Δον Ζουάν ή Το πέτρινο συμπόσιο

Δον Ζουάν

Έκδοση του 1682
Συγγραφέας	Μολιέρος
Τίτλος	Dom Juan ou le Festin de Pierre
Γλώσσα	Γαλλικά
Ημερομηνία δημιουργίας	1665
Ημερομηνία δημοσίευσης	1682
Μορφή	θεατρικό έργο
Βασίζεται σε	Δον Ζουάν
LC Class	OL83250W
LΤ ID	285709
Σχετικά πολυμέσα
δεδομένα (π • σ • ε )

Δον Ζουάν ή Το πέτρινο συμπόσιο (γαλλικός τίτλος: Dom Juan ou le Festin de Pierre) είναι πεντάπρακτη κωμωδία σε πρόζα του Μολιέρου βασισμένη στον ισπανικό θρύλο του Δον Ζουάν Τενόριο, που παρουσιάσθηκε πρώτη φορά στο θέατρο του Παλαί Ρουαγιάλ στο Παρίσι το 1665. Το έργο είναι επίσης γνωστό με τον συντομευμένο τίτλο Δον Ζουάν.^[1]

Το έργο παρουσιάζει την ιστορία των δύο τελευταίων ημερών της ζωής του δον Ζουάν Τενόριο, ο οποίος είναι ένας νεαρός, ελευθεριακός αριστοκράτης γνωστός ως αποπλανητής γυναικών και άθεος. Ο ανήθικος άνδρας σαγηνεύει, παντρεύεται και εγκαταλείπει την Ελβίρα, που την θεωρεί μια ακόμη ερωτική του κατάκτηση. Αργότερα, προσκαλεί σε δείπνο το άγαλμα ενός ανθρώπου που πρόσφατα είχε δολοφονήσει. Το άγαλμα δέχεται και ανταποδίδει την πρόσκληση του δον Ζουάν. Κατά τη διάρκεια της δεύτερης βραδιάς τους, το πέτρινο άγαλμα του δολοφονημένου άνδρα οδηγεί τον δον Ζουάν στην Κόλαση.^[2]

Η κωμωδία του Μολιέρου προέρχεται από το ισπανικό έργο Ο Απατεώνας της Σεβίλης και ο πέτρινος συνδαιτυμόνας (1630)^[3] του Τίρσο δε Μολίνα, αλλά κάθε θεατρικός συγγραφέας που διασκεύασε το έργο παρουσιάζει μια διαφορετική ερμηνεία του ελευθεριακού πρωταγωνιστή. Ο δον Ζουάν του Μολιέρου είναι ένας Γάλλος που παραδέχεται ότι είναι άθεος και ελεύθερος στοχαστής. Αντίθετα, ο δον Ζουάν του ντε Μολίνα είναι ένας Ισπανός που παραδέχεται ότι είναι Καθολικός και πιστεύει ότι με τη μετάνοια και την άφεση των αμαρτιών του θα μπορέσει να γίνει δεκτός στον Παράδεισο, αν και ο θάνατος έρχεται νωρίς και ανατρέπει τα σχέδιά του. Τόσο στην ισπανική όσο και στη γαλλική εκδοχή, ο δον Ζουάν πηγαίνει στην Κόλαση.

Σε όλη την πλοκή του Δον Ζουάν ή Το πέτρινο συμπόσιο, ο υπηρέτης Σγαναρέλος είναι ο μόνος χαρακτήρας που υπερασπίζεται τη θρησκεία, αλλά ο δεισιδαιμονικός καθολικισμός του δεν επηρεάζει τις ελευθέριες απόψεις του δον Ζουάν για τη θρησκεία και τα κοινωνικά και ηθικά του πρότυπα.

Το έργο, που συνδυάζει κωμικές και σοβαρές, ακόμη και τραγικές σκηνές, έγινε δεκτό με ενθουσιασμό από το παριζιάνικο κοινό, αλλά αποτέλεσε αντικείμενο βίαιης επίθεσης τις εβδομάδες που ακολούθησαν τις παραστάσεις.

Λογοκρισία

Στις αρχές του 1665, μετά από δεκαπέντε παραστάσεις και ενθουσιώδη υποδοχή από το κοινό, οι γαλλικές βασιλικές αρχές διέκοψαν τις παραστάσεις του έργου. Στη συνέχεια, ο Μολιέρος χρειάστηκε να υπερασπιστεί το έργο αλλά και τον εαυτό του ενάντια στις κατηγορίες για αθεΐα και πολιτική ανατροπή: ο θεατρικός συγγραφέας Μολιέρος εκθείαζε την ελευθεριακή ζωή απεικονίζοντας θετικά έναν άσωτο, επομένως η πρόθεση του έργου είναι ασέβεια προς το επίσημο δόγμα της Εκκλησίας και επομένως ανατρέπει τη βασιλική εξουσία του απόλυτου μονάρχη βασιλιά της Γαλλίας. Η επακόλουθη λογοκρισία από το κράτος και την εκκλησία υποχρέωσε νομικά τον Μολιέρο να διαγράψει κοινωνικά ανατρεπτικές σκηνές και αθεϊστικούς διαλόγους από το σενάριο, που αποκαταστάθηκαν αργότερα.

Μετά την απαγόρευση, το έργο δεν ξαναπαρουσιάστηκε ποτέ κατά τη διάρκεια της ζωής του Μολιέρου. Στη θέση του παιζόταν μια διασκευή με τον ίδιο τίτλο που έγραψε το 1677 ο Τομά Κορνέιγ, ο οποίος άλλαξε το ύφος της γραφής - και έτσι άλλαξε την πρόθεση του έργου - υπερβάλλοντας τον ελευθεριακό χαρακτήρα του δον Ζουάν και μετατρέποντας την κωμωδία χαρακτήρων του Μολιέρου σε μια διδακτική ιστορία για τη δυστυχισμένη μοίρα των άθρησκων.^[4]

Το 1682, δέκα περίπου χρόνια μετά τον θάνατο του συγγραφέα, το έργο εκδόθηκε σε βιβλίο, λογοκριμένο, με λωρίδες χαρτιού κολλημένες πάνω στο προσβλητικό κείμενο, και συμπεριλήφθηκε σε μια οκτάτομη έκδοση των θεατρικών έργων του Μολιέρου.

Ιστορικό πλαίσιο

Στις 12 Μαΐου 1664, στις Βερσαλλίες, ο Μολιέρος παρουσιάζει στη βασιλική αυλή μια πρώτη εκδοχή, τρίπρακτη, του Ταρτούφου. Ο Λουδοβίκος ΙΔ' χαρακτήρισε το έργο «πολύ διασκεδαστικό», αλλά τις επόμενες ώρες οδηγήθηκε, για λόγους θρησκευτικής πολιτικής, να απαγορεύσει τις δημόσιες παραστάσεις. Έξι μήνες αργότερα, αφού μάταια προσπάθησε να κάνει τον βασιλιά να επανεξετάσει την απόφασή του και ανέλαβε να αναδιαρθρώσει το έργο του σε πέντε πράξεις, ο Μολιέρος καταπιάστηκε με ένα νέο έργο, τον Δον Ζουάν ή Το πέτρινο συμπόσιο, που του επέτρεψε να επιστρέψει στο θέμα της υποκρισίας και της ψευτοευλάβειας και το οποίο επίσης απαγορεύθηκε.

Υπόθεση

Πράξη Ι

Στον κήπο παλατιού. Αφού αναπτύσσει το εγκώμιο του καπνού (ο Μολιέρος ήταν αντίθετος στην απαγόρευση καπνού που είχε πρόσφατα επιβληθεί), ο Σγαναρέλος μιλάει με τον υπηρέτη της δόνας Ελβίρας. Η κυρία του είναι στενοχωρημένη από την ξαφνική αποχώρηση του νέου της συζύγου, του δον Ζουάν. Ο Σγαναρέλος του παρουσιάζει μια τρομερή περιγραφή του αφέντη του δον Ζουάν, ως άστατο, κυνικό, άπιστο, ανήθικο που οι γυναίκες δεν θα έπρεπε ποτέ να εμπιστεύονται. Ο δον Ζουάν εμφανίζεται και συζητά με τον Σγαναρέλο για το θέμα του γάμου και της ερωτικής αστάθειας και του αποκαλύπτει ότι έχει ερωτευτεί πάλι και στοχεύει σε νέα κατάκτηση - μια νεαρή χωριατοπούλα. Η δόνα Ελβίρα μπαίνει στη συνέχεια και ζητά εξηγήσεις από τον δον Ζουάν για την απότομη αποχώρησή του. Η απάντησή του την εξοργίζει.^[2]

Πράξη II

Στην εξοχή. Ο αγρότης Πιερό αφηγείται στην αρραβωνιαστικιά του Σαρλότ την περιπέτεια της διάσωσης του δον Ζουάν και του υπηρέτη του Σγαναρέλου, που έπεσαν στη λίμνη όταν ανατράπηκε η βάρκα τους. Στη συνέχεια, εμφανίζονται οι δύο άνδρες. Ο δον Ζουάν λέει στη Σαρλότ ότι είναι ερωτευμένος μαζί της και την πείθει να τον παντρευτεί. Καθώς την φλερτάρει, ο Πιερό επιστρέφει και επεμβαίνει. Στη συνέχεια εμφανίζεται η Ματουρίν, μια άλλη γυναίκα στην οποία ο δον Ζουάν υποσχέθηκε γάμο. Οι δύο «αρραβωνιαστικές» του ζητούν εξηγήσεις. Ο δον Ζουάν καταφέρνει να ξεφύγει από το πρόβλημα, αφήνοντας κάθε γυναίκα να πιστεύει ότι όλα πάνε καλά μεταξύ τους. Ένας άντρας μπαίνει με την είδηση ότι ο δον Ζουάν κινδυνεύει - δώδεκα ένοπλοι άντρες τον αναζητούν. Ο δον Ζουάν λέει στον Σγαναρέλο ότι πρέπει να ανταλλάξουν ρούχα μεταξύ τους και φεύγουν βιαστικά.

Πράξη III

Ο δον Ζουάν και το άγαλμα, Φραγκονάρ (1830)

Στο δάσος. Μπαίνει ο δον Ζουάν ντυμένος χωρικός και ο Σγαναρέλος με στολή γιατρού. Χάνονται, συναντούν έναν φτωχό ρακένδυτο και του ζητούν οδηγίες για να βγουν από το δάσος. Μαθαίνοντας ότι ο φτωχός είναι θρησκευόμενος και ευσεβής, ο δον Ζουάν δοκιμάζει την πίστη του άνδρα προσφέροντάς του ένα χρυσό νόμισμα για να βλασφημήσει, ο φτωχός αρνείται. Ο δον Ζουάν βλέπει έναν κύριο να δέχεται επίθεση από τρεις ληστές, έτσι βγάζει το σπαθί του και σπεύδει να τον σώσει. Ο κύριος αποδεικνύεται ότι είναι ο δον Κάρλος, αδελφός της δόνας Ελβίρας, ο οποίος εξηγεί στον δον Ζουάν ότι αυτός και ο αδελφός του, δον Αλόνσο, κυνηγούν τον δον Ζουάν για να εκδικηθούν την εγκατάλειψη της αδερφής τους. Προσποιούμενος άγνοια και χωρίς να φανερώσει την ταυτότητά του, ο δον Ζουάν λέει ότι γνωρίζει τον δον Ζουάν αλλά ότι είναι μόνο γνωστός του, όχι φίλος. Ο δον Αλόνσο φτάνει, αναγνωρίζει τον δον Ζουάν και απαιτεί άμεση εκδίκηση. Σε ένδειξη ευγνωμοσύνης στον δον Ζουάν που τον έσωσε από τους ληστές, ο δον Κάρλος πείθει τον αδελφό του να αναβάλει την εκδίκησή του. Τα αδέρφια βγαίνουν. Συνεχίζοντας το δρόμο τους στο δάσος, ο δον Ζουάν και ο Σγαναρέλος βρίσκονται στον τάφο κάποιου, που πρόσφατα ο δον Ζουάν δολοφόνησε. Από παράτολμη περιφρόνηση διατάζει τον Σγαναρέλο να καλέσει το άγαλμα σε δείπνο. Το πέτρινο άγαλμα κουνάει το κεφάλι και δέχεται.^[5]

Πράξη IV

Από εικονογράφηση του 1773

Στα διαμερίσματά του. Ο δον Ζουάν ετοιμάζεται να καθίσει για δείπνο, αλλά τον διακόπτουν μια σειρά απρόσκλητων επισκεπτών. Πρώτα είναι ο πιστωτής του, ένας έμπορος τον οποίο ο δον Ζουάν εξευμενίζει με πολλά κομπλιμέντα, ο Σγαναρέλος τον βγάζει από το διαμέρισμα. Εμφανίζεται ο πατέρας του δον Ζουάν, ο δον Λουί, που επιπλήττει τον γιο του για τη συμπεριφορά του και μετά φεύγει, θυμωμένος και με περιφρόνηση. Η δόνα Ελβίρα μπαίνει, όχι πια έξαλλη, αλλά με στοργικό, συζυγικό πνεύμα για να προειδοποιήσει τον άντρα της ενάντια στη θεϊκή οργή. Μάταια προσπαθεί να τον πείσει να μετανοήσει για τις αμαρτίες του. Τον αφήνει μόνο του. Τέλος, ο δον Ζουάν κάθεται για δείπνο, όταν εμφανίζεται το άγαλμα που είχε προσκαλέσει. Δεν κάθεται στο τραπέζι, αλλά προσκαλεί τον δον Ζουάν να δειπνήσει μαζί του την επόμενη μέρα.

Πράξη V

Στην εξοχή κοντά στην πόλη. Ο δον Ζουάν λέει στον πατέρα του ότι έχει αλλάξει και έχει αποκηρύξει την ανηθικότητα. Ευτυχισμένος που ακούει αυτά τα νέα από τον γιο του, ο δον Λουί φεύγει. Τα νέα της μετάνοιας του αφέντη του ευχαριστούν επίσης τον Σγαναρέλο, αλλά ο δον Ζουάν του λέει αμέσως ότι δεν εννοούσε τίποτε από αυτά που είπε, και μετά μιλά με πάθος εκτενώς επαινώντας την υποκρισία. Τότε εμφανίζεται ο δον Κάρλος και μια μονομαχία φαίνεται αναπόφευκτη.

Το φάντασμα μιας γυναίκας με πέπλο φαίνεται να προσφέρει στον δον Ζουάν την τελευταία ευκαιρία να μετανοήσει για τις αμαρτίες του. Αυτός όμως τραβάει και κραδαίνει το σπαθί του στο φάντασμα και αρνείται να μετανοήσει. Μπαίνει το άγαλμα που διακηρύσσει: «Η ανταμοιβή της αμαρτίας είναι ο θάνατος» και τον βυθίζει στην κόλαση: ο δον Ζουάν φωνάζει ότι καίγεται, ακούγονται βροντές και κεραυνοί, ήχοι και λάμψη, και η γη ανοίγει και τον καταπίνει, την πτώση του ακολουθούν φλόγες. Βλέποντας ότι ο αφέντης του έχει πεθάνει, ο υπηρέτης του Σγαναρέλος θρηνεί για την απώλεια του μισθού του.^[6]

Ελληνικές μεταφράσεις

Το έργο μεταφράστηκε στα ελληνικά αρκετές φορές, μερικές από τις μεταφράσεις και εκδόσεις:

• Δον Ζουάν, μετάφραση: Παντελής Πρεβελάκης, εκδόσεις Ίδρυμα Μωραΐτη, 1973
• Δον Ζουάν ή Το πέτρινο συμπόσιο, μετάφραση: Μίνα Ζωγράφου, εκδόσεις Ιδιωτική, 1980/ εκδόσεις Δαμιανός, 2006
• Δον Ζουάν ή Το πέτρινο συμπόσιο, μετάφραση: Παναγιώτα Πανταζή, εκδόσεις Δημοτικό Περιφερειακό Θέατρο Πάτρας, 2005
• Δον Ζουάν ή Το πέτρινο συμπόσιο, εκδόσεις Ωκεανίδα, 2019

Μεταφορές

Το έργο έχει διασκευασθεί σε κινηματογραφικές ταινίες και τηλεοπτικές σειρές.^[7]

Θέατρο

• Στην ελληνική σκηνή, το έργο ανέβηκε το 1969 στο θέατρο Βρετάννια της Αθήνας με βάση τη μετάφραση του Παντελή Πρεβελάκη και υπό τη σκηνοθεσία του Λεωνίδα Τριβιζά. Τον πρωταγωνιστικό ρόλο ερμήνευσε ο Δημήτρης Χορν. Έπαιζαν επίσης οι: Βίκυ Βανίτα, Γκέλυ Μαυροπούλου, Γιώργος Μάζης, Χρήστος Νέγκας, Νόνικα Γαληνέα.

• Μια νεότερη παραγωγή ανέβηκε το 1998 στο θέατρο του Πανεπιστημίου Αθηνών, στην Πλάκα, σε σκηνοθεσία Βασίλη Νικολαΐδη. Έπαιζαν οι ηθοποιοί: Κωνσταντίνος Κωνσταντόπουλος, Δημήτρης Πιατάς, Ράνια Οικονομίδου, Μιχάλης Έλληνας, Γιώργος Κέντρος, Δημήτρης Καμπερίδης, Γιώργος Ζιόβας, Αντώνης Πάλλης, Ελένη Φίλιππα, Εύα Καμινάρη και Νίκος Ζορμπάς. Η παράσταση μεταδόθηκε μαγνητοσκοποπημένη από την ΕΤ-1 στο πλαίσιο της τηλεοπτικής σειράς "Το θέατρο στην ΕΤ-1".^[8]
• Το 2000, ο Δον Ζουάν ανέβηκε από το Εθνικό Θέατρο σε μετάφραση Δημήτρη Δημητριάδη και σκηνοθεσία Νικήτα Μιλιβόγιεβιτς. Τον ρόλο του τίτλου ερμήνευσε ο Λάζαρος Γεωργακόπουλος, ενώ έπαιζαν και οι: Αγαπητός Μανδαλιός, Τάσος Πεζιρκιανίδης, Μαρία Ναυπλιώτου, Μυρτώ Αλικάκη, Σωτήρης Τζεβελέκος, Τζίνα Θλιβέρη, Γρηγόρης Γαλάτης, Κώστας Φαλελάκης, Οδυσσέας Παπασπηλιόπουλος, Κοσμάς Φοντούκης, Χρήστος Πάρλας, Πυγμαλίων Δαδακαρίδης, Ανδρέας Γιαννακόπουλος και Τάκης Χαλάς.^[9]

Κινηματογράφος

• Η γνωστότερη, ίσως, μεταφορά του έργου είναι η ασπορόμαυρη γαλλική ταινία του 1965 Dom Juan ou Le festin de pierre σε σκηνοθεσία του Μαρσέλ Μπλουβάλ. Στον ρόλο του δον Ζουάν εμφανίζεται ο Μισέλ Πικολί.^[10]

Παραπομπές

1. Agency, Hands. «Dom Juan ou le Festin de pierre». Dom Juan ou le Festin de pierre (στα Αγγλικά). Ανακτήθηκε στις 25 Αυγούστου 2024. 
2. «Dom Juan ou Le festin de pierre - Molière». Babelio (στα Γαλλικά). Ανακτήθηκε στις 25 Αυγούστου 2024. 
3. ελληνική μετάφραση Ιουλίας Ιατρίδη με τίτλο «Δον Χουάν Τενόριο» -"Εκδόσεις των Φίλων", 1972
4. . «moliere.huma-num.fr/Festin-Corneille». 
5. . «interlettre.com/bac/theatre-et-representation/-dom-juan-de-moliere-resume-et-analyse». 
6. «Molière, Dom Juan ou le Festin de Pierre – Résumé, Analyse et Lecture Audio – BAC de Français». online-litterature.com. Ανακτήθηκε στις 25 Αυγούστου 2024. 
7. Piccoli, Michel; Brasseur, Claude; Ferjac, Anouk (1965-11-06), Dom Juan ou Le festin de pierre, Office de Radiodiffusion Télévision Française (ORTF), https://www.imdb.com/title/tt0258530/, ανακτήθηκε στις 2024-08-25 
8. «Δον Ζουάν (1998)». retrodb.gr. 
9. «Ντον Ζουάν (2000)». Εθνικό Θέατρο. Ανακτήθηκε στις 25 Αυγούστου 2024. 
10. «Dom Juan ou Le Festin de Pierre». Journal La Terrasse (στα Γαλλικά). 7 Νοεμβρίου 2015. Ανακτήθηκε στις 25 Αυγούστου 2024.