Μείζον τραύμα

Μείζον τραύμα
Επαγγελματίες υγείας που φροντίζουν ένα άτομο σε φορείο με τραύμα από πυροβολισμό στο κεφάλι. Ο ασθενής είναι διασωληνωμένος και ένας μηχανικός αναπνευστήρας είναι ορατός στο βάθος.
ΕιδικότηταΕπείγουσα ιατρική, χειρουργική
Ταξινόμηση

Μείζον τραύμα είναι κάθε τραυματισμός που μπορεί να προκαλέσει μακροχρόνια αναπηρία ή θάνατο.[1][2] Οι τραυματισμοί αυτοί μπορούν να προκληθούν στο κεφάλι, στο στήθος, στην κοιλιά και στον σκελετό ως αποτέλεσμα ατυχημάτων, αθλητισμού ή βίας.[3] Το μείζον τραύμα είναι η κύρια αιτία θανάτου και αναπηρίας σε όλο τον κόσμο.[4] Περισσότερα από τα μισά μείζονα τραύματα προκαλούνται από τροχαία ατυχήματα.[3]

Ανάλογα με τη σοβαρότητα του τραυματισμού, η ταχύτητα διαχείρισης και η μεταφορά σε κατάλληλη ιατρική μονάδα (τμήμα επειγόντων περιστατικών) μπορεί να είναι απαραίτητα για την αποφυγή απώλειας ζωής ή άκρων. Η αρχική αξιολόγηση είναι κρίσιμη και περιλαμβάνει φυσική εξέταση και μπορεί επίσης να περιλαμβάνει τη χρήση εργαλείων απεικόνισης για τον ακριβή προσδιορισμό του τύπου του τραυματισμού και τη διαμόρφωση μιας πορείας θεραπείας.[5][6]

Το 2002, οι ακούσιοι και εκ προθέσεως τραυματισμοί ήταν η πέμπτη και η έβδομη κύρια αιτία θανάτων παγκοσμίως, αντιπροσωπεύοντας το 6,23% και το 2,84% του συνόλου των θανάτων. Για ερευνητικούς σκοπούς, ο ορισμός βασίζεται συχνά σε βαθμολογία σοβαρότητας τραυματισμού (ISS) μεγαλύτερη από 15.[7][8]

Ταξινόμηση

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Οι τραυματισμοί γενικά ταξινομούνται με βάση τη σοβαρότητα, την τοποθεσία της βλάβης ή τον συνδυασμό των δύο.[9] Τα τραύματα μπορούν επίσης να ταξινομηθούν ανά δημογραφική ομάδα, όπως ηλικία ή φύλο,[10] όπως επίσης ανάλογα με τον τύπο της δύναμης που εφαρμόζεται στο σώμα, όπως αμβλύ τραύμα ή διαπεραστικό τραύμα. Για ερευνητικούς σκοπούς, ο τραυματισμός μπορεί να ταξινομηθεί χρησιμοποιώντας τη μήτρα Μπάρελ, η οποία βασίζεται στο ICD-9-CM. Ο σκοπός της μήτρας είναι η διεθνής τυποποίηση της ταξινόμησης του τραύματος.[11] Το μείζον τραύμα μερικές φορές ταξινομείται ανά περιοχή του σώματος. Οι τραυματισμοί που επηρεάζουν το 40% της περιοχής θεωρούνται πολυτραύματα, το 30% της περιοχής κρανιοεγκεφαλικές κακώσεις, το 20% της περιοχής θωρακικά τραύματα, το 10% της περιοχής κοιλιακά τραύματα και το 2% τραύματα άκρων.[12]

Υπάρχουν διάφορες κλίμακες για να παρέχουν μια μετρήσιμη αναπαράσταση για τη μέτρηση της σοβαρότητας των τραυματισμών. Η αναπαράσταση μπορεί να χρησιμοποιηθεί για τη διαλογή των ασθενών με βάση τη σοβαρότητα ή για στατιστική ανάλυση. Οι κλίμακες των τραυματισμών μετρούν βλάβες σε ανατομικά μέρη, φυσιολογικές τιμές (αρτηριακή πίεση κ.λπ.), συννοσηρότητες ή συνδυασμό των παραπάνω. Η συντομευμένη κλίμακα τραυματισμού και η κλίμακα κώματος της Γλασκώβης χρησιμοποιούνται συνήθως για τον ποσοτικό προσδιορισμό των τραυματισμών με σκοπό τη διαλογή και επιτρέπουν σε ένα σύστημα να παρακολουθεί την κατάσταση ενός ασθενούς σε κλινικό περιβάλλον.[9] Τα δεδομένα μπορούν επίσης να χρησιμοποιηθούν σε επιδημιολογικές έρευνες και για ερευνητικούς σκοπούς.[13]

Τραυματισμένος ασθενής: αρχική εκτίμηση και θεραπεία[12]
Πολυτραύμα Τραύμα στο κεφάλι Θωρακικό τραύμα Κοιλιακό τραύμα Τραύμα στα άκρα
Επίπτωση 40% 30% 20% 10% 2%
Συνολική θνητότητα Ύψιστη Ύψιστη Υψηλή Μέτρια προς υψηλή Χαμηλή
Πρώιμη θνητότητα Μέγιστη Μέγιστη Μεγάλη Μικρή Ελάχιστη
Επικρατέστερος τραυματισμός Αιμορραγία Αιμορραγία, θλάσεις Αιμορραγία, κάταγμα πλευράς, καρδιακή/πνευμονική θλάση Αιμορραγία, διάτρηση σπλάχνων Νέκρωση μαλακών ιστών, αιμορραγία
Πρωταρχικός στόχος θεραπείας Ανάνηψη, έλεγχος αιμορραγίας Απομάκρυνση αιματώματος, πρόληψη εγκεφαλικού οιδήματος Αιμόσταση, αποσυμπίεση Αιμόσταση/ έλεγχος μόλυνσης Αιμόσταση, σταθεροποίηση, καθαρισμός, αποσυμπίεση
Απεικόνιση Αξονική τομογραφία κεφαλής, θώρακα, κοιλιάς, λεκάνης, ακτινογραφία σπονδυλικής στήλης Αξονική τομογραφία χωρίς σκιαγραφικό, αξονική αγγειογραφία, μαγνητική τομογραφία Ακτινογραφία θώρακα, αξονική τομογραφία Υπερηχογράφημα, αξονική τομογραφία Ακτινογραφία, αξονική τομογραφία/ αγγειογραφία, μαγνητική τομογραφία, αγγειογραφία
Άλλες εξετάσεις Αγγειογραφία ΗΕΓ (επιληπτική κατάσταση) ΗΕΓ, υπερηχογράφημα, βρογχοσκόπηση, γαστροσκόπηση, αγγειογραφία Αγγειογραφία, γαστροσκόπηση, ακτινοσκόπηση, λαπαροσκόπηση Πιέσεις διαμερίσματος
Θεραπεία Υπερτονικός ορός/μαννιτόλη, κοιλιοστομία, κρανιεκτομή Χειρουργική αποσυμπίεση, θωρακοστομία Αποσυμπιεστική λαπαροτομία, εκκένωση συλλογών Φασιοτομή

Αίτια

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Οι τραυματισμοί μπορεί να προκληθούν από οποιονδήποτε συνδυασμό εξωτερικών δυνάμεων που δρουν ενάντια στο σώμα.[9] Οι κύριες αιτίες τραυματικού θανάτου είναι το αμβλύ τραύμα, όπως οι συγκρούσεις με μηχανοκίνητα οχήματα και οι πτώσεις, ακολουθούμενα από διαπεραστικό τραύμα, όπως τραύμα από μαχαίρι ή κολλημένα αντικείμενα.[14]

Για στατιστικούς λόγους, οι τραυματισμοί ταξινομούνται είτε ως ακούσιοι, όπως σύγκρουση με μηχανοκίνητο όχημα, είτε ως εκ προθέσεως, όπως αυτοκτονία. Ο εκ προθέσεως τραυματισμός είναι μια κοινή αιτία τραυμάτων.[15] Το διαπεραστικό τραύμα προκαλείται όταν ένα ξένο σώμα όπως μια σφαίρα ή ένα μαχαίρι εισέρχεται στον ιστό του σώματος, δημιουργώντας μια ανοιχτή πληγή. Ο τραυματισμός από έκρηξη είναι μια περίπλοκη αιτία τραύματος επειδή συνήθως περιλαμβάνει αμβλύ και διαπεραστικό τραύμα και μπορεί επίσης να συνοδεύεται από τραυματισμό εγκαύματος. Το τραύμα μπορεί επίσης να σχετίζεται με μια συγκεκριμένη δραστηριότητα, όπως ένας επαγγελματικός ή αθλητικός τραυματισμός.[16]

Παθοφυσιολογία

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Το σώμα ανταποκρίνεται στον τραυματισμό τόσο συστηματικά όσο και στο σημείο του τραυματισμού.[17] Αυτή η απόκριση προσπαθεί να προστατεύσει ζωτικά όργανα, όπως το ήπαρ, να επιτρέψει τη συνέχιση του διπλασιασμού των κυττάρων και να θεραπεύσει τη βλάβη.[18] Ο χρόνος επούλωσης ενός τραυματισμού εξαρτάται από διάφορους παράγοντες, όπως το φύλο, η ηλικία και η σοβαρότητα του τραυματισμού.[19]

Τα συμπτώματα του τραυματισμού μπορεί να εκδηλωθούν με πολλούς διαφορετικούς τρόπους, όπως[20]:

  • Αλλοιωμένο επίπεδο συνείδησης
  • Πυρετός
  • Ταχυκαρδία
  • Γενικευμένο οίδημα
  • Αυξημένη καρδιακή παροχή
  • Αυξημένος ρυθμός μεταβολισμού

Διάφορα συστήματα οργάνων ανταποκρίνονται στον τραυματισμό για να αποκαταστήσουν την ομοιόσταση διατηρώντας την αιμάτωση της καρδιάς και του εγκεφάλου.[20] Μετά από τον τραυματισμό εμφανίζεται φλεγμονη για την προστασία του σώματος από την περαιτέρω βλάβη και ξεκινά η διαδικασία της επούλωσης. Η παρατεταμένη φλεγμονή μπορεί να προκαλέσει το σύνδρομο πολυοργανικής ανεπάρκειας ή το σύνδρομο συστηματικής φλεγμονώδους απόκρισης.[21][20] Αμέσως μετά τον τραυματισμό, το σώμα αυξάνει την παραγωγή γλυκόζης, μέσω της γλυκογένεσης, και την κατανάλωση λίπους, μέσω της λιπόλυσης. Παράλληλα, το σώμα προσπαθεί να αναπληρώσει τις ενεργειακές του αποθήκες γλυκόζης και πρωτεΐνης μέσω του αναβολισμού. Σε αυτή την κατάσταση, το σώμα επιτρέπει προσωρινά τη μέγιστη δαπάνη ενέργειας για την επούλωση των τραυματισμένων κυττάρων.[19][22]

Διάγνωση

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Η αρχική εκτίμηση είναι κρίσιμη για τον προσδιορισμό της έκτασης των τραυμάτων, της διαχείρισής τους, και για την αντιμετώπιση άμεσων απειλών για τη ζωή.

Ακτινογραφία προβολής ολόκληρου του σώματος σε περίπτωση μείζονος τραύματος, όπου είναι εμφανείς τα αμφοτερόπλευρα κατάγματα του μηριαίου οστού.

Φυσική εξέταση

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Αρχικά πραγματοποιείται μια απλή φυσική εξέταση κατά τη μεταφορά στο νοσοκομείο, ενώ ακολουθεί μια πιο λεπτομερής εξέταση του ασθενούς. Αυτή αποτελείται από συστηματική αξιολόγηση των κοιλιακών, πυελικών και θωρακικών περιοχών, πλήρη έλεγχο της επιφάνειας του σώματος για την ανεύρεση όλων των τραυματισμών και νευρολογική εξέταση. Γενικά, η φυσική εξέταση πραγματοποιείται με συστηματικό τρόπο που πρώτα ελέγχει για τυχόν άμεσες απειλές για τη ζωή του ασθενούς και στη συνέχεια γίνεται μια πιο εις βάθος εξέταση.[23]

Απεικόνιση

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Στα άτομα που εμφανίζουν μείζον τραύμα συνήθως πραγματοποιούνται ακτινογραφίες θώρακα και πυέλου και, ανάλογα με τον μηχανισμό του τραυματισμού και την εμφάνιση, μια εστιασμένη αξιολόγηση με υπερηχογράφημα για τη θεραπεία τραύματος (FAST) για έλεγχο εσωτερικής αιμορραγίας. Για όσους έχουν σχετικά σταθερή αρτηριακή πίεση, καρδιακό ρυθμό και επαρκή οξυγόνωση, πραγματοποιούνται επίσης αξονικές τομογραφίες.[12][24] Οι αξονικές τομογραφίες ολόκληρου του σώματος βελτιώνουν το ποσοστό επιβίωσης όσων έχουν υποστεί μείζον τραύμα.[25][26] Στις σαρώσεις αυτές χρησιμοποιούνται ενδοφλέβιες ενέσεις με παράγοντα ραδιοαντίθεσης.[27] Ωστόσο, χωρίς επιβεβαίωση της επαρκούς νεφρικής λειτουργίας, υπάρχουν ανησυχίες για την ενδοφλέβια χορήγηση του σκιαφραφικού, καθώς υπάρχει περίπτωση να προκαλέσει βλάβη στους νεφρούς.[24]

Στις ΗΠΑ, αξονική ή μαγνητική τομογραφία πραγματοποιείται στο 15% των ατόμων με τραύμα σε τμήματα επειγόντων περιστατικών.[28] Όταν η αρτηριακή πίεση είναι χαμηλή ή ο καρδιακός ρυθμός είναι αυξημένος - πιθανόν από αιμορραγία στην κοιλιά - συνιστάται άμεση χειρουργική επέμβαση χωρίς τη χρήση αξονικής τομογραφίας.[29] Οι σύγχρονες αξονικές τομογραφίες 64 τομών μπορούν να αποκλείσουν, με υψηλό βαθμό ακρίβειας, σημαντικούς τραυματισμούς στον αυχένα μετά από αμβλύ τραύμα.[30]

Χειρουργικές τεχνικές

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Σε περιπτώσεις μείζονος τραύματος που προκλήθηκε από αμβλύ αντικείμενο στο στήθος ή στην κοιλιά χρησιμοποιούνται χειρουργικές τεχνικές, με τη χρήση σωλήνα ή καθετήρα για την αποστράγγιση υγρού από το περιτόναιο, το στήθος ή το περικάρδιο γύρω από την καρδιά, ειδικά όταν ένα άτομο εμφανίζει πρώιμα σημάδια σοκ. Σε άτομα με χαμηλή αρτηριακή πίεση, πιθανόν λόγω αιμορραγίας στην κοιλιακή χώρα, ενδείκνυται η λαπαροτομία.[12]

Αντιμετώπιση

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Κατά τη μετακίνηση στο νοσοκομείο

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Κατά τη διάρκεια μιας άσκησης έρευνας και διάσωσης του Αμερικάνικου Πολεμικού Ναυτικού παρέχονται οι οδηγίες για την κατάλληλη διασωλήνωση ατόμου με μείζον τραύμα.

Η προνοσοκομειακή χρήση τεχνικών σταθεροποίησης βελτιώνει τις πιθανότητες ενός ατόμου να επιβιώσει κατά τη μετακίνηση στο πλησιέστερο νοσοκομείο.[23]

Ο περιορισμός της κίνησης της σπονδυλικής στήλης με τη στερέωση του αυχένα με ένα αυχενικό κολάρο και την τοποθέτηση του ατόμου σε ένα φορείο - σανίδα ακινητοποίησης της σπονδυλικής στήλης έχει μεγάλη σημασία στο προνοσοκομειακό περιβάλλον. Σε αυτές τις περιπτώσεις, θα πρέπει επίσης να πληρούνται εξειδικευμένα κριτήρια, όπως η ηλικία και οι νευρολογικές παθήσεις για να είναι πιο αναγκαία η χρήση αυτών των μέσων.[31][32] Παράλληλα, θα πρέπει να ελέγχεται γρήγορα η σοβαρή αιμορραγία με άμεση πίεση στο τραύμα και να εξετάζεται το ενδεχόμενο χρήσης αντιαιμορραγικών παραγόντων ή αιμοστατικών επιδέσμων εάν η αιμορραγία συνεχίζεται. Καταστάσεις όπως η επικείμενη απόφραξη των αεραγωγών, το διευρυνόμενο αιμάτωμα του αυχένα ή η απώλεια των αισθήσεων μπορεί να απαιτούν διασωλήνωση.[33]

Ενδονοσοκομειακή αντιμετώπιση

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Η διαχείριση των ατόμων με μείζον τραύμα απαιτεί συχνά τη βοήθεια πολλών ειδικών στον τομέα της υγείας. Η συνεργασία επιτρέπει την ολοκλήρωση πολλών ενεργειών ταυτόχρονα. Γενικά, το πρώτο βήμα για τη διαχείριση του τραύματος είναι η πραγματοποίηση εξέτασης αξιολόγησης του αεραγωγού, της αναπνοής, της κυκλοφορίας και της νευρολογικής κατάστασης ενός ατόμου, όπως επίσης η αξιολόγηση της αυχενικής μοίρας της σπονδυλικής στήλης. Αφού ελεγχθούν οι άμεσες απειλές για τη ζωή, ένα άτομο είτε μεταφέρεται στο χειρουργείο για άμεση χειρουργική επέμβαση των τραυματισμών, είτε πραγματοποιείται μια πιο εις βάθος εξέταση.[9]

Ενδοφλέβια υγρά

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Μέχρι πρότινος, ενδοφλέβια υγρά μεγάλης ποσότητας χορηγούνταν σε άτομα που είχαν κακή αιμάτωση λόγω τραύματος.[34] Η πρακτική αυτή εξακολουθεί να είναι κατάλληλη σε περιπτώσεις με μεμονωμένα τραύματα άκρων, θερμικά τραύματα ή τραύματα στο κεφάλι.[35] Η χορήγηση, ωστόσο, πολλών υγρών χωρίς διάκριση φαίνεται να αυξάνει τον κίνδυνο θανάτου. Τα τρέχοντα στοιχεία υποστηρίζουν τον περιορισμό της χρήσης υγρών σε διαπεραστικά τραύματα του θώρακα και της κοιλιάς, επιτρέποντας την ύπαρξη της ήπιας υπότασης.[9][35]

Φάρμακα

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Χειρουργική επέμβαση σε έναν πεζοναύτη που τραυματίστηκε από αυτοσχέδιο εκρηκτικό μηχανισμό (στρατόπεδο Τακαντούμ, Ιράκ).

Στους ασθενείς με μείζον τραύμα χρησιμοποιείται η ενδοφλέβια μορφίνη ως αναλγητικό πρώτης γραμμής και η δόση προσαρμόζεται μέχρι την επαρκή ανακούφιση από τον πόνο. Εάν δεν υπάρχει η δυνατότητα ενδοφλέβιας χορήγησης, χρησιμοποιείται η ενδορρινική χορήγηση. Η κεταμίνη, ως αναλγητικό, μπορεί να χρησιμοποιηθεί δευτερευόντως. Σε άτομα με υποογκαιμικό σοκ και άτομα μεγαλύτερης ηλικίας η μορφίνη θα πρέπει να χρησιμοποιείται με προσοχή.[36][37]

Χειρουργική επέμβαση

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Η απόφαση εάν θα γίνει χειρουργική επέμβαση καθορίζεται από την έκταση της βλάβης και την ανατομική θέση του τραυματισμού. Πριν αποφασιστεί η αποκατάσταση θα πρέπει να ελέγχεται η αιμορραγία.[20] Η χειρουργική επέμβαση ελέγχου βλάβης χρησιμοποιείται για τη διαχείριση μείζονος τραύματος στο οποίο υπάρχει ένας συνδυασμός μεταβολικής οξέωσης, υποθερμίας και υπότασης που, εάν δεν διορθωθεί, μπορεί να οδηγήσει σε θάνατο. Η κύρια γραμμή δράσης είναι η διάσωση της ζωής και των άκρων. Αργότερα, γίνεται προσπάθεια για την πλήρη σταθεροποίηση του ασθενούς.[12]

Περίπου το 15% όλων των εισαχθέντων με τραύμα έχουν κοιλιακούς τραυματισμούς και περίπου το 25% αυτών απαιτούν διερευνητική χειρουργική επέμβαση. Η πλειονότητα των θανάτων από τραύμα που μπορούν να προληφθούν οφείλονται σε μη αναγνωρισμένη ενδοκοιλιακή αιμορραγία.[38]

Παραπομπές

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
  1. ↑ «Trauma System Agenda for the Future: Comprehensive Trauma Care System: Glossary». one.nhtsa.gov. Ανακτήθηκε στις 25 Μαΐου 2022. 
  2. ↑ «Clinical guideline scope - NICE». nice.org.uk. Ανακτήθηκε στις 25 Μαΐου 2022. 
  3. ↑ 3,0 3,1 «Major Trauma Centre: Q&A - Oxford University Hospitals». www.ouh.nhs.uk. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 15 Ιουνίου 2022. Ανακτήθηκε στις 25 Μαΐου 2022. 
  4. ↑ Søreide, K. (2009-07). «Epidemiology of major trauma». The British Journal of Surgery 96 (7): 697–698. doi:10.1002/bjs.6643. ISSN 1365-2168. PMID 19526611. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/19526611/. 
  5. ↑ McCullough, A. L.; Haycock, J. C.; Forward, D. P.; Moran, C. G. (2014-08-01). «Early management of the severely injured major trauma patient» (στα αγγλικά). British Journal of Anaesthesia 113 (2): 234–241. doi:10.1093/bja/aeu235. ISSN 0007-0912. https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S0007091217315131. 
  6. ↑ «Major trauma: assessment and initial management». nice.org.uk. Ανακτήθηκε στις 25 Μαΐου 2022. 
  7. ↑ Palmer, Cameron (2007). «Major trauma and the injury severity score--where should we set the bar?». Annual Proceedings. Association for the Advancement of Automotive Medicine 51: 13–29. ISSN 1540-0360. PMID 18184482. PMC 3217501. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/18184482/. 
  8. ↑ Van Ditshuizen, Jan C.; Sewalt, Charlie A.; Palmer, Cameron S.; Van Lieshout, Esther M. M.; Verhofstad, Michiel H. J.; Den Hartog, Dennis; Dutch Trauma Registry Southwest (2021-05-27). «The definition of major trauma using different revisions of the abbreviated injury scale». Scandinavian Journal of Trauma, Resuscitation and Emergency Medicine 29 (1): 71. doi:10.1186/s13049-021-00873-7. ISSN 1757-7241. PMID 34044857. PMC 8162011. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/34044857/. 
  9. ↑ 9,0 9,1 9,2 9,3 9,4 Mattox, Kenneth L.· Moore, Ernest E. (2013). Trauma, Seventh Edition. McGraw Hill Professional. ISBN 978-0-07-166351-9. 
  10. ↑ Walls, Ron· Hockberger, Robert (9 Μαρτίου 2017). Rosen's Emergency Medicine: Concepts and Clinical Practice. Elsevier Health Sciences. ISBN 978-0-323-39016-3. 
  11. ↑ «Injury Data and Resources - Barell Injury Diagnosis Matrix». www.cdc.gov (στα Αγγλικά). 22 Φεβρουαρίου 2019. Ανακτήθηκε στις 26 Μαΐου 2022. 
  12. ↑ 12,0 12,1 12,2 12,3 12,4 Bonatti, Hugo; Calland, James Forrest (2008-08-01). «Trauma» (στα αγγλικά). Emergency Medicine Clinics of North America. Critical Care and Emergency Medicine 26 (3): 625–648. doi:10.1016/j.emc.2008.05.001. ISSN 0733-8627. https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S0733862708000539. 
  13. ↑ «Discussion document on injury severity measurement in administrative datasets» (PDF). cdc.gov. Ανακτήθηκε στις 26 Μαΐου 2022. 
  14. ↑ Jr, DiPrima· Jr, Benedetto (22 Απριλίου 2011). McGraw-Hill's EMT-Basic, Second Edition. McGraw Hill Professional. ISBN 978-0-07-175299-2. 
  15. ↑ Greaves, Ian· Porter, Keith (28 Νοεμβρίου 2008). Trauma Care Manual. CRC Press. ISBN 978-1-4441-0977-1. 
  16. ↑ Kannus, P.; Parkkari, J.; Järvinen, T. L. N.; Järvinen, T. a. H.; Järvinen, M. (2003-06). «Basic science and clinical studies coincide: active treatment approach is needed after a sports injury». Scandinavian Journal of Medicine & Science in Sports 13 (3): 150–154. doi:10.1034/j.1600-0838.2003.02225.x. ISSN 0905-7188. PMID 12753486. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/12753486/. 
  17. ↑ Boffard, Kenneth (31 Αυγούστου 2007). Manual of Definitive Surgical Trauma Care 2E. CRC Press. ISBN 978-1-4441-1377-8. 
  18. ↑ Winterborn, Rebecca J.; Cook, Tim A. (2003-09-01). «The Pathophysiology of Severe Trauma» (στα English). Surgery - Oxford International Edition 21 (9): 240a–240e. doi:10.1383/surg.21.9.240.16923. ISSN 0263-9319. https://www.surgeryjournal.co.uk/article/S0263-9319(06)70372-6/abstract. 
  19. ↑ 19,0 19,1 Marino, Paul L. (2007). The ICU Book. Lippincott Williams & Wilkins. ISBN 978-0-7817-4802-5. 
  20. ↑ 20,0 20,1 20,2 20,3 Peitzman, Andrew B.· Schwab, C. W. (13 Νοεμβρίου 2012). The Trauma Manual: Trauma and Acute Care Surgery. Lippincott Williams & Wilkins. ISBN 978-1-4511-7794-7. 
  21. ↑ Ποντίκης, Κ. «Κεφάλαιο 7 ΣΗΨΗ». repository.kallipos.gr. Ανακτήθηκε στις 27 Μαΐου 2022. 
  22. ↑ Keel, Marius; Trentz, Otmar (2005-06). «Pathophysiology of polytrauma». Injury 36 (6): 691–709. doi:10.1016/j.injury.2004.12.037. ISSN 0020-1383. PMID 15910820. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/15910820/. 
  23. ↑ 23,0 23,1 Advanced Trauma Life Support Program for Doctors: ATLS. American College of Surgeons. 1997. ISBN 978-1-880696-10-1. 
  24. ↑ 24,0 24,1 McGillicuddy, Edward A.; Schuster, Kevin M.; Kaplan, Lewis J.; Maung, Adrian A.; Lui, Felix Y.; Maerz, Linda L.; Johnson, Dirk C.; Davis, Kimberly A. (2010-02). «Contrast-induced nephropathy in elderly trauma patients». The Journal of Trauma 68 (2): 294–297. doi:10.1097/TA.0b013e3181cf7e40. ISSN 1529-8809. PMID 20154540. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/20154540/. 
  25. ↑ Huber-Wagner, S.; Lefering, R.; Qvick, L.; Körner, M.; Kay, Michael V.; Pfeifer, K.; Reiser, M.; Mutschler, W. και άλλοι. (2009). «Effect of whole-body CT during trauma resuscitation on survival: a retrospective, multicentre study». The Lancet. doi:10.1016/S0140-6736(09)60232-4. https://www.semanticscholar.org/paper/Effect-of-whole-body-CT-during-trauma-resuscitation-Huber-Wagner-Lefering/d4b9680fc0d18c07e9907670e0d5acd4c7b87e00. 
  26. ↑ Jiang, Libing; Ma, Yuefeng; Jiang, Shouyin; Ye, Ligang; Zheng, Zhongjun; Xu, Yongan; Zhang, Mao (2014-09-02). «Comparison of whole-body computed tomography vs selective radiological imaging on outcomes in major trauma patients: a meta-analysis». Scandinavian Journal of Trauma, Resuscitation and Emergency Medicine 22: 54. doi:10.1186/s13049-014-0054-2. ISSN 1757-7241. PMID 25178942. PMC 4347587. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/25178942/. 
  27. ↑ Allen, Todd L.; Mueller, Michelle T.; Bonk, R. Thomas; Harker, Colleen P.; Duffy, Owen H.; Stevens, Mark H. (2004-02). «Computed tomographic scanning without oral contrast solution for blunt bowel and mesenteric injuries in abdominal trauma». The Journal of Trauma 56 (2): 314–322. doi:10.1097/01.TA.0000058118.86614.51. ISSN 0022-5282. PMID 14960973. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/14960973/. 
  28. ↑ Korley, Frederick Kofi; Pham, Julius Cuong; Kirsch, Thomas Dean (2010-10-06). «Use of advanced radiology during visits to US emergency departments for injury-related conditions, 1998-2007». JAMA 304 (13): 1465–1471. doi:10.1001/jama.2010.1408. ISSN 1538-3598. PMID 20924012. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/20924012/. 
  29. ↑ Neal, Matthew D.; Peitzman, Andrew B.; Forsythe, Raquel M.; Marshall, Gary T.; Rosengart, Matthew R.; Alarcon, Louis H.; Billiar, Timothy R.; Sperry, Jason L. (2011-02). «Over reliance on computed tomography imaging in patients with severe abdominal injury: is the delay worth the risk?». The Journal of Trauma 70 (2): 278–284. doi:10.1097/TA.0b013e31820930f9. ISSN 1529-8809. PMID 21307722. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/21307722/. 
  30. ↑ Kanji, Hussein D.; Neitzel, Andrew; Sekhon, Mypinder; McCallum, Jessica; Griesdale, Donald E. (2014-04). «Sixty-four-slice computed tomographic scanner to clear traumatic cervical spine injury: systematic review of the literature». Journal of Critical Care 29 (2): 314.e9–13. doi:10.1016/j.jcrc.2013.10.022. ISSN 1557-8615. PMID 24393410. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/24393410/. 
  31. ↑ Sundstrøm, Terje; Asbjørnsen, Helge; Habiba, Samer; Sunde, Geir Arne; Wester, Knut (2014-03-15). «Prehospital use of cervical collars in trauma patients: a critical review». Journal of Neurotrauma 31 (6): 531–540. doi:10.1089/neu.2013.3094. ISSN 1557-9042. PMID 23962031. PMC 3949434. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/23962031/. 
  32. ↑ Singletary, Eunice M.; Charlton, Nathan P.; Epstein, Jonathan L.; Ferguson, Jeffrey D.; Jensen, Jan L.; MacPherson, Andrew I.; Pellegrino, Jeffrey L.; Smith, William Will R. και άλλοι. (2015-11-03). «Part 15: First Aid: 2015 American Heart Association and American Red Cross Guidelines Update for First Aid». Circulation 132 (18 Suppl 2): S574–589. doi:10.1161/CIR.0000000000000269. ISSN 1524-4539. PMID 26473003. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/26473003/. 
  33. ↑ Bulger, Eileen M.; Maier, Ronald V. (2007-02). «Prehospital care of the injured: what's new». The Surgical Clinics of North America 87 (1): 37–53, vi. doi:10.1016/j.suc.2006.09.009. ISSN 0039-6109. PMID 17127122. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/17127122/. 
  34. ↑ Cherkas, David (2011-11). «Traumatic hemorrhagic shock: advances in fluid management». Emergency Medicine Practice 13 (11): 1–19; quiz 19–20. ISSN 1524-1971. PMID 22164397. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/22164397/. 
  35. ↑ 35,0 35,1 Roppolo, L.; Wigginton, J.; Pepe, P. (2010). «Intravenous fluid resuscitation for the trauma patient». Current opinion in critical care. doi:10.1097/MCC.0b013e32833bf774. https://www.semanticscholar.org/paper/Intravenous-fluid-resuscitation-for-the-trauma-Roppolo-Wigginton/232fed3ca21cf2314c38850312d7519e5b301e39. 
  36. ↑ NICE guideline: short version. «Major trauma: assessment and initial management». nice.org.uk. Ανακτήθηκε στις 28 Μαΐου 2022. 
  37. ↑ Τσαούση, Γ. «Υποογκαιμική καταπληξία». Θέματα αναισθησιολογίας και εντατικής ιατρικής: 121-133. https://anesthesia.gr/download/TOMOS_27/tefhos_54/13.YPOOGKAIMIKI_KATAPLIKSIA.pdf. 
  38. ↑ Baker, Qassim· Aldoori, Munther (31 Ιουλίου 2009). Clinical Surgery: A Practical Guide. CRC Press. ISBN 978-1-4441-0962-7.