Ικανάτοι

Οι Ικανάτοι (δηλ. Ικανοί), μερικές φορές λατινοποιημένοι ως Hikanati, ήταν ένα από τα βυζαντινά τάγματα, τις επίλεκτες μονάδες φρουράς που έδρευαν κοντά στην αυτοκρατορική πρωτεύουσα της Κωνσταντινούπολης. Το τάγμα ιδρύθηκε στις αρχές τού 9ου αι. και επέζησε μέχρι τα τέλη τού 11ου αι.

Ιστορία

Η ακριβής ημερομηνία ίδρυσης της μονάδας είναι αβέβαιη: ο Βίος τού Αγ. Ιγνατίου, μία αγιογραφική αφήγηση της ζωής τού Πατριάρχη Κωνσταντινουπόλεως Ιγνατίου, αναφέρει ότι η μονάδα λέγεται ότι ιδρύθηκε περί το 809 από τον Αυτοκράτορα Νικηφόρο Α'΄ (βασ. 802–811). ^[1] Μία σύντομη αναφορά στο αποσπασματικό Χρονικό τού 811 καταγράφει επίσης, ότι κατά το 9ο έτος βασιλείας του (που ξεκίνησε την 1η Νοεμβρίου 810) ο Νικηφόρος Α΄, προετοιμάζοντας μία εκστρατεία κατά των Βουλγάρων, δημιούργησε μία σωματοφυλακή για τον γιο και διάδοχό του Σταυράκιο, στρατολογώντας σε αυτό τους γιους της αριστοκρατίας. ^[2] Αυτή η ημερομηνία είναι γενικά αποδεκτή, ^[3] αν και οι σιγιλλογραφικές (δηλ. από σφραγίδες) αποδείξεις για την ίδρυσή της είναι ασαφείς και θα μπορούσαν να υποστηρίξουν ότι ιδρύθηκε στα τέλη τού 8ου αιώνα. ^[1] Σύμφωνα με τον Βίο, ο Νικήτας, εγγονός τού Νικηφόρου και μελλοντικού πατριάρχη Ιγνατίου, διορίστηκε ως πρώτος διοικητής τού τάγματος. ^[4]

Το όνομα της μονάδας προέρχεται από τη λέξη κανός, και τη λατινική κατάληξη -atus. ^[5] Η ενότητα είναι καλά πιστοποιημένη από τον 9ο έως τον 10ο αι. ^[4] Η πρώτη μάχη στην οποία συμμετείχε η μονάδα ήταν η καταστροφική μάχη της Πλίσκα στις 26 Ιουλίου 811 κατά των Βουλγάρων, όπου σκοτώθηκε ο Αυτοκράτορας Νικηφόρος Α΄. Η ενότητα καταγράφεται συχνά υπό τον Βασίλειο Α΄ Μακεδόνα (βασ. 867–886), και συμμετείχε σε άλλη μία ήττα κατά των Βουλγάρων, στη μάχη τού Αχελώου το 917. ^[6] Στην εκστρατεία για την ανακατάληψη της Κρήτης τού 949, συμμετείχαν 456 στρατιώτες της μονάδας από τη Βιθυνία, καθώς και απροσδιόριστος αριθμός μελών, από τα ευρωπαϊκά θέματα της Θράκης και της Μακεδονίας. ^[6] Η συνέχιση της ύπαρξης της μονάδας τον 11ο αι. δεν μπορεί να πιστοποιηθεί με ασφάλεια, καθώς οι λίγες εμφανίσεις είναι είτε σύγχρονες τροποποιήσεις, είτε μπορεί να αναφέρονται σε ένα οικογενειακό όνομα "Ικανάτος". ^{[4] [7]} Όπως τα περισσότερα από τα τάγματα, πιθανότατα έπαψε να υπάρχει κάπου στο δεύτερο μισό τού 11ου αι. ^{[8] [9]}

Δομή

Σύμφωνα με τον Τζον Χάλντον, οι Ικανάτοι προφανώς δημιουργήθηκαν με βάση το τάγμα της Βίγλας. ^[4] Το σύνταγμα είχε επικεφαλής έναν δομέστικο (δομέστικος των Ικανάτων), συνήθως με τον αυλικό βαθμό τού πρωτοσπαθάριου, αν και μπορούσαν θεωρητικά να προέλθουν στις τάξεις τού πατρικίου και τού ανθυπάτου πατρικίου. ^{[4] [10]}

Ο κύριος υφιστάμενός του ήταν ο τοποτηρητής ("υπολοχαγός"), βαθμού σπαθαροκανδιδάτου ή σπαθάριου, ενώ οι υπόλοιποι αξιωματούχοι της μονάδας ήταν κάτω από τον βαθμό των σπαθαρίων. ^{[2] [11]} Ακολουθώντας το πρότυπο της Βίγλας, υπήρχαν ένας χαρτουλάριος (οικονομικός υπάλληλος), ένας αριθμός κομήτων (ακολούθων) και οι υφιστάμενοί τους κένταρχοι, που διοικούσαν τα βάνδα στην οποία ήταν χωρισμένη η μονάδα, ένας πρωτομανδάτωρ (επικεφαλής αγγελιοφόρος), και τρεις κατηγορίες σημαιοφόρων: οι βανδοφόροι, οι σημειοφόροι και οι δουκινιάτορες. ^[12]

Όπως και με τα άλλα τάγματα, το ακριβές μέγεθος της μονάδας και των υποδιαιρέσεών της είναι θέμα συζήτησης, καθώς βασίζεται κυρίως σε αραβικές αναφορές, των οποίων η ακρίβεια και η αλήθεια είναι αμφισβητήσιμη. Ο Γουόρεν Τρέντγκολντ, ο οποίος δέχεται τους αραβικούς αριθμούς ως ακριβείς, θεωρεί ότι τα τάγματα είχαν ένα τυπικό μέγεθος 4.000 ανδρών το καθένα, ^[13] ενώ ο Χάλντον, που θεωρεί τον αριθμό τους διογκωμένο, θεωρεί πιο εύλογα τους 4.000 για όλα τα τάγματα. ^[14] Οι κατάλογοι της κρητικής εκστρατείας τού 949, που περιλαμβάνονται στο Περί βασιλείου τάξεως τού Αυτοκράτορα Κωνσταντίνου Ζ΄ Μακεδόνων (βασ. 913–959 ), περιλαμβάνουν αναφορά των 456 Ικανάτων, ^[11] αλλά δεν είναι σαφές ποιο μέρος της δύναμης της μονάδας αντιπροσωπεύουν.

Γνωστοί διοικητές

• Νικήτας Ραγκαβέ (ο μελλοντικός Πατριάρχης Ιγνάτιος), π. 810–811 ^{[2] [15]}
• Πέτρος, πατρίκιος και προηγουμένως δομέστικος των Σχολών, υπηρέτησε ως δομέστικο των Ικανάτων επί Νικηφόρου Α΄ και συνελήφθη στην Πλίσκα, ενώ αργότερα έγινε μοναχός και άγιος ^[15]
• Ορέστης, πρωτοσπαθάριος, παρευρέθηκε στην Εκκλησιαστική σύνοδο του 869 στην Κωνσταντινούπολη ^{[16] [15]}.
• Νικηφόρος Τζουράκης, πρωτοσπαθάριος, μέσα 9ου/10ου αι., γνωστός μόνο από τη σφραγίδα του ^{[16] [15]}
• Ιωάννης Κουρκούας (παππούς τού ομώνυμου στρατηγού τού 10ου αι.), επαναστάτησε εναντίον τού Βασιλείου Α΄ π. 885 ^{[16] [15]}
• Βάρδας, βασιλικός σπαθάριος, 9ος αι., γνωστός μόνο από τη σφραγίδα του ^{[17] [15]}
• Μιχαήλ, βασιλικός πρωτοσπαθάριος, 9ος αι., γνωστός μόνο από τη σφραγίδα του ^{[17] [15]}
• Θεόκτιστος ή Θεόγνωστος, βασιλικός σπαθάριος, 9ος αι., γνωστός μόνο από τις σφραγίδες του. Με βάση ένα καλύτερο δείγμα σφραγίδας, μπορεί στην πραγματικότητα να ήταν δομέστικος των Oπτιμάτων παρά των Ικανάτων ^{[17] [15]}
• Παγκρατούκας, υπό τον Λέοντα ΣΤ΄ τον Σοφό (βασ. 886–912 ) ^[16]
• Ολβιανός Μαρουλής, διοικούσε το τάγμα στον Αχελώο το 917 ^[16]
• Ο Κωνσταντίνος Βαρυμιχαήλ, αυτομόλησε από τον Λέοντα Φωκά τον Πρεσβύτερο στον Ρωμανό Λεκαπηνό κατά τη διάρκεια τού ανταγωνισμού τους για τον θρόνο το 919 ^[16]
• Ιωάννης, βασιλικός πρωτοσπαθάριος, 9ος/10ος αιώ., γνωστός μόνο από τη σφραγίδα του ^{[17] [15]}
• Λέων, βασιλικός πρωτοσπαθάριος, τέλη 9ου/αρχές 10ου αι., γνωστός μόνο από τη σφραγίδα του ^[15]
• Κωνσταντίνος, βασιλικός πρωτοσπαθάριος, 10ος αι., γνωστός μόνο από τη σφραγίδα του ^[15]
• Λέων Σαρακηνόπουλος, πριν από το 971 ^[15]
• Θεόδωρος, βασιλικός πρωτοσπαθάριος, 10ος αι., γνωστός μόνο από τη σφραγίδα του ^[15]

Παραπομπές

1. Bury 1911, σελ. 63.
2. Kühn 1991.
3. Kühn 1991, σελ. 116.
4. ODB.
5. Kühn 1991, σελ. 117 (note 5).
6. Kühn 1991, σελ. 118.
7. Kühn 1991, σελ. 119.
8. Haldon 1999, σελ. 120.
9. Birkenmeier 2002.
10. Kühn 1991, σελ. 117.
11. Bury 1911, σελ. 64.
12. Bury 1911.
13. Treadgold 1995.
14. Haldon 1999.
15. PmbZ.
16. Kühn 1991, σελ. 120.
17. Kühn 1991, σελ. 121.

Πηγές

• Birkenmeier, John W. (2002). The development of the Komnenian army: 1081-1180. Leiden Köln Boston: Brill. ISBN 90-04-11710-5. 
• Bury, J. B. (1911). The Imperial Administrative System of the Ninth Century – With a Revised Text of the Kletorologion of Philotheos. London: Oxford University Press. OCLC 1046639111. 
• Haldon, John F. (1984). Byzantine Praetorians. An Administrative, Institutional and Social Survey of the Opsikion and Tagmata, c. 580-900. Bonn: Dr. Rudolf Habelt GmbH. ISBN 3-7749-2004-4. 
• Haldon, John F. (1999). Warfare, State and Society in the Byzantine World, 565–1204 (First issued in hardback έκδοση). London New York: Routledge. ISBN 1-85728-495-X. 
• (Αγγλικά) Kazhdan, Alexander, επιμ. (1991). The Oxford Dictionary of Byzantium. Οξφόρδη και Νέα Υόρκη: Oxford University Press. ISBN 0-19-504652-8. 
• Kühn, Hans-Joachim (1991). Die byzantinische Armee im 10. und 11. Jahrhundert: Studien zur Organisation der Tagmata (στα Γερμανικά). Vienna: Fassbaender Verlag. ISBN 3-9005-38-23-9. 
• Lilie, Ralph-Johannes· Ludwig, Claudia· Pratsch, Thomas· Zielke, Beate (2013). Prosopographie der mittelbyzantinischen Zeit Online. Berlin-Brandenburgische Akademie der Wissenschaften. Nach Vorarbeiten F. Winkelmanns erstellt (στα Γερμανικά). Berlin and Boston: De Gruyter. 
• Treadgold, Warren T. (1995). Byzantium and Its Army, 284–1081. Stanford, California: Stanford University Press. ISBN 0-8047-3163-2. 

Περαιτέρω ανάγνωση

• Treadgold, Warren T. (1980). «Notes on the Numbers and Organisation of the Ninth-Century Byzantine Army». Greek, Roman and Byzantine Studies (Oxford, United Kingdom) 21: 269–288.