Λευκός Πύργος

Συντεταγμένες: 40°37′35″N 22°56′54″E / 40.62639°N 22.94833°E / 40.62639; 22.94833

Λευκός Πύργος
Λευκός Πύργος
Ο Λευκός Πύργος, σύμβολο της Θεσσαλονίκης.
Χάρτης
Παλαιότερες ονομασίεςΠύργος του Λέοντος,
Φρούριο της Καλαμαριάς,
Πύργος των Γενιτσάρων,
Πύργος του Αίματος
Γενικές πληροφορίες
Είδοςοχυρωματικός πύργος και μουσείο
ΑρχιτεκτονικήΟθωμανική οχυρωματική
ΔιεύθυνσηΛεωφόρος Νίκης
Γεωγραφικές συντεταγμένεςΛιμένας της Θεσσαλονίκης
40°37′35″N 22°56′54″E
Διοικητική υπαγωγήΔήμος Θεσσαλονίκης
ΤοποθεσίαΘεσσαλονίκη
ΧώραΕλλάδα
Έναρξη κατασκευής15ος αιώνας
Λειτουργίαπερ. 1450-1470
Χρήσημουσείο
ΙδιοκτήτηςΜουσείο Βυζαντινού Πολιτισμού
Διαστάσεις
Ύψος33,9
Τεχνικές λεπτομέρειες
Διάμετρος22,7 μ.
Περίμετρος71,3 μ.
Όροφοι6
Υλικάπέτρα
Σχεδιασμός και κατασκευή
Προστασίααρχαιολογικός χώρος στην Ελλάδα και διατηρητέο κτήριο στην Ελλάδα[1]
Ιστότοπος
http://www.lpth.gr/gr/
Commons page Πολυμέσα
δεδομένα (π)

Ο Λευκός Πύργος της Θεσσαλονίκης, είναι οχυρωματικό έργο οθωμανικής[2][3][4][5] κατασκευής του 15ου αιώνα (χτίστηκε πιθανόν μεταξύ 1450-70). Σήμερα θεωρείται χαρακτηριστικό μνημείο της Θεσσαλονίκης και είναι ό,τι έχει σωθεί από την κατεδαφισμένη οθωμανική οχύρωση της πόλης.[6] Η σημερινή μορφή του πύργου αντικατέστησε βυζαντινή οχύρωση[7] του 12ου αιώνα για να χρησιμοποιηθεί στη συνέχεια ως κατάλυμα φρουράς Γενιτσάρων και ως φυλακή θανατοποινιτών. Σήμερα λειτουργεί ως μουσείο[8] και είναι ένα από τα πιο γνωστά κτίσματα-σύμβολα πόλεων στην Ελλάδα. Έχει 6 ορόφους, 34 μέτρα ύψος και 70 μέτρα περίμετρο.Ο Λευκός Πύργος έχει θέα την παραλία της Θεσσαλονίκης.

Ο Λευκός Πύργος της Θεσσαλονίκης το 1912.
Το τείχος (περίβολος) που τον περιέβαλλε κατεδαφίστηκε το 1917

Ονομασίες

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Στην αρχή ονομαζόταν Πύργος του Λέοντος, όπως αναφέρει τουρκική επιγραφή του 1535-1536, η οποία υπήρχε στην είσοδό του εξωτερικού περιβόλου (τώρα κατεδαφισμένος) και η οποία μάλλον αναφερόταν στη χρονολογία κατασκευής του περιβόλου.[9] Από τον 17ο αιώνα και μετά ονομαζόταν ανεπίσημα Kelemeriye Kal’asi (Φρούριο της Καλαμαριάς) και Πύργος των Γενιτσάρων. Μετά την διάλυση του τάγματος των Γενιτσάρων το 1826, αποκτά το όνομα Kanli-Kule (Κανλί Κουλέ), δηλαδή Πύργος του Αίματος, λόγω των σφαγών από τους Γενιτσάρους. Το όνομα διατηρείται και μετά το 1826 λόγω της λειτουργίας του ως φυλακή μελλοθανάτων βαρυποινιτών και τόπο βασανιστηρίων, οι οποίοι συχνά εκτελούνταν από τους Γενιτσάρους γεμίζοντας με αίμα τους τοίχους.[9] Κατά μία εκδοχή, το σύγχρονο όνομά του φαίνεται να το πήρε όταν ένας Εβραίος κατάδικος, ο Nathan Guidili,[10] τον ασβέστωσε με αντάλλαγμα την ελευθερία του, το 1891.[9] Μέχρι το 1912 ο χριστιανικός πληθυσμός συνεχίζει να τον αναφέρει ως Κανλί Κουλέ,[11] ενώ ο εβραϊκός υιοθετεί το Torre Blanca (Τόρε Μπλάνκα),[12] ονομασία που υιοθετούν και οι Τούρκοι ως Beyaz-Kule (Μπεϊάζ Κουλέ), δηλαδή Λευκός Πύργος. Άλλη εκδοχή, στηριγμένη στις έρευνες του Βασίλη Κ. Γούναρη πάνω σε βρετανικά αρχεία, αναφέρει πως η σημερινή ονομασία του κτίσματος δόθηκε μεταξύ των ετών 1883 και 1884 μετά από απαίτηση του σουλτάνου Αβδούλ Χαμίτ Β΄ ή από πρωτοβουλία του βαλή της πόλης Γκαλίπ, ο οποίος για να πετύχει την αλλαγή του ονόματος επικαλέστηκε το όνομα του σουλτάνου. Σύμφωνα με τον γενικό πρόξενο της Σερβίας στο Λονδίνο, James George Cotton Minchin που επισκέφτηκε τη Θεσσαλονίκη το 1884, «όλοι οι ασπριστάδες της Θεσσαλονίκης δεν θα ξεπλύνουν το αθώο αίμα που χύθηκε εκεί».[13]

Μέσω του αρχείου της τοπικής εφημερίδας της Θεσσαλονίκης, ο Φάρος της Μακεδονίας, ο Βασίλης Γούναρης προσδιορίζει το άσπρισμα αλλά και τη μετονομασία του κτηρίου από Κανλί Κουλέ σε Μπεϊάζ Κουλέ κατά το καλοκαίρι του 1883.[13] Στα 1911 κατεδαφίστηκε, πριν την επίσκεψη του Σουλτάνου Μεχμέτ Ρεσάτ Ε΄, από τις οθωμανικές αρχές της πόλης, το πολυγωνικό περιτείχισμα του Πύργου.

Ιστορία του Λευκού Πύργου

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Κατά την Τουρκοκρατία έγιναν προσθήκες και τροποποιήσεις στα τείχη της πόλης, στα οποία εντάσσεται και ο Λευκός Πύργος, μαζί με το Επταπύργιο και τον Πύργο της Αλύσεως ή Πύργο Τριγωνίου (ο τελευταίος χρονολογείται κατά τον 16ο αιώνα). Δεν είναι γνωστό πότε ακριβώς χτίστηκε, στη θέση προϋπάρχοντος βυζαντινού πύργου,[14] ο οποίος συνέδεε το ανατολικό τμήμα της οχύρωσης της Θεσσαλονίκης (που σώζεται και σήμερα), με το θαλάσσιο (το οποίο κατεδαφίστηκε το 1867). Παλιότερα επικρατούσε η άποψη πως ήταν έργο των Βενετών αλλά πλέον η σύγχρονη ιστοριογραφία δέχεται το κτίσμα ως οθωμανικό.[15][16][17] Κατά μία εκδοχή, η χρονολογία κατασκευής του μνημείου τοποθετείται περί το 1450 με 1470, λίγα χρόνια μετά την άλωση της Θεσσαλονίκης από τους Τούρκους (1430) και πρόκειται για ένα από τα πρωιμότερα δείγματα οθωμανικής οχυρωματικής που λαμβάνει υπόψη της το πυροβολικό.[18]

Έχει διατυπωθεί η υπόθεση πως αρχιτέκτονας του Πύργου ήταν ο φημισμένος Μιμάρ Σινάν, βάσει της ομοιότητας με ανάλογο πύργο στην Αυλώνα της Αλβανίας, ο οποίος κτίστηκε τη δεκαετία του 1530. Χρονολόγηση κορμών ξύλου που χρησιμοποιήθηκαν στο Λευκό Πύργο έδειξε ότι κόπηκαν το έτος 1535 αλλά υπάρχει η πιθανότητα οι κορμοί να χρησιμοποιήθηκαν σε εκτεταμένη επισκευή του μνημείου. Όλα αυτά δείχνουν τις δυσκολίες στη χρονολόγηση μνημείων της οθωμανικής στρατιωτικής αρχιτεκτονικής της εποχής της Αναγέννησης.[19]

Άποψη του Λευκού Πύργου, το 1912, κατά τη διάρκεια της οθωμανικής περιόδου, με ορατό το περιβάλλον τείχισμα.

Γύρω από τον πύργο υπήρχε χαμηλός οκταγωνικός περίβολος (προτείχισμα) με τρεις επίσης οκταγωνικούς πύργους, το οποίο κατεδαφίστηκε στις αρχές του 20ου αι.[9] Ο περίβολος αυτός χρησίμευε κυρίως για να προστατεύει τον Πύργο από τη θάλασσα αλλά θεωρείται πιθανή η χρήση του και για την τοποθέτηση βαρέων πυροβόλων τα οποία θα έλεγχαν την ακτογραμμή και το λιμάνι.[20]

Επειδή πολύ συχνά η όψη του Πύργου βαφόταν με αίμα και υπήρχαν πολλά θύματα από Οθωμανούς βασανιστές και εκτελεστές αλλά και εκτελέσεις των φυλακισμένων από τους Γενίτσαρους, εκείνη την περίοδο μέχρι και το τέλος του 19ου αιώνα ο Πύργος είχε ονομαστεί «Πύργος του Αίματος». Όταν οι Ελληνες κατέλαβαν τη Θεσσαλονίκη το 1912 κατά τη διάρκεια του Α’ Βαλκανικού Πολέμου, ο Πύργος είχε λευκό χρώμα, όπως και ονομάστηκε, γεγονός που συμβόλιζε τον καθαρισμό [21]

Νεότερη χρήση

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Το 1912 μετά την απελευθέρωση της Θεσσαλονίκης το μνημείο περιήλθε στην κυριότητα του ελληνικού δημοσίου και στην κορυφή του υψώθηκε η ελληνική σημαία με ιστό το κεντρικό κατάρτι, λάφυρο-τρόπαιο από το βυθισμένο στον Θερμαϊκό, από το τορπιλλοβόλο Τ-11 του Νικολάου Βότση, τουρκικό θωρηκτό «Φετίχ-Μπουλέν».[22] Το Ναυτικό, λόγω της καίριας θέσης της Θεσσαλονίκης και του Λευκού Πύργου, εγκατέστησε σταθμό ασυρμάτου τύπου σπινθήρα (spark transmitter) με κεραία τον ιστό της σημαίας του Λευκού Πύργου. Κατά τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, ο Λευκός Πύργος στέγαζε το κέντρο διαβιβάσεων των Συμμάχων, ενώ το 1916 χρησιμοποίησαν έναν όροφό του για τη φύλαξη αρχαιοτήτων από αρχαιολογικές εργασίες στη ζώνη ευθύνης του βρετανικού εκστρατευτικού σώματος. Τα επόμενα χρόνια, μέχρι και το 1983, ο Λευκός Πύργος χρησιμοποιήθηκε ως χώρος εγκατάστασης της αεράμυνας της πόλης, ως εργαστήριο Μετεωρολογίας του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης και ως έδρα των συστημάτων Ναυτοπροσκόπων της πόλης.[9] Στις 25 Μαρτίου του 1927 ο πρωτοπόρος ραδιοφωνικός παραγωγός Χρίστος Τσιγγιρίδης (1877-1947) πραγματοποίησε την πρώτη του ραδιοφωνική εκπομπή με την κεραία του Ναυτικού που ήταν εγκατεστημένη στο κτήριο.[23][24]

Στην αρχή του 20ού αιώνα, στον χώρο γύρω από τον πύργο λειτουργούσε το περίφημο καφενείο και το Θέατρο του Λευκού Πύργου, που κατεδαφίστηκαν το 1954, με σκοπό την επέκταση του πάρκου[9].

Από το 1983 έως το 1985, η εφορία Βυζαντινών Αρχαιοτήτων συντήρησε και το αναστήλωσε, εσωτερικά αλλοιωμένο από τις επεμβάσεις που προκλήθηκαν από τις διάφορες χρήσεις των νεότερων χρόνων, μνημείο και το διαμόρφωσε ενόψει των εορτασμών για τα 2.500 χρόνια από την ίδρυση της Θεσσαλονίκης, σε εκθεσιακό χώρο με σκοπό να στεγάσει μια μόνιμη έκθεση αφιερωμένη στη βυζαντινή ιστορική περίοδο της πόλης.[14] Η αναστήλωσή και μετατροπή του πύργου σε εκθεσιακό κέντρο βραβεύτηκε το 1988 από τη Europa Nostra.[25]

Από το 1985 έως το 1994 λειτούργησε η μόνιμη έκθεση «Θεσσαλονίκη: Ιστορία και Τέχνη». Το 1994 άνοιξε το Μουσείο Βυζαντινού Πολιτισμού και τα εκθέματα άρχισαν να μεταφέρονται σταδιακά σε αυτό. Το 2001 παρουσιάστηκε στο Λευκό Πύργο η έκθεση «Καθημερινή ζωή στο Βυζάντιο» στο πλαίσιο του δικτύου τριών εκθέσεων με το γενικό τίτλο «Ώρες Βυζαντίου, Έργα και Ημέρες στο Βυζάντιο».[9]

Το 2002 παρουσιάστηκε έκθεση έργων του ζωγράφου και συντηρητή αρχαιοτήτων Φώτη Ζαχαρίου με τον τίτλο «Άθως: Αποτυπώσεις και Μνήμες». Ανήκει διοικητικά στο Μουσείο Βυζαντινού Πολιτισμού και από το 2006 λειτουργεί μόνιμα ως Μουσείο Πόλης της Θεσσαλονίκης. Από το 2008 στεγάζει μόνιμη έκθεση αφιερωμένη στην ιστορική διαδρομή της πόλης από την ίδρυση της μέχρι τη σύγχρονη εποχή.[26]

Δομικά χαρακτηριστικά του Λευκού Πύργου

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Ο Λευκός Πύργος είναι κυλινδρική κατασκευή με ύψος 33,9 μέτρα και διάμετρο 22,7 μέτρα. Έχει έξι ορόφους, οι οποίοι επικοινωνούν με εσωτερικό κλιμακοστάσιο, το οποίο ελίσσεται κοχλιωτά και σε επαφή με τον εξωτερικό τοίχο. Με αυτό τον τρόπο, σε κάθε όροφο υπάρχει μια κεντρική κυκλική αίθουσα διαμέτρου 8,5 μέτρων, με την οποία επικοινωνούν μικρότερα τετράπλευρα δωμάτια, ανοιγμένα στο πάχος του εξωτερικού τοίχου. Ο έκτος όροφος έχει μόνο κεντρική αίθουσα και έξω από αυτήν ένα δώμα με θέα του τοπίου γύρω από τον πύργο. Η ύπαρξη τουαλετών, τζακιών και αγωγών καπνού υποδηλώνει πως ο πύργος προοριζόταν όχι μόνο ως αμυντικό έργο αλλά και ως στρατιωτικό κατάλυμα.[9]


Εικόνες

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
  • Αναμνηστική φωτογραφία του δεύτερου μισού του 19ου αιώνα, επί οθωμανικής περιόδου
    Αναμνηστική φωτογραφία του δεύτερου μισού του 19ου αιώνα, επί οθωμανικής περιόδου
  • Ο δεύτερος όροφος του Λευκού Πύργου
    Ο δεύτερος όροφος του Λευκού Πύργου
  • Ο τελευταίος όροφος του Λευκού Πύργου
    Ο τελευταίος όροφος του Λευκού Πύργου
  • Διάδρομος στο εσωτερικό του Λευκού Πύργου
    Διάδρομος στο εσωτερικό του Λευκού Πύργου
  • Θέα από την ανατολική πλευρά της ταράτσας
    Θέα από την ανατολική πλευρά της ταράτσας
  • Άνοιξη στον Λευκό Πύργο
    Άνοιξη στον Λευκό Πύργο
  • Λευκός Πύργος το βράδυ
    Λευκός Πύργος το βράδυ

Παραπομπές

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
  1. ↑ www.arxaiologikoktimatologio.gov.gr/el/monuments_info?id=149535&type=Monument.
  2. ↑ James D. Tracy - University of Minnesota. Center for Early Modern History (Δεκέμβριος 2009). City Walls: The Urban Enceinte in Global Perspective. Cambridge University Press. σελ. 305. ISBN 9780521124157. 
  3. ↑ David Nicolle (25 Μαΐου 2010). Ottoman Fortifications 1300-1710. Εικονογράφηση από Adam Hook. Osprey Publishing. σελ. 19. ISBN 978-1846035036. 
  4. ↑ Amy Eckert· Beth Reiber· George McDonald· Hana Mastrini· και άλλοι. (10 Μαρτίου 2008). Frommer's Europe by Rail. John Wiley & Sons. σελ. 497. 
  5. ↑ Σελάνα Βροντή. «Το οθωμανικό παρελθόν της Θεσσαλονίκης». Εφημερίδα Καθημερινή. http://trans.kathimerini.gr/4dcgi/_w_articles_taxgreece_1_11/06/2012_446342. Ανακτήθηκε στις 2012-07-19. [νεκρός σύνδεσμος]
  6. ↑ Manos Biris· Maro Kardamitsi-Adami (14 Μαρτίου 2005). Neoclassical Architecture In Greece. J. Paul Getty Museum. σελ. 188. ISBN 978-0892367757. 
  7. ↑ Θεσσαλονίκη: Σταυροδρόμι ιδεών και ανθρώπων, Η πόλη στο μουσείο και στο χώρο: Πρακτικά. Αθήνα: ICOM - ICMAH. 1997. σελ. 88. ISBN 960-85867-4-7. 
  8. ↑ «Μουσείο Λευκού Πύργου». Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 16 Ιουνίου 2012. Ανακτήθηκε στις 17 Ιουλίου 2012. 
  9. ↑ 9,0 9,1 9,2 9,3 9,4 9,5 9,6 9,7 Δ. Ναλμπάντης (2007).
  10. ↑ Η ιστορία των Ισραηλιτών της Σαλονίκης, Γιοζέφ Νεχαμά - University Studio Press, 2000
  11. ↑ Ο Vitaliano Poselli της Θεσσαλονίκης, Ζωρζέττα Ποζέλλι - University Studio Press, 2002
  12. ↑ Ονοματοθεσία Οδών και Πλατειών, Ηλίας Πετρόπουλος
  13. ↑ 13,0 13,1 Βασίλης Κ. Γούναρης, «1884 εντός του Λευκού Πύργου: Το ζήτημα της μετονομασίας του Πύργου του Αίματος», Θεσσαλονικέων Πόλις, τομ. 1 (1997),σελ. 100-105
  14. ↑ 14,0 14,1 Θεσσαλονίκη: Σταυροδρόμι ιδεών και ανθρώπων, Η πόλη στο μουσείο και στο χώρο: Πρακτικά. Αθήνα: ICOM - ICMAH. 1997. σελ. 88. ISBN 960-85867-4-7. 
  15. ↑ James D. Tracy - University of Minnesota. Center for Early Modern History (Δεκέμβριος 2009). City Walls: The Urban Enceinte in Global Perspective. Cambridge University Press. σελ. 305. ISBN 9780521124157. 
  16. ↑ David Nicolle (25 Μαΐου 2010). Ottoman Fortifications 1300-1710. Εικονογράφηση από Adam Hook. Osprey Publishing. σελ. 19. ISBN 978-1846035036. 
  17. ↑ Amy Eckert· Beth Reiber· George McDonald· Hana Mastrini· και άλλοι. (10 Μαρτίου 2008). Frommer's Europe by Rail. John Wiley & Sons. σελ. 497. 
  18. ↑ Tracy (2000), σ. 305 και σημ. 55.
  19. ↑ Tracy (2000), σ. 306, σημ. 56.
  20. ↑ Tracy (2000), σ. 307.
  21. ↑ Λέτσας, Αλέξανδρος. ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ 1912-1962. Εμμ. Σφακιανάκη και Υιών. σελίδες 148–159. 
  22. ↑ Εφημερίδα Μακεδονία, Επέτειος Απελευθέρωσης Θεσσαλονίκης, Κυριακή 24-10-2010, σελ.36-04.
  23. ↑ Αναστασιάδης, Γιώργος (1966). Ανεξάντλητη Πόλη : Θεσσαλονίκη 1917-1974. Θεσσαλονίκη: UNIVERCITY PRESS. σελ. 85. ISBN 960-12-0569-1. 
  24. ↑ Ραδιοτηλεόραση. 14–20 Μαρτίου 1987, σελ. 38. 
  25. ↑ More Europa Nostra awards Environmentalist, Volume 9, Issue 2 , pp 138-140
  26. ↑ «Μουσείο Λευκού Πύργου». Υπουργείο Πολιτισμού και Αθλητισμού. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 17 Μαρτίου 2015. Ανακτήθηκε στις 3 Αυγούστου 2015. 

Πηγές

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Βιβλιογραφία

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
  • Γούναρης, Βασίλης, Εντός του Λευκού Πύργου, Θεσσαλονικέων Πόλις, τχ. 1 (1997), σ. 100-105
  • Μαρκή, Ευτέρπη [και] Κωνσταντινίδου Κρινιώ, Ο οχυρωματικός περίβολος του Λευκού Πύργου και άλλες οχυρώσεις στη Θεσσαλονίκη, Το αρχαιολογικό έργο στη Μακεδονία και στη Θράκη, τχ.19 (2005), σ. 211-220
  • Τσιρόγλου, Δημήτριος. Ο Λευκός Πύργος. Αθήνα: Σαβάλας, 2000.
  • Ταμπάκη , Σαπφώ, [κ.ά.], Το "κάστρο" του Λευκού Πύργου, Βυζαντινά, τ. 20 (1999), σ. 303-329

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]