Με το νεύμα του αντίχειρα

Για the painting, δείτε Pollice Verso (Gérôme).

Το Pollice Verso, ένας πίνακας του 1872 του Jean-Léon Gérôme (Μουσείο Τέχνης Φοίνιξ), αποτέλεσε αντικείμενο μεγάλης συζήτησης σχετικά με την ιστορική του ακρίβεια.

Το μετάλλιο Cavillargues (περ. 200 μ.Χ.) απεικονίζει τον ēditor (διαιτητή αθλημάτων) να δείχνει μια κλειστή γροθιά με περιτυλιγμένο αντίχειρα, που σημαίνει «δίνεται έλεος».

με το νεύμα του αντίχειρα προέρχεται από μια λατινική φράση Pollice verso ή verso pollice, που σημαίνει "με γυρισμένο αντίχειρα", η οποία χρησιμοποιείται στο πλαίσιο της μονομαχία μονομάχων. Αναφέρεται σε μια χειρονομία με το χέρι ή νεύμα του αντίχειρα που χρησιμοποιούσαν τα πλήθη της Αρχαίας Ρώμης για να κρίνουν έναν ηττημένο μονομάχο.

Η ακριβής χειρονομία που περιγράφεται από τη φράση ''pollice verso'', καθώς και το νόημά της, αποτελούν αντικείμενο επιστημονικής συζήτησης.

Σύμφωνα με τον Anthony Corbeill, καθηγητή κλασικών σπουδών που έχει ερευνήσει εκτενώς την πρακτική, ο αντίχειρας σηματοδοτούσε τη δολοφονία του μονομάχου ενώ «μια κλειστή γροθιά με έναν περιτυλιγμένο αντίχειρα» σήμαινε ότι του έδινε έλεος. ^{[1] [2]}

Αρχαία Ρώμη

Η ακριβής χειρονομία που περιγράφεται από τη φράση pollice verso είναι ασαφής. Από ιστορικές, αρχαιολογικές και λογοτεχνικές πηγές δεν είναι βέβαιο αν ο αντίχειρας ήταν γυρισμένος προς τα πάνω ή προς τα κάτω, σε οριζόντια θέση ή κρυμμένος μέσα στο χέρι για να υποδηλώσει θετική ή αρνητική άποψη.^[3][4][5]

Ο Γιουβενάλης χρησιμοποιεί το verso pollice στις Σάτιρες:

Quondam hi cornicines et municipalis harenae perpetui comites notaeque per oppida buccae munera nunc edunt et, verso pollice vulgus cum iubet, occidunt populariter ...[6]

Αυτοί οι άνδρες ήταν κάποτε σαλπιγκτές που έκαναν το γύρο κάθε επαρχιακής παράστασης, και τα φουσκωμένα μάγουλα τους ήταν γνωστά σε κάθε χωριό, Σήμερα διοργανώνουν τις δικές τους παραστάσεις και κερδίζουν το χειροκρότημα σκοτώνοντας όποιον το πλήθος με ένα γύρισμα του αντίχειρα τους προστάζει να σκοτώσουν.[7]

Ο Προυντέντιος αναφέρει τη χειρονομία του αντίχειρα (converso pollice), που χρησιμοποιείται από την Βεσταλίνα που απολαμβάνει τις αιματοχυσίες:

inde ad consessum caveae pudor almus et expers sanguinis it pietas hominum visura cruentos congressus mortesque et vulnera vendita pastu spectatura sacris oculis. sedet illa verendis vittarum insignis phaleris fruiturque lanistis. o tenerum mitemque animum! consurgit ad ictus et, quotiens victor ferrum iugulo inserit, illa delicias ait esse suas, pectusque iacentis virgo modesta iubet converso pollice rumpi, ne lateat pars ulla animae vitalibus imis altius inpresso dum palpitat ense secutor.

Στη συνέχεια στη συγκέντρωση στο αμφιθέατρο περνάει αυτή η μορφή της ζωογόνου καθαρότητας και της αναίμακτης ευσέβειας [της Βεσταλίνας], για να δει αιματηρές μάχες και θανάτους ανθρώπων και να κοιτάξει με ιερά μάτια τις πληγές που υφίστανται οι άνθρωποι για το τίμημα της διατήρησής τους. Εκεί κάθεται επιδεικτικά με τα φοβερά στολίδια των κεφαλόδεσμων της και απολαμβάνει ό,τι παρήγαγαν οι εκπαιδευτές. Τι απαλή, ευγενική καρδιά! Σηκώνεται στα χτυπήματα, και κάθε φορά που ένας νικητής μαχαιρώνει το λαιμό του θύματός του τον αποκαλεί κατοικίδιο της- η σεμνή παρθένα με ένα ''γύρισμα του αντίχειρα'' τον διατάζει να τρυπήσει το στήθος του πεσμένου εχθρού του, ώστε κανένα απομεινάρι ζωής να μη μείνει να παραμονεύει βαθιά στα ζωτικά του όργανα, ενώ κάτω από μια βαθύτερη μαχαιριά του σπαθιού ο μαχητής βρίσκεται στην αγωνία του θανάτου. [8]

Στη λαϊκή κουλτούρα

Η έννοια του σήματος του αντίχειρα pollice verso ήρθε στη σύγχρονη λαϊκή επικαιρότητα από έναν πίνακα του 1872 του Γάλλου ιστοριογράφος Jean-Léon Gérôme με τίτλο Pollice Verso (συνήθως μεταφράζεται στα αγγλικά ως Thumbs Down). Πρόκειται για έναν μεγάλο καμβά που απεικονίζει τις Βεσταλίνες να διατάζουν έναν μυρμιρίλο (είδος μονομάχου) το θάνατο ενός πεσόντος μονομάχου στην αρένα. Ο πίνακας αγοράστηκε από τον Αμερικανό μεγιστάνα πολυκαταστημάτων Alexander Turney Stewart, ο οποίος τον εξέθεσε στη Νέα Υόρκη, και τώρα βρίσκεται στο Μουσείο Τέχνης του Φοίνιξ στην Αριζόνα.

Σελίδα τίτλου με εικονογράφηση από το "Pollice Verso": To The Lovers of Truth in Classic Art, This is Most Respectfully Addressed, 1879

Ο πίνακας πυροδότησε σχεδόν αμέσως μια διαμάχη σχετικά με την ακρίβεια της χειρονομίας του αντίχειρα προς τα κάτω από τους θεατές στο Κολοσσαίο. Ένα 26σέλιδο φυλλάδιο που δημοσιεύτηκε το 1879, "Pollice Verso": To the Lovers of Truth in Classic Art, This is Most Respectfully Addressed, αναδημοσίευσε στοιχεία υπέρ και κατά της ακρίβειας του πίνακα, συμπεριλαμβανομένης μιας επιστολής με ημερομηνία 8 Δεκεμβρίου 1878 από τον ίδιο τον ζωγράφο.^[9] Ο πίνακας του Gérôme διέδωσε σε μεγάλο βαθμό την ιδέα ότι οι αντίχειρες προς τα πάνω σηματοδοτούσαν το χάρισμα της ζωής του, και οι αντίχειρες προς τα κάτω το θάνατο, για έναν ηττημένο μονομάχο.

Η χειρονομία χρησιμοποιείται σε πολλές ταινίες για την Αρχαία Ρώμη από τις κλασσικές των δεκαετιών 1950-60 όπως Quo vadis (1951), Ben Hur (1959), Σπάρτακος (1960), Βαραββάς (1961) έως την ταινία του 2000 Ο Μονομάχος, στην οποία ο Ρωμαίος αυτοκράτορας Κόμμοδος χρησιμοποιεί τον αντίχειρα προς τα πάνω για να χαρίσει τη ζωή στον ήρωα της ταινίας, Μάξιμος.^[10]. ^[11]

Βιβλιογραφικές αναφορές

1. Koerner, Brendan (28 Μαρτίου 2003). «What does a "thumbs up" mean in Iraq?». Slate Magazine (στα Αγγλικά). Ανακτήθηκε στις 4 Ιανουαρίου 2020. 
2. Where Does the 'Thumbs-Up' Gesture Really Come From?, Time
3. html James Grout: The Gladiator and the Thumb, μέρος της Encyclopædia Romana
4. Desmond Morris, Peter Collett, Peter Marsh, and Marie O'Shaughnessy, 1979 Webified by Bernd Wechner: Gestures: Their Origin and Meanings, The Thumb Up
5. «DID THE ROMANS TURN THUMBS DOWN ON GLADIATORS?». www.news.ku.edu. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 15 Ιουνίου 2012. Ανακτήθηκε στις 28 Μαρτίου 2023. 
6. Juvenal, Satirae 3.34-37
7. Juvenal Satires, μετάφραση George Gilbert Ramsay (1839-1921)
8. Prudentius. Reply to Symmachus, Book II, in Prudentius Volume II, translated by H. J. Thomson, Loeb Classical Library 398, pp. 93-95.
9. "Pollice Verso": To the Lovers of Truth in Classic Art, This is Most Respectfully Addressed, φυλλάδιο με ημερομηνία 10 Απριλίου 1879, Παρίσι.
10. Spier, Christine (6 Αυγούστου 2010). «Thumbs Up or Thumbs Down? Εξετάζοντας το "Pollice Verso" του Gérôme». blogs.getty.edu/iris. Ανακτήθηκε στις 9 Ιουνίου 2019. 
11. Spier, Christine (6 Αυγούστου 2010). «Thumbs Up or Thumbs Down? Looking at Gérôme's "Pollice Verso"». blogs.getty.edu/iris. Ανακτήθηκε στις 9 Ιουνίου 2019.