Στο Εσουατίνι διεξάγονται εκλογές για Βουλή, οι οποίες εποπτεύονται από ειδική επιτροπή (Election and Boundaries Commission). Οι πρώτες εκλογές μετά την ανεξαρτησία το 1968 διεξήχθησαν το 1972. Δικαίωμα ψήφου στις εκλογές έχουν όσες και όσοι είναι ηλικίας 18 ετών και άνω.[1]
To Κοινοβούλιο του Εσουατίνι (ή Libandla) αποτελείται από δύο σώματα: την Κάτω Βουλή (House of Assembly) και την Άνω Βουλή ή Γερουσία. Μερικά από τα μέλη από το κάθε σώμα εκλέγονται, ενώ τα υπόλοιπα διορίζονται από τον Βασιλιά. Η θητεία όλων των μελών είναι πενταετής. Η ψηφοφορία είναι μυστική και γίνεται με το πλειοψηφικό σύστημα.[2] Καθώς τα πολιτικά κόμματα απαγορεύονται, όλοι οι υποψήφιοι είναι ανεξάρτητοι.
Η Συνέλευση του Εσουατίνι αποτελείται από 59 εκλεγμένους βουλευτές (σε 2 γύρους) και μέχρι 10 ακόμα, που επιλέγονται από τον Βασιλιά (Ngwenyama). Ο πρώτος γύρος των εκλογών διενεργείται σε καθένα από τα 385 παραδοσιακά βασίλεια (chiefdoms) για την επιλογή ενός υποψηφίου που θα προκριθεί στον δεύτερο γύρο μεταξύ 3 και 20 υποψηφίων από κάθε παραδοσιακό βασίλειο. Στον δεύτερο γύρο, η χώρα υποδιαιρείται σε 59 εκλογικές περιφέρειες (αυξημένες από τις 55 των εκλογών του 2013).[3] Ο καθένας από τους νικητές των προκριματικών εκλογών κατέρχεται ως υποψήφιος στην εκλογική περιφέρεια που καλύπτει το παραδοσιακό του βασίλειο.[4] Σε αμφότερους τους γύρους λειτουργεί το πλειοψηφικό σύστημα, με το σύνολο των υποψηφίων να κατέρχονται ως ανεξάρτητοι.[4]
Η Συνέλευση απαρτίζεται από 66 μέλη, από τα οποία τα 55 εκλέγονταν (ως και στις εκλογές του 2013) σε μονοεδρικές περιφέρειες αντίστοιχες με τις παραδοσιακές κοινότητες( tinkhundlas).[5] Οι 14 tinkhundlas βρίσκονται στη συνοικία Χνόχο (Hhohho), 11 στη Λουμπόμπο, 16 στη Μαντσίνι και οι 14 στη Σισελουένι. Οι υποψήφιοι επιλέγονται πρώτα σε επίπεδο tinkhundla. Οι τρεις πρώτοι επιλεγέντες γίνονται υποψήφιοι για τις γενικές εκλογές, όπου ο υποψήφιος που θα συγκεντρώσει τις περισσότερες ψήφους, εκλέγεται.[6] Ο Βασιλιάς διορίζει άλλα 10 μέλη, από τα οποία τουλάχιστον τα μισά πρέπει να είναι θηλυκού γένους.[6] Το 66ο μέλος είναι ο Πρόεδρος ή η Πρόεδρος της Βουλής, που εκλέγεται από μέλη εκτός κοινοβουλίου.[5] Εάν το ποσοστό των θηλυκών μελών είναι κάτω του 30%, εκλέγονται ως και 4 γυναίκες από τις διοικητικές περιφέρειες.[2]
Η Βουλή εκλέγει 10 από τα συνολικά 30 μέλη της Γερουσίας και τα υπόλοιπα διορίζονται από τον Βασιλιά.[7] Εξ αυτών, τουλάχιστον τα 5 από τα 10 και τουλάχιστον τα 8 από τα 20 πρέπει να είναι γυναίκες.[7] Ωστόσο, σύμφωνα με τη βάση δεδομένων της Διακοινοβουλευτικής Ένωσης, το 2008 υπήρχαν μόνον 12 γυναίκες γερουσιαστές αντί του ελάχιστου αριθμού των 13.[8] Επίσης, το 2013, υπήρχαν μόνο 10 γυναίκες στη Γερουσία.[9]
Γενικές εκλογές διεξήχθησαν στη Σουαζιλάνδη, όπως ονομαζόταν τότε η χώρα, τα έτη 1921, 1923, 1926, 1928, 1932, 1935, 1938, 1949, 1952, 1956, 1961, 1964, 1967, 1972, 1978, 1983, 1987, 1993, 1998, 2003, 2008, 2013 και στο Εσουατίνι το 2018 και το 2023.
Οι πιο πρόσφατες εκλογές διεξήχθησαν στις 29 Σεπτεμβρίου 2023.[10][11][12][13] Στις δεύτερες εκλογές (2ος γύρος) εξελέγησαν 59 ανεξάρτητα μέλη και άλλα 10 διόρισε ο βασιλιάς.
Στις εκλογές που έγιναν τον Ιούνιο του 1964, αναδείχθηκε νικητής το Εθνικό Κίνημα Ιμποκόντβο, το οποίο κέρδισε τις 8 από τις άμεσα εκλεγμένες έδρες και άλλες 8 στο συμβούλιο φυλάρχων (Tinkhundla).[14]
Στις επόμενες εκλογές, που διενεργήθηκαν στις 19 και στις 20 Απριλίου 1967 για δεύτερη συνεχή φορά κέρδισε το βασιλόφρον Εθνικό Κίνημα Ιμποκόντβο. Ειδικότερα, το εν λόγω κίνημα συγκέντρωσε ποσοστό 79,4% των ψήφων και όλες τις 24 έδρες.[15]
Οι πρώτες εκλογές μετά την ανεξαρτησία το 1968 διεξήχθησαν στις 16-17 Μαΐου 1972. Για τρίτη συνεχή φορά το αποτέλεσμα ήταν νικητήριο για το Εθνικό Κίνημα Ιμποκόντβο, το οποίο κέρδισε τις 21 από τις συνολικά 24 έδρες της βουλής.[16]
Οι επόμενες γενικές εκλογές διενεργήθηκαν στις 27 Οκτωβρίου 1978. Οι εκλογές έγιναν με το σύστημα Tinkhundla, βάσει του οποίου οι ψηφοφόροι εξέλεξαν 80 μέλη εκλεκτορικού κολεγίου (επί συνόλου 160 υποψηφίων). Εν συνεχεία το εκλεκτορικό κολέγιο επέλεξε 40 μη κομματικούς υποψήφιους για το Κοινοβούλιο και άλλα 10 διορίστηκαν από τον Βασιλιά.[17] Με το νέο σύστημα ενισχύθηκε η θέση των παραδοσιακών ηγετών της χώρας.[18] Ο αριθμός των εδρών αυξήθηκε από 24 το 1972 σε 50 εξαιτίας της θεαματικής αύξησης του πληθυσμού. Δεν υπήρξαν εγγραφές στους εκλογικούς καταλόγους και οι αρχηγοί των φυλών απαιτείτο να σιγουρέψουν ότι μόνο οι πολίτες Σουάζι μπορούσαν να ψηφίσουν.[18]
Με τη συμμετοχή να διαμορφώνεται γύρω στο 80% (αν και ορισμένες αναφορές έκαναν λόγο για εξαναγκασμό των πολιτών να προσέλθουν στην κάλπη), έγιναν οι γενικές εκλογές τον Οκτώβριο του 1983. Και πάλι χρησιμοποιήθηκε το εκλογικό σύστημα όπως και στις προηγούμενες εκλογές (εκλογή από εκλεκτορικό κολέγιο 40 ανεξάρτητων υποψηφίων που δεν ανήκαν σε κανένα κόμμα και διορισμός άλλων 10 από τον Βασιλιά)[18]
Πρόωρα διεξήχθησαν οι εκλογές του 1987, τον Νοέμβριο, εξαιτίας ταραχών. Σε αντίθεση με τις προηγούμενες εκλογές, όλοι οι 40 επιλεγέντες υποψήφιοι ήταν νέα πρόσωπα στο κοινοβούλιο.[18]
Στις εκλογές που διενεργήθηκαν τον Σεπτέμβριο του 1993 χρησιμοποιήθηκε το ίδιο σύστημα με τις εκλογές του 1978, 1983 και 1987. Ωστόσο, στις εκλογές του 1993 για πρώτη φορά έγινε εγγραφή των ψηφοφόρων στους εκλογικούς καταλόγους.[18] Συνολικά κατήλθαν 2.094 υποψήφιοι. Οι παρατηρητές έκαναν λόγο για ελάχιστη συμμετοχή, της τάξης του 13-15%.
Το εκλεκτορικό σώμα εξέλεξε 55 ανεξάρτητους υποψηφίους στις εκλογές που διενεργήθηκαν στις 16 και στις 24 Οκτωβρίου 1998. Άλλοι 10 διορίστηκαν από τον Βασιλιά. Συνολικά οι εγγεγραμμένοι ψηφοφόροι ήταν 198.445 (από τη δυνατότητα για περί τους 400.000 λόγω καλεσμάτων από την αντιπολίτευση για μη συμμετοχή στις εκλογές). Επί του ανωτέρω συνόλου εγγεγραμμένων, ψήφισαν οι 119.845, που αντιστοιχεί σε ποσοστό συμμετοχής 60,4%.[19]
Στις εκλογές που διεξήχθησαν στις 18 Οκτωβρίου 2003 εξελέγησαν 55 υποψήφιοι στο Κοινοβούλιο. Η συμμετοχή ήταν μόνο 18,4% επί συνόλου 213.947 εγγεγραμμένων ψηφοφόρων. Εξελέγησαν 55 ανεξάρτητοι από εκλεκτορικό σώμα, ο γενικός εισαγγελέας κατέλαβε μία έδρα, 4 έδρες κατέλαβαν γυναίκες για κάθε περιοχή και 10 ακόμα μέλη διορίστηκαν από τον Βασιλιά.[20]
Στις 19 Σεπτεμβρίου του 2008 διεξήχθησαν βουλευτικές εκλογές.[21] Ήταν οι πρώτες εκλογές που διενεργήθηκαν μετά την εισαγωγή νέου Συντάγματος το 2006. Επίσης, για πρώτη φορά επιτράπηκε σε διεθνείς παρατηρητές να επιβλέψουν τη διεξαγωγή των εκλογών.[22] Μια ημέρα πριν από τις εκλογές έλαβαν χώρα πολλές συλλήψεις υποστηρικτών της δημοκρατίας.[23]
Τα πολιτικά κόμματα παρέμειναν απαγορευμένα στη χώρα. Συνεπεία αυτού, όλοι οι υποψήφιοι για την πλήρωση των 55 εδρών της Βουλής ήταν ανεξάρτητοι. Μετά τις εκλογές, ο Βασιλιάς διόρισει 10 ακόμα βουλευτές. Η Εθνοσυνέλευση στη συνέχεια εξέλεξε 10 μέλη για τη Γερουσία και ο Βασιλιάς διόρισε άλλους 20 γερουσιαστές. Στις 16 Οκτωβρίου 2008 διορίστηκε στην πρωθυπουργία ο σύμβουλος του βασιλιά, Μπαρνάμπας Σιμπουσίζο Ντλαμίνι.
Γενικές εκλογές διεξήχθησαν στις 20 Σεπτεμβρίου 2013 με περί τους 415.000 εγγεγραμμένους ψηφοφόρους για τις 55 από τις συνολικά 65 έδρες της Συνέλευσης.[24] Οι προκριματικές εκλογές άρχισαν στις 24 Αυγούστου 2013 με την εκλογή ενός υποψηφίου από κάθε βασίλειο φυλής. Οι εκλεγέντες στη συνέχεια εκπροσώπησαν το αντίστοιχο βασίλειο στις γενικές εκλογές όπου ο κάθε υποψήφιος ανά Inkhundla (περιφέρεια) εξελέγη στη Συνέλευση (House of Assembly).[25]
Στις προκριματικές εκλογές ανησυχία προκάλεσε το γεγονός ότι μία υποψήφια αποκλείστηκε λόγω του ότι φορούσε παντελόνι. Αν και δικαιώθηκε στο Ανώτατο Δικαστήριο, οι συμπολίτες της την απείλησαν ότι θα έκαναν αποχή από τις εκλογές αν δεν αποσυρόταν.[26] Τα απαγορευμένα πολιτικά κόμματα κάλεσαν σε μποϊκοτάζ της ψηφοφορίας.
Eκλογές διεξήχθησαν στις 18 Αυγούστου και στις 21 Σεπτεμβρίου 2018.[27]
Μέχρι σήμερα στη χώρα έχουν διενεργηθεί δύο δημοψηφίσματα, αμφότερα πριν την ανεξαρτησία.
Στο πρώτο δημοψήφισμα στη χώρα, που έγινε στις 25 Μαΐου 1962, οι ψηφοφόροι τάχθηκαν σε ποσοστό 97% υπέρ της εξίσωσης για τον αριθμό των εδρών των μαύρων και των λευκών ψηφοφόρων στο Κοινοβούλιο.[28] Η αλλαγή ήταν μέρος ενός σχεδίου συντάγματος που πρότειναν οι βρετανικές αποικιακές αρχές στις 2 Μαρτίου.
Το επόμενο δημοψήφισμα στις 19 Ιανουαρίου 1964 προκηρύχθηκε από τον βασιλιά Σομπχούζα Β΄ έπειτα από την επιβολή ενός συντάγματος από τις βρετανικές αποικιακές αρχές το 1963, στο οποίο ήταν ο ίδιος αντίθετος λόγω των δημοκρατικών πτυχών του συντάγματος και της μείωσης της θέσης του. Τα πολιτικά κόμματα δεν έλαβαν μέρος στο δημοψήφισμα και το αποτέλεσμα ήταν 99,87% υπέρ της ανάκλησης του συντάγματος. [29] Με βάση το σύνταγμα, ακολούθησαν οι γενικές εκλογές του 1964.