγλικά). Ανακτήθηκε στις 30 Αυγούστου 2021. 
  17. ↑ «Επίτομο εγκυκλοπαιδικό λεξικό της βυζαντινής μουσικής : της ανά τον κόσμο Ελληνορθόδοξης Εκκλησίας / Ολυμπία Ν. Τολίκα». anemi.lib.uoc.gr. Ανακτήθηκε στις 30 Αυγούστου 2021.  Στην Ψηφιακή Βιβλιοθήκη Νεοελληνικών Σπουδών «Ανέμη»
  18. ↑ Μπίστικα, Ελένη (24 Οκτωβρίου 2003). «Της Θλίψης και του Αποχαιρετισμού, για τον καθηγητή Δημήτρη Σωτ. Λουκάτο». Η Καθημερινή. http://www.kathimerini.gr/693155/opinion/epikairothta/arxeio-monimes-sthles/ths-8liyhs-kai-toy-apoxairetismoy-gia-ton-ka8hghth-dhmhtrh-swt-loykato.