Ηρακλής X-1

Ηρακλής X-1 (Her X-1)
Αστερισμός: Ηρακλής
Συντεταγμένες (εποχή 2000.0): α = 16h:57m:50s , δ = +35°.20′.33″
Φαινόμενο μέγεθος: 13,83
Φασματικός τύπος: DA
Απόσταση από τη Γη: πάνω από 1.000 έτη φωτός

Η πηγή Ηρακλής X-1 (Hercules X-1, συντομογραφικά Her X-1), γνωστή και ως 4U1656+35, είναι μια αρκετά ισχυρή αστρονομική πηγή ακτίνων Χ, και συγκεκριμένα ένας διπλός αστέρας ακτίνων Χ. Οι ακτίνες Χ παράγονται από τη θέρμανση, εξαιτίας τριβής, ύλης στον προσαυξητικό δίσκο ενός αστέρα νετρονίων, ύλης που προέρχεται από έναν κανονικό αστέρα, που είναι ανιχνεύσιμος στο ορατό φως και έχει το όνομα μεταβλητού αστέρα HZ Ηρακλέους (HZ Her).

Είδος της πηγής

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Η Her X-1 έχει μάζα 2 ηλιακές μάζες, ενδιάμεση ανάμεσα στους διπλούς αστέρες ακτίνων Χ μεγάλης μάζας (HMXB) και στους διπλούς αστέρες ακτίνων Χ μικρής μάζας (LMXB).[1] Ανήκει έτσι στους «διπλούς αστέρες ακτίνων Χ ενδιάμεσης μάζας» (Intermediate-Mass X-ray Binary, IMXB). Στους IMXB το ένα μέλος του διπλού συστήματος είναι αστέρας νετρονίων ή μαύρη τρύπα και το άλλο μέλος είναι ένας αστέρας ενδιάμεσης μάζας.[2]

Μεταβλητότητα και φάσμα

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Η καμπύλη φωτός της Her X-1 στις ακτίνες Χ δείχνει βραχύχρονη και μακρόχρονη μεταβλητότητα. Το κάθε ζεύγος κάθετων γραμμών ορίζει την έκλειψη του αστέρα νετρονίων πίσω από τον άλλο αστέρα. Ο πρώτος έχει διάμετρο κάτω των 30 χιλιομέτρων. ενώ ο δεύτερος τετραπλάσια της διαμέτρου του Ήλιου. Η συχνότητα των εκλείψεων φανερώνει την περίοδο (1,7 ημέρα) περιφοράς των μελών του συστήματος περί το κοινό τους κέντρο μάζας.

Η πηγή εμφανίζει σύνθετη μεταβλητότητα, παλλόμενη με περίοδο 1,24 δευτερολέπτου εξαιτίας της περιστροφής του αστέρα νετρονίων, και ως μεταβλητός δι' εκλείψεων αστέρας με περίοδο 1,70 ημέρα, που αντιστοιχεί στην περιφορά των μελών του συστήματος (τροχιακή περίοδος). Τέλος, η ροή ακτίνων Χ που φθάνει στη Γη αυξομειώνεται με περίοδο 35 ημερών, που πιστεύεται ότι συνδέεται με τη μετάπτωση του προσαυξητικού δίσκου. Από παρατηρήσεις, ο δίσκος αυτός είναι καμπυλωμένος και μεταπίπτει με φορά αντίθετη με αυτή των δεικτών του ρολογιού όπως φαίνεται από τη Γη.[1]

Παρατηρήσεις του Uhuru απεκάλυψαν την παρουσία παλμών στις ακτίνες X στην πηγή X-1 (περίοδος 1,2 δευτ.) και επιβεβαίωσαν έτσι ότι περιέχει έναν αστέρα νετρονίων, αφού τίποτε άλλο δεν έχει τόσο μικρή περίοδο.

Το φάσμα των ακτίνων Χ είναι επίπεδο, με απότομη μείωση σε ενέργεια φωτονίου περί τα 24 keV, παρείχε την πρώτη ένδειξη φαινομένων μεταφοράς ενέργειας με ακτινοβολία που συνδέονται με πλάσμα μέσα σε πολύ ισχυρό μαγνητικό πεδίο κοντά στην επιφάνεια ενός αστέρα νετρονίων.

Ανακάλυψη

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Η πηγή ανακαλύφθηκε και μελετήθηκε πρώτα από παρατηρήσεις του τεχνητού δορυφόρου Uhuru. Η ανακάλυψη έγινε τον Νοέμβριο του 1971.[3] Η ανακοίνωσή της έγινε κατά τη Χειμερινή Συνάντηση του Τομέα Αστροφυσικής Υψηλών Ενεργειών της Αμερικανικής Αστρονομικής Εταιρείας, που έλαβε χώρα στο Σαν Χουάν.[4]

Θέση

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
 Η ενότητα αυτή δεν τεκμηριώνεται επαρκώς με παραπομπές. Παρακαλούμε βοηθήστε προσθέτοντας την κατάλληλη τεκμηρίωση. Ατεκμηρίωτο υλικό μπορεί να αμφισβητηθεί και να αφαιρεθεί. (Η σήμανση τοποθετήθηκε στις 21/03/2021)

Η θέση της πηγής ήταν αβέβαιη εξαιτίας της δυσλειτουργίας των αστρικών αισθητήρων προσανατολισμού του Uhuru, πάντως προσδιορίσθηκε καλύτερα με ανίχνευση από τον δορυφόρο OSO 7, καθώς δεν υπήρχε άλλη κάπως ισχυρή πηγή Χ σε απόσταση 10 μοιρών από την Ηρακλής Χ-1. Ωστόσο, οι απόπειρες ταυτίσεως με κάποια από τις ραδιοπηγές της περιοχής αυτής απέτυχαν. Αλλά το 1973 το ζεύγος των Αμερικανών αστρονόμων Τζων και Νέτα Μπακώλ (Bahcall) βρήκαν ότι ο μεταβλητός αστέρας HZ Ηρακλέους είχε καμπύλη φωτός που ταίριαζε με τη μία περίοδο της Her X-1, προσδιορίζοντας έτσι με πολύ μεγαλύτερη ακρίβεια τη θέση της τελευταίας, δια της ταυτίσεώς της με τον μεταβλητό αστέρα.

Παραπομπές

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
  1. ↑ 1,0 1,1 «Long-term cycles in cosmic X-ray sources». Space Sci. Rev. 45 (3–4): 291–348. 1987. doi:10.1007/BF00171997. Bibcode: 1987SSRv...45..291P. 
  2. ↑ «Evolutionary Binary Sequences for Low- and Intermediate-Mass X-ray Binaries». The Astrophysical Journal 565 (2): 1107. 2001. doi:10.1086/324686. Bibcode: 2002ApJ...565.1107P. 
  3. ↑ «Discovery of a Periodic Pulsating Binary X-Ray Source in Hercules from UHURU». Astrophys J 174: L143–9. 1972. doi:10.1086/180968. Bibcode: 1972ApJ...174L.143T. 
  4. ↑ «Evidence for the Binary Nature of Centaurus X-3 from UHURU X-Ray Observations». Astroph. J. 172 (3): L79–L89. Μάρτιος 1972. doi:10.1086/180896. Bibcode: 1972ApJ...172L..79S. 

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
  • Πολυμέσα σχετικά με το θέμα Hercules X-1 στο Wikimedia Commons