Ηφαιστειακός δόμος

Ηφαιστειακός δομός του όρους Μυόκο

Ο ηφαιστειακός δόμος, ηφαιστειακός θόλος ή θόλος λαβας, είναι ένας κυκλικός απομονωμένος λόφος επίγειος ή υποθαλάσσιος ηφαιστειακής προέλευσης με απότομες πλαγιές. Δημιουργείται όταν το μάγμα ανέλθει στην επιφάνεια και ψυχθεί προτού αρχίσει να χύνεται ως λάβα επειδή δεν περιέχει αέρια ή είναι ιδιαίτερα παχύρρευστη. Η λάβα των δόμων πέρα από το γεγονός ότι είναι φτωχή σε αέρια είναι συνήθως ανδεσιτικής σύστασης, δηλαδή πλούσια σε διοξείδιο του πυριτίου. Η λάβα σταδιακά συσσωρεύεται και σχηματίζει ένα θόλο στη θέση έκχυσης, ο οποίος στερεοποιείται.^[1]

Σχηματισμός

Οι ηφαιστειακοί δόμοι δημιουργούνται όταν μάγμα ανεβαίνει προς την επιφάνεια της Γης μέσω ενός πόρου. Το μάγμα αρχικά είναι πλούσιο σε διαλυμένα αέρια, όμως αυτά χάνονται με αποτέλεσμα να αυξηθεί δραματικά το ιξώδες της λάβας, μια διαδικασία γνωστή ως ρυολιθική σκλήρυνση (rheological stiffening). Τα αίτια αυτής της διαδικασίας είναι η διάλυση του αερίου και η μικρολιθική κρυστάλλωση (microlite crystallization) όταν η λάβα αρχίσει να ψύχεται.Σταδιακά το μάγμα ισοεντροπιακά γίνεται ένα καυτό κρυσταλλικό στερεό.^[2] Λόγω του υψηλού ιξώδους, η κολλώδης λάβα δε μετακινείται μακριά από τη φλέβα, δημιουργώντας ένα θόλο, ο οποίος ψύχεται σταδιακά.

Δυναμική

Οι δόμοι είναι δυναμικές μορφές που μπορούν να εξελιχθούν με τη πάροδο του χρόνου μέσω διάφορων διαδικασιών όπως η ανάπτυξη, η στερεοποίηση και η διάβρωση.

Οι ηφαιστειακοί δόμοι μπορούν να αναπτυχθούν ενδογενώς ή εξωγενώς. Η πρώτη συνεπάγεται τη επέκταση του δόμου εσωτερικά για να φιλοξενήσει νέα λάβα και η δεύτερη αναφέρεται στην επιφανειακή συσσώρευση της λάβας. Το υψηλό ιξώδες της λάβας την εμποδίζει να ρεύσει μακριά από την σχισμή από την οποία εκβάλλει, δημιουργώντας μια δομή που μοιάζει με θόλο από κολλώδη λάβα που στη συνέχεια ψύχεται αργά in situ. Οι δόμοι μπορεί να φτάσουν σε ύψος αρκετών εκατοντάδων μέτρων και μπορεί να αναπτυχθούν αργά και σταθερά για μήνες (π.χ. ηφαίστειο Άνζεν), χρόνια (π.χ. ηφαίστειο Σουφριέρ Χιλς) ή ακόμη και αιώνες (π.χ. ηφαίστειο Μεράπι). Οι πλευρές αυτών των δομών αποτελούνται από ασταθή συντρίμμια βράχων. Λόγω της διαλείπουσας συσσώρευσης πίεσης αερίου, οι θόλοι μπορεί να υποστούν συχνά επεισόδια έκρηξεων. Εάν μέρος του θόλου λάβας καταρρεύσει ενώ εξακολουθεί να είναι τετηγμένο, μπορεί να παράγει πυροκλαστικές ροές.^[3] Άλλοι κίνδυνοι που συνδέονται με τους θόλους λάβας είναι η καταστροφή ιδιοκτησιών, δασικές πυρκαγιές και λαχάρ που προκλήθηκαν από πυροκλαστικές ροές κοντά σε λάσπη, χιόνι και πάγο. Οι ηφαιστειακοί δομοί είναι ένα από τα βασικά χαρακτηριστικά των στρωματοηφαιστείων σε όλο τον κόσμο.

Χαρακτηριστικά των εκρήξεων των ηφαιστειακών δόμων περιλαμβάνουν ρηχή, μακράς περιόδου σεισμικότητα, η οποία αποδίδεται στην υπερβολική πίεση ρευστού στό θάλαμο της ηφαιστεικής φλέβας. Άλλα χαρακτηριστικά των δόμων περιλαμβάνουν το ημισφαιρικό σχήμα θόλου, τους κύκλους της ανάπτυξης του θόλου για μεγάλες χρονικές περιόδους και τη ξαφνική ενάρξη βίαιης εκρηκτικής δραστηριότητας.^[4] Ο μέσος ρυθμός ανάπτυξης του θόλου μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως προσέγγιση του δείκτη παροχής μάγματος, αλλά δε παρουσιάζει συστηματική σχέση με το χρόνο ή τα χαρακτηριστικά των εκρήξεων του δόμου.^[5]

Παραπομπές

1. Ηφαιστειότητα^{[νεκρός σύνδεσμος]} Πανεπιστήμιο Πάτρας. Ανακτήθηκε την 18 Μαϊου 2012
2. O. Melnik, R. S. J. Sparks (1999). «Nonlinear dynamics of lava dome extrusion». Nature 402: 37. 
3. Parfitt, E.A., Wilson, L. (2008) Fundamentals of Physical Volcanology. Massachusetts, USA, Blackwell Publishing, Pp. 256.
4. Sparks, R.S.J. (Αύγουστος 1997). «Causes and consequences of pressurisation in lava dome eruptions». Earth and Planetary Science Letters 150 (3–4): 177–189. doi:10.1016/S0012-821X(97)00109-X. Bibcode: 1997E&PSL.150..177S. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 2008-10-02. https://web.archive.org/web/20081002002233/http://www.sciencedirect.com/science?_ob=ArticleURL&_udi=B6V61-4177RWJ-1&_user=778111&_coverDate=08%2F31%2F1997&_rdoc=1&_fmt=&_orig=search&_sort=d&view=c&_acct=C000043085&_version=1&_urlVersion=0&_userid=778111&md5=c0def50303a799fcb146e880c79fb89d. Ανακτήθηκε στις 2012-05-20. 
5. Newhall, C.G.; Melson., W.G. (Σεπτέμβριος 1983). «Explosive activity associated with the growth of volcanic domes». Journal of Volcanology and Geothermal Research 17 (1–4): 111–131. doi:10.1016/0377-0273(83)90064-1. Bibcode: 1983JVGR...17..111N. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 2008-10-02. https://web.archive.org/web/20081002002238/http://www.sciencedirect.com/science?_ob=ArticleURL&_udi=B6VCS-48B0RF7-2W&_user=778111&_coverDate=09%2F30%2F1983&_fmt=abstract&_orig=search&_cdi=5962&view=c&_acct=C000043085&_version=1&_urlVersion=0&_userid=778111&md5=8da52641a1e571b220630bba6cf622f3&ref=full. Ανακτήθηκε στις 2012-05-20.