Κάρολ Σφιερτσέφσκι

Κάρολ Σφιερτσέφσκι
Γενικές πληροφορίες
Όνομα στη
μητρική γλώσσα		Karol Świerczewski (Πολωνικά)
Γέννηση22  Φεβρουαρίου 1897[1][2][3]
Βαρσοβία[4][5][6]
Θάνατος28  Μαρτίου 1947[1][6][7]
Γιαμπουόνκι
Αιτία θανάτουπεσών σε μάχη
Τόπος ταφήςΣτρατιωτικό Κοιμητήριο Ποβόνσκι
Χώρα πολιτογράφησηςΈνωση Σοβιετικών Σοσιαλιστικών Δημοκρατιών
Λαϊκή Δημοκρατία της Πολωνίας
Εκπαίδευση και γλώσσες
ΕκπαίδευσηDoktor Nauk in Warfare
ΣπουδέςΣτρατιωτική Ακαδημία Μ. Β. Φρούνζε
Πληροφορίες ασχολίας
Ιδιότητααξιωματικός
Περίοδος ακμής1917
Πολιτική τοποθέτηση
Πολιτικό κόμμα/ΚίνημαΠολωνικό Εργατικό Κόμμα, Κομμουνιστικό Κόμμα Σοβιετικής Ένωσης και Σοσιαλδημοκρατία του Βασιλείου της Πολωνίας και της Λιθουανίας
Στρατιωτική σταδιοδρομία
Βαθμός/στρατόςαρχιστράτηγος και General of the branch/Διεθνείς ταξιαρχίες και Πολωνικός Λαϊκός Στρατός
Πόλεμοι/μάχεςΙσπανικός Εμφύλιος, Ρωσικός Εμφύλιος Πόλεμος και Ανατολικό Μέτωπο του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου
Αξιώματα και βραβεύσεις
Αξίωμαμέλος του Σέιμ της Λαϊκής Δημοκρατίας της Πολωνίας[8]
Βραβεύσειςμετάλλιο για τη νίκη επί της Γερμανίας στον Μεγάλο Πατριωτικό Πόλεμο
τάγμα του Κόκκινου Λαβάρου
τάγμα του Λένιν
Ιωβηλαίο μετάλλιο για την 20ή επέτειο του Κόκκινου Στρατού των εργατών και των αγροτών
Τάγμα του Σουβόροφ Α΄ τάξης
Μετάλλιο για την Κατάληψη του Βερολίνου
Μετάλλιο για την Απελευθέρωση της Βαρσοβίας
Τάγμα των Οικοδόμων της Λαϊκής Δημοκρατίας της Πολωνίας
Μετάλλιο για τους Όντερ, Λουσατιανό Νάισσε και Βαλτική Θάλασσα
Μετάλλιο για τη Βαρσοβία 1939-1945
Odznaka Grunwaldzka
Μετάλλιο Νίκης και Ελευθερίας 1945
Τάγμα του Σταυρού του Γκρούνβαλντ, 2η τάξη
τάγμα του Σταυρού του Γκρούνβαλντ, 1η τάξη
Σταυρός της Σιλεσικής Εξέγερσης
Χρυσός Σταυρός της Αξίας
Grand Cross of the Order of Military Virtue
Σταυρός του Διοικητή του Τάγματος Στρατιωτικής Αξίας της Πολωνίας
Υπογραφή
Commons page Σχετικά πολυμέσα
δεδομένα

Ο Κάρολ Βάτσουαφ Σφιερτσέφσκι (πολωνικά: Karol Wacław Świerczewski, διακριτικό Βάλτερ [Walter]) (10 Φεβρουαρίου 1897 – 28 Μαρτίου 1947) ήταν Πολωνός/Σοβιετικός στρατηγός του Κόκκινου Στρατού. Ήταν μέλος του Μπολσεβίκικου Κόμματος κατά τη διάρκεια του Ρωσικού Εμφυλίου Πολέμου και Σοβιετικός αξιωματικός στους πολέμους που διεξήχθησαν στο εξωτερικό από τη Σοβιετική Ένωση, συμπεριλαμβανομένου αυτού κατά των πολωνικών και των ουκρανικών δημοκρατιών και στη Ρεπουμπλικανική Ισπανία. Το 1939 συμμετείχε ξανά στη σοβιετική εισβολή στην Πολωνία. Στο τέλος του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου στην Ευρώπη, εγκαταστάθηκε ως ένας από τους ηγέτες της Πολωνικής Προσωρινής Κυβέρνησης Εθνικής Ενότητας που υποστηρίχθηκε από τη Σοβιετική Ένωση. Λίγο αργότερα, ο Σφιερτσέφσκι πέθανε σε μια ενέδρα σε επαρχιακό δρόμο, όπου πυροβολήθηκε από τους μαχητές του Ουκρανικού Επαναστατικού Στρατού. Υπήρξε σύμβολο της κομμουνιστικής προπαγάνδας για τις επόμενες δεκαετίες.[9]

Βιογραφία

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Γεννημένος στη Βαρσοβία στην Πολωνία του Συνεδρίου, ο Σφιερτσέφσκι μεγάλωσε σε μια φτωχή εργατική οικογένεια και άρχισε να εργάζεται σε ηλικία 12 ετών σε ένα τοπικό εργοστάσιο της Βαρσοβίας. Κατά τη διάρκεια του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου, σε ηλικία 18 ετών, το 1915 μεταφέρθηκε στη Μόσχα από τον Ρωσικό Αυτοκρατορικό Στρατό. Σύμφωνα με την επίσημη βιογραφία του στη Λαϊκή Δημοκρατία της Πολωνίας ήταν μέλος της Σοσιαλδημοκρατίας του Βασιλείου της Πολωνίας και της Λιθουανίας.[10]

Το 1918 εντάχθηκε στο Κόμμα των Μπολσεβίκων και πολέμησε στον Ρωσικό Εμφύλιο Πόλεμο ως στρατιώτης του Κόκκινου Στρατού. Το 1919 κατά τη διάρκεια του Πολωνο-Σοβιετικού Πολέμου πολέμησε στη σοβιετική πλευρά εναντίον της Δεύτερης Πολωνικής Δημοκρατίας και τραυματίστηκε. Παρέμεινε στη Ρωσία, και το 1928, με αφορμή τη 10η επέτειο από την ίδρυση του Κόκκινου Στρατού, του απονεμήθηκε το Τάγμα του Κόκκινου Λαβάρου (αρ. 146), το πρώτο του στρατιωτικό παράσημο. Από το 1921, ο Σφιερτσέφσκι δίδασκε στη Σοβιετική Σχολή για τους Κόκκινους Επιτρόπους. Το 1927 αποφοίτησε από τη Στρατιωτική Ακαδημία Μ. Β. Φρούνζε στη Μόσχα και εργάστηκε στο Γενικό Επιτελείο του Κόκκινου Στρατού.

Ισπανικός Εμφύλιος Πόλεμος

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Το 1936, με το όνομα Στρατηγός Βάλτερ, στάλθηκε στην Ισπανία κατά τη διάρκεια του Ισπανικού Εμφυλίου Πολέμου, όπου αρχικά ηγήθηκε της 14ης Διεθνούς Ταξιαρχίας στη Μάχη της Λοπέρα[11] και αργότερα της 35ης Διεθνούς Μεραρχίας στην Επίθεση της Σεγκόβια,[11] στη Μάχη του Μπρουνέτε,[11] στην Επίθεση στη Σαραγόσα,[12] στη Μάχη του Τερουέλ,[11] στη Μάχη της Αραγωνίας [13] και στη Μάχη του Έβρο.[14] Μέχρι τον Απρίλιο του 1938 οι Ισπανοί κομμουνιστές ηγέτες ήθελαν την αντικατάσταση πολλών διοικητών της Διεθνούς Ταξιαρχίας λόγω κακής απόδοσης, και παρόλο που ο Αντρέ Μαρτί διαφώνησε, έπρεπε να συμβιβαστεί και ο Στρατηγός Βάλτερ και ο Βλάντιμιρ Τσόπιτς αντικαταστάθηκαν.[15]

Στρατηγός στον Κόκκινο Στρατό

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Μετά το ξέσπασμα του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου και τη σοβιετική εισβολή στην Πολωνία, ο Σφιερτσέφσκι υπηρέτησε ως στρατηγός στον Σοβιετικό Στρατό. Οι Ρώσοι διοικητές του, βλέποντας τη φαινομενική ανικανότητα του Σφιερτσέφσκι και την επιδείνωση του αλκοολισμού, τον μετέφεραν σε εφεδρική διοίκηση μακριά από τις γραμμές του μετώπου - η απόφαση ελήφθη από τον ίδιο τον Στρατηγό Γκεόργκι Ζούκοφ.[16] Το γεγονός ότι ο Σφιερτσέφσκι έδωσε τις περισσότερες εντολές του υπό την επήρεια αλκοόλ είχε τραγικές συνέπειες για τους στρατιώτες του, όπως περιγράφεται στο βιβλίο Wspomnienia (Μνήμες) του Στρατηγού Ζίγκμουντ Μπέρλινγκ.[9]

Μίχαου Ρόλα-Ζιμιέρσκι, Μάριαν Σπιχάλσκι και Κάρολ Σφιερτσέφσκι (από αριστερά προς τα δεξιά)

Το 1943 έγινε ένας από τους στρατηγούς που επιφορτίστηκαν με τη δημιουργία των Πολωνικών Ενόπλων Δυνάμεων που ελέγχονταν από τη Σοβιετική Ένωση στην Ανατολή, του Πρώτου Πολωνικού Στρατού (1944-1945). Ο αλκοολισμός του και η αδιαφορία για τη ζωή και την υγεία των στρατιωτών του προκάλεσαν σύγκρουση με τον Ζίγκμουντ Μπέρλινγκ και τον οδήγησαν στην απομάκρυνσή του από τη διοίκηση σε πολλές περιπτώσεις. Οι διαταγές του Σφιερτσέφσκι που σχετίζονται με τον αλκοολισμό απέφεραν κακή κριτική και από άλλους Πολωνούς στρατηγούς, συμπεριλαμβανομένου του Στρατηγού Αλεξάντερ Βασκιέβιτς.[9]

Το 1944 έγινε ένας από τους ηγέτες του Πολωνικού Εργατικού Κόμματος και της κυβέρνησης της Λαϊκής Δημοκρατίας της Πολωνίας.[17] Το χειμώνα του 1944 και την άνοιξη του 1945 οδήγησε τον Δεύτερο Πολωνικό Στρατό κατά τη διάρκεια των μαχών για τη δυτική Πολωνία και τη Μάχη του Βερολίνου. Η ηγεσία του στη Μάχη του Μπάουτσεν (1945) έχει επικριθεί αυστηρά από τους σύγχρονους ιστορικούς και θεωρείται υπεύθυνος για τις πολύ βαριές απώλειες του Δεύτερου Στρατού σε αυτή την εμπλοκή[18] Ενώ διοικούσε, μπορεί να ήταν μεθυσμένος και να είχε απαλλαγεί προσωρινά από την ηγεσία του.[18][19] Ωστόσο, λόγω της σημαντικής υποστήριξης του σοβιετικού πολιτικού μηχανισμού (Κύρια Διεύθυνση Πληροφοριών ή ΛΚΕΥ), όχι μόνο διατήρησε την θέση του, αλλά τα λάθη του αποσιωπήθηκαν και μετά τον πόλεμο δοξάστηκε ως ήρωας.[18]

Τον Φεβρουάριο του 1946, ο Σφιερτσέφσκι έγινε αναπληρωτής Υπουργός Άμυνας της Πολωνίας. Συμμετείχε στη δίωξη του αντικομμουνιστικού υπόγειου κινήματος στην Πολωνία και υπέγραψε πολλές θανατικές καταδίκες, ενώ εγκαθίδρυσε το κομμουνιστικό καθεστώς.[20]

Αμφιλεγόμενος θάνατος

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Το μνημείο του Σφιερτσέφσκι κοντά στον τόπο του θανάτου του, στα Όρη Μπιεστσάντι. Έκτοτε έχει κατεδαφιστεί.

Ο Σφιερτσέφσκι τραυματίστηκε βαριά σε μια συμπλοκή κοντά στο Μπαλίγκρουτ τον Μάρτιο του 1947 ενώ οδηγούσε σε ένα αυτοκίνητο χωρίς συνοδεία για την επιθεώρηση των πολωνικών στρατευμάτων που πολεμούσαν τους Ουκρανούς αντάρτες. Δέχτηκε ενέδρα από μια μονάδα του Ουκρανικού Επαναστατικού Στρατού και πέθανε από τα τραύματά του μέσα σε λίγες ώρες. Υπήρχαν αρκετές θεωρίες συνωμοσίας που υποστήριζαν ότι η ενέδρα οργανώθηκε από τη σοβιετική υπηρεσία πληροφοριών λόγω της ανυπακοής του.[17] Σύμφωνα με μια θεωρία, οι πληροφορίες για την άφιξη του στρατηγού στην περιοχή μεταβιβάστηκαν σε Ουκρανούς από το ΛΚΕΥ και η συνοδεία του εμποδίστηκε από το να φύγει λόγω μηχανικών προβλημάτων και στα δύο φορτηγά που μετέφεραν τους στρατιώτες της συνοδείας. Οι περισσότερες άλλες υποθέσεις υποδηλώνουν επίσης σοβιετικές ή ακόμα και άμεσες εντολές από τον Στάλιν.[17] Ο στρατηγός, Πολωνός στην εθνικότητα αλλά ουσιαστικά Σοβιετικός αξιωματικός με στρατιωτικό ιστορικό από τον Ισπανικό Εμφύλιο Πόλεμο και μακρύ ιστορικό πολέμου του Κόκκινου Στρατού, είχε προηγουμένως τοποθετηθεί χαμηλότερα στη δομή διοίκησης από τους προπολεμικούς Πολωνούς αξιωματικούς Μπέρλινγκ και Ρόλα-Ζιμιέρσκι.

Για αρκετά χρόνια μετά το τέλος του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, η εξέγερση των Ουκρανών Εθνικιστών, με επικεφαλής κυρίως τον Ουκρανικό Επαναστατικό Στρατό, συνέχισε τις μάχες στα νοτιοανατολικά της Πολωνίας. Αυτός ο πόλεμος, υποστηριζόμενος σε μεγάλο βαθμό από το τοπικό ουκρανικό τμήμα του πληθυσμού, συνεχίστηκε μέχρι το 1949, με ορισμένες σποραδικές μάχες να λαμβάνουν χώρα μέχρι το 1956. Ο θάνατος του Σφιερτσέφσκι χρησιμοποιήθηκε ως άμεση αιτία για τη βίαιη εκδίωξη του ουκρανικού άμαχου πληθυσμού στην Επιχείρηση Βιστούλας από τα εδάφη στο νοτιοανατολικό τμήμα της μεταπολεμικής Πολωνίας έως τις Ανακτημένες Περιοχές (Ziemie Odzyskane, περιοχές της δυτικής Πολωνίας, που πριν από τον πόλεμο ήταν μέρος της Γερμανίας). Στη σοσιαλιστική Πολωνία δημιουργήθηκαν πολλοί μύθοι γύρω από τον Σφιερτσέφσκι («Ο στρατηγός των τριών στρατών»), αλλά λεπτομέρειες της ζωής του και ιδιαίτερα της υπηρεσίας του στον Κόκκινο Στρατό κατά τη διάρκεια του Πολωνο-Σοβιετικού Πολέμου, καθώς και οι λεπτομέρειες του ιστορικού του στον Ισπανικό Εμφύλιο Πόλεμο δεν αναφέρθηκαν ποτέ.

Τιμές και βραβεία

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Κληρονομιά

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Δημοφιλές επιστημονικό συνέδριο για τον Κάρολ Σφιερτσέφσκι στη Στεζνίτσα

Στη Λαϊκή Δημοκρατία της Πολωνίας, η πολωνική κομμουνιστική προπαγάνδα τον έκανε ήρωα και πολλές αμφιλεγόμενες πτυχές της ζωής του, όπως η κατάχρηση αλκοόλ και η ανικανότητά του κατά τη Μάχη του Μπάουτσεν (1945), καθώς και τα μεταπολεμικά σταλινικά εγκλήματα αποσιωπήθηκαν.[18] Το 1953, κυκλοφόρησε μια πολωνική ταινία δύο μερών που απεικονίζει τη ζωή του Σφιερτσέφσκι, Żołnierz zwycięstwa (Ένας στρατιώτης της νίκης). Ο Γιούζεφ Βισομίρσκι υποδύθηκε τον Στρατηγό.[21]

Κατά τα έτη 1945-1991, το σημερινό Λύκειο Μιγκέλ ντε Θερβάντες στη Βαρσοβία πήρε το όνομά του.[22]

Κατά τη διάρκεια των ετών 1975–1996, η εικόνα του Κάρολ Σφιερτσέφσκι βρισκόταν στο δημοφιλές τραπεζογραμμάτιο των 50 ζλότι, αρχικά ισοδύναμο με δύο μπουκάλια φτηνής βότκας.[23] Μετά το 1989 με το τέλος του Συμφώνου της Βαρσοβίας και την άνοδο στην εξουσία της Αλληλεγγύης, πολλά από τα μνημεία του αφαιρέθηκαν και οι δρόμοι μετονομάστηκαν λόγω του ρόλου του στην εφαρμογή του κομμουνιστικού καθεστώτος στην Πολωνία.

Στις 21 Μαΐου 2003, η πολωνική οργάνωση πρώην βετεράνων και αγωνιστών της ανεξαρτησίας υπέβαλε αίτηση στο Ινστιτούτο Εθνικής Μνήμης (ΙΕΜ) για να διερευνήσει «εγκλήματα κατά του πολωνικού έθνους» που διέπραξε ο Κάρολ Σφιερτσέφσκι. Σε μια επιστολή τους, υπενθυμίζουν ότι ήταν «ένας από τους ανθρώπους που εργάστηκαν συνειδητά για την υποδούλωση του πολωνικού έθνους, μέσω του επιβεβλημένου κομμουνιστικού καθεστώτος που ήταν υποτελής απέναντι στη Μόσχα». Μεταξύ των εγκλημάτων που δεν υπόκεινται σε λήξη και πρέπει να διερευνηθούν από το ΙΕΜ είναι 29 θανατικές ποινές σε Πολωνούς στρατιώτες και αξιωματικούς, τις οποίες υπέγραψε ο Σφιερτσέφσκι κατά τη διοίκηση του 2ου Πολωνικού Στρατού που ελέγχοταν από τη Σοβιετική Ένωση.[24]

Φωτογραφία

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Αν και γενικά απρόθυμος να αφήσει τον εαυτό του να φωτογραφηθεί, ο Στρατηγός Βάλτερ ήταν ένας δεινός ερασιτέχνης φωτογράφος.[25] Η κόρη του δώρισε 333 φωτογραφίες του στην Asociación de Amigos de las Brigadas Internacionales (Σύλλογος Φίλων των Διεθνών Ταξιαρχιών) στο Αλμπαθέτε της Ισπανίας, για να αποτελέσει μόνιμο μέρος του αρχείου τους.[26]

Παραπομπές

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
  1. ↑ 1,0 1,1 1,2 Εθνική Βιβλιοθήκη της Γερμανίας: (Γερμανικά) Gemeinsame Normdatei. Ανακτήθηκε στις 26  Απριλίου 2014.
  2. ↑ 2,0 2,1 Εθνική Βιβλιοθήκη της Γαλλίας: (Γαλλικά) καθιερωμένοι όροι της Εθνικής Βιβλιοθήκης της Γαλλίας. 166287291.
  3. ↑ 3,0 3,1 Dalibor Brozović, Tomislav Ladan: «Hrvatska enciklopedija» (Κροατικά) Ινστιτούτο Λεξικογραφίας «Μίροσλαβ Κρλέζα». 1999. 60087.
  4. ↑ ipn.gov.pl/najwazniejsze-wiadomosci/informacja-historyczna/karol-swierczewski-walter-18971947.
  5. ↑ Εθνική Βιβλιοθήκη της Γερμανίας: (Γερμανικά) Gemeinsame Normdatei. Ανακτήθηκε στις 11  Δεκεμβρίου 2014.
  6. ↑ 6,0 6,1 «Сверчевский Кароль» (Ρωσικά) Η Μεγάλη Ρωσική Εγκυκλοπαίδεια. Μόσχα. 1969. Ανακτήθηκε στις 28  Σεπτεμβρίου 2015.
  7. ↑ (Πολωνικά) Internetowy Polski Słownik Biograficzny. karol-swierczewski-1897-1947-dzialacz-komunistyczny-general-wiesz.
  8. ↑ bs.sejm.gov.pl/F?func=find-acc&acc_sequence=000050007&find_code=SYS&local_base=ARS10.
  9. ↑ 9,0 9,1 9,2 Informacja historyczna (2011). Karol Świerczewski "Walter" (1897–1947). Ινστιτούτο Εθνικής Μνήμης. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 2 April 2012. https://web.archive.org/web/20120402141720/http://www.ipn.gov.pl/portal.php?serwis=pl&dzial=398&id=4918&search=81880. 
  10. ↑ Karol Świerczewski Walter. Collections of the Polish Army Museum in Warsaw. Warsaw: Nasza Księgarnia Publishing House. 1971. 
  11. ↑ 11,0 11,1 11,2 11,3 Beevor 2006.
  12. ↑ Beevor 2006, σελ. 297.
  13. ↑ Beevor 2006, σελ. 326.
  14. ↑ John Peet interview, Αυτοκρατορικό Μουσείο Πολέμου του Λονδίνου
  15. ↑ Beevor, Antony (2001). The Spanish Civil War. London: Cassell Military Paperbacks. σελ. 327. ISBN 0-304-35840-1. 
  16. ↑ Piotr Lipiński: Towarzysze Niejasnego. Warszawa: Wydawnictwo Prószyński i Spółka, 2003, s. 48. (ISBN 83-7337-310-1).
  17. ↑ 17,0 17,1 17,2 Marta Tychmanowicz (2014). «Karol Świerczewski: człowiek, który się kulom nie kłaniał». Wiadomości, wp.pl. Śmierć Świerczewskiego wyniosła generała do panteonu polskich męczenników rewolucji socjalistycznej. "Walter" stał się ikoną bohaterstwa, służby i poświęcenia dla Polski Ludowej. Jego imieniem nazywano szkoły, ulice i osiedla. Działania te były jednak życzeniowym zaklinaniem rzeczywistości, zakłamywaniem faktów historycznych – biografia Karola Świerczewskiego, która mogła wybrzmieć dopiero w pełni po 1989 roku, negatywnie zweryfikowała jego członkostwo w klubie niezłomnych bohaterów, którzy się kulom nie kłaniali. 
  18. ↑ 18,0 18,1 18,2 18,3 Wawer, Zbigniew (26 Αυγούστου 2010). «Zapomniana bitwa». polska-zbrojna.pl. Ανακτήθηκε στις 10 Μαΐου 2011. 
  19. ↑ Henryk Piecuch (1997). Imperium służb specjalnych: od Gomułki do Kani. Agencja Wydawn. CB. σελ. 35. ISBN 978-83-86245-16-1. Ανακτήθηκε στις 11 Μαΐου 2011. 
  20. ↑ «Instytut Pamięci Narodowej | "Lipcowe Święto" – Chełm, 21 lipca 2004 r». Ipn.gov.pl. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο (Internet Archive) στις 14 Απριλίου 2012. Ανακτήθηκε στις 27 Οκτωβρίου 2013. 
  21. ↑ «Żołnierz Zwycięstwa». filmpolski.pl. Ανακτήθηκε στις 27 Οκτωβρίου 2013. 
  22. ↑ «Historia – XXXIV L.O.» (στα Πολωνικά). Miguel de Cervantes Liceum. 
  23. ↑ «Walter - kompromitująca historia człowieka, który się kulom nie kłaniał». 18 Οκτωβρίου 2013. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 13 Ιανουαρίου 2015. Ανακτήθηκε στις 1 Μαΐου 2022. 
  24. ↑ «Portal Społeczności Internetowych». Republika.pl. Ανακτήθηκε στις 27 Οκτωβρίου 2013. 
  25. ↑ The Volunteer Journal of the Veterans of the Abraham Lincoln Brigade (Internet Archive).
  26. ↑ Brigadistas

Πηγές

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]