Δονεπεζίλη

Δονεπεζίλη
Ονομασία IUPAC
(RS)-2-[(1-Benzyl-4-piperidyl)methyl]-5,6-dimethoxy-2,3-dihydroinden-1-one
Κλινικά δεδομένα
Εμπορικές ονομασίεςAricept, άλλες
AHFS/Drugs.commonograph
MedlinePlusa697032
Δεδομένα άδειας
Κατηγορία ασφαλείας κύησης
  • AU: B3
  • US: C (Δεν έχει αποκλειστεί ο κίνδυνος)
Οδοί
χορήγησης		Από το στόμα. Η απορρόφηση δεν επηρεάζεται από το φαγητό ή τη στιγμή της ημέρας.[1]
Κυκλοφορία
Κυκλοφορία
Φαρμακοκινητική
Βιοδιαθεσιμότητα100%[1][2]
Πρωτεϊνική σύνδεση96%, αλβουμίνη (περίπου 75%) και α-1-οξύ γλυκοπρωτεΐνη (21%).[2][1]
ΜεταβολισμόςCYP2D6, CYP3A4 και γλυκουρονιδίωση.[1] Τέσσερις κύριοι μεταβολίτες, οι δύο εξ αυτών ενεργοί.[2][1]
Έναρξη δράσηΜέγιστα επίπεδα στο πλάσμα σε 3-4 ώρες.[2][1]
Βιολογικός χρόνος ημιζωής70 ώρες[3] Περίπου 100 ώρες σε ηλικιωμένους ασθενείς.[1]
Διάρκεια δράσηςΜε καθημερινή δοσολογία, η σταθερή συγκέντρωση επιτυγχάνεται σε 15-21 ημέρες.[2][1]
Απέκκριση0.11–0.13 (L/h/kg); εκκρίνεται κυρίως από τα νεφρά. Περίπου 17% αποβάλλεται αμετάβλητο. 15-με 20% απεκκρίνεται στα κόπρανα.[1][2] Η αποβολή σταθερής κατάστασης είναι παρόμοια σε όλες τις ηλικίες.[1]
Κωδικοί
Αριθμός CAS120014-06-4 YesY
Κωδικός ATCN06DA02
PubChemCID 3152
IUPHAR/BPS6599
DrugBankDB00843 YesY
ChemSpider3040 YesY
UNII8SSC91326P YesY
KEGGD07869 YesY
ChEBICHEBI:53289 YesY
ChEMBLCHEMBL502 YesY
PDB IDE20 (PDBe, RCSB PDB)
Χημικά στοιχεία
Χημικός τύποςC24H29NO3
Μοριακή μάζα379,50 g·mol−1
O=C2c1cc(OC)c(OC)cc1CC2CC4CCN(Cc3ccccc3)CC4

InChI=1S/C24H29NO3/c1-27-22-14-19-13-20(24(26)21(19)15-23(22)28-2)12-17-8-10-25(11-9-17)16-18-6-4-3-5-7-18/h3-7,14-15,17,20H,8-13,16H2,1-2H3 YesY

Key:ADEBPBSSDYVVLD-UHFFFAOYSA-N YesY
  (verify)

Η δονεπεζίλη (αγγλ. Donepezil) είναι χημική δραστική ουσία, που πωλείται με τις εμπορικές ονομασίες Aricept ή Peziled ή Donester μεταξύ των άλλων, και χρησιμοποιείται ως φάρμακο για τη θεραπεία της νόσου Αλτσχάιμερ, ήπιας ή μέτριας βαρύτητας.[4][5] Φαίνεται ότι οδηγεί σε μικρό όφελος στη διανοητική λειτουργία και την ικανότητα λειτουργίας.[6] Ωστόσο, η χρήση της δεν μεταβάλλει ριζικά την πορεία της νόσου, απλώς την καθυστερεί σε έναν βαθμό.[7][8] Η θεραπεία πρέπει να διακόπτεται, εάν δεν υπάρχει κανένα όφελος.[9] Λαμβάνεται από το στόμα, συνήθως σε περιεκτικότητες -ημερησίως- 5 mg ή 10 mg.

Συχνές ανεπιθύμητες ενέργειες περιλαμβάνουν ναυτία, προβλήματα ύπνου, επιθετικότητα, διάρροια, αίσθημα κόπωσης και μυϊκές κράμπες.[5][9] Σοβαρές παρενέργειες μπορεί να περιλαμβάνουν μη φυσιολογικούς καρδιακούς ρυθμούς, συχνή ανάγκη ούρησης και επιληπτικές κρίσεις.[5] Η δονεπεζίλη είναι ένας κεντρικώς δρων αναστρέψιμος αναστολέας της ακετυλοχολινεστεράσης και δεν σχετίζεται δομικά με άλλους παράγοντες αντιχολινεστεράσης.[1]

Η δονεπεζίλη εγκρίθηκε για ιατρική χρήση στις Ηνωμένες Πολιτείες το 1996.[5] Διατίθεται ως γενόσημο φάρμακο.[9] Στο Ηνωμένο Βασίλειο, η προμήθεια ενός τυπικού μήνα κοστίζει στο NHS περίπου 0,52 £ από το 2019.[10] Το χονδρικό κόστος αυτού του ποσού στις Ηνωμένες Πολιτείες είναι περίπου 1,38 $.[11] Το 2017, ήταν το 127ο πιο συχνά συνταγογραφούμενο φάρμακο στις Ηνωμένες Πολιτείες, με περισσότερες από πέντε εκατομμύρια συνταγές.[12][13]

Ιατρικές χρήσεις

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Νόσος Αλτσχάϊμερ

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Δεν υπάρχουν ενδείξεις ότι η δονεπεζίλη ή άλλοι παρόμοιοι παράγοντες μεταβάλλουν την πορεία ή την εξέλιξη της νόσου Αλτσχάιμερ. Ελεγχόμενες μελέτες έξι έως δώδεκα μηνών έχουν δείξει μέτρια οφέλη στη γνώση ή τη συμπεριφορά.[14] Το Εθνικό Ινστιτούτο Κλινικής Αριστείας του Ηνωμένου Βασιλείου (NICE) συνιστά τη δονεπεζίλη ως επιλογή στη διαχείριση της ήπιας έως μέτριας νόσου του Αλτσχάιμερ.[15] Το άτομο θα πρέπει, ωστόσο, να ελέγχεται συχνά και εάν δεν υπάρχει σημαντικό όφελος θα πρέπει να σταματήσει. Το 2006 η Αμερικανική Υπηρεσία Τροφίμων και Φαρμάκων ενέκρινε επίσης τη δονεπεζίλη για τη θεραπεία της ήπιας, μέτριας και σοβαρής άνοιας στη νόσο Αλτσχάιμερ.[16]

Άλλες

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
  • Άνοια σωμάτιων Λέβι: Ορισμένες μελέτες έχουν δείξει τα οφέλη της δονεπεζίλης για τη θεραπεία των γνωστικών και συμπεριφορικών συμπτωμάτων στην άνοια σωμάτιων Λέβι.
  • Τραυματικός εγκεφαλικός τραυματισμός: Μερικές έρευνες δείχνουν βελτίωση της δυσλειτουργίας της μνήμης σε ασθενείς με τραυματικό εγκεφαλικό τραυματισμό με χρήση δονεπεζίλης.
  • Αγγειακή άνοια: Μελέτες έχουν δείξει ότι η δονεπεζίλη μπορεί να βελτιώσει τη γνώση σε ασθενείς με αγγειακή άνοια, αλλά όχι τη συνολική λειτουργικότητα.
  • Άνοια που σχετίζεται με τη νόσο του Πάρκινσον: Ορισμένα στοιχεία δείχνουν ότι η δονεπεζίλη μπορεί να βελτιώσει τη γνώση, την εκτελεστική λειτουργία και την ολική κατάσταση στην άνοια της νόσου του Πάρκινσον.[1]

Παρενέργειες

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Σε κλινικές δοκιμές, οι πιο συχνές ανεπιθύμητες ενέργειες που οδήγησαν σε διακοπή της αγωγής ήταν ναυτία, διάρροια και έμετος.[17][18] Άλλες παρενέργειες περιελάμβαναν δυσκολία στον ύπνο, μυϊκές κράμπες και απώλεια όρεξης. Οι περισσότερες ανεπιθύμητες ενέργειες παρατηρήθηκαν σε ασθενείς που έλαβαν δόση 23 mg σε σύγκριση με δόσεις 10 mg ή χαμηλότερες δόσεις. Οι παρενέργειες είναι ήπιες και παροδικές στους περισσότερους ασθενείς, διαρκούν έως και τρεις εβδομάδες και συνήθως βελτιώνονται ακόμη και με συνεχιζόμενη χρήση.[19][1]

Η δονεπεζίλη, όπως και άλλοι αναστολείς της χολινεστεράσης, μπορεί να προκαλέσει εφιάλτες λόγω της αυξημένης ενεργοποίησης του οπτικού φλοιού συσχέτισης κατά τη διάρκεια του ύπνου REM.[1] Η χορήγηση δονεπεζίλης το πρωί μπορεί να μειώσει τη συχνότητα των εφιαλτών.

Προφυλάξεις

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Η δονεπεζίλη πρέπει να χρησιμοποιείται με προσοχή σε άτομα με καρδιακές παθήσεις, διαταραχές καρδιακής αγωγιμότητας, χρόνια αποφρακτική πνευμονοπάθεια, άσθμα, σοβαρή καρδιακή αρρυθμία και σύνδρομο άρρωστου κόλπου.[19]

Άτομα με νόσο πεπτικού έλκους ή που λαμβάνουν ΜΣΑΦ πρέπει να τη χρησιμοποιούν με προσοχή, επειδή παρατηρήθηκε αυξημένος κίνδυνος γαστρεντερικής αιμορραγίας. Παρατηρήθηκε επίσης αργός καρδιακός παλμός και λιποθυμία σε άτομα με καρδιακά προβλήματα. Αυτά τα συμπτώματα μπορεί να εμφανίζονται συχνότερα κατά την έναρξη της θεραπείας ή την αύξηση της δόσης της δονεπεζίλης. Αν και η εμφάνιση επιληπτικών κρίσεων είναι σπάνια, τα άτομα που έχουν προδιάθεση για επιληπτικές κρίσεις πρέπει να αντιμετωπίζονται με προσοχή.[19]

Εάν η ημερήσια δόση δονεπεζίλης έχει τεθεί σε αναστολή για 7 ημέρες ή λιγότερο, συνιστάται η επανεκκίνηση στην ίδια δόση, ενώ εάν η διακοπή διαρκεί περισσότερο από 7 ημέρες, επαναφέρετε από 5 προτείνεται mg ημερησίως.[20][21]

Μηχανισμός δράσης

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Η δονεπεζίλη δεσμεύει και απενεργοποιεί αντιστρεπτά τις χολινεστεράσες, αναστέλλοντας έτσι την υδρόλυση της ακετυλοχολίνης. Αυτό αυξάνει τις συγκεντρώσεις της ακετυλοχολίνης στις χολινεργικές συνάψεις.[1]

Ο ακριβής μηχανισμός δράσης της δονεπεζίλης σε ασθενείς με νόσο Αλτσχάιμερ δεν είναι πλήρως κατανοητός. Βεβαίως, η νόσος του Αλτσχάιμερ περιλαμβάνει σημαντική απώλεια των στοιχείων του χολινεργικού συστήματος και είναι γενικά αποδεκτό ότι τα συμπτώματα της νόσου του Αλτσχάιμερ σχετίζονται με αυτό το χολινεργικό έλλειμμα, ιδιαίτερα στον εγκεφαλικό φλοιό και σε άλλες περιοχές του εγκεφάλου.[22][23] Σημειώνεται ότι ο σχηματισμός του ιππόκαμπου παίζει σημαντικό ρόλο στις διαδικασίες ελέγχου της προσοχής, της μνήμης και της μάθησης. Μόνο η σοβαρότητα της απώλειας χολινεργικών νευρώνων του κεντρικού νευρικού συστήματος (ΚΝΣ) έχει βρεθεί να συσχετίζεται με τη σοβαρότητα της γνωστικής εξασθένησης.

Εκτός από τις δράσεις της ως αναστολέας ακετυλοχολινεστεράσης, η δονεπεζίλη έχει βρεθεί ότι δρα ως ισχυρός αγωνιστής του υποδοχέα σ <sub id="mwsA">1</sub> (Κί = 14.6 ηΜ), και έχει δειχθεί ότι παράγει συγκεκριμένες αντιαμνησιακές επιδράσεις σε ζώα κυρίως μέσω αυτής της δράσης.[24]

Μερικοί μη χολινεργικοί μηχανισμοί έχουν επίσης προταθεί.[1] Η δονεπεζίλη ρυθμίζει τους νικοτινικούς υποδοχείς στους φλοιικούς νευρώνες, προσθέτοντας νευροπροστατευτική ιδιότητα.

Παραπομπές

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
  1. ↑ 1,00 1,01 1,02 1,03 1,04 1,05 1,06 1,07 1,08 1,09 1,10 1,11 1,12 1,13 1,14 1,15 Kumar, A; Sharma, S (2020), «article-20656», Donepezil, Treasure Island (FL): StatPearls Publishing, PMID 30020629, http://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK513257/, ανακτήθηκε στις 2020-04-12 
  2. ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 2,4 2,5 Seltzer, Ben (2005-09-29). «Donepezil: a review». Expert Opinion on Drug Metabolism & Toxicology (Informa Healthcare) 1 (3): 527–36. doi:10.1517/17425255.1.3.527. ISSN 1742-5255. PMID 16863459. «there is a linear relationship between dose and pharmacodynamic effects, measured as red blood cell acetylcholinesterase inhibition and clinical efficacy. Despite being 96% bound to plasma proteins, it has few interactions with other drugs, and the 5-mg dose can be given safely to patients with mild-to-moderate hepatic and renal-disease.». 
  3. ↑ Asiri, Yousif A.· Mostafa, Gamal A.E. (2010). «Donepezil». Profiles of Drug Substances, Excipients and Related Methodology. 35. Elsevier. σελίδες 117–50. doi:10.1016/s1871-5125(10)35003-5. ISBN 978-0-12-380884-4. ISSN 1871-5125. PMID 22469221. Plasma donepezil concentrations decline with a half-life of approximately 70 h. Sex, race, and smoking history have no clinically significant influence on plasma concentrations of donepezil [46–51]. 
  4. ↑ «Αρχειοθετημένο αντίγραφο». Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 1 Φεβρουαρίου 2021. Ανακτήθηκε στις 28 Ιανουαρίου 2021. 
  5. ↑ 5,0 5,1 5,2 5,3 «Donepezil Hydrochloride Monograph for Professionals». Drugs.com (στα Αγγλικά). American Society of Health-System Pharmacists. Ανακτήθηκε στις 4 Φεβρουαρίου 2019. 
  6. ↑ «Donepezil for dementia due to Alzheimer's disease». The Cochrane Database of Systematic Reviews 6: CD001190. June 2018. doi:10.1002/14651858.CD001190.pub3. PMID 29923184. 
  7. ↑ https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC2654795/
  8. ↑ Swedish Council on Health Technology Assessment (June 2008). Dementia – Caring, Ethics, Ethnical and Economical Aspects: A Systematic Review. PMID 28876770. 
  9. ↑ 9,0 9,1 9,2 British national formulary : BNF 76 (76 έκδοση). Pharmaceutical Press. 2018. σελ. 300. ISBN 9780857113382. 
  10. ↑ BNF76 (2018) "Donepezil hydrochloride (Non-proprietary) Donepezil hydrochloride 5 mg Donepezil 5 mg tablets | 28 tablet P £ 59.85 DT = £ 0.52"
  11. ↑ «NADAC as of 2019-01-30». Centers for Medicare and Medicaid Services (στα Αγγλικά). Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 27 Μαρτίου 2019. Ανακτήθηκε στις 4 Φεβρουαρίου 2019. 0.04978 (per tablet) 
  12. ↑ «The Top 300 of 2020». ClinCalc. Ανακτήθηκε στις 11 Απριλίου 2020. 
  13. ↑ «Donepezil Hydrochloride – Drug Usage Statistics». ClinCalc. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 8 Ιουλίου 2020. Ανακτήθηκε στις 11 Απριλίου 2020. 
  14. ↑ «Is donepezil effective for treating Alzheimer's disease?». Canadian Family Physician 45: 917–19. April 1999. PMID 10216789. 
  15. ↑ «Donepezil, galantamine, rivastigmine and memantine for the treatment of Alzheimer's disease | Guidance and guidelines | NICE». www.nice.org.uk. 23 Μαρτίου 2011. Ανακτήθηκε στις 4 Φεβρουαρίου 2019. 
  16. ↑ «FDA Approves Expanded Use of Treatment for Patients With Severe Alzheimer's Disease». FDA. 2006-10-13. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 2009-07-10. https://web.archive.org/web/20090710031727/http://www.fda.gov/NewsEvents/Newsroom/PressAnnouncements/2006/ucm108768.htm. 
  17. ↑ «www.accessdata.fda.gov» (PDF). 
  18. ↑ «Pharmacodynamic, pharmacokinetic and pharmacogenetic aspects of drugs used in the treatment of Alzheimer's disease». Clinical Pharmacokinetics 52 (4): 225–41. April 2013. doi:10.1007/s40262-013-0038-9. PMID 23408070. 
  19. ↑ 19,0 19,1 19,2 Aricept (donepezil hydrochloride) package insert. Woodcliff Lake, NJ: Eisai Co., Ltd.; 2010 Nov.
  20. ↑ «Donepezil: MedlinePlus Drug Information». MedlinePlus. 22 Δεκεμβρίου 2019. Ανακτήθηκε στις 31 Δεκεμβρίου 2019. If you forget to take a dose of donepezil, skip the missed dose and continue your regular dosing schedule. Do not take a double dose to make up for a missed one. If you do not take donepezil, for 1 week or longer, you should call your doctor before starting to take this medication again. 
  21. ↑ «Table 4. NHS Guideline» (PDF). σελ. 6 of 11. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο (PDF) στις 31 Δεκεμβρίου 2019. Re-titration following AChEI missed doses or planned treatment breaks 
  22. ↑ «Selective loss of central cholinergic neurons in Alzheimer's disease». Lancet 2 (8000): 1403. December 1976. doi:10.1016/s0140-6736(76)91936-x. PMID 63862. 
  23. ↑ «The cholinergic system in Alzheimer's disease». Progress in Neurobiology 52 (6): 511–35. August 1997. doi:10.1016/s0301-0082(97)00028-2. PMID 9316159. 
  24. ↑ «The pharmacology of sigma-1 receptors». Pharmacology & Therapeutics 124 (2): 195–206. November 2009. doi:10.1016/j.pharmthera.2009.07.001. PMID 19619582. 

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]