Ζοντερκομάντο

Κρεματόριο στο Νταχάου, Μάιος 1945

Τα Ζοντερκομάντος (γερμανικά:Sonderkommandos) ήταν ειδικές μονάδες εργασίας που αποτελούνταν από κρατούμενους των Ναζιστικών στρατοπέδων θανάτου συνήθως Εβραίους, οι οποίοι αναγκάστηκαν, υπό την απειλή της εκτέλεσης, να βοηθήσουν στην απόρριψη των θυμάτων των θαλάμων αερίων κατά τη διάρκεια του Ολοκαυτώματος.^[1][2] Τα Ζοντερκομάντος στα στρατόπεδα θανάτου, που αποτελούνταν πάντα από τρόφιμους, δεν είχαν σχέση με τα SS-Sonderkommandos, τα οποία ήταν μονάδες που σχηματίστηκαν από μέλη διαφόρων μονάδων των SS μεταξύ του 1938 και του 1945.

Ο γερμανικός όρος ήταν μέρος της αόριστης και ευφημιστικής γλώσσας που οι Ναζί χρησιμοποιούσαν σε πτυχές της Τελικής Λύσης (π.χ. Einsatzkommando, «μονάδες ανάπτυξης»).

Εργάτες στα εργοστάσια θανάτου

Τα μέλη των Ζοντερκομάντος δεν συμμετείχαν στη δολοφονία κρατουμένων. Αυτό ήταν κάτι που υπαγόταν στην αρμοδιότητα των SS ενώ το πρωταρχικό καθήκον των Ζοντερκομάντος ήταν η διαχείριση των πτωμάτων.^[3][4] Στις περισσότερες περιπτώσεις εντάσσονταν αναγκαστικά σε αυτές τις μονάδες αμέσως μετά την άφιξή τους στο στρατόπεδο υπό την απειλή της εκτέλεσης. Δεν τους δινόταν προηγούμενη ειδοποίηση για τα καθήκοντα που θα έπρεπε να εκτελέσουν. Στον τρόμο τους μερικές φορές πολλά μέλη των Ζοντερκομάντος θα ανακάλυπταν μέλη της οικογένειάς τους ανάμεσα στα πτώματα.^[5] Δεν είχαν κανέναν τρόπο να αρνηθούν ή να παραιτηθούν από αυτή τη δουλειά εκτός αν αυτοκτονούσαν.^[6] Σε ορισμένα μέρη τα Ζοντερκομάντος αποκαλούνταν ευφημικά Arbeitsjuden (Εβραίοι για εργασία).^[7] Άλλες φορές ονομάζονταν βοηθοί.^[8] Στο Άουσβιτς - Μπιρκενάου τα Ζοντερκομάντος αριθμούσαν έως και 400 άτομα έως το 1943 και, όταν οι Ούγγροι Εβραίοι μεταφέρθηκαν εκεί το 1944, ο αριθμός τους διογκώθηκε σε περισσότερα από 900 άτομα, προκειμένου να συμβαδίζει με τους αυξημένους κύκλους δολοφονιών και εξόντωσης.^[9]

Επειδή οι Γερμανοί χρειάζονταν τα μέλη των Ζοντερκομάντος να παραμείνουν σωματικά ικανά είχαν πολύ λιγότερο άθλιες συνθήκες διαβίωσης από άλλους κρατούμενους: κοιμόντουσαν στους δικούς τους στρατώνες και τους επετράπη να διατηρούν και να χρησιμοποιούν διάφορα αγαθά, όπως τρόφιμα, φάρμακα και τσιγάρα που έφερναν στο στρατόπεδο αυτοί που στέλνονταν στους θαλάμους αερίων. Σε αντίθεση με τους συνηθισμένους κρατούμενους, δεν ήταν συνήθως θύματα αυθαίρετης τυχαίας δολοφονίας από φρουρούς. Η επιβίωση και η χρησιμότητά τους καθορίστηκε από το πόσο αποτελεσματικά θα μπορούσαν να διατηρήσουν το εργοστάσιο θανάτου των Ναζί.^[10] Ως αποτέλεσμα τα μέλη των Ζοντερκομάντο στα στρατόπεδα θανάτου είχαν περισσότερες πιθανότητες επιβίωσης από άλλους κρατούμενους. Παρόλα αυτά λίγοι επέζησαν του πολέμου.

Ζοντερκομάντος στο Άουσβιτς-Μπίρκεναου, Αύγουστος 1944

Δεδομένου ότι είχαν λεπτομερή γνώση της πρακτικής μαζικής δολοφονίας των Ναζί, τα Ζοντερκομάντος θεωρήθηκαν Geheimnisträger -(φορείς μυστικών). Ως εκ τούτου κρατήθηκαν σε απομόνωση μακριά από τους κρατούμενους που χρησιμοποιούνταν ως σκλάβοι.^[11] Κάθε τρεις μήνες, σύμφωνα με την πολιτική των SS, σχεδόν όλα τα μέλη των Ζοντερκομάντος που εργάζονταν θα θανατώνονταν με αέρια και θα έπρεπε να αντικατασταθούν με άλλα άτομα από νέες αφίξεις για να διασφαλιστεί το απόρρητο. Ωστόσο ορισμένοι τρόφιμοι επιβίωσαν για έως και ένα χρόνο ή περισσότερο επειδή είχαν εξειδικευμένες δεξιότητες.^[12] Συνήθως το καθήκον μιας νέας μονάδας θα ήταν να απορρίψουν τα σώματα των προκατόχων τους. Η έρευνα έχει υπολογίσει ότι από τη δημιουργία του πρώτου Ζοντερκομάντο ενός στρατοπέδου θανάτου έως την εκκαθάριση του στρατοπέδου, υπήρχαν περίπου 14 γενιές των Ζοντερκομάντος.^[13]

Μαρτυρίες

Μεταξύ του 1943 και του 1944 ορισμένα μέλη των Ζοντερκομάντος μπόρεσαν να αποκτήσουν πρόσβαση σε γραπτό υλικό και να καταγράψουν μερικές από τις εμπειρίες τους και όσα είχαν δει στο Μπιρκενάου. Αυτά τα έγγραφα θάφτηκαν στους χώρους των κρεματορίων και ανακτήθηκαν μετά τον πόλεμο. Πέντε άντρες έχουν αναγνωριστεί ως συγγραφείς αυτών των χειρογράφων: Ζάλμαν Γκραντόβσκι, Ζάλμαν Λεβεντάλ, Λάιμπ Λανκφούς, Χάιμ Χέρμαν και Μαρσέλ Ναντζάρι. Οι πρώτοι τρεις έγραψαν στα γίντις, ο Χέρμαν στα γαλλικά και ο Ναντζάρι στα ελληνικά. Τα χειρόγραφα φυλάσσονται κυρίως στο αρχείο του Κρατικού Μνημείου του Άουσβιτς-Μπίρκεναου. Εξαιρέσεις είναι το γράμμα του Χέρμαν (φυλάσσεται στα αρχεία του Amicale des déportés d'Auschwitz-Birkenau) και των κειμένων του Γκραντόβσκι, ένα από τα οποία διατηρείται στο Ρωσικό Μουσείο Στρατιωτικής Ιατρικής στην Αγία Πετρούπολη και ένα άλλο στο Γιαντ Βασσέμ του Ισραήλ.^[14][15]

Περικοπή από μία από τις τέσσερις φωτογραφίες που τραβήχτηκαν μέσα στο στρατόπεδο συγκέντρωσης του Άουσβιτς στην κατεχόμενη Πολωνία, μέρος μιας σειράς γνωστής ως φωτογραφίες των Ζοντερκομάντος. Αυτή η φωτογραφία, με αριθμό 280, δείχνει σώματα που επρόκειτο να καούν σε μία υπαίθρια πυρκαγιά κοντά στο κρεματόριο V στο Άουσβιτς ΙΙ-Μπίρκεναου.

Το ακόλουθο σημείωμα, το οποίο βρέθηκε θαμμένο σε κρεματόριο στο Άουσβιτς, γράφτηκε από τον Ζάλμαν Γκραντόβσκι, μέλος του Ζοντερκομάντο, ο οποίος σκοτώθηκε στην εξέγερση στο κρεματόριο IV στις 7 Οκτωβρίου 1944:

«Αγαπητέ που θα βρεις αυτό το σημείωμα, έχω ένα αίτημα για εσένα, που είναι, στην πραγματικότητα, ο πρακτικός στόχος για το γράψιμό μου ... ότι οι μέρες μου στην κόλαση, ότι το απελπιστικό μου αύριο θα βρει έναν σκοπό στο μέλλον. Μεταδίδω μόνο ένα μέρος του τι συνέβη στην κόλαση του Άουσβιτς Μπιρκενάου. Θα συνειδητοποιήσεις πώς έμοιαζε η πραγματικότητα ... Από όλα αυτά θα έχεις μια εικόνα για το πώς χάθηκαν οι άνθρωποι μας.»^[16]

Λιγότερα από 20 από τα αρκετά χιλιάδες μέλη των Ζοντερκομάντος - που αναγκάστηκαν να εργαστούν στα στρατόπεδα θανάτου των Ναζί - τεκμηριώνονται ότι είχαν επιβιώσει μέχρι την απελευθέρωση και ήταν σε θέση να καταθέσουν τα γεγονότα (αν και ορισμένες πηγές ισχυρίζονται περισσότερα).^[17] Μεταξύ αυτών ήταν οι Henryk (Tauber) Fuchsbrunner, Filip Müller, Daniel Behnnamias, Dario Gabbai, Morris Venezia, Shlomo Venezia, Antonio Boldrin^[18], Alter Fajnzylberg, Samuel Willenberg, Abram Dragon, David Olère, Henryk Mandelbaum και Martin Gray. Άλλοι έξι ή επτά επιβεβαιώνονται ότι επέζησαν, αλλά δεν είχαν καταθέσει ως μάρτυρες. Οι θαμμένοι και κρυμμένοι λογαριασμοί από μέλη των Ζοντερκομάντος βρέθηκαν αργότερα σε ορισμένα στρατόπεδα.^[19]

Επαναστάσεις

Οι κρατούμενοι των Ζοντερκομάντος συμμετείχαν σε εξεγέρσεις σε δύο περιπτώσεις.

Τρεμπλίνκα

Περικοπή από μία από τις τέσσερις φωτογραφίες από το Άουσβιτς-Μπίρκενουου, μέρος μιας σειράς γνωστής ως φωτογραφίες Ζοντερκομάντος. Η φωτογραφία δείχνει γυμνές γυναίκες που μεταφέρονται στο θάλαμο αερίου.

Η πρώτη εξέγερση πραγματοποιήθηκε στην Τρεμπλίνκα στις 2 Αυγούστου 1943.^[20] Οι κρατούμενοι χρησιμοποίησαν ένα αντικλείδι για να ανοίξουν το οπλοστάσιο του στρατοπέδου και να κλέψουν 20 έως 25 τουφέκια, 20 χειροβομβίδες και πολλά πιστόλια. Στις 3:45 μ.μ., 700 Εβραίοι ξεκίνησαν μια επίθεση εναντίον των φρουρών των SS του στρατοπέδου και των ανδρών Τραβνίκι που διήρκεσε για 30 λεπτά. Έβαλαν φωτιά σε κτίρια και σε ένα βυτιοφόρο καύσης. Ένοπλοι Εβραίοι επιτέθηκαν στην κύρια πύλη ενώ άλλοι προσπάθησαν να ανέβουν στο φράχτη. Περίπου 200 Εβραίοι διέφυγαν από το στρατόπεδο, (σημείωση 1)^[21][22], αλλά οι καλά εξοπλισμένοι φρουροί σκότωσαν εκατοντάδες άλλους.^[23] Κάλεσαν για ενισχύσεις των SS από τέσσερις πόλεις, οι οποίες έκαναν οδοφράγματα και κυνηγούσαν δραπέτες με αυτοκίνητα και άλογα. Μόνο περίπου 100 κρατούμενοι διέφυγαν τελικά.

Οι αντιστασιακοί του Στρατού της Πατρίδας μετέφεραν μερικούς από τους επιζώντες φυλακισμένους που είχαν διαφύγει πέρα από τον ποταμό Μπουγκ,^[24] ενώ άλλοι βοηθήθηκαν και τροφοδοτήθηκαν από πολωνούς χωρικούς. Από τους 700 Ζοντερκομάντος που συμμετείχαν στην εξέγερση, 100 κατάφεραν να επιβιώσουν από τη διαφυγή από το στρατόπεδο, και περίπου 70 από αυτούς είναι γνωστό ότι επέζησαν από τον Πόλεμο.^[25] Σε αυτούς περιλαμβάνονται οι Richard Glazar, Chil Rajchman, Jankiel Wiernik και Samuel Willenberg, οι οποίοι συν-έγραψαν το βιβλίο Treblinka Memoirs.^[26]

Άουσβιτς

Τον Οκτώβριο του 1944 τα μέλη των Ζοντερκομάντος επαναστάτησαν στο κρεματόριο 4 στο Άουσβιτς ΙΙ. Για μήνες νεαρές Εβραίες εργάτριες έκαναν λαθραία μεταφορά μικρών πακέτων πυρίτιδας από το Weichsel-Union-Metallwerke, εργοστάσιο πυρομαχικών στη βιομηχανική περιοχή ανάμεσα στο κύριο στρατόπεδο του Άουσβιτς Ι και του Άουσβιτς ΙΙ. Η πυρίτιδα πέρασε μέσω λαθρεμπορίου των Ζοντερκομάντος στο Κρεματόριο IV. Το σχέδιο ήταν να καταστρέψουν τους θαλάμους αερίων και τα κρεματόρια και να ξεκινήσουν εξέγερση.

Όμως το πρωί της 7ης Οκτωβρίου 1944 η αντίσταση στο στρατόπεδο προειδοποίησε τα Ζοντερκομάντος στο Κρεματόριο IV ότι πρόκειται να σκοτωθούν. Τα Ζοντερκομάντος επιτέθηκαν στους άνδρες των SS και τους Κάπο με δύο πολυβόλα, τσεκούρια, μαχαίρια και χειροβομβίδες, σκοτώνοντας τρεις και τραυματίζοντας περίπου δώδεκα ακόμη.^[27] Μερικοί άνδρες των Ζοντερκομάντος διέφυγαν από το στρατόπεδο αλλά οι περισσότεροι συνελήφθησαν αργότερα την ίδια μέρα. Από εκείνους που δεν πέθαναν στην ίδια την εξέγερση αργότερα 200 περίπου άτομα αναγκάστηκαν να γδυθούν και να ξαπλώσουν μπρούμυτα πριν πυροβοληθούν στο πίσω μέρος του κεφαλιού. Συνολικά 451 άνδρες των Ζοντερκομάντος σκοτώθηκαν εκείνη την ημέρα.^[28][29]

• σημείωση 1: Διακόσια είναι ο αριθμός που έγινε αποδεκτός από Πολωνούς ιστορικούς και το μουσείο στρατόπεδων Τρεμπλίνκα, αλλά η Εγκυκλοπαίδεια του Ολοκαυτώματος, αντ' αυτού απαριθμεί 300.

Παραπομπές

1. Friedländer, Saul, 1932- (2009). Nazi Germany and the Jews, 1933-1945 (1st edition έκδοση). New York: Harper Perennial. σελίδες 355–356. ISBN 978-0-06-135027-6. 232392045. 
2. Shirer, William L. (William Lawrence), 1904-1993,. The rise and fall of the Third Reich. New York. σελ. 970. ISBN 0-671-62420-2. 1286630. 
3. Langbein, Hermann, 1912-1995. (2004). People in Auschwitz. Chapel Hill: University of North Carolina Press. ISBN 0-8078-6363-7. 57706661. 
4. Sofsky, Wolfgang. (1997). The order of terror : the concentration camp. Princeton, N.J.: Princeton University Press. σελ. 267. ISBN 978-0-691-00685-7. 34658743. 
5. Sofsky, Wolfgang. (1997). The order of terror : the concentration camp. Princeton, N.J.: Princeton University Press. σελ. 269. ISBN 978-0-691-00685-7. 34658743. 
6. Sofsky 2013, p. 271.
7. The Order of Terror: The Concentration Camp Wolfgang Sofsky, 2013, p. 283.
8. Nazi-Deutsch/Nazi-German: An English Lexicon of the Language of the Third Reich, Robert Michael, Karin Doer 2002, p. 209
9. Concentration Camps in Nazi Germany: The New Histories Jane Caplan, Nikolaus Wachsmann 2010, p. 73.
10. The Order of Terror: The Concentration Camp, Wolfgang Sofsky 2013, pp. 271–273
11. We Wept Without Tears: Testimonies of the Jewish Sonderkommando from Auschwitz Gideon Greif 2005, p. 4.
12. Greif 2005, p. 327.
13. Nyiszli, Miklós (1993). Auschwitz : a doctor's eyewitness account. New York Boston: Arcade Pub. Distributed by Little, Brown, and Co
14. Auschwitz and Afterimages: Abjection, Witnessing and Representation, Nicholas Chare
15. Stone, Dan (19 September 2013). "The Harmony of Barbarism: Locating the Scrolls of Auschwitz in Holocaust Historiography". In Chare, Nicholas; Williams, Dominic (eds.).
16. http://mattrutta.blogspot.com/2006/03/yad-vashem.html
17. «Auschwitz - Sonderkommando». www.hagalil.com. Ανακτήθηκε στις 14 Νοεμβρίου 2020. 
18. «Memoro - testimone». www.memoro.org. Ανακτήθηκε στις 14 Νοεμβρίου 2020. 
19. «Auschwitz inmate's notes from hell finally revealed» (στα αγγλικά). BBC News. 2017-12-01. https://www.bbc.com/news/world-europe-42144186. Ανακτήθηκε στις 2020-11-14. 
20. Chrostowski, Witold (2004). Extermination camp Treblinka. London Portland, OR: Vallentine Mitchell. p. 94
21. «echomatkibozejniepokalaniepoczetej» (PDF). Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο (PDF) στις 1 Νοεμβρίου 2020. 
22. «"Jedno tylko życie – Berek Lajcher" by Roman Weinfeld». Scribd (στα Αγγλικά). Ανακτήθηκε στις 14 Νοεμβρίου 2020. 
23. Treblinka Survivor: The Life and Death of Hershl Sperling Mark S. Smith 2010.
24. Śląski, Jerzy (1990). VII. Pod Gwiazdą Dawida [Under the Star of David] (PDF). Polska Walcząca, Vol. IV: Solidarni (in Polish). PAX, Warsaw. pp. 8–9.
25. «Treblinka survivor recalls suffering and resistance» (στα αγγλικά). BBC News. 2013-08-04. https://www.bbc.com/news/world-europe-23557979. Ανακτήθηκε στις 2020-11-14. 
26. «Treblinka Remember Me! Us www.HolocaustResearchProject.org». www.holocaustresearchproject.org. Ανακτήθηκε στις 14 Νοεμβρίου 2020. 
27. Rees, Laurence (2012). Auschwitz: The Nazis and the "Final Solution". Random House. p. 324.
28. Anatomy of the Auschwitz Death Camp, Israel Gutman, Michael Berenbaum, United States Holocaust Memorial Museum
29. We Wept Without Tears: Testimonies of the Jewish Sonderkommando from Auschwitz, Gideon Greif