ΕΟΚΑ Β΄

Σειρά λημμάτων για την Νεότερη Ιστορία της Κύπρου
Ιστορία της Κύπρου
Πληθυσμοί της Κύπρου
Ελληνοκύπριοι • Τουρκοκύπριοι • Μαρωνίτες • Λατίνοι • Αρμένιοι • Λινοβάμβακοι
Οθωμανική περίοδος
Οθωμανική εισβολή • Τουρκοκρατία • Αρχιεπίσκοπος Κύπρου Κυπριανός • Κύπρος και Ελληνική Επανάσταση του 1821
Αγγλοκρατία
Αγγλοκρατία • Οκτωβριανά • Διασκεπτική συνέλευση • Ενωτικό δημοψήφισμα • Οθωμανικό δάνειο • Βρετανοί κυβερνήτες της Κύπρου
Αγώνας της ΕΟΚΑ
Απελευθερωτικός Αγώνας της Κύπρου 1955-59 • ΕΟΚΑ • ΤΜΤ • Συμφωνίες Ζυρίχης-Λονδίνου Αρχιεπίσκοπος Μακάριος • Γεώργιος Γρίβας Ραούφ Ντενκτάς • Φαζίλ Κιουτσούκ • Γρηγόρης Αυξεντίου • Κυριάκος Μάτσης • Ευαγόρας Παλληκαρίδης • Τζων Χάρντινγκ • Σχέδιο Μακμίλαν • Σχέδιο Ράντκλιφ • Μάχη στα Σπήλια • Αχυρώνας Λιοπετρίου • Μιχαλάκης Καραολής
Ανεξαρτησία έως 1973
Σχέδιο Ακρίτας • ΤΜΤ • Ματωμένα Χριστούγεννα • Σχέδιο Άτσεσον • Διακοινοτικές Ταραχές του 1963 • Ελληνική μεραρχία στην Κύπρο • Ζήτημα της Κοφίνου • ΕΟΚΑ Β΄ • Εφεδρικό
Πραξικόπημα - Τουρκική εισβολή
Πραξικόπημα • Τούρκικη Εισβολή • Αγνοούμενοι στην Κύπρο • Σφαγή της Τόχνης • Σφαγή της Μαράθας, του Σανταλάρη και της Αλόας
1975- Σήμερα
Η ουδέτερη οπτική γωνία αυτού του λήμματος αμφισβητείται. Πιθανότατα παρουσιάζει κάποια γεγονότα ή απόψεις μονομερώς ή με δυσανάλογη ισορροπία σε σχέση με την αντίστοιχη βαρύτητά τους. Παρακαλούμε δείτε τη σχετική συζήτηση στη σελίδα συζήτησης του λήμματος.
Εθνική Οργάνωσις Κυπρίων Αγωνιστών Β΄
Συμμετείχε στο Πραξικόπημα του 1974 και
στην Τουρκική εισβολή
Ενεργό1971 – 1974
ΙδεολογίαΈνωσις
Εθνικισμός
Αντικομμουνισμός
ΗγέτεςΓεώργιος Γρίβας
Αθανάσιος (Νάσος) Σκλαβενίτης.[1]
ΠεριοχήΚύπρος
ΣύμμαχοιΧούντα των Αθηνών, Κυβέρνηση Νίκου Σαμψών
ΑντίπαλοιΚυπριακή Κυβέρνηση, Τουρκική Οργάνωση Αντίστασης, Τουρκικές Ένοπλες Δυνάμεις

Η Ε.Ο.Κ.Α. Β΄ (Εθνική Οργάνωσις Κυπρίων Αγωνιστών Β΄) ήταν εθνικιστική ένοπλη παραστρατιωτική οργάνωση που δημιουργήθηκε στην Κύπρο.. Ιδρύθηκε από τον Γεώργιο Γρίβα (Διγενή), με σκοπό την ένοπλη δράση για τη δημιουργία των προϋποθέσεων που θα οδηγούσαν στην ένωση της Κύπρου με την Ελλάδα, στην αρχή μέσω συνεργασίας με τον Αρχιεπίσκοπο και Πρόεδρο, Μακάριο, στη συνέχεια μέσω εκφοβισμού και τέλος μέσω της ένοπλης σύγκρουσης. Η ΕΟΚΑ Β' αντιτάχθηκε στην πολιτική του Μακαρίου, ο οποίος υποστήριζε την ακεραιότητα της Κυπριακής Δημοκρατίας και την πολιτική του εφικτού όσον αφορά στην ένωση της Κύπρου με την Ελλάδα.

Η δράση της ΕΟΚΑ Β΄ ξεκίνησε με δολιοφθορά εγκαταστάσεων, κλοπή όπλων, εκρηκτικών υλών και ανατινάξεις αστυνομικών σταθμών και αυτοκινήτων. Αργότερα ενεπλάκη σε αιματηρές εμπλοκές, με νεκρούς, ενάντια σε υποστηρικτές του Μακαρίου.

Η ΕΟΚΑ Β΄ υποστήριξε το πραξικόπημα της 15ης Ιουλίου 1974 στην Κύπρο.[2][3].[3]

Δημιουργία της οργάνωσης

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Ο Γρίβας μετά το τέλος του αγώνα της ΕΟΚΑ του οποίου ηγήθηκε, επέστρεψε στην Ελλάδα όπου τιμήθηκε για την προσφορά του: του απονεμήθηκε ο βαθμός του στρατηγού εν αποστρατεία και ανακηρύχθηκε ομόφωνα από την Ελληνική Βουλή ως «άξιο τέκνο της πατρίδος» Ωστόσο το 1964 επιστρέφει την Κύπρο με εντολή του Γεωργίου Παπανδρέου μαζί με την έλευση της μεραρχίας και ανάλαβε αργότερα την αρχηγεία της Εθνικής Φρουράς

Μετά την κρίση της Κοφίνου το 1967, ο Γεώργιος Γρίβας διατάχθηκε να επιστρέψει στην Ελλάδα, όπου η Χούντα τον έθεσε σε κατ' οίκον περιορισμό. Από το 1969 ξεκίνησε να κάνει σχέδια για ανατροπή του Μακαρίου για να καταφέρει την Ένωση. To 1970, η κυπριακή φιλογριβική εφημερίδα Πατρίς άρχισε να γράφει αρκετά έντονα κατά του Μακαρίου, και το Φθινόπωρο ξεκίνησαν οι προετοιμασίες για κάθοδο του Γρίβα στο νησί. Ανάμεσα στα νέα μέλη που εντάχθηκαν στην οργάνωση υπήρχε ο ενθουσιασμός πως μόνο ένα νέο ένοπλο έπος κατά του Μακαρίου μπορούσε να φέρει την ένωση.[4]

Στην επέτειο της έναρξης του αγώνα της ΕΟΚΑ το 1971, ο Γρίβας σε ομιλία του τόνισε πως ήταν έτοιμος για νέο αγώνα στην Κύπρο, ενώ γράμμα του στην ομοσπονδία Κύπριων φοιτητών στην Ελλάδα, τους κάλεσε για αγώνα για Ένωση, ενώ πρόσβαλε τη προσωπικότητα του Μακαρίου. Ο Γρίβας τότε ήταν στην ηλικία των 73 χρονών. Στις 28 Αυγούστου 1971 κατάφερε να διαφύγει της ελληνικής μυστικής αστυνομίας και να επιβιβαστεί σε καΐκι το οποίο τον μετέφερε στις ακτές του Πισσουρίου, όπου αποβιβάστηκε στις 31 Αυγούστου. [4]

Ο Γρίβας έφτιαξε την ΕΟΚΑ Β στα πρότυπα της ΕΟΚΑ. Χώρισε την Κύπρο σε τομείς. Όρισε δυο πενταμελείς ομάδες θανάτου. Ξαναέγραφε τα πάντα σε ημερολόγιο και απαιτούσε αναφορές για κάθε ενέργεια των τομεαρχών.Υπήρχε ο όρος να μην παραδοθεί ποτέ, αλλιώς θα εκτελούνταν. Ο Γρίβας πάλι κατάφερε να εγγράψει αρκετούς νεολαίους. Αρχικά η ΕΟΚΑ Β΄είχε έλλειψη όπλων, αλλά συμπαθούντες από την ΕΛΔΥΚ βρήκαν τρόπους να δώσουν όπλα στην ΕΟΚΑ Β΄. Αργότερα, η οργάνωση απέκτησε λαθραία καλάσνικοφ από τον Λίβανο. Άλλο πρόβλημα του Γρίβα ήταν η χρηματοδότηση, καθώς η ΕΟΚΑ είχε αρκετά χρήματα τα οποία έδινε η Εκκλησία, αλλά αυτή η πηγή δεν ήταν πλέον προσβάσιμη. Η οργάνωση προχωρούσε με αργούς ρυθμούς και κατάφερε να κάνει αισθητή την παρουσία της στα τέλη του 1973.[5]

Σχέση της ΕΟΚΑ Β' με CIA

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Σύμφωνα με τον Μακάριο Δρουσιώτη, οι μυστικές υπηρεσίες των ΗΠΑ θέλοντας να απαλλαγούν από τον Μακάριο στο νησί, προσέγγισαν τον Γρίβα ο οποίος διέθεσε τον εαυτό του στα σχέδια που είχαν εκπονήσει.[6]Προσθέτει ότι οι Αμερικάνοι μετά τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο ίδρυσαν στην Ευρώπη, το δίκτυο Stay Behind. Σε κάθε χώρα το όνομα της οργάνωσης ήταν διαφορετικό. Στην Ελλάδα ονομαζόταν «Προβιά», στην Ιταλία «Gladio», στην Τουρκία «Τμήμα Ειδικού Πολέμου». Επειδή αποκαλύφθηκε η ύπαρξη της οργάνωσης Gladio στην Ιταλία, συνήθως όλες οι οργανώσεις στον Τύπο ονομαζόταν Gladio. Οι οργανώσεις αυτές ήταν μυστικές από τις πολιτικές ηγεσίες των χωρών. Στην Ελλάδα, η Προβιά, στηρίχθηκε στην προϋπάρχουσα στρατιωτική οργάνωση, ΙΔΕΑ (Ιερό Δεσμό Ελλήνων Αξιωματικών). Ο ΙΔΕΑ χρηματοδοτήθηκε με εκατομμύρια δολάρια από την CIA, όπως και η αντίστοιχη Τούρκικη[7] STK (Seferberlik Taktik Kurulu) που μετατράπηκε σε ÖHD (Özel Harp Dairesi) το 1967. Η Τούρκικη οργάνωση είχε στενές σχέσεις με την οργάνωση Γκρίζοι Λύκοι[8] και έλεγχε αργότερα την τουρκοκυπριακή ΤΜΤ. Ο ΙΔΕΑ, μέσω της ΕΛΔΥΚ επεκτάθηκε και στην Κύπρο, ενώ αργότερα το Β΄ γραφείο του Γενικού Επιτελείου της Εθνικής Φρουράς (ΓΕΕΦ) ήταν στελεχωμένο από αξιωματικούς πιστούς στους επικεφαλής της Χούντας και του ΙΔΕΑ.[9] Την 21η Απριλίου 1967, μέλη του ΙΔΕΑ πραγματοποίησαν το πραξικόπημα στην Ελλάδα, με πρωτεργάτη τον συνταγματάρχη Γεώργιο Παπαδόπουλο, έμμισθο πράκτορα της CIA[10][11][α]. Ο Μακάριος Δρουσιώτης ισχυρίζεται πως η ΕΟΚΑ Β, η οποία προέκυψε από αγωνιστές της ΕΟΚΑ, ελεγχόταν από την οργάνωση Ακρίτας, την Χούντα των Αθηνών μέσω της ΚΥΠ, οι οποίες ελέγχονταν από την CIA. Την ίδια στιγμή, η CIA έλεγχε τις αντίστοιχες τουρκοκυπριακές οργανώσεις, την ΤΜΤ, τους γκρίζους λύκους, μέσω της τούρκικης Gladio (τμήμα ειδικού πολέμου).[15]

Χρηματοδότηση

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Η ΕΟΚΑ Β΄ για την συγκρότηση, εξοπλισμό και συντήρηση της απαιτούσε ένα μεγάλο χρηματικό ποσό. Σύμφωνα πάλι με τον Μακάριο Δρουσιώτη, η χρηματοδότηση φαίνεται να προέρχεται από την CIA μέσω της Αθήνας. Ο κ. Δρουσιώτης βασίζει την εκτίμησή του τόσο σε μια συνέντευξη του Μακάριου τον Σεπτέμβριο του 1974, όσο και σε μια κατάθεση στο Κογκρέσο των ΗΠΑ του Χένρι Τάσκα,τον τότε πρέσβη των ΗΠΑ στην Αθήνα.[16] Σύμφωνα με τεκμήρια τα οποία έχουν βρεθεί από την Κυπριακή Δημοκρατία, η ΕΟΚΑ Β λάμβανε βοήθεια 1 εκατομμύριο δολάρια ετησίως.[16][17]

Απήχηση

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Η Ε.Ο.Κ.Α. Β΄ παρόλο που παρουσίασε την οργάνωση ως συνέχεια της πρώτης Ε.Ο.Κ.Α., δεν είχε την ίδια απήχηση στον κυπριακό λαό, αφού η πρώτη οργάνωση αποτελούσε απελευθερωτικό αγώνα εναντίον του Βρετανικού Στέμματος, ενώ η δεύτερη φάση ήταν στην ουσία εμφύλια διαμάχη. Μεγάλη μερίδα του λαού υποστήριζε τον Αρχιεπίσκοπο Μακάριο, ως τον νόμιμο εκφραστή της πολιτικής, πολιτειακής και εκκλησιαστικής εξουσίας. Πάντως η απήχηση της δεν ήτανε αμελητέα: Η ΕΟΚΑ Β΄ είχε 20.000 στρατευμένα μέλη[18] και 5.000 μάχιμους[19] σύμφωνα με τον δημοσιογράφο-ιστορικό Σπύρο Παπαγεωργίου.

Τα χρόνια 1972-1974

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Το 1971, ο Μακάριος, που δεν εμπιστευόταν την Εθνική Φρουρά ή την Αστυνομία, αποφάσισε να φτιάξει ένα νέο σώμα, το Εφεδρικο Σώμα. Αγόρασε όπλα (καλάσνικοφ) από την Τσεχοσλοβακία και τα έφερε στην Κύπρο με μυστικούς τρόπους.[20]

Ο Μακάριος θεωρούσε την ΕΟΚΑ Β΄ ως μεγάλη απειλή. Επικοινώνησε με τον Γρίβα και αποφάσισαν να συναντηθούν. Στις 26 Μαρτίου 1972 πραγματοποιήθηκε η ιστορική συνάντηση σε σπίτι μιας ανιψιάς του Μακαρίου. Το σπίτι το έλεγχαν δυνάμεις του Γρίβα, ενώ ήταν περικυκλωμένο από δυνάμεις πιστές στον Μακάριο. Διήρκησε δυο ώρες και δεν κρατήθηκαν πρακτικά, ούτε υπήρξαν μάρτυρες. Δεν γνωρίζει κανείς με βεβαιότητα τι ειπώθηκε αν και από γράμματα που έστειλαν αργότερα οι Γρίβας και Μακάριος, φαίνεται ότι ο Γρίβας ζήτησε από τον Μακάριο να αλλάξει πολιτική, και να ακολουθήσει την γραμμή της Ένωσης. Επίσης, ζήτησε από τον Μακάριο να παραιτηθεί, να προκυρηχθούν εκλογές με μια πλατφόρμα υπέρ της Ένωσης. Ο Μακάριος αρνήθηκε επειδή είδε ότι θα οδηγούσε στο ταξίμ (διχοτόμηση) και διπλή ένωση.[21]

Τον Σεπτέμβρη του 1972, ο Γρίβας κατάφερε να αποκτήσει λαθραία όπλα από τον Λίβανο αξίας $486,000. Ο Γρίβας έκανε εντονότατες ρητορικές επιθέσεις στον Μακάριο και ο τελευταίος αποφάσισε να στείλει στην Αθήνα τον Υπ. Εξωτερικών για να εξασφαλίσει συμμάχους- και τα κατάφερε να πείσει τον Γεώργιο Παπαδόπουλο να πραγματοποιήσει δήλωση υπέρ του. Ωστόσο αυτό δεν επηρέασε τον Γρίβα, ο οποίος τον Φεβρουάριο του 1973 ξεκίνησε να καταστρώνει σχέδιο για πραξικόπημα με το κωδικό όνομα ΑΠΟΛΛΩΝ. Οργάνωσε τα υπο-σχέδια (τα ΚΕΡΑΥΝΟΣ και ΣΕΙΣΜΟΣ) και ενημέρωσε συγκεκριμένα στελέχη της Εθνικής Φρουράς.[22]

Η περίοδος των ένοπλων συγκρούσεων μεταξύ των οπαδών του Μακαρίου και της ΕΟΚΑ Β΄ μεταξύ των ετών 1973 και 1974, χαρακτηρίστηκε ως εποχή «βίας και αντιβίας», λόγω του χαρακτήρα των αντιποίνων που είχε.

Ο πρώτος νεκρός ήταν ο Γεώργιος Φωτίου, στέλεχος της ΕΔΕΚ. Η ΕΟΚΑ Β΄ σε προκήρυξή της έγραφε: «Η τακτική μας είναι να αποφεύγωμε την αιματοχυσία. Αλλά οι επιτιθέμενοι παρακρατικοί δολοφόνοι θα πρέπει να γνωρίζουν ότι θα έχουν την τύχη του Φωτίου αν δεν συνετιστούν». Λίγες μέρες αργότερα, ο Γεώργιος Κουντουρέσης, μέλος της ΕΟΚΑ Β΄, έπεσε νεκρός κατά την διάρκεια επίθεσης εναντίον του Αστυνομικού Σταθμού Κουτραφά.[23]

Επιθέσεις σε αστυνομικούς σταθμούς

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Στις 8 Ιουλίου 1973 έγινε η μεγαλύτερη επιχείρηση της ΕΟΚΑ Β΄, όταν πενήντα ένοπλα μέλη της καταλάβανε τον αστυνομικό σταθμό της Βατυλής. Εκείνη την περίοδο ο Γρίβας κατάστρωνε σχέδια για εκτέλεση του Μακαρίου και διέταζε ομάδες του για ασκήσεις. Επιπλέον, σχεδίαζε τα καταλάβει δασώδεις περιοχές περιμετρικά του Τροόδους και να κηρύξει την Ένωση με την Ελλάδα. Στις 23 Ιουλίου το Εφεδρικό Σώμα εξουδετέρωσε μια από τις μεγαλύτερες ομάδες της ΕΟΚΑ Β΄, στην περιοχή της Παρεκκλησιάς. Ο Γρίβας διέταξε την εκτέλεση του επικεφαλής της συγκεκριμένης ομάδας, αλλά μετά από παρέμβαση του Καρούσου, πρώην υπαρχηγού της ΕΟΚΑ Β΄, η εκτέλεση ακυρώθηκε. Στις 26 Ιουλίου, υπήρξαν αντίποινα, αφότου η ΕΟΚΑ Β΄ ανατίναξε τον αστυνομικό σταθμό Λεμεσού και την αποθήκη πυρομαχικών του. Η αστυνομία συνέλαβε τον επικεφαλής της ΕΟΚΑ Β΄ για τον τομέα Λεμεσού, Σταύρο Σύρο, ενώ προέβη αργότερα σε μαζικές συλλήψεις στελεχών της ΕΟΚΑ Β’. Υπεύθυνος του τομέα Λεμεσού της ΕΟΚΑ Β΄ τοποθετήθηκε ο αντίζηλος του Σύρου, Λευτέρης Παπαδόπουλος.[24]

Παρ' όλες τις επιτυχίες του Εφεδρικού Σώματος, ο Μακάριος, έχοντας πληροφορίες ότι η «βάση» της αστυνομίας δεν ήτανε απόλυτα πιστή σε αυτόν, αποφάσισε να το ενισχύσει με ένα δεύτερο, παράνομο, παρακρατικό σώμα με επικεφαλής των Βάσο Λυσσαρίδη, τον οποίο εξόπλισε με όπλα προερχόμενα από τις αραβικές χώρες. Το σώμα αυτό δεν δρούσε οργανωμένα όπως το Εφεδρικό, αλλά τοποθετούσε βόμβες με στόχο την ψυχολογική πίεση στους υποστηρικτές της ΕΟΚΑ Β΄.[25]

Απαγωγή Βάκη

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Στις 27 Ιουλίου 1973, η ΕΟΚΑ Β΄ απήγαγε τον τότε υπουργό Δικαιοσύνης Χρίστο Βάκη. Ο Μακάριος απάντησε με κύμα συλλήψεων στελεχών της. Ο Γρίβας σε τελεσίγραφό του απαίτησε την διενέργεια γνήσιων εκλογών, να επιλέξει ο Μακάριος μεταξύ Εκκλησίας και πολιτικής, να χορηγηθεί γενική αμνηστία στους πολιτικούς κρατούμενους και να χορηγηθούν πολιτικές ελευθερίες στον κυπριακό λαό. Ακολούθησε ανταλλαγή απαντήσεων μεταξύ Μακαρίου και Γρίβα, χωρίς όμως κάποιο αποτέλεσμα. Ο Βάκης αφέθηκε ελεύθερος ένα μήνα μετά την απαγωγή του, στις 26 Αυγούστου.[26]

Δολοφονία Ανδρονίκου

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Στις 10 Δεκεμβρίου 1973, δυο άνδρες της ΕΟΚΑ Β, ντυμένοι ως αστυνομικοί, ανέκοψαν το αυτοκίνητο που οδηγούσε ο Αντώνης Ανδρονίκου κοντά στην κοινότητα Παρεκκλησιά, με συνεπιβάτες την 15χρονη κόρη του και τον πεθερό του. Τον διέταξαν να αφήσει τους 2 και να τους οδηγήσει στην Παρεκκλησιά. Από εκείνη την στιγμή χάθηκαν τα ίχνη του, για να βρεθεί 2 μέρες αργότερα από βοσκό της περιοχής σε ερημική τοποθεσία με το σώμα του διάτρητο από σφαίρες. Η ΕΟΚΑ Β δολοφόνησε τον Ανδρονίκου γιατί υποψιαζόταν πως είχε δώσει στην αστυνομία πληροφορίες για αντάρτικη ομάδα. Ο Μακάριος καταδίκασε την δολοφονία έντονα, για να απαντήσει εξίσου έντονα και συναισθηματικά φορτισμένα, ο Γρίβας.[27]

Δολοφονίες Ευρυβιάδη Χαραλάμπους και Στέλιου Μαύρου

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Ο Γρίβας κατηγορούσε τον Γλαύκο Κληρίδη, τότε πρόεδρο της Βουλής των Αντιπροσώπων, ότι κατηγορούσε αποκλειστικά και μόνο την ΕΟΚΑ Β και όχι την κρατική βια η οποία έθετε την ΕΟΚΑ Β σε θέση άμυνας. Ο πρόεδρος της Βουλής, ενώ σχολίασε την παραβίαση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων από το κράτος, υπερασπίστηκε την γραμμή της νομιμότητας και τελικά η Βουλή ενέκρινε ψήφισμα με το οποίο καλούσε τον Γρίβα να τερματίσει την βια. Την ημέρα που πέρασε το ψήφισμα, μια ομάδα οπλοφόρων της ΕΟΚΑ Β επέδραμε στο Όμοδος και δολοφόνησε τον Ευρυβιάδη Χαραλάμπους. Την επόμενη μέρα, δολοφονήθηκε απο την ΕΟΚΑ Β στο γειτονικό χωριό Πλάτρες, ο Στέλιος Μαύρος, μέλος του κόμματος του Κληρίδη. [28]. Στις 26 Ιανουαρίου 1974 ο Κληρίδης απείλησε τον Γρίβα πως αν δεν αποκηρύξει τις δολοφονίες, θα καλέσει την Βουλή να τον «καταδικάσει ως κοινό δολοφόνο». Ο Γρίβας αντέδρασε με οργή και κάλεσε να ασκηθεί κριτική στον Κληρίδη, όμως την επομένη ημέρα, ο Γρίβας άφησε την τελευταία του πνοή. [29]

Θάνατος Γρίβα

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Στις 27 Ιανουαρίου 1974, σε ηλικία 76 ετών, ο Γρίβας πεθαίνει στην οικία της Έλλης Χριστοδουλίδου στην επαρχία Λεμεσού, από ανακοπή καρδίας. Η κηδεία του Γρίβα έγινε μεγάλο θέμα. Η σορός του τέθηκε σε λαϊκό προσκύνημα. Ο Μακάριος, σε μια κίνηση καλής θέλησης κήρυξε τριήμερο εθνικό πένθος και γενική αμνηστία. Ο Μακάριος, αλλά και ενωτικοί αγωνιστές ήθελαν να ταφεί ο Γρίβας στην Ελλάδα, ενώ ο Ιωαννίδης, ήθελε να ταφεί στην Κύπρο. Ο καθαιρεμένος μητροπολίτης Πάφου Γεννάδιος τέλεσε την εξόδιο ακολουθία σε ανοικτό χώρο -ο Μακάριος δεν παραχωρούσε εκκλησία σε καθαιρεμένο ιερέα- και ο Γρίβας τάφηκε έξω από το σπίτι της Έλλης Χριστοδουλου.[30]

Η ΕΟΚΑ Β΄ χάνοντας τον φυσικό της ηγέτη δεν μπόρεσε να ανασυνταχθεί.[31] Φυσικά και πριν τον θάνατο του Γρίβα η ΕΟΚΑ Β΄ είχε χάσει ουσιαστικά τη μάχη στην ένοπλη αντιπαράθεση με το Εφεδρικό. Χωρίς να προετοιμάσει κάποιον φυσικό διάδοχο, ξέσπασαν μάχες ανάμεσα σε διάφορους υποψηφίους: τον Λευτέρη Παπαδόπουλο (σκληροπυρηνικό και Ιωαννιδικό), τον Κίκη Κωνσταντίνου (σκληροπυρηνικό), τον ταγματάρχη Γεώργιο Καρούσο (ο οποίος ήτανε διατεθειμένος να σταματήσει τον ένοπλο αγώνα) και τον Νικόλα Σαμψών (ιδιοκτήτη της εφημερίδας «Μάχη»). Τελικά υπερίσχυσαν οι σκληροπυρηνικοί και ο Γεώργιος Καρούσος αποχώρησε από την Κύπρο. Ο Παπαδόπουλος και ο Κωνσταντίνου ανέλαβαν πρωτοβουλίες δράσης χωρίς να αλληλοενημερώνονται, ενώ οι σχέσεις τους δεν ήτανε αρμονικές. Τελικά, ο Ιωαννίδης απέρριψε τους δυο συναρχηγούς και τοποθέτησε επικεφαλής τον Κροίσο Χριστοδουλίδη.[32]

Δολοφονίες ΕΟΚΑ Β΄

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Από την έναρξη της ένοπλης δράσης της ΕΟΚΑ Β΄ μέχρι και τις παραμονές του πραξικοπήματος της 15ης Ιουλίου, οι ένοπλοι της οργάνωσης προχώρησαν σε 12 δολοφονίες[33] (στα θύματα συμπεριλαμβάνονται ο δεκαεπτάχρονος Κυριάκος Παπαλάζαρος από την Πάφο[34][35], ο Ανδρέας Έλληνας που δολοφονήθηκε στη Λεμεσό[36] κ.ά.). Από την άλλη, δύο ένοπλοι της οργάνωσης σκοτώθηκαν κατά τη διάρκεια επιθέσεων εναντίον αστυνομικών τμημάτων.[37]

Η διαδοχή του Γρίβα

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Οι υποψήφιοι για την διαδοχή του Γρίβα ήταν

  • Νίκος Σαμψών. Ο Σαμψών δεν είχε ποτέ οργανική σχέση με την ΕΟΚΑ Β. Οι δεσμοί του ήταν με το Β' Γραφείο της ΕΦ και την Ελληνική ΚΥΠ, ενώ επικοινωνούσε και με τον Μακάριο. Εμφανιζόταν ως ο πολιτικός ηγέτης της ενωτικής παράταξης
  • Ταγματάρχης Γεώργιος Καρούσος. Ήταν ο φυσικός διάδοχος του Γρίβα. Όπως είχε πει σε συνεργάτες, είχε πάρει απόφαση να διακόψει τον ένοπλο αγώνα και να εκμεταλλευτεί την αμνηστία που πρόσφερε ο Μακάριος.
  • Κίκης Κωνσταντίνου. Επιθυμούσε την συνέχιση του ένοπλου αγώνα. Για να δείξει μάλιστα πυγμή, διέταξε από συνεργάτες του να κλέψουν οπλισμό από τις αποθήκες του 201 τάγματος Πεζικού της Εθνικής φρουράς.
  • Λευτέρης Παπαδόπουλος, τομεάρχης Λεμεσού. Επιθυμούσε την συνέχιση του ένοπλου αγώνα.

Η απόφαση για την ηγεσία της ΕΟΚΑ Β θα λαμβάνονταν από την Αθήνα. Ο Κοσμάς Μαστροκόλιας, μετέφερε στην Κύπρο την γραμμή του καθεστώτος Ιωαννίδη, με ένα πρωτόκολλο συνεργασίας που όριζε πως ο αγώνας θα συνεχιζόταν, ο Καρούσος θα απομακρυνόταν από την Κύπρο ενώ ο νέος αρχηγός θα απεστέλλετο από την Ελλάδα για να αναλάβει την διοίκηση. [38]Τελικά, αρχηγός ορίστηκε ο Νάσος Σκλαβενίτης, ο οποίος είχε έδρα την Ελλάδα, και στην Κύπρο δημιουργήθηκε τοπική διοίκηση με στρατιωτικό διοικητή τον Κίκη Κωνσταντίνου και πολιτικό διοικητή τον Λευτέρη Παπαδόπουλο.[1]

Στις 24 Απριλίου 1974, έγινε η πρώτη επιχείρηση της ΕΟΚΑ μετά τον θάνατο του Γρίβα. Στο χωριό Πάνω Αγγλισίδες κουκουλοφόροι έκαναν επιδρομή, μπήκαν σε καφενεία και σπίτια και κακοποίησαν μακαριακούς ακόμη και μπροστά στα παιδιά τους. Αντιδρώντας στην ενέργεια αυτή, η κυβέρνηση κήρυξε την ΕΟΚΑ Β παράνομη οργάνωση.[1]

Τον Μάιο του 1974, ο Γεώργιος Ράφτης στην Πάφο, διέταξε κλοπή μεγάλης ποσότητας πυρομαχικών από το Κέντρο Εκπαίδευσης Νεοσυλλέκτων Γεροσκήπου. Κατά την πορεία των ανακρίσεων οι στρατιωτικές αρχές έμαθαν τα ονόματα όσων συμμετείχαν. Ως αποτέλεσμα, συνελήφθη όλη η ομάδα Ράφτη. Ο Παπαδόπουλος ζήτησε από τον Ράφτη να του παραδώσει τον οπλισμό και ξέσπασε διαμάχη ανάμεσα τους. Ο Ράφτης ζήτησε να εκτελεστούν μέλη της οικογένειας Τσέλεπου στην Πάφο, ως ριψάσπιδες και διασπαστές. Ο Παπαδόπουλος του απάντησε «Είσαι παληάνθρωπος, ανίκανος και τρελλός...Λυπούμαι, αλλά η οργάνωσις δεν διοικείται από σαρκοβόρα που τρων τις σάρκες των»[39]

Οι σχέσεις των δυο τοπικών συναρχηγών Κωνσταντίνου και Λευτέρη Παπαδόπουλου ήταν γεμάτη εντάσεις καθώς διαφωνούσαν σε μια σειρά θεμάτων ενώ πίεζαν επιτακτικά την Αθήνα για να τους συνδράμει, όταν το καθεστώς Ιωαννίδη αποφάσισε την αντικατάσταση τους από τον λοχαγό Κροίσο Χριστοδουλίδη.[40]

Το πραξικόπημα του 1974

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Κύριο λήμμα: Πραξικόπημα του 1974

Σκηνικό χάους

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Στους σχεδιασμούς της Χούντας για το πραξικόπημα, η ΕΟΚΑ Β είχε ρόλο να δημιουργήσει σκηνικό χάους, ώστε να παρουσιαστεί το πραξικόπημα ως εσωτερική υπόθεση της Ελληνοκυπριακής κοινότητας. Ο Λευτέρης Παπαδόπουλος άνοιξε τον κύκλο βίας, μετά από εντολές της Αθήνας, στις 13 Ιουνίου, με εννιά εκρήξεις σε περιουσίες μακαριακών πολιτών στην Αμμόχωστο. Στις 16 Ιουνίου δολοφονήθηκε ο Ανδρέας Αρμεύτης, υποστηρικτής του Μακαρίου και στέλεχος της ΠΕΚ (παναγροτική Ένωση Κύπρου). Στις 17 Ιουνίου, στήθηκε ενέδρα στον δρόμο Λευκωσίας -Λεμεσού, και στην μάχη που ακολούθησε σκοτώθηκε 1 μέλος της ΕΟΚΑ Β, ο Ανδρέας Στόκκος και 1 μέλος της Αστυνομίας. Στις 18 Ιουνίου δολοφονήθηκε στην Έγκωμη Αμμοχώστου ο Ανδρέας Μαραγκός. Ο στόχος σε αυτή την ενέργεια ήταν ο μακαριακός Διονύσης Μαλάς (πατέρας του Σταύρου Μαλά) ο οποίος μόλις αντιλήφθηκε την ενέδρα, κατάφερε να διαφύγει. Ο Μαραγκός βρέθηκε τυχαία στην σκηνή, είδε και προφανώς αναγνώρισε τους δράστες, και τον εκτέλεσαν. [41]

Στις 18 Ιουνίου, οι αστυνομικές αρχές μαζί με την κυπριακή μυστική υπηρεσία πληροφοριών, εντόπισε το αρχηγείο της ΕΟΚΑ Β στην Κύπρο και μεγάλο μέρος του αρχείου της, μαζί με πρόσωπα κλειδιά, όπως και την αλληλογραφία της με την στρατιωτική χούντα των Αθηνών. Ο Λευτέρης Παπαδόπουλος μόλις που κατάφερε και ξέφυγε της σύλληψης, ένοπλος. [42] Ωστόσο, στις 11 Ιουλίου συνελήφθη από τον Εφεδρικό, όταν εντοπίστηκε στην Λευκωσία. Παραδόθηκε αμαχητί, με τα χέρια ψηλά. Ο Κροίσος Χριστοδουλίδης και ο Ανδρέας Αυγουστή παρουσιάστηκαν οικειοθελώς και παραδόθηκαν στην αστυνομία. Η ΕΟΚΑ Β ήταν ακέφαλη και είχε ουσιαστικά διαλυθεί. Είχαν παραμείνει 125 καταζητούμενοι στα βουνά. [43]

Στις 15 Ιουλίου 1974, ο δικτάτορας Ιωαννίδης αιφνιδίασε τον αρχιεπίσκοπο Μακάριο με την εφαρμογή του σχεδίου πραξικοπήματος «Αφροδίτη 3» που κινητοποίησε την Εθνική Φρουρά εναντίον της νόμιμης κυβέρνησης. Ακολούθησαν η ανατροπή του Μακαρίου και η επιβολή πραξικοπηματικής κυβέρνησης υπό την ηγεσία του Νίκου Σαμψών.

Αν και η ΕΟΚΑ Β΄ ήταν ουσιαστικά υπό διάλυση καθώς το προηγούμενο διάστημα είχαν προηγηθεί αλλεπάλληλα χτυπήματα από τις κυβερνητικές δυνάμεις - κυρίως από το Εφεδρικό - που περιλάμβαναν την ανακάλυψη αποθηκών οπλισμού και κρησφύγετων, αλλά και τη σύλληψη ηγετικών στελεχών της (όπως οι Λευτέρης Παπαδόπουλος και Κροίσος Χριστοδουλίδης), τα μέλη της συμμετείχαν ενεργά στις συγκρούσεις, πολεμώντας στο πλευρό των πραξικοπηματικών δυνάμεων.[44] Συγκεκριμένα, είχαν ως κύριο τομέα δράσης τους τη Λεμεσό και τη Λάρνακα, ενώ σε ενέδρα στο Κολόσσι, προκάλεσαν σημαντικές απώλειες σε δυνάμεις αντιστασιακών της επαρχίας Πάφου που κατευθύνονταν προς τη Λεμεσό[45]

Μετά την εδραίωση και την επικράτηση του πραξικοπήματος, ορισμένοι τομεάρχες της ΕΟΚΑ Β΄ απέτρεψαν κακοποιήσεις και εκτελέσεις στους τομείς ευθύνης τους, όμως άλλοι ευθύνονται για αρκετές κακοποιήσεις και δολοφονίες[46] αριστερών[47] και μακαριακών, οι οποίοι κλείνονταν στα κρατητήρια των αστυνομικών σταθμών και τις Κεντρικές Φυλακές Λευκωσίας.[48]

Δολοφονία Κώστα Μισιαούλη

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Μετά την εκδήλωση του πραξικοπήματος, ομάδες της ΕΟΚΑ Β΄ αιχμαλώτισαν διάφορα μέλη της Αριστεράς: Στις 17 Ιουλίου συνέλαβαν τον 24χρονο Κώστα Μισιαούλη (συγγενή του θύματος τηςΤΜΤ Κώστα Μισσιαούλη στην διπλή δολοφονία μαζί με τονΚαβάζογλου). Ο Κώστας Μισιαούλης συνελήφθη στο σπίτι του, από μέλη της ΕΟΚΑ Β΄ και μεταφέρθηκε σε στρατόπεδο αιχμαλώτων όπου πυροβολήθηκε και σύμφωνα με καταγγελίες υπέστη αργό και βασανιστικό θάνατο.[49]

Κατά την εισβολή του 1974

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Κύριο λήμμα: Τουρκική εισβολή στην Κύπρο

Στρατιωτική δράση

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Με την εκδήλωση της τουρκικής εισβολής, τα μέλη της ΕΟΚΑ Β΄ έλαβαν μέρος στις συγκρούσεις είτε ως έφεδροι στα στρατεύματα της Εθνικής Φρουράς, είτε ως ενταγμένοι σε μαχητικά τμήματα της οργάνωσης. Μεταξύ άλλων, στις 20 Ιουλίου μέλη της οργάνωσης αποτέλεσαν τον πυρήνα του Τάγματος Μιχαήλ Καλογερόπουλου-Διάκου, το οποίο επωμίστηκε το κύριο βάρος των επιχειρήσεων κατά των Τουρκοκυπριακών θυλάκων της Λεμεσού[50], ενώ τμήμα 100 ανδρών[51] της ΕΟΚΑ Β΄ κατέλαβε το τουρκοκυπριακό χωριό Αυδήμου, το οποίο ήταν κέντρο στρατιωτικής εκπαίδευσης των Τουρκοκυπρίων της επαρχίας Λεμεσού[52]. Επιθέσεις πραγματοποιήθηκαν ακόμη στην Αμμόχωστο και τη Λεύκα[53].

Από την άλλη πλευρά, αρκετοί ένοπλοι της οργάνωσης, αντί να καταταγούν στις μονάδες όπου ήταν καταχωρημένοι σε περίπτωση επιστράτευσης, συνέστησαν δικά τους αυτόνομα ένοπλα τμήματα και κατευθύνθηκαν στα μετόπισθεν[54]

Περιστατικά βίας

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Κατά την επίθεση εναντίον του Τουρκοκυπριακού θύλακα της Λεμεσού αναφέρθηκαν περιστατικά βιασμών και δολοφονιών[55][56], ενώ 1300 Τουρκοκύπριοι αιχμάλωτοι μεταφέρθηκαν σε στρατόπεδα συγκέντρωσης[57].

Στις 14 Αυγούστου 1974, λίγο μετά την έναρξη της δεύτερης εισβολής της Τουρκίας στην Κύπρο, μέλη της ΕΟΚΑ Β΄ εκτέλεσαν 127 γυναικόπαιδα και ηλικιωμένους από τα τουρκοκυπριακά χωριά Μαράθα, Σανταλάρη και Αλόδα.[58][59] Την ίδια μέρα, χωριό Τόχνη της επαρχίας Λάρνακας, μέλη της οργάνωσης εκτέλεσαν 87 αιχμαλώτους, σε ένα έγκλημα το οποίο είναι γνωστό ως «σφαγή της Τόχνης». Αυτές οι σφαγές χαρακτηρίστηκαν αργότερα από τον ΟΗΕ ως «έγκλημα κατά της Ανθρωπότητας».[3]

Μετά την εισβολή

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Μετά την εισβολή και την παγιοποίηση της κατοχής του βορείου κομματιού της Κύπρου από τα τουρκικά στρατεύματα, η ΕΟΚΑ Β΄ έπαυσε ουσιαστικά να υφίσταται. Παρόλα αυτά, μερικές αυτόνομες ομάδες συνέχισαν τη δράση τους. Συγκεκριμένα, στην περιοχή της Λεμεσού διάφοροι ένοπλοι προέβησαν σε αρκετές αυθαιρεσίες[60] μέχρι και το τέλος του 1974, ενώ το πρωί της 30ής Αυγούστου, αυτόνομη ομάδα της οργάνωσης πραγματοποίησε δολοφονική απόπειρα κατά του προέδρου του ΕΔΕΚ, Βάσου Λυσσαρίδη, κοντά στα γραφεία του κόμματος στη Λευκωσία. Από την επίθεση γλίτωσε ο Λυσσαρίδης, σκοτώθηκε όμως ο Δώρος Λοΐζου.[54]

Μετά την επιστροφή του Μακαρίου ο προσωρινός διοικητής της οργάνωσης, ο οποίος εκδιώχθηκε για να αναλάβει ο Ιωαννίδης τον πλήρη έλεγχο της μεταγριβικής ΕΟΚΑ Β΄, Γεώργιος Καρούσος συναντάται μαζί του με σκοπό να αμβλυνθούν τα πάθη στην Κύπρο[61], ενώ η οριστική διάλυσή της κηρύσσεται στις 11 Φεβρουαρίου του 1978.[62]

Ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας Μακάριος, με την επιστροφή του, έδωσε «κλάδο ελαίας» στα μέλη της ΕΟΚΑ Β΄ για την δράση τους, σε μια κίνηση που αποσκοπούσε στην άμβλυνση των τραυμάτων της Κυπριακής Δημοκρατίας. Από την άλλη, διάφορα μέλη της οργάνωσης συνελήφθησαν και καταδικάστηκαν με βάση κατηγορίες που αφορούσαν τη συμμετοχή τους στην προπαρασκευή του πραξικοπήματος και τη δράση τους κατά τη διάρκειά του[63][64].

Μερικά χρόνια αργότερα, μετά από ενέργειες του Γλαύκου Κληρίδη, το πολιτικό σκέλος της ΕΟΚΑ Β΄ και αρκετά μέλη της οργάνωσης προσχώρησαν στον Δημοκρατικό Συναγερμό[65].

Δείτε επίσης

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Σημειώσεις

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
  1. ↑ Σύμφωνα με ορισμένες πηγές, ο Παπαδόπουλος πήγε μεταπολεμικά στην Αμερική για να εκπαιδευτεί σε θέματα πληροφοριών κι έγινε πράκτορας της CIA. Την 1η Ιουλίου του 1973 σε άρθρο της εφημερίδας Observer εμφανίστηκε ο ισχυρισμός από ανώνυμη πηγή της εφημερίδας ότι ο Παπαδόπουλος ήταν έμμισθος πράκτορας της CIA[31]. Στο άρθρο του Observer παραπέμπει και το άρθρο του Political Science quarterly, vol 89, 3-4, 1974 Σε επίσημη ακρόαση στην Αμερικάνικη Γερουσία, η CIA αρνήθηκε ότι ο Γ. Παπαδόπουλος υπήρξε ποτέ πράκτοράς της, και ισχυρίστηκε ότι η οποιαδήποτε σχέση είχαν αυτή ήταν στα πλαίσια της πάγιας συνεργασίας (από την εποχή του εμφυλίου πολέμου) CIA και ΚΥΠ την περίοδο που ο Παπαδόπουλος υπηρετούσε στην ΚΥΠ. Στην ίδια ακρόαση ενώπιον της Γερουσίας ο διευθυντής της CIA ισχυρίστηκε ότι ο Παπαδόπουλος ουδέποτε εκπαιδεύτηκε στις ΗΠΑ (από την CIA) [10] [12] [13]. [14]

Παραπομπές

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
  1. ↑ 1,0 1,1 1,2 Δρουσιώτης 2010, σελ. 315.
  2. ↑ Uludağ, Sevgül. «Turkish Cypriot and Greek Cypriot victims of rape: The invisible pain and trauma that's kept `hidden`». Hamamböcüleri Journal. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 24 Σεπτεμβρίου 2015. Ανακτήθηκε στις 8 Απριλίου 2015. 
  3. ↑ 3,0 3,1 3,2 UN monthly chronicle, Volume 11 (1974), United Nations, Office of Public Information, p. 98
  4. ↑ 4,0 4,1 Richter 2010, 1971-1974: On the way to the Catastrophe: EOKA B', σελ. 168.
  5. ↑ Richter 2010, 1971-1974: On the way to the Catastrophe: EOKA B', σελ. 168-9.
  6. ↑ Δρουσιώτης 2003, σελ. 17.
  7. ↑ «Τουρκία: Βαθύ Κράτος,Γκλάντιο, Κontrgerilla, Σουσουρλούκ, Εργκένεκον -1». TURKISH GREEK NEWS | Yunanistan Haberleri,Τουρκικά Νέα,Τουρκικές ειδήσεις,Ελληνοτουρκικές ειδήσεις,Türk-Yunan Haberleri. 28 Απριλίου 2010. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 25 Σεπτεμβρίου 2020. Ανακτήθηκε στις 10 Μαρτίου 2020. 
  8. ↑ Δρουσιώτης 2003, σελ. 24-27.
  9. ↑ Δρουσιώτης 2003, σελ. 120.
  10. ↑ 10,0 10,1 The Observer, 1/7/1973
  11. ↑ «HEARINGS BEFORE THE COMMITTEE ON ARMED SERVICES UNITED STATES SENATE NINETY-THIRD CONGRESS FIRST SESSION». Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 30 Ιουνίου 2013. Ανακτήθηκε στις 30 Ιουνίου 2013. 
  12. ↑ Thomas Bodenheimer Robert Gould Rollback!: right-wing power in US foreign policy σελίδα 31 "The leader, George Papadopoulos, worked with the Nazis in World War II, was trained in the United States, and had been on the CIA payroll for fifteen years"
  13. ↑ Lawrence S Wittner American intervention in Greece 1943-1949 σελίδα 305 "Among them was Papadopoulos, a right-wing military officer who had been on the CIA's payroll since 1952"
  14. ↑ https://archive.today/20130630012237/homepage.ntlworld.com/jksonc/docs/phoenix-sasc-19730702.html , 2 Ιουλίου 1973
  15. ↑ Δρουσιώτης 2003, σελ. 11.
  16. ↑ 16,0 16,1 Δρουσιώτης 2003, σελ. 146-147.
  17. ↑ Εφημερίδα Ο Φιλελεύθερος, ημ: 26/6/1974
  18. ↑ Σπυρου Παπαγεωργιου «Από την ΕΟΚΑ στην ΕΟΚΑ Β΄» 2009, σελ. 13
  19. ↑ Σπύρου Παπαγεωργίου «Μακάριος διά Πυρός και Σιδήρου» 1976, σελ. 157
  20. ↑ Richter 2010, 1971-1974: On the way to the Catastrophe: EOKA B', σελ. 169.
  21. ↑ Richter 2010, 1971-1974: On the way to the Catastrophe: EOKA B', σελ. 171-2.
  22. ↑ Richter 2010, 1971-1974: On the way to the Catastrophe: EOKA B', σελ. 172.
  23. ↑ Δρουσιώτης 2003, σελ. 262.
  24. ↑ Δρουσιώτης 2003, σελ. 267-277.
  25. ↑ Δρουσιώτης 2003, σελ. 279.
  26. ↑ Δρουσιώτης 2003, σελ. 283-289.
  27. ↑ Δρουσιώτης 2010, σελ. 289-290.
  28. ↑ Δρουσιώτης 2010, σελ. 292-3.
  29. ↑ Δρουσιώτης 2010, σελ. 294.
  30. ↑ Δρουσιώτης 2003, σελ. 328-334.
  31. ↑ Παύλος Τζερμιάς, Η χούντα και η Κύπρος-από το φιάσκο στο έγκλημα, Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, Εκδοτική Αθηνών, τομ.ΙΣΤ, 2000, σελ. 479
  32. ↑ Δρουσιώτης 2003, σελ. 346-360.
  33. ↑ Λάμπρου 2004, σελ. 359.
  34. ↑ «Μήνυμα του Υπουργού Παιδείας και Πολιτισμού, κ. Ανδρέα Δημητρίου για την Ημέρα Μνήμης Ηρώων Μαθητών» (PDF). Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο (PDF) στις 18 Απριλίου 2019. Ανακτήθηκε στις 31 Οκτωβρίου 2017. 
  35. ↑ Σούλας Χατζήκυριακου. ««Η ΑΠΟΥΣΙΑ ΜΕΣΑ ΜΟΥ»». 
  36. ↑ «Λεμεσός της Αντίστασης και της Δημοκρατίας». Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 23 Οκτωβρίου 2016. 
  37. ↑ Λάμπρου 2004, σελ. 352.
  38. ↑ Δρουσιώτης 2010, σελ. 310-2.
  39. ↑ Δρουσιώτης 2010, σελ. 320.
  40. ↑ Δρουσιώτης 2010, σελ. 324.
  41. ↑ Δρουσιώτης 2010, σελ. 340-1.
  42. ↑ Δρουσιώτης 2010, σελ. 342.
  43. ↑ Δρουσιώτης 2010, σελ. 347.
  44. ↑ Λάμπρου 2004, σελ. 482.
  45. ↑ Λάμπρου 2004, σελ. 476-7, 482.
  46. ↑ Λάμπρου 2004, σελ. 482-3.
  47. ↑ Καλαμαρά, Βασίλη. «Η τουρκική εισβολή στην Κύπρο και ο ρόλος της ΕΟΚΑ Β'». 
  48. ↑ Δρουσιώτης 2003, σελ. 420-421.
  49. ↑ Μιχαηλίδης, Γιώργος (Φεβρουαρίου 24, 2013). «Κώστας Μισιαούλης». η Λέσχη. 
  50. ↑ Λάμπρου 2004, σελ. 547-8.
  51. ↑ Savvas D. Vlassis, Ο Aporritos Attilas, Athens 2004 ISBN 960-630-211-3
  52. ↑ Λάμπρου 2004, σελ. 547.
  53. ↑ Karpat, Kemal (1975). Turkey's Foreign Policy in Transition: 1950–1974. Brill. σελ. 201. ISBN 9789004043237. 
  54. ↑ 54,0 54,1 Λάμπρου 2004, σελ. 483.
  55. ↑ Facts on File Yearbook 1974. Facts on File. 1975. σελ. 590. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 30 Ιουνίου 2017. Ανακτήθηκε στις 21 Ιουλίου 2017. 
  56. ↑ Oberling, Pierre (1982). The Road to Bellapais: The Turkish Cypriot Exodus to Northern Cyprus. Boulder: Social Science Monographs. σελίδες 164–5. ISBN 9780880330008. [...] children were shot in the street and the Turkish quarter of Limassol was burnt out by the National Guard. 
  57. ↑ Higgins, Rosalyn. United Nations Peacekeeping: Europe, 1946–1979. Oxford University Press. σελ. 375. ISBN 9780192183224. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 30 Ιουνίου 2017. Ανακτήθηκε στις 21 Ιουλίου 2017. 
  58. ↑ Documents officiels, United Nations: "Only three of the inhabitants of Atlilar (Aloa) survived this massacre. For the defenceless inhabitants of the villages of Murataga (Maratha) and Sandallar (Sandallaris)..."
  59. ↑ «Muratağa and Sandallar problem is being taken to the European Court of Human Rights» (στα Turkish). BRT - Kıbrıs Postası. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 11 Μαΐου 2018. Ανακτήθηκε στις 18 Ιανουαρίου 2011. CS1 maint: Μη αναγνωρίσιμη γλώσσα (link)
  60. ↑ Αντώνης Κακκαράς, Οι Έλληνες στρατιωτικοί. Αξιωματικοί και Υπαξιωματικοί στη μεταπολεμική Ελλάδα, τόμος Β΄, εκδόσεις Παπαζήση, Αθήνα 2006, σελ. 256.
  61. ↑ Κ.Βενιζέλος-Μ.Ιγνατίου,Τα μυστικά αρχεία του Κίσιντζερ,εκδοτικός οίκος Λιβάνη,2002,σελ 283
  62. ↑ «Sigma Live | Κηρύσσεται διάλυση της ΕΟΚΑ Β | Sigma Live». archive.is. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 22 Οκτωβρίου 2012. Ανακτήθηκε στις 28 Απριλίου 2016. CS1 maint: Unfit url (link)
  63. ↑ Ανδρέα Ν. Λοΐζου, Το Πραξικόπημα, οι πραξικοπηματίες και το Δίκαιο στο βιβλίο των Τενεκίδη και Κρανιδιώτη, Κύπρος. Ιστορία, προβλήματα και αγώνες του λαού της, Βιβλ. της Εστίας, β΄ έκδοση, 2000, σελ. 528-529.
  64. ↑ «Η μάχη του Προεδρικού: Νέο βιβλίο για την αντίσταση των Λεμεσιανών στο πραξικόπημα [βίντεο]». elemesos.com. Εβδομαδιαία Λεμεσός. 8 Ιουλίου 2016. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 31 Ιουλίου 2018. Ανακτήθηκε στις 11 Αυγούστου 2018. 
  65. ↑ Πλουτής Σέρβας, Κυπριακό. Ευθύνες, τόμος Δ', ημίτομος 1, εκδόσεις Γραμμή, σελ. 43.

Βιβλιογραφικές Πηγές

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
  • Γεώργιος Γρίβας: Ο Διγενής του Έθνους - Σταύρος Καρκαλέτσης
  • ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΓΡΙΒΑΣ ΔΙΓΕΝΗΣ Βιογραφία - Λεωνίδας Λεωνίδου
  • «Η Τραγική Αναμέτρηση και η Προδοσία της Κύπρου»-Μ. Αδαμίδη-2014
  • Ανδρέα Αθανασίου «Ο Άγνωστος Πόλεμος Αθηνών Λευκωσίας»
  • Λευτέρης Παπαδόπουλος «Η Μαρτυρία Μου», 2010
  • Σέργης Γεώργιος «Η Μάχη της Κύπρου», 1996
  • Σταύρος Σταύρου-Σύρος «Μια Προσωπική Μαρτυρία»
  • Δρουσιώτης, Μακάριος (2003). ΕΟΚΑ Β & CIA. Λευκωσία: Αλφάδι. ISBN 9963-631-02-9. 
  • Δρουσιώτης, Μακάριος (2010). Η Μεγάλη Ιδέα της μικρής Χούντας. Λευκωσία: Αλφάδι. ISBN 9789963631117. 
  • Λάμπρου, Γιάννης (2004). Ιστορία του Κυπριακού. Τα χρόνια μετά την ανεξαρτησία. 1960-2004. Λευκωσία. 
  • Richter, Heinz A. (2010). A Concise History of Modern Cyprus. Γερμανία: Harrassowitz Verlag. ISBN 978-3447062121.