Θεωρία της πολλαπλής νοημοσύνης

Η θεωρία της πολλαπλής νοημοσύνης^[1], κυριότερος εμπνευστής της οποίας είναι ο Χάουαρντ Γκάρντνερ (Howard Gardner) με το βιβλίο του Frames of Mind: Η θεωρία των πολλαπλών τύπων νοημοσύνης^[2], αποτελεί μια κριτική θέση απέναντι στην άποψη ότι γεννιόμαστε με μία μόνο νοημοσύνη, την οποία δεν έχουμε τη δυνατότητα να αλλάξουμε.

Σύμφωνα µε τη θεωρία αυτή, που βασίζεται σε ένα ευρύ φάσμα επιστημονικών ερευνών (ψυχολογικών, ανθρωπολογικών, βιολογικών), η νοημοσύνη µας χωρίζεται σε εννέα τομείς οι οποίοι έχουν την έδρα τους σε διαφορετικά σημεία του εγκεφάλου µας. Είναι εξίσου σημαντικοί, όχι όμως και το ίδιο αναπτυγμένοι σε κάθε άτομο. Τα εννέα αυτά είδη νοημοσύνης προέκυψαν μετά από έρευνα του εγκεφάλου, της ανθρώπινης ανάπτυξης, της εξέλιξης και μετά από διαπολιτισμικές συγκρίσεις. Υποστηρίζεται, λοιπόν ότι η νοημοσύνη είναι προϊόν μιας μακράς και συμμετοχικής αλληλεπίδρασης μεταξύ της φύσης (βιολογικές δυνάμεις και κληρονομικές προδιαθέσεις) και της ανατροφής (περιβαλλοντικές δυνάμεις και εμπειρίες της ζωής). Η νοημοσύνη δημιουργείται βιολογικά, αλλά ο βαθμός ανάπτυξής της εξαρτάται από τις προσωπικές εμπειρίες του καθενός. Όσο περισσότερο χρόνο ξοδεύει κανείς στη χρήση και ενίσχυση της νοημοσύνης και όσο καλύτερη καθοδήγηση και ενθάρρυνση δέχεται, τόσο μεγαλύτερος είναι ο βαθμός ανάπτυξης του συγκεκριμένου τομέα νοημοσύνης.^[3]

Ο Γκάρντνερ, λοιπόν, τονίζει το ρόλο του πολιτισμού στην ανάπτυξη κάθε είδους νοημοσύνης. Σύμφωνα με αυτόν, κύριος «ένοχος» για την άνιση μεταξύ τους ανάπτυξη θεωρείται το σχολείο, το οποίο επικεντρώνεται στην καλλιέργεια δύο µόνο ευφυϊών - γλωσσικής και λογικομαθηματικής  - αφήνοντας σε δεύτερη μοίρα τις υπόλοιπες (μουσική ευφυΐα, ευφυΐα του χώρου, ενδοπροσωπική ευφυΐα, διαπροσωπική ευφυΐα, φυσιογνωστική ευφυΐα, σωματική - κιναισθητική ευφυΐα και υπαρξιακή ευφυΐα).^[4]

Τέσσερα σημεία της θεωρίας

Τα τέσσερα σημαντικότερα σημεία της θεωρίας της Πολλαπλής Νοημοσύνης του Γκάρντνερ^[5][6] είναι:

• Κάθε άτομο έχει ένα συνδυασμό των εννέα ή και περισσότερων ειδών νοημοσύνης. Αυτή η τυχαία κατάταξη των δυνάμεων και αδυναμιών καθιστά κάθε πρόσωπο μοναδικό με αποτέλεσμα κάθε τάξη να διαθέτει μια ποικιλομορφία σκέψης.
• Κάθε άτομο μπορεί να αναπτύξει τις νοημοσύνες του σε επαρκές επίπεδο. Με ενθάρρυνση, εμπλουτισμό και κατάλληλη καθοδήγηση, οποιοσδήποτε μαθητής ή άτομο, μπορεί να αναπτύξει τις νοημοσύνες του.
• Οι νοημοσύνες συνεργάζονται. Πάντα αλληλεπιδρούν μεταξύ τους.
• Καμιά νοημοσύνη δεν μπορεί να υπάρξει μόνη της. Εξαιτίας γενετικών καταβολών και του περιβάλλοντος, δεν υπάρχουν δύο άνθρωποι που να έχουν το ίδιο προφίλ νοημοσύνης -ούτε ακόμη και οι απαράλλακτοι δίδυμοι- επειδή οι εμπειρίες τους είναι διαφορετικές και η νοημοσύνη τους συνεχώς εξελίσσεται. Για παράδειγμα, αν δυο άτομα διαθέτουν το ίδιο επίπεδο ισχυρής γλωσσικής νοημοσύνης, το ένα μπορεί να είναι καλύτερο στην ανάγνωση, ενώ το άλλο στο γραπτό λόγο.

Τα είδη νοημοσύνης

Μουσική - ρυθμική νοημοσύνη

Μουσική νοημοσύνη είναι η ικανότητα να απολαμβάνεις, να εκτελείς και να συνθέτεις μουσικά κομμάτια. Εμπεριέχει ευαισθησία στην κίνηση, στο ρυθμό και στη χροιά του ήχου καθώς και ανταπόκριση στις συναισθηματικές εφαρμογές σ’ αυτά. Τα άτομα που διαθέτουν μουσική νοημοσύνη μαθαίνουν καλύτερα μέσω της ανάγνωσης. Μάλιστα χρησιμοποιούν τραγούδια ή το ρυθμό για να μάθουν ή να απομνημονεύσουν πληροφορία. Οι συνθέτες, οι μουσικοί και οι τραγουδιστές παρουσιάζουν αυτήν τη νοημοσύνη καθώς και οι μαθητές που συναρπάζονται από το τραγούδι των πουλιών έξω από το παράθυρο και οι οποίοι χτυπούν σύνθετους ή απλούς ρυθμούς πάνω στα θρανία με τα μολύβια τους.

Σχετικά με τη νευρολογική λειτουργία, η μουσική νοημοσύνη εδράζεται κυρίως στο δεξί ημισφαίριο (στο δεξιό μετωπιαίο κροταφικό λοβό) και είναι υπεύθυνη για την επεξεργασία σχημάτων (βασισμένη στα ακούσματα, φυσική κλίση), για τη μεθοδική επεξεργασία (αναλυτική, βασισμένη σε προηγούμενο μουσικό γνωστικό σύστημα) και για την ικανότητα μετατροπής των εγκεφαλικών κυμάτων σχετικών με μοτίβα ή συχνότητες με ταλάντευση και τόνο (Β, Α, Θ και Δ συχνότητα).

Ο Μότσαρτ είχε υψηλό δείκτη μουσικής νοημοσύνης, αφού το ταλέντο του φάνηκε από την τρυφερή ηλικία των 3 χρόνων. Ομοίως ο Μπαχ, ο Μπετόβεν, ο Τσαϊκόφσκι, ο Τζον Λένον ο Στίβι Γουόντερ και ο Κάρλο Σαντάνα.^[5][6][7]

Χωροταξική νοημοσύνη

Νοημοσύνη χώρου είναι η ικανότητα να παρατηρείς και να χειρίζεσαι νοερά με επιδεξιότητα μια μορφή ή αντικείμενο, να παρατηρείς και να δημιουργείς τάσεις, ισορροπίες και συνθέσεις με μια παραστατική και χωρική έκθεση. Είναι η ικανότητα να σχηματίζεις παραστατικές / χωρικές αναπαραστάσεις του κόσμου, να τις μεταφέρεις νοερά ή αισθητά και να θεωρείς τα πράγματα από διαφορετική οπτική γωνία. Τα άτομα με παραστατική νοημοσύνη διαθέτουν πολύ ισχυρή οπτική μνήμη, καλλιτεχνική τάση και φαντασία. Επίσης, έχουν πολύ καλό προσανατολισμό στο χώρο και συντονισμό χεριών – ματιών, αν και αυτό είναι συνήθως χαρακτηριστικό της σωματικής–κιναισθητικής νοημοσύνης.

Ορισμένοι κριτικοί σημειώνουν το συσχετισμό μεταξύ των παραστατικών/χωρικών και μαθηματικών ικανοτήτων, κάτι που έρχεται σε αντίθεση με τη θεωρία του Γκάρντνερ, ο οποίος υποστηρίζει ότι οι νοημοσύνες είναι σαφώς διαχωρισμένες μεταξύ τους. Από τη στιγμή που η επίλυση ενός μαθηματικού προβλήματος περιλαμβάνει τη διαχείριση συμβόλων και αριθμών, εμπλέκεται η νοημοσύνη του χώρου στην οπτική αναπαράσταση της πραγματικότητας. Μια κατανόηση των δύο τύπων νοημοσύνης σε βάθος αποκλείει αυτήν την κριτική, δεδομένου ότι οι δύο αυτές νοημοσύνες δεν προσαρμόζονται ακριβώς στους ορισμούς των οπτικών και μαθηματικών ικανοτήτων. Παρά το γεγονός ότι μοιράζονται κοινά χαρακτηριστικά, διακρίνονται εύκολα με βάση διάφορους παράγοντες και υπάρχουν πολλά άτομα με ισχυρή λογική/μαθηματική νοημοσύνη και ασθενή οπτική-παραστατική νοημοσύνη ή αντίστροφα.

Σχετικά με τη νευρολογική διαδικασία: η παραστατική νοημοσύνη εδράζεται κυρίως στο δεξιό πλευρικό λοβό και παρέχει φαντασία μέσω νοερών συλλήψεων και κατευθυνόμενων προϊόντων φαντασίας.

Τέτοιου τύπου νοημοσύνη απαιτείται στους αρχιτέκτονες, γλύπτες, καλλιτέχνες και μηχανικούς. Τη διαθέτει ο κυβερνήτης του πλοίου, ο οποίος βρίσκει την πορεία στο δισδιάστατο ωκεανό ή ο πιλότος του αεροπλάνου, ο οποίος κατευθύνει το σκάφος στον τρισδιάστατο χώρο της ατμόσφαιρας. Τη διαθέτει ο σκακιστής, αλλά και ο γλύπτης που αναπαριστάνει στη σκέψη του ένα κλειστό χώρο. Διακρίνει, επίσης, μαθητές που ενδιαφέρονται για γραφήματα, χάρτες και εικόνες, συγκροτούν τις ιδέες τους πριν να τις γράψουν, μουντζουρώνουν τις σημειώσεις τους με πολύπλοκα μοτίβα.

Παραδείγματα ανθρώπων με υψηλό δείκτη χωροταξικής νοημοσύνης, είναι ο Πάμπλο Πικάσο, ο Μιχαήλ Άγγελος, ο Λεονάρντο Ντα Βίντσι, ο Βαν Γκογκ, ο Μονέ, η Μέριλ Στριπ, ο Στίβεν Σπίλμπεργκ.^[5][6][8]

Γλωσσική νοημοσύνη

Η γλωσσική νοημοσύνη δεν εμπεριέχει μόνο τρόπους παραγωγής της γλώσσας, αλλά και την ευαισθησία για λεπτές αποχρώσεις, κανόνες και ρυθμούς της γλώσσας . Αυτό το είδος νοημοσύνης σχετίζεται με λέξεις είτε προφορικά είτε γραπτά. Οι άνθρωποι με λεκτική-γλωσσική νοημοσύνη επιδεικνύουν μια ευκολία στη χρήση των λέξεων και της γλώσσας και στην κατανόηση οδηγιών και σημασιών λέξεων. Είναι συνήθως καλοί στην ανάγνωση, στον γραπτό λόγο, στην αφήγηση ιστοριών και στην απομνημόνευση λέξεων και ημερομηνιών. Μαθαίνουν καλύτερα μέσω της ανάγνωσης, της τήρησης σημειώσεων και της συζήτησης και διαθέτουν πειθώ, δράση και χιούμορ. Επίσης, μαθαίνουν ξένες γλώσσες πολύ εύκολα καθώς έχουν υψηλή λεκτική μνήμη και ανάκληση και μια ικανότητα να καταλαβαίνουν και να χειρίζονται σωστά τη σύνταξη και τη δομή.

Σχετικά με τη νευρολογική διαδικασία, η λεκτική-γλωσσική νοημοσύνη εδράζεται κυρίως στον αριστερό κροταφικό λοβό. Το άτομο έχει ευαισθησία στο να αλλάζει τις σημασίες των λέξεων, στο άκουσμα, στο ρυθμό, στο κυμάτισμα της φωνής, στο μέτρο και στους κανόνες σύνδεσης των λέξεων.

Μεταξύ των επαγγελμάτων που ταιριάζουν στα άτομα που διαθέτουν λεκτική-γλωσσική νοημοσύνη συμπεριλαμβάνεται το επάγγελμα του συγγραφέα, του δικηγόρου, του φιλόσοφου, του πολιτικού, του ποιητή, του φιλόλογου και του δασκάλου.

Παραδείγματα ανθρώπων με υψηλό δείκτη γλωσσολογικής νοημοσύνης ήταν ο αρχαίος ρήτορας Δημοσθένης, 4ος αιώνας π.Χ., κυρίαρχη πολιτική μορφή της Αθήνας, ο οποίος προσπάθησε μέσα από τους λόγους του και την πολιτική του δραστηριότητα να αφυπνίσει στους συμπολίτες του το χαμένο αγωνιστικό πνεύμα υπέρ της ελευθερίας και της τιμής της πατρίδας, ο Shakespeare, η Agatha Christie, ο Hemingway.^[5][6][9]

Λογικομαθηματική νοημοσύνη

Λογική / μαθηματική νοημοσύνη είναι η ικανότητα να ερευνάς σχέδια, κατηγορίες και σχέσεις με το χειρισμό αντικειμένων ή συμβόλων και να πειραματίζεσαι με έναν ελεγχόμενο και πειθαρχημένο τρόπο. Επίσης, να αναγνωρίζεις και να χειρίζεσαι περιληπτικά σχέδια και σχέσεις. Σχετίζεται με αριθμούς, με τη λογική, την αφαιρετική ικανότητα και την ικανότητα επαγωγικής και απαγωγικής λογικής. Παρόλο που τα άτομα με λογική / μαθηματική νοημοσύνη θα περίμενε κανείς να υπερέχουν στα μαθηματικά, στο σκάκι, στον προγραμματισμό υπολογιστών και σε άλλες λογικές ή αριθμητικές δραστηριότητες, η αλήθεια είναι ότι διαθέτουν ιδιαίτερες ικανότητες συλλογισμού, αναγνώρισης περιληπτικών σχεδίων, επιστημονικής σκέψης και έρευνας καθώς και εκτέλεσης σύνθετων υπολογισμών. Επιστήμονες, μαθηματικοί, μηχανικοί, ιατροί, οικονομολόγοι και φιλόσοφοι βασίζονται σε αυτήν τη νοημοσύνη, καθώς επίσης και μαθητές που προτιμούν να ασχολούνται με τα στατιστικά αθλημάτων και που αναλύουν με προσοχή τα δεδομένα προσωπικών ή σχολικών προβλημάτων προτού δοκιμάσουν συστηματικές λύσεις.

Παράδειγμα ανθρώπων με υψηλό δείκτη λογικής-μαθηματικής νοημοσύνης, ήταν ο Άλμπερτ Αϊνστάιν, ο οποίος διατύπωσε τη θεωρία της σχετικότητας και κατάφερε σε ηλικία 25 χρόνων, να ανατρέψει τους Νόμους της Φυσικής δημοσιεύοντας πέντε σχετικά άρθρα, ο Αρχιμήδης, ο Ισαάκ Νιούτον, ο Γαλιλαίος, ο Κοπέρνικος, ο Πυθαγόρας, ο Ευκλείδης, ο Κέπλερ και ο Πασκάλ.^[6][10]

Κιναισθητική νοημοσύνη

Σωματική νοημοσύνη είναι η ικανότητα να χρησιμοποιείς εξαίρετα και συνδυασμένα τις κινητικές δεξιότητες στα αθλήματα (εκτέλεση και επινόηση). Η σωματική νοημοσύνη υποκινεί το σώμα να λύνει προβλήματα, να επινοεί νέες καταστάσεις και να μεταβιβάζει ιδέες και συναισθήματα... Είναι επίσης ορατή σε παιδιά που απολαμβάνουν τα παιγνίδια στην τάξη και τους σχολικούς χορούς, που προτιμούν να παρουσιάζουν τις εργασίες τους με μοντέλα παρά με κείμενο και που ρίχνουν με επιτυχία το τσαλακωμένο τους χαρτί μέσα στο καλάθι των αχρήστων πετώντας το πάνω από τα κεφάλια των συμμαθητών τους. Μαθαίνουν καλύτερα μέσα από τη σωματική δραστηριότητα παρά με την ανάγνωση ή την ακρόαση και χρησιμοποιούν τη σωματική μνήμη, δηλαδή θυμούνται πράγματα μέσω του σώματός τους παρά μέσω λέξεων (λεκτική μνήμη) ή εικόνων (οπτική μνήμη). Πιο συγκεκριμένα τα χαρακτηριστικά της σωματικής νοημοσύνης είναι ο αβίαστος έλεγχος των κινήσεων, ο έλεγχος προσχεδιασμένων κινήσεων, η επέκταση της γνώσης μέσω του σώματος, η αρμονία σώματος και εγκεφάλου, οι μιμητικές ικανότητες και η βελτίωση των λειτουργιών του σώματος.

Σχετικά με τη νευρολογική διαδικασία, ο εγκεφαλικός φλοιός στέλνει πληροφορίες στο νωτιαίο μυελό και η αντίληψη βασίζεται σε ένα μηχανισμό ανατροφοδότησης. Για να εκτελεστούν συγκεκριμένες κινήσεις των μυών λειτουργεί ο εγκεφαλικός φλοιός.

Αυτό το είδος νοημοσύνης απαιτεί δεξιότητες και συγκεκριμένα επιδεξιότητα για λεπτές κινήσεις όπως αυτή που απαιτείται για το χορό, τον αθλητισμό, τη χειρουργική επέμβαση κ.λπ. Το επάγγελμα του αθλητή, του χειρουργού, του χορευτή, του χορογράφου, του ηθοποιού, του γραφίστα, του οικοδόμου, του στρατιώτη είναι ορισμένα επαγγέλματα που χρησιμοποιούν τη σωματική νοημοσύνη.

Παραδείγματα ανθρώπων με υψηλό δείκτη σωματικής - αισθησιοκινητικής νοημοσύνης, είναι ο Ρώσος χορευτής Νουρέγιεφ, ο Μπαρίσνικοφ, ο Μάικλ Τζόρνταν, ο Ντέιβιντ Κόπερφιλντ, ο Χάρυ Χουντίνι, ο Τσάρλι Τσάπλιν.^[5][6][11]

Διαπροσωπική νοημοσύνη

Διαπροσωπική νοημοσύνη είναι η ικανότητα να καταλαβαίνεις τους άλλους ανθρώπους, να επισημαίνεις τους σκοπούς, τα κίνητρα και τα ενδιαφέροντά τους και να δουλεύεις μαζί τους αποτελεσματικά, δηλαδή να αλληλεπιδράς με τους άλλους. Δάσκαλοι, γονείς, πολιτικοί, ψυχολόγοι και πωλητές βασίζονται στη διαπροσωπική νοημοσύνη για να ολοκληρώσουν την εργασία τους. Οι μαθητές αναπτύσσουν σταδιακά τη διαπροσωπική νοημοσύνη όταν προοδεύουν σε μικρές ομάδες εργασίας, όταν επισημαίνουν και αντιδρούν στις διαθέσεις των φίλων τους και συμμαθητών τους και όταν πείθουν διακριτικά το δάσκαλό τους για παράταση χρόνου ώστε να τελειώσουν την εργασία τους στο σπίτι. Οι άνθρωποι που έχουν αναπτυγμένη διαπροσωπική νοημοσύνη είναι συνήθως εξωστρεφείς. Επικοινωνούν αποτελεσματικά και εύκολα με άλλους και μπορεί να είναι είτε ηγέτες είτε οπαδοί. Μαθαίνουν καλύτερα δουλεύοντας ομαδικά και απολαμβάνουν συχνά τη συζήτηση.

Σχετικά με τη νευρολογική διαδικασία η διαπροσωπική νοημοσύνη εδράζεται κυρίως στο μετωπιαίο λοβό και στο νέο φλοιό. Ενέχει όλες τις άλλες μορφές νοημοσύνης στη διαδικασία κατάκτησης της γνώσης και της συνεργασίας με άλλους.

Τα επαγγέλματα που ταιριάζουν στα άτομα με αυτήν τη νοημοσύνη είναι του πολιτικού, του διευθυντή, του δασκάλου, του κοινωνικού εργαζόμενου και του διπλωμάτη. Ο άνθρωπος που χαρακτηρίζεται από υψηλό δείκτη διαπροσωπικής νοημοσύνης είναι ο Μπιλ Κλίντον (Bill Clinton), που είτε συμφωνεί κάποιος με την πολιτική του είτε όχι, όσοι τον γνώρισαν συμφωνούν ότι είχε το κοινωνικό χάρισμα να αντιλαμβάνεται τα αισθήματα και τις διαθέσεις των άλλων και να επικοινωνεί θαυμάσια μαζί τους. Εξάλλου, η διαπροσωπική νοημοσύνη αναφέρεται ως πολύ σημαντική για τους ηγέτες. Άλλα παραδείγματα ανθρώπων με υψηλή διαπροσωπική νοημοσύνη είναι ο Αβραάμ Λίνκολν, ο Τζορτζ Ουάσινγκτον, ο Γκάντι, η Όπρα Ουίνφρεϊ, ο Μάρτιν Λούθερ Κινγκ.^[5][6][12]

Ενδοπροσωπική νοημοσύνη

Η ενδοπροσωπική νοημοσύνη είναι η ικανότητα για κατανόηση των βαθύτερων αισθημάτων, επιθυμιών και ιδεών του εαυτού. Αποτελεί ικανότητα προσωπικής γνώσης που στρέφεται προς τον ίδιο μας τον εαυτό. Αν και είναι πολύ δύσκολο να εντοπιστεί το περιεχόμενο και σε ποιο βαθμό κάποιος κατέχει αυτόν τον τύπο νοημοσύνης, μπορούν να διατυπωθούν κάποιες ενδείξεις: έχουν αναπτυγμένο αυτόν τον τύπο νοημοσύνης όσοι αξιοποιούν και εμπλέκουν αποτελεσματικά όλα τα άλλα είδη νοημοσύνης, γνωρίζουν τις αδυναμίες τους, τα συναισθήματα τους στόχους και τα κίνητρά τους και είναι προσεχτικοί στις αποφάσεις και στις επιλογές τους. Με άλλα λόγια διαθέτουν αυτογνωσία και αυτοαντίληψη. Αυτά τα άτομα είναι συνήθως εσωστρεφή και προτιμούν να εργάζονται ατομικά. Ασχολούνται με αναζητήσεις που βασίζονται στην σκέψη, όπως με τη φιλοσοφία. Μαθαίνουν καλύτερα όταν επικεντρώνονται σε ένα συγκεκριμένο θέμα μόνοι τους και είναι τελειομανείς. Τα στοιχεία που τους χαρακτηρίζουν είναι η αυτό-συγκέντρωση, η επιμέλεια, η προσοχή, η μεταγνωστική ικανότητα, η κατανόηση διαφορετικών αισθημάτων και η ανάλογη συμπεριφορά, η υπερατομική αίσθηση του εαυτού τους και η υψηλή μεθοδικότητα στη σκέψη και στη λογική.

Σχετικά με τη νευρολογική διαδικασία, αυτό το είδος νοημοσύνης εδράζεται κυρίως στο μετωπικό λοβό και στο νέο φλοιό. Ενοποιεί όλες τις άλλες μορφές νοημοσύνης με το να πετυχαίνει γνώση του εαυτού. Πετυχαίνει γνώση σχετική με τη σημασία της ζωής και την κατανόηση του εαυτού ως μέρος της ευρύτερης πραγματικότητας.

Μεταξύ των επαγγελμάτων που ταιριάζουν στα άτομα που διαθέτουν ενδοπροσωπική νοημοσύνη συμπεριλαμβάνεται το επάγγελμα του φιλόσοφου, του ψυχολόγου, του θεολόγου, του συγγραφέα και του επιστήμονα.

Όταν ο Σωκράτης είχε πει κάποτε «γνώθι σαυτόν» εξέφρασε ακριβώς την έννοια της ενδοπροσωπικής νοημοσύνης, όπου κάποιος αναγνωρίζει τα αισθήματά του όπως συμβαίνουν και επομένως δεν παρασύρεται από αυτά. Η αυτογνωσία, είναι το αντίστοιχο της μεταγνώσης όπου κάποιος σκέφτεται για τον τρόπο που σκέφτεται και έχει συναίσθηση της ψυχικής του διάθεσης, προβληματίζεται γι' αυτήν και στην ιδανική περίπτωση την ελέγχει.

Παραδείγματα ανθρώπων με υψηλή ενδοπροσωπική νοημοσύνη ήταν: Νιλ Άρμστρονγκ, Κολόμβος, Ιωάννα της Λωραίνης, Κλεοπάτρα, Έρικσον.^[5][6][13]

Φυσιοκρατική νοημοσύνη ( nature inteligence)

Η φυσιοκρατική νοημοσύνη σχετίζεται με τη φύση και τη σύνδεση της πληροφορίας με το φυσικό περίγυρο. Είναι η ένατη και νεότερη νοημοσύνη(προστέθηκε στη θεωρία το 1996). Τα άτομα με φυσιοκρατική νοημοσύνη είναι ευαίσθητα ως προς τη φύση και τη θέση τους μέσα σε αυτήν και διαθέτουν μεγαλύτερη ευκολία στη φροντίδα και την αλληλεπίδραση με τα ζώα. Μπορούν επίσης να διακρίνουν αλλαγές στον καιρό ή στο φυσικό τους περίγυρο και να αναγνωρίζουν και να ταξινομούν τα διάφορα είδη. Οι "Φυσιοκράτες" μαθαίνουν καλύτερα όταν το αντικείμενο μάθησης περιλαμβάνει συλλογή ή ανάλυση ή είναι στενά συνδεδεμένο με τη φύση. Παράλληλα, δεν αρέσκονται στο να μαθαίνουν άγνωστα ή φαινομενικά άχρηστα πράγματα που συνδέονται ελάχιστα ή καθόλου με τη φύση. Είναι καλό οι «φυσιοκράτες» μαθητές να μαθαίνουν έξω στη φύση ή μέσω ενός κιναισθητικού τρόπου. Τα επαγγέλματα που ταιριάζουν σε αυτά τα άτομα είναι του επιστήμονα, του οικολόγου, του κηπουρού, του βοτανικού, του κυνηγού και του αγρότη.

Ο Δαρβίνος αποτελεί το καλύτερο παράδειγμα ανθρώπου με υψηλό δείκτη νατουραλιστικής νοημοσύνης. Σε νεαρή ηλικία είχε ταξιδέψει στα νησιά Γκαλαπάγκος (Galapagos), όπου είχε την ευκαιρία να βιώσει και να καταγράψει μεγάλη ποικιλία ζώων και πουλιών. Ιδιαίτερη εντύπωση τού έκανε ένα είδος πουλιών, που ήταν πολύ εξημερωμένο και υπήρχε σε μεγάλη ποικιλία, αφού κατέγραψε 26 είδη, που ζούσαν αποκλειστικά σε αυτά τα νησιά.

Στην προσπάθειά του να δώσει μια εξήγηση στο φαινόμενο αυτό, ο Δαρβίνος άρχισε να αμφισβητεί το δόγμα της εποχής του, ότι οι διάφοροι ζωντανοί οργανισμοί δημιουργήθηκαν σε μια μόνο μορφή και παρέμειναν έτσι. Αντίθετα τα ευρήματα στα νησιά μαρτυρούσαν ότι υπήρχαν πολλές ποικιλίες που εξελίχθηκαν ανάλογα με το περιβάλλον και τις συνθήκες στις οποίες βρέθηκαν. Μετά από πολύ προβληματισμό κατέληξε στη θεωρία της εξέλιξης, ότι δηλαδή κάποια είδη που δεν μπόρεσαν να προσαρμοστούν στο περιβάλλον που βρέθηκαν, εξαφανίστηκαν τελικά, ενώ κάποια άλλα εξελίχθηκαν και επιβίωσαν Εκτός του Δαρβίνου, άλλοι άνθρωποι με υψηλό δείκτη φυσιογνωστικής νοημοσύνης ήταν ο Γαλιλαίος και ο Κουστώ.^[5][6][14]

Υπαρξιακή νοημοσύνη (life inteligence)

Αυτή την νοημοσύνη κατέχουν οι άνθρωποι που προβληματίζονται με τα θέματα ύπαρξης και ανυπαρξίας, καλού και κακού, σωστού και λάθους, με μια σταθερή τάση να διευρύνουν τα πλαίσια της ανθρώπινης σκέψης.

Χαρακτηριστικοί τύποι ατόμων με υψηλή υπαρξιακή νοημοσύνη είναι ο Σωκράτης και ο Κομφούκιος.

Συναισθηματική νοημοσύνη (Emotional intelligence)

Η συναισθηματική νοημοσύνη είναι ένα πολύπλευρο θέμα, με συνέπεια να μην υπάρχει ένας και μόνο απλός ορισμός για αυτή. Οι ορισμοί είναι πολλοί και ποικίλοι. Ο ένας συμπληρώνει τον άλλο, καλύπτοντας έτσι τις διαφορετικές πλευρές της. Έτσι, σύμφωνα με τον ορισμό του Goleman, συναισθηματική νοημοσύνη είναι η ικανότητα:

• να γνωρίζεις τι αισθάνεσαι και να είσαι ικανός να διαχειριστείς αυτά τα συναισθήματα πριν αφήσεις να «χειριστούν» αυτά εσένα,
• να είσαι ικανός να παρακινείς τον εαυτό σου ώστε να ολοκληρώνεις τους στόχους σου, να είσαι δημιουργικός και να καταβάλλεις το μέγιστο δυνατό των ικανοτήτων σου
• να κατανοείς το τι αισθάνονται οι άλλοι και να μπορείς να χειρίζεσαι αποτελεσματικά τις σχέσεις μαζί τους

Βέβαια, η συναισθηματική νοημοσύνη θα μπορούσε να οριστεί μέσα από δύο προαναφερθέντα είδη νοημοσύνης: τη διαπροσωπική και την ενδοπροσωπική νοημοσύνη.

Πέντε τομείς Συναισθηματικής Νοημοσύνης^[15]

• Γνώση των συναισθημάτων μας: Η αυτεπίγνωση η αναγνώριση ενός συναισθήματος την ώρα που δημιουργείται – είναι ο ακρογωνιαίος λίθος της συναισθηματικής νοημοσύνης. Η ικανότητα να αντιλαμβανόμαστε και να αναγνωρίζουμε κάθε στιγμή τα συναισθήματα είναι καίρια για την ψυχολογική ενόραση και αυτοκατανόηση. Η τυχόν ανικανότητά μας να παρατηρήσουμε τα πραγματικά μας αισθήματα μας αφήνει στο έλεός τους.
• Έλεγχος των συναισθημάτων: Το να χειραγωγούμε και να ελέγχουμε τα συναισθήματά μας έτσι ώστε να είναι τα κατάλληλα ανά πάσα στιγμή, είναι μια ικανότητα που οικοδομείται πάνω στην αυτεπίγνωση. Άτομα που στερούνται αυτής της ικανότητας μάχονται πάντα τα αισθήματα της κατάθλιψης, ενώ όσοι διακρίνονται γι’ αυτήν τους την ικανότητα μπορούν πολύ πιο γρήγορα να ξεπεράσουν τα πισωγυρίσματα της ζωής.
• Εξεύρεση κινήτρων για τον εαυτό μας: Ο έλεγχος των συναισθημάτων, που αποσκοπεί στην εξυπηρέτηση ενός στόχου, είναι ουσιαστικός στην προσήλωση της προσοχής, στην εξεύρεση κινήτρων, στην αυτοκυριαρχία και στη δημιουργικότητα. Οι άνθρωποι που έχουν αυτήν την ικανότητα τείνουν να είναι πολύ περισσότερο παραγωγικοί και αποτελεσματικοί σε οτιδήποτε καταπιαστούν να κάνουν.
• Αναγνώριση των συναισθημάτων των άλλων: Η ενσυναίσθηση, μια άλλη ικανότητα που έχει τη βάση της στη συναισθηματική αυτεπίγνωση, είναι η θεμελιώδης ανθρώπινη δεξιότητα.
• Χειρισμός των σχέσεων: Η τέχνη των διαπροσωπικών σχέσεων είναι, σε μεγάλο βαθμό, η δεξιότητα του χειρισμού των συναισθημάτων των άλλων.^[16][17]

Κριτική της Θεωρίας

Όπως κάθε θεωρία έτσι και η συγκεκριμένη δέχτηκε κριτική για τις απόψεις που εκθέτει. Οι πολέμιοι, λοιπόν, της θεωρίας της Πολλαπλής Νοημοσύνης υποστηρίζουν ότι η θεωρία:

Δεν είναι καινούρια: Οι νοημοσύνες του Γκάρντνερ είναι βασικές ικανότητες γνωστές στους εκπαιδευτικούς και στους γνωστικούς ψυχολόγους.

Δεν είναι απόλυτα σαφής: Αναρωτιούνται αν ο αριθμός των ευφυϊών θα συνεχίσει να αυξάνεται. Επίσης πιστεύουν ότι έννοιες, όπως σωματική-κιναισθητική ή μουσική νοημοσύνη περιγράφουν μια μεμονωμένη ικανότητα ή ταλέντο παρά τη νοημοσύνη και ότι η θεωρία δε διαθέτει την ευελιξία και την ακρίβεια μιας πραγματικής επιστήμης.

Δίνει μεγάλη έμφαση στον πολιτισμό: Ο Γκάρντνερ υποστηρίζει ότι ο ρόλος του πολιτισμού στον καθορισμό των δυνάμεων και των αδυναμιών των ευφυϊών είναι πολύ σημαντικός. Αντίθετα, οι πολέμιοι της θεωρίας πιστεύουν ότι η νοημοσύνη αποκαλύπτεται και ενισχύεται όταν ένα άτομο αντιμετωπίζει μια άγνωστη δραστηριότητα σε ένα άγνωστο περιβάλλον.

Παραμερίζει τα εθνικά κριτήρια σύγκρισης και αξιολόγησης των μαθητών: Η ευρεία υιοθέτηση της παιδαγωγικής της Πολλαπλής Νοημοσύνης δυσχεραίνει τη σύγκριση και την ταξινόμηση των δεξιοτήτων και των δυνατοτήτων των εκπαιδευομένων στις διάφορες τάξεις κάτω από τις συνθήκες που ισχύουν σε κάποια μέρη του κόσμου.

Δεν είναι εύκολα εφαρμόσιμη: Οι εκπαιδευτικοί που αντιμετωπίζουν τάξεις που στερούνται υποδομής και είναι υπεράριθμες σε μαθητές δεν μπορούν εκ των πραγμάτων να εφαρμόσουν τη θεωρία στην ολότητά της.

Παραπομπές

1. iefimerida.gr (2014-02-06). «Τα εννέα είδη νοημοσύνης και πώς διακρίνονται -Από την «διαπροσωπική» του Γκάντι μέχρι την «χωρική» του Ταραντίνο». iefimerida.gr. http://www.iefimerida.gr/news/141933/%CF%84%CE%B1-%CE%B5%CE%BD%CE%BD%CE%AD%CE%B1-%CE%B5%CE%AF%CE%B4%CE%B7-%CE%BD%CE%BF%CE%B7%CE%BC%CE%BF%CF%83%CF%8D%CE%BD%CE%B7%CF%82-%CE%BA%CE%B1%CE%B9-%CF%80%CF%8E%CF%82-%CE%B4%CE%B9%CE%B1%CE%BA%CF%81%CE%AF%CE%BD%CE%BF%CE%BD%CF%84%CE%B1%CE%B9-%CE%B1%CF%80%CF%8C-%CF%84%CE%B7%CE%BD-%C2%AB%CE%B4%CE%B9%CE%B1%CF%80%CF%81%CE%BF%CF%83%CF%89%CF%80%CE%B9%CE%BA%CE%AE%C2%BB-%CF%84%CE%BF%CF%85-%CE%B3%CE%BA%CE%AC%CE%BD%CF%84%CE%B9-%CE%BC%CE%AD%CF%87%CF%81%CE%B9-%CF%84%CE%B7. Ανακτήθηκε στις 2017-01-08. 
2. Gardner, Howard (1993). Frames Of Mind: The Theory of Multiple Intelligences. New York: Basic Books. σελίδες 496. ISBN 9780465025107. 
3. «Παιδαγωγική αξιοποίηση της θεωρίας της πολλαπλής νοημοσύνης» (PDF). Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο (PDF) στις 17 Απριλίου 2016. Ανακτήθηκε στις 14 Ιουνίου 2020. 
4. «Howard Gardner, Η ΕΥΦΥΪΑ ΔΕΝ EINAI MONO TO IQ». 04/01/2004. http://www.tovima.gr/science/article/?aid=156242. 
5. «Η Θεωρία της Πολλαπλής Νοημοσύνης του H. Gardner» (PDF). 
6. «Theory of multiple intelligences». 
7. «Θεωρία πολλαπλής νοημοσύνης: Μουσική νοημοσύνη». 
8. «Θεωρία πολλαπλής νοημοσύνης: Χωρική (ή χωροταξική) νοημοσύνη». 
9. «Θεωρία πολλαπλής νοημοσύνης: Γλωσσική Νοημοσύνη». 
10. «Θεωρία πολλαπλής νοημοσύνης: Λογικομαθηματική νοημοσύνη». 
11. [Θεωρία πολλαπλής νοημοσύνης: Σωματική - κιναισθητική νοημοσύνη «http://kalosagogos.blogspot.gr/2012/04/blog-post_02.html»] Check |url= value (βοήθεια).  Εξωτερικός σύνδεσμος στο |title= (βοήθεια)
12. «Θεωρία πολλαπλής νοημοσύνης: Διαπροσωπική νοημοσύνη». 
13. «Θεωρία πολλαπλής νοημοσύνης: Ενδοπροσωπική νοημοσύνη». 
14. «Νατουραλιστική νοημοσύνη». Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 2 Αυγούστου 2016. Ανακτήθηκε στις 25 Μαρτίου 2015. 
15. «Διερεύνηση επιπέδου συναισθηματικής νοημοσύνης» (PDF). 
16. «Η Συναισθηματική Νοημοσύνη και πώς να την Ενισχύσεις». 
17. «Emotional intelligence».