Κομήτης του Καίσαρα

Νόμισμα του Αυγούστου (περ. 19–18 π.Χ.), που απεικονίζει στην εμπρόσθια όψη τον Αύγουστο δαφνοστεφανωμένο και στην οπίσθια όψη τη φράση DIVVS IVLIV[S], δηλαδή «Θείος (θεϊκός) Ιούλιος», με κομήτη αστέρα με ακτίνες και την ουρά προς τα επάνω.

Ο Κομήτης του (Ιουλίου) Καίσαρα (λατινικά Sidus Iulium ή Caesaris astrum, αγγλ. Caesar's Comet[1]), γνωστός και ως Μέγας Κομήτης του 44 π.Χ. ή με τα διακριτικά C/-43 K1, υπήρξε ίσως ο πλέον διάσημος κομήτης της αρχαιότητας. Η επταήμερη εμφάνισή του ερμηνεύθηκε από τους Ρωμαίους ως ένα σημάδι ότι ο προσφάτως δολοφονημένος Ιούλιος Καίσαρ (100–44 π.Χ.) είχε αποθεωθεί, δηλαδή είχε γίνει θεός[2].

Ο Κομήτης του (Ιουλίου) Καίσαρα ήταν ένας από τους λίγους κομήτες που ήταν ορατοί με γυμνό μάτι κατά τη διάρκεια της ημέρας και ίσως ο φωτεινότερος όλων στην καταγεγραμμένη ιστορία. Δεν ήταν περιοδικός και ίσως έχει σήμερα διαλυθεί. Αν δεχθούμε ότι η τροχιά του ήταν παραβολική, υπολογισμοί δείχνουν πως ο κομήτης πρέπει να απέχει σήμερα περισσότερες από 800 AU από τον Ήλιο[3].

Ιστορία

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Ο Κομήτης του Καίσαρα έγινε γνωστός στους Ρωμαίους συγγραφείς ως Sidus Iulium («Ιούλιος Αστήρ») ή Caesaris astrum («Αστήρ του Καίσαρος»). Εμφανίσθηκε ξαφνικά κατά τη διάρκεια της εορτής Ludi Victoriae Caesaris – η οποία κατά τον Έντμουντ Χάλλεϋ είχε λάβει χώρα τον Σεπτέμβριο του 44 π.Χ., αλλά αυτή η εκτίμηση έχει πρόσφατα αναθεωρηθεί στον Ιούλιο του ίδιου έτους, δηλαδή περί τους 4 μήνες μετά τη δολοφονία του Καίσαρα. Ο Ιούλιος ήταν επίσης ο μήνας των γενεθλίων του Ιουλίου Καίσαρα (γι' αυτό και ο μήνας πήρε το όνομά του). Σύμφωνα με τον Σουητώνιο, τις ημέρες της εορτής «ένας κομήτης έλαμψε επί επτά διαδοχικές ημέρες, ανατέλλοντας περί την ενδεκάτη ώρα, και πιστεύθηκε ότι ήταν η ψυχή του Καίσαρος»[4].

Ο κομήτης κατέστη ισχυρό σύμβολο στην πολιτική προπαγάνδα που πυροδότησε τη σταδιοδρομία του μικρανεψιού και υιοθετημένου γιου του Καίσαρα, του Οκταβιανού Αυγούστου. Ο Ναός του θεοποιημένου Ιουλίου κτίσθηκε το 42 π.Χ. και αφιερώθηκε το 29 π.Χ. από τον Αύγουστο για την υποστήριξη μιας «λατρείας του κομήτη», σύμφωνα μάλιστα με τον Πλίνιο ήταν γνωστός ως «Ναός του Κομήτου Αστέρος»[5]. Στην πίσω πλευρά του ναού ανεγέρθηκε πελώριο είδωλο του Ιουλίου Καίσαρα με έναν φλεγόμενο κομήτη προσαρμοσμένο στο μέτωπό του σύμφωνα με τον Οβίδιο:

Για να καταστήσει αυτή την ψυχή έναν αστέρα που καίει για πάντα
πάνω από την Αγορά (Φόρουμ) και τις πύλες της Ρώμης.[6]

Νεότερες έρευνες

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Το 1997 δύο ερευνητές στο Πανεπιστήμιο του Ιλινόι στο Σικάγο, οι John T. Ramsey (κλασικός φιλόλογος) και A. Lewis Licht (φυσικός) δημοσίευσαν ένα βιβλίο[7] στο οποίο συνέκριναν αστρονομικές και αστρολογικές ενδείξεις από τη Ρώμη και την Κίνα. Η ανάλυσή τους, βασισμένη σε αναφορές αυτοπτών μαρτύρων, κινεζικά αστρονομικά αρχεία, αστρολογική βιβλιογραφία από την ύστερη αρχαιότητα και πυρήνες πάγου από παγετώνες της Γροιλανδίας, παρέσχε κάποια όρια για τις παραμέτρους της τροχιάς του κομήτη. Κατέληξαν σε πιθανότερη απόσταση περιηλίου, δηλαδή ελάχιστη απόσταση από τον Ήλιο, κοντά στα 33,5 εκατομμύρια χιλιόμετρα (0,224 AU) και σχεδόν παραβολική τροχιά. Ο κομήτης ήταν προφανώς ορατός με ουρά από την τότε κινεζική πρωτεύουσα Τσανγκ-αν στα τέλη Μαΐου και χωρίς ουρά από τη Ρώμη στα τέλη Ιουλίου:

Υπάρχουν και ορισμένοι ερευνητές, όπως ο Ρόμπερτ Γκέρβαλ (Robert Gurval) του UCLA και ο Μπράιαν Μάρσντεν (διευθυντής στο Κέντρο Ελασσόνων Πλανητών, που αμφισβητούν την ίδια την ύπαρξη του κομήτη. Ο Μάρσντεν (1937-2010) σημειώνει προλογίζοντας το βιβλίο των Ramsey και Licht: «Με δεδομένη την πραγματικότητα της μιας και μοναδικής αναφοράς δύο δεκαετίες μετά την εμφάνιση, θα έπρεπε να είμαι ανεύθυνος αν δεν θεωρούσα την ανυπαρξία του κομήτη ως μία σοβαρή πιθανότητα.»

Στη λογοτεχνία

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Ο ποιητής Βιργίλιος γράφει στα Βουκολικά του (9η Εκλογή) ότι ο αστέρας του Καίσαρα «έχει εμφανισθεί για να φαιδρύνει τα χωράφια»[8]. Αργότερα, ο ίδιος γράφει τα εξής για την περίοδο μετά τη δολοφονία του Ιουλίου Καίσαρα: «Ποτέ δεν φλόγιζαν τόσο συχνά φοβήσιμοι κομήτες»[9].

Ο Οβίδιος ωστόσο, όπως προαναφέρθηκε, είναι εκείνος που διαδηλώνει τον ρόλο του κομήτη στη θεοποίηση του Ιουλίου Καίσαρα, την οποία περιγράφει στις Μεταμορφώσεις του (8 μ.Χ.):

Τότε μίλησε ο Δίας, ο Πατέρας... «Πάρε το του Καίσαρος πνεύμα από το δολοφονημένο σώμα του, και μετάτρεψέ το σε αστέρα, ούτως ώστε ο θεοποιημένος Ιούλιος να επιβλέπει πάντοτε από τον υψηλό ναό του το Καπιτώλιο και την Αγορά μας.» Και μόλις είχε τελειώσει τον λόγο του, όταν η ευγενής Αφροδίτη στάθηκε στο μέσον της Συγκλήτου, αόρατη από όλους, πήρε το μόλις ελευθερωθέν πνεύμα του Καίσαρος από το σώμα του, και, αποτρέποντας την εξαφάνισή του στον αέρα, το μετέφερε προς τους ένδοξους αστέρες. Καθώς το μετέφερε, το αισθάνθηκε να λάμπει και να φλέγεται, και το άφησε από την αγκαλιά της: αυτό υψώθηκε υπεράνω της Σελήνης και, σύροντας οπίσω του μία φλογερή ουρά, έλαμψε ως αστέρας.[10]

Το 2013 υποστηρίχθηκε ότι η ιδέα του Οκταβιανού Αυγούστου να χρησιμοποιήσει τον κομήτη για την πολιτική του σταδιοδρομία προήλθε κυρίως από το παραπάνω κείμενο[11].

Στο δράμα Ιούλιος Καίσαρ του Σαίξπηρ η σύζυγος του Καίσαρα σχολιάζει κατά το μοιραίο πρωινό της δολοφονίας του: «`Οταν πεθαίνουν ζητιάνοι, δεν εμφανίζονται κομήτες. Αλλά οι ίδιοι οι ουρανοί φλεγόμενοι προαναγγέλλουν τον θάνατο πριγκίπων.»

Σε ρωμαϊκά νομίσματα

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Η μελέτη των νομισμάτων από το 44 π.Χ. μέχρι και μετά την εδραίωση της κυριαρχίας του Αυγούστου αποκαλύπτει τη μεταβαλλόμενη σχέση του Ιουλίου Καίσαρα με τον Sidus Iulium. Ο Gurval σημειώνει ότι η παρουσίαση του κομήτη στα νομίσματα ακολουθεί ένα συγκεκριμένο σχέδιο. Οι αναπαραστάσεις του θεοποιημένου Καίσαρα με τη μορφή αστέρα εμφανίσθηκαν σχετικώς γρήγορα, μέσα σε λιγότερα από 10 χρόνια μετά την δολοφονία του. Αλλά πέρασαν περί τα 20 χρόνια προτού ο αστέρας μετατραπεί σε κομήτη (με ουρά)[12]. `Ηδη το 44 π.Χ. ένας κατασκευαστής νομισμάτων ονόματι Σεπούλλιος Μάκερ (P. Sepullius Macer) έκοψε νομίσματα με τον Καίσαρα στην εμπρόσθια όψη τους στεφανωμένο με στεφάνη και έναν αστέρα πίσω από την κεφαλή του. Στην οπίσθια όψη τους απεικονιζόταν η θεά Αφροδίτη, η προστάτιδα της Ιουλίας γενεάς, να κρατά έναστρο σκήπτρο. Ο Gurval υποστηρίζει ότι αυτό το νόμισμα κόπηκε και κυκλοφόρησε αμέσως μετά τη δολοφονία του Καίσαρα και έτσι δεν αναφερόταν στη θεοποίησή του. Ωστόσο με την κυκλοφορία του θα έφερε αυτή την ιδέα στην επιφάνεια[12]. Μία σειρά ρωμαϊκών δηναρίων και χρυσών νομισμάτων που κόπηκαν μετά την έναρξη της λατρείας του Καίσαρα απεικονίζουν τον Μάρκο Αντώνιο και έναν αστέρα, που πιθανότερα συμβολίζει τη θέση του ως ιερέως του Καίσαρα[12]. Σε μεταγενέστερα νομίσματα, που κόπηκαν μάλλον λίγο πριν το τέλος του πολέμου του Οκταβιανού με τον Σέξτο Πομπήιο, ο αστέρας αντικαθιστά το όνομα και το πρόσωπο του Καίσαρα, αναπαριστώντας ξεκάθαρα τη θεϊκή του ιδιότητα[12].

Μία από τις πρώτες και πλέον προφανείς συσχετίσεις του Καίσαρα με κομήτη χρονολογούνται από τους αγώνες Ludi Saeculares του 17 π.Χ., όταν ο κατασκευαστής νομισμάτων Σανκουίνιος (M. Sanquinius) δημιούργησε νομίσματα των οποίων η οπίσθια όψη απεικονίζει έναν κομήτη πάνω από την κεφαλή δαφνοστεφανωμένου άνδρα, τον οποίο οι ειδικοί προσδιορίζουν ως τον Ιούλιο Καίσαρα σε νεανική ηλικία, ή ως το πνεύμα (δαίμονα) των αγώνων, ή ως σύμβολο της Ιουλίας γενεάς, ή ως τον γιο του Αινεία, τον `Ιουλο. Αυτά τα νομίσματα ισχυροποίησαν τον σύνδεσμο μεταξύ του Ιουλίου Καίσαρα και του Αυγούστου, καθώς ο Αύγουστος συνέδεε τον εαυτό του με την Ιουλία γενεά. Μία άλλη ομάδα νομισμάτων από τη ρωμαϊκή Ισπανία απεικονίζει έναν κομήτη αστέρα με οκτώ ακτίνες με την επιγραφή DIVVS IVLIVS[12], που σημαίνει «Θεϊκός Ιούλιος».

Παραπομπές

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
  1. ↑ Ramsey, J.T.· A. Lewis Licht (1997). The comet of 44 B.C. and Caesar's funeral games. American classical studies. Atlanta, GA: Scholars Press. ISBN 0788502735. 
  2. ↑ Grant, Michael: The Roman Forum, φωτογραφίες Werner Forman, εκδ. Weidenfeld & Nicolson, Λονδίνο 1970, σελ. 94.
  3. ↑ «Horizon Online Ephemeris System». California Institute of Technology, Jet Propulsion Laboratory. Ανακτήθηκε στις 16 Νοεμβρίου 2015. 
  4. ↑ Σουητώνιος: «Divus Julius» στους Βίους Καισάρων, 88
  5. ↑ Naturalis Historia, 2.93-94.
  6. ↑ Οβιδίου Μεταμορφώσεις, XV, 840.
  7. ↑ Ramsey & Licht: Op. cit.
  8. ↑ Williams, Mary Frances (2003). «The Sidus Iulium, the divinity of men, and the Golden Age in Virgil's Aeneid». Leeds International Classical Studies 2 (1). Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 2014-06-11. https://web.archive.org/web/20140611090942/http://lics.leeds.ac.uk/2003/200301.pdf. Ανακτήθηκε στις 2016-04-12. 
  9. ↑ Γεωργικά, 1.487-488. Αναφ. στο: Ramsey & Licht: Op. cit
  10. ↑ Οβιδίου Μεταμορφώσεις, XV, 745-842 Αρχειοθετήθηκε 2015-02-23 στο Wayback Machine..
  11. ↑ Pandey, Nandini B. (2013). «Caesar’s Comet, the Julian Star, and the Invention of Augustus». Transactions of the American Philological Association 143 (2): 405–449. doi:10.1353/apa.2013.0010. ISSN 1533-0699. http://muse.jhu.edu/journals/transactions_of_the_american_philological_association/v143/143.2.pandey.html. Ανακτήθηκε στις 2014-03-22. 
  12. ↑ 12,0 12,1 12,2 12,3 12,4 Gurval, Robert A. (1997). «Caesar's comet: The politics and poetics of an Augustan myth». Memoirs of the American Academy in Rome 42: 39–71. doi:10.2307/4238747. ISSN 0065-6801. http://www.jstor.org/stable/4238747. Ανακτήθηκε στις 2014-03-22. 

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]