Νάρκισσος ο ποιητικός

Νάρκισσος ο ποιητικός
(Narcissus poeticus)

Συστηματική ταξινόμηση
Βασίλειο: Φυτά (Plantae)
Συνομοταξία: Αγγειόσπερμα (Magnoliophyta)
Ομοταξία: Μονοκοτυλήδονα (Liliopsida)
Τάξη: Ασπαραγώδη (Asparagales)
Οικογένεια: Αμαρυλλιδοειδή (Amaryllidaceae)
Γένος: Νάρκισσος (Narcissus)
Είδος: N. poeticus
Διώνυμο
Νάρκισσος ο ποιητικός
(Narcissus poeticus)

Ο Νάρκισσος ο ποιητικός (Narcissus poeticus), γνωστό και ως Ζαμπάκι ή απλά Νάρκισσος,[1] ήταν ένας από τους πρώτους νάρκισσους που καλλιεργήθηκε και συχνά χαρακτηρίζεται ως ο νάρκισσος των αρχαίων χρόνων αν και τα είδη Ν. ο ταζέττιος ή κυπελλοφόρος (Narcissus tazetta) και Ν. ο βουρλοειδής (Narcissus jonquilla), έχουν επίσης θεωρηθεί ως πιθανοί.[2] Συχνά επίσης, συνδέεται με τον Ελληνικό μύθο του Ναρκίσσου. Είναι το τυπικό είδος του γένους Νάρκισσος (Narcissus).[3][4] Εξαιρετικά αρωματικό, με ένα δακτύλιο από πέταλα (petals)[Σημ. 1] σε καθαρό λευκό και μια σύντομη στεφάνη από ελαφρό κίτρινο με μια ξεχωριστή κοκκινωπή άκρη,[5] αναπτύσσεται σε ύψος από 20 έως 40 εκ.[6][7][8] και είναι ευρέως εγκλιματισμένο στη Βόρεια Αμερική.[9][10][11]

Συνώνυμα

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
  • Autogenes angustifolius Raf.
  • Autogenes poeticus (L.) Raf.
  • Helena croceorincta Haw.
  • Helena purpureorincta Haw.
  • Hermione purpurocincta (Haw.) M.Roem.
  • Narcissus angustifolius Curtis πρώην Haw.
  • Narcissus hellenicus Pugsley
  • Narcissus majalis Curtis
  • Narcissus majalis ποικ. plenus Haw.
  • Narcissus obliquus Tausch
  • Narcissus ornatus Haw.
  • Narcissus patellaris Salisb.
  • Narcissus purpureocinctus (Haw.) Spach
  • Narcissus recurvus Haw.
  • Narcissus tripedalis Lodd. πρώην Schult. & Schult.f.
  • Narcissus tripodalis Salisb. πρώην Herb.
  • Stephanophorum purpuraceum Dulac[12]

Ταξινομική

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Βοτανικό σχέδιο, περίπου το 1659 (στο μέσον ο N. poeticus).

Είναι κοινώς γνωστός ως ζαμπάκι, μανουσάκι, τσαμπάκι, βούτσινο, ίζο, νεγκρίζο, (στην Κύπρο είναι γνωστός ως ματσικόριδο), «pheasant's-eye daffodil» ή «poet's narcissus» (Ηνωμένο Βασίλειο), «claudinette», «narcisse», «narcisse poetes» και «oeil de faisan» (Γαλλία), «weiße Narzisse» (Γερμανία), το «narciso» (Ιταλία και Ισπανία) και το «narciso blanco» και «trompón» (Ισπανία) και «pingstlilja» (Σουηδία).[13]

Δημοσιεύθηκε το 1753 και περιγράφεται από τον Κάρολο Λινναίο στο βιβλίο «Species Plantarum» στη σελίδα 289.[13][14]

Στις 9 Ιουλίου 2015, ελέγχθηκε από την Υπηρεσία Γεωργικής Έρευνας του Υπουργείου Γεωργίας των Ηνωμένων Πολιτειών (United States Department of Agriculture and the Agricultural Research Service).[13]

Περιγραφή

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Ο Νάρκισσος ο ποιητικός είναι βολβώδες και πολυετές φυτό, που το μέγεθός του μπορεί να φτάσει τα 20-40 εκ. σε ύψος.[6] Έχει βολβό ωοειδή, που φτάνει τα 3,5 εκ., και φύλλα ταινιοειδή που βγαίνουν όλα μαζί σε δύο σειρές από τη βάση. Τα άνθη έχουν ωοθήκη υποφυή, σωλήνα μακρύ και παραστεφάνη στο κέντρο. Βγαίνουν μέσα από σπάθη, στην κορυφή του βλαστού, που είναι κούφιος από μέσα, χωρίς φύλλα και λίγο πεπλατυσμένος. Ανθίζει τον Απρίλιο-Μάιο.[1]

Νάρκισσος ο ποιητικός στον Σμόλικα

Διανομή

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Ο Νάρκισσος ο ποιητικός (Narcissus poeticus), είναι εγγενής στην κεντρική και νότια Ευρώπη, από την Ισπανία, και τη Γαλλία μέσω Ελβετίας, Αυστρίας στην Κροατία, Ελλάδα και Ουκρανία. Έχει εγκλιματιστεί στη Μεγάλη Βρετανία, Βέλγιο, Γερμανία, Τσεχία, Τουρκία, Νέα Ζηλανδία, Βρετανική Κολομβία, στην Πολιτεία της Ουάσιγκτον, Όρεγκον, Οντάριο, Κεμπέκ, Νέα Γη και Λαμπραντόρ και σε πολλές από τις ανατολικές Ηνωμένες Πολιτείες από τη Λουιζιάνα και τη Γεωργία βόρεια, στο Μέιν και το Ουισκόνσιν.[15][16]

Στην Ελλάδα, το είδος κατανέμεται σε Θράκη, Μακεδονία, Κεντρική και Νότια Πίνδο, Όλυμπο, Εύβοια και Κεντρική Στερεά. Απαντούν δύο υποείδη στη χώρα, τα N. p. poeticus (συν. hellenicus) και N. p. radiiflorus. Το 1ο ζει γενικά σε γυμνά και υγρά λιβάδια της ορεινής και αλπικής ζώνης σε υψόμετρο 1100-2100 μ., ενώ το 2ο προτιμά πιο ξηρές και πετρώδεις τοποθεσίες σε υψόμετρο 1300-2400 μ.[1][17][18]

Χρήση στην αρωματοποιΐα

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Ο Νάρκισσος ο ποιητικός (Narcissus poeticus), καλλιεργείται στην Ολλανδία και τη νότια Γαλλία για το αιθέριο έλαιό του, το έλαιο ναρκίσσου, ένα από τα πιο δημοφιλή αρώματα που χρησιμοποιούνται στην αρωματοποιΐα. Το έλαιο ναρκίσσου, χρησιμοποιείται ως κύριο συστατικό, στο 11% των σύγχρονης ποιότητας αρωμάτων—συμπεριλαμβανομένων των «Fatale» και «Samsara» —όπως ένα ανθικό (floral) συμπαγές ή απόλυτο. Το άρωμα του ελαίου ομοιάζει με ένα συνδυασμό από γιασεμί και υάκινθο.[2]

Θρύλος και ιστορία

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Βοτανικό σχέδιο από του Otto Wilhelm Thomé το «Flora von Deutschland, Österreich und der Schweiz» (1885).

Η παλαιότερη αναφορά του Ναρκίσσου του ποιητικού (Narcissus poeticus), είναι πιθανή στα βοτανικά συγγράμματα Θεόφραστου (371 – περίπου το 287 π.Χ.), που έγραψε για ένα νάρκισσο ο οποίος ανθίζει κατά την άνοιξη και που οι συντάκτες της Κλασικής Βιβλιοθήκης Λεμπ, προσδιορίζουν ως Narcissus poeticus.[19] Ο ποιητής Βιργίλιος, στην Εκλογή Πέμπτη του βιβλίου του Βουκολικά, επίσης, έγραψε για ένα νάρκισσο, του οποίου η περιγραφή αντιστοιχεί με αυτόν του Narcissus poeticus.[20] Κατά μία εκδοχή του μύθου για τον Έλληνα ήρωα Νάρκισσο, τιμωρήθηκε από τη Θεά της εκδίκησης, Νέμεση, η οποία τον μετέτρεψε σε άνθος Ναρκίσσου και που οι ιστορικοί τον συνδέουν με τον Narcissus poeticus.[4][21] Τα αρώματα από το Νάρκισσο τον ποιητικό, έχουν επίσης αναγνωριστεί ως το άνθος όπου η Περσεφόνη και οι συντρόφισσές της είχαν συγκεντρωθεί, όταν ο Άδης την απήγαγε στον κάτω κόσμο, σύμφωνα με τον Hellmut Baumann, στο βιβλίο του «Ο Ελληνικός Κόσμος των Φυτών στο Μύθο, την Τέχνη και τη Λογοτεχνία» («The Greek Plant World in Myth, Art, and Literature»). Αυτός ο μύθος είναι υπεύθυνος για το έθιμο, που διατηρείται έως τη σύγχρονη εποχή, με τη διακόσμηση των τάφων με αυτά τα άνθη.[22] Ο Κάρολος Λινναίος, ο οποίος ονομάτισε το άνθος, πολύ πιθανόν να το έκανε γιατί πίστευε ότι ήταν αυτό που ενέπνευσε την ιστορία του Ναρκίσσου, ο οποίος παραδόθηκε από τους ποιητές κατά την αρχαιότητα.[23]

Χρήσεις

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Στην ιατρική, περιγράφεται από τον Διοσκουρίδη στο βιβλίο του «Materia Medica» («Περὶ ὕλης ἰατρικῆς») [24] Ο James Sutherland, το ανέφερε επίσης, στο «Hortus Medicus Edinburgensis».[25]

Καλλιέργεια

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Ο Ν. ο ποιητικός (Ν. poeticus), καλλιεργείται εδώ και καιρό στην Ευρώπη. Σύμφωνα με έναν θρύλο, ο Sir Geoffrey de Fynderne, τον έφερε πίσω στην Αγγλία από τις σταυροφορίες.[26] Ήταν ακόμα σε αφθονία κατά το 1860, όταν ο ιστορικός Bernard Burke, επισκέφθηκε το χωριό του Findern—όπου εξακολουθεί να φύεται σε ορισμένους κήπους και έχει γίνει το έμβλημα του χωριού..[27] Εισήχθη στην Αμερική από τα τέλη του 18ου αιώνα,[28] όταν το προσέφερε ο Bernard McMahon από τη Φιλαδέλφεια, μεταξύ των ναρκίσσων του. Ίσως να είναι ο «γλυκός λευκός νάρκισσος» που έστειλε στη Φιλαδέλφεια, ο Peter Collinson στον John Bartram, μόνο για να του ειπωθεί ότι ήταν ήδη γνωστή στην Πενσυλβάνια, έχοντας εξαπλωθεί κατά την εισαγωγή του από τους πρώτους αποίκους.[29] Το φυτό έχει γίνει γηγενές σε όλο το ανατολικό ήμισυ των Ηνωμένων Πολιτειών και του Καναδά, μαζί με ορισμένες δυτικές πολιτείες και επαρχίες.[30]

Ο Νάρκισσος ο ποιητικός εδώ και καιρό έχει υβριδοποιηθεί με τον άγριο Βρετανικό ασφόδελο Narcissus pseudonarcissus, που παράγει πολλά επώνυμα υβρίδια. Αυτά τα παλαιά κληρονομικά υβρίδια τείνουν να είναι πιο κομψά και χαριτωμένα από τους σύγχρονους υβριδικούς νάρκισσους και γίνονται και πάλι διαθέσιμοι στο Ηνωμένο Βασίλειο.[31]

Τοξικότητα

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Ενώ όταν τρώγονται, όλοι οι νάρκισσοι είναι δηλητηριώδεις, ο Νάρκισσος ο ποιητικός είναι πιο επικίνδυνος από άλλους, ενεργώντας ως ένα ισχυρό εμετικό και ερεθιστικό.[32] Η οσμή του είναι αρκετά ισχυρή, ώστε να μπορεί να προκαλέσει πονοκέφαλο και εμετό, αν μια μεγάλη ποσότητα διατηρηθεί σε ένα κλειστό δωμάτιο.[33]

Πινακοθήκη

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
  • Κοιλάδα με Ναρκίσσους (Ν. poeticus) στην Ουκρανία.
    Κοιλάδα με Ναρκίσσους (Ν. poeticus) στην Ουκρανία.
  • Πεδιάδα με εγκληματισμένους Ναρκίσσους (N. poeticus) στη Σλοβενία.
    Πεδιάδα με εγκληματισμένους Ναρκίσσους (N. poeticus) στη Σλοβενία.
  • Άγριοι N. poeticus στην Ardèche Γαλλία.
    Άγριοι N. poeticus στην Ardèche Γαλλία.
  • Άνθος Narcissus poeticus στο λιβάδι των ναρκίσσων, στην επαρχία Brașov, Ρουμανία.
    Άνθος Narcissus poeticus στο λιβάδι των ναρκίσσων, στην επαρχία Brașov, Ρουμανία.
  • N. poeticus πλησίον του Admonter Haus, Στυρία, Αυστρία (~1750 μ)
    N. poeticus πλησίον του Admonter Haus, Στυρία, Αυστρία (~1750 μ)

Σημειώσεις

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
  1. ↑ Τα πέταλα (φυτολογία) (petals), είναι τροποποιημένα φύλλα τα οποία περιβάλλουν τα αναπαραγωγικά μέρη των λουλουδιών.
Παραπομπές σημειώσεων


Παραπομπές

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
  1. ↑ 1,0 1,1 1,2 Σφήκας, Γιώργος (1999). Αγριολούλουδα της Ελλάδας. Αθήνα. σελ. 90. ISBN 960-226-062-9. 
  2. ↑ 2,0 2,1 Groom, Nigel (1997). The New Perfume Handbook. Springer. σελ. 225. ISBN 978-0-7514-0403-6. 
  3. ↑ Peavy, Charles D. (Jul–Sep 1966). «Faulkner's Use of Folklore in The Sound and the Fury». The Journal of American Folklore (American Folklore Society) 79 (313): 437–447. doi:10.2307/537508. http://www.jstor.org/stable/537508. 
  4. ↑ 4,0 4,1 Lehner, Ernst· Johanna Lehner (1990). Folklore and Symbolism of Flowers, Plants, and Trees. Omnigraphics. σελ. 73. ISBN 978-1-55888-886-9. 
  5. ↑ Woodhead, Eileen· William W. Custead (1998). Early Canadian Gardening. McGill-Queen's Press – MQUP. σελ. 171. ISBN 978-0-7735-1731-8. 
  6. ↑ 6,0 6,1 «Narcissus poetica». Flora of North America. Ανακτήθηκε στις 25 Δεκεμβρίου 2008. 
  7. ↑ Linnaeus, Carl von. 1753. Species Plantarum 1: 289, Narcissus poeticus
  8. ↑ Rafinesque, Constantine Samuel. 1838. Flora Telluriana 4: 20, as Autogenes angustifolius and Autogenes poeticus
  9. ↑ Pugsley, Herbert William. 1915. Journal of Botany, British and Foreign 53 (Suppl. 2): 36, as Narcissus hellenicus
  10. ↑ Sell, Peter Derek. 1996. Flora of Great Britain and Ireland 5: 363, as Narcissus poeticus subsp. majalis
  11. ↑ Dulac, Joseph. 1867. Flore du Département des Hautes-Pyrénées, 133, as Stephanophorum purpuraceum
  12. ↑ «The Plant List». Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 16 Ιανουαρίου 2016. Ανακτήθηκε στις 8 Ιουνίου 2016. 
  13. ↑ 13,0 13,1 13,2 «Taxon: Narcissus poeticus L». ars-grin.gov (Germplasm Resources Information Network). Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 23 Δεκεμβρίου 2015. Ανακτήθηκε στις 15 Δεκεμβρίου 2015. 
  14. ↑ «Amaryllidaceae Narcissus poeticus L». ipni.org (International Plant Names Index). Ανακτήθηκε στις 15 Δεκεμβρίου 2015. 
  15. ↑ «Kew World Checklist of Selected Plant Families». Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 16 Ιανουαρίου 2016. Ανακτήθηκε στις 8 Ιουνίου 2016. 
  16. ↑ Biota of North America Program
  17. ↑ «Narcissus poeticus L. 1753 subsp. poeticus». www.greekflora.gr. Ανακτήθηκε στις 15 Αυγούστου 2018. 
  18. ↑ «Narcissus poeticus subsp. radiiflorus (Salisb.) Baker 1888». www.greekflora.gr. Ανακτήθηκε στις 15 Αυγούστου 2018. 
  19. ↑ Jashemski, Wilhelmina Mary Feemster· Frederick Gustav Meyer (2002). The Natural History of Pompeii: A Systematic Survey. Cambridge University Press. σελ. 131. ISBN 978-0-521-80054-9. 
  20. ↑ Bourne, Stephen Eugene· W. L. Foster (1903). The Book of the Daffodil. J. Lane. σελ. 3. 
  21. ↑ "In the classic myth, Nemesis, the deity of vengeance, complying with Hera's order to punish Narcissus for his egotism, turns him into the narcissus flower (narcissus poeticus)" Peavy, p. 438.
  22. ↑ Taken from Baumann, Hellmut, The Greek Plant World in Myth, Art, and Literature, London: The Herbert Press; 1993. Cited in Dafni, Amots; Efraim Lev; Sabine Beckmann; Christian Eichberger (2006-09-10). «Ritual plants of Muslim graveyards in northern Israel». Journal of Ethnobiology and Ethnomedicine 2 (38): 38. doi:10.1186/1746-4269-2-38. PMID 16961931. 
  23. ↑ Allen, Ray. «Daffodils – the Flower that Means Spring!». Floridata. Ανακτήθηκε στις 26 Δεκεμβρίου 2008. 
  24. ↑ Eastwood, Dr M A Eastwood. «The Sibbald Physic Garden». History of Medicine. Royal College of Physicians of Edinburgh. Ανακτήθηκε στις 26 Δεκεμβρίου 2008.  [νεκρός σύνδεσμος]
  25. ↑ Robertson, Forbes W. (Winter 2001). «James Sutherland's "Hortus Medicus Edinburgensis" (1683)». Garden History (The Garden History Society) 29 (2): 144. http://www.jstor.org/stable/1587367. 
  26. ↑ The Christian. Morgan and Scott. 1871. 
  27. ↑ «Welcome to Findern». Findern Parish Council. Ανακτήθηκε στις 26 Δεκεμβρίου 2008.  [νεκρός σύνδεσμος]
  28. ↑ Taylor, Raymond L. (1996). Plants of Colonial Days. Courier Dover Publications. σελ. 68. ISBN 978-0-486-29404-9. 
  29. ↑ Ann Leighton, American Gardens in the Eighteenth Century: 'For Use or for Delight' (University of Massachusetts Press) 1986:459.
  30. ↑ «Narcissus poeticus L». USDA Plants Profile. United States Department of Agriculture. Ανακτήθηκε στις 9 Ιανουαρίου 2013. 
  31. ↑ Kingsbury, Noel (2008-03-20). «Narcissus: Old gold». telegraph.co.uk. http://www.telegraph.co.uk/gardening/3347251/Narcissus-Old-gold.html. Ανακτήθηκε στις 2008-12-26. 
  32. ↑ Hanks, Gordon R. (2002). Narcissus and Daffodil: The Genus Narcissus. CRC Press. σελ. 27. ISBN 978-0-415-27344-2. 
  33. ↑ Grieve, Maud· C. F. Leyel (1971). A Modern Herbal. Courier Dover Publications. σελ. 573. ISBN 978-0-486-22799-3. 

Άλλες πηγές

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
  • (Αγγλικά) Webster's third new international dictionary. 1961 (Websters Dict)
  • (Σουηδικά) Aldén, B., S. Ryman & M. Hjertson Våra kulturväxters namn - ursprung och användning. Formas, Stockholm (Handbook on Swedish cultivated and utility plants, their names and origin). 2009 (Vara kulturvaxt namn)
  • (Αγγλικά) Ali, S. I. & S. M. H. Jafri, eds. Flora of Libya. 1976- (F Libya)
  • (Αγγλικά) Botanical Society of the British Isles BSBI taxon database (on-line resource). (BSBI)
  • (Αγγλικά) Craker, L. E. & J. E. Simon, eds. Herbs, spices, and medicinal plants, 2 vols. 1986-1987 (HerbSpices)
  • (Αγγλικά) Czerepanov, S. K. Vascular plants of Russia and adjacent states (the former USSR). 1995 (L USSR)
  • (Αγγλικά) Davis, P. H., ed. Flora of Turkey and the east Aegean islands. 1965-1988 (F Turk)
  • (Γερμανικά) Encke, F. et al. Zander: Handwörterbuch der Pflanzennamen, 13. Auflage. 1984 (Zander ed13)
  • (Γαλλικά) Fernandes, A. 1951. Sur la phylogénie des espéces du genre:Narcissus L. Bol. Soc. Brot. 25:148.
  • (Αγγλικά) Fernandes, A. 1968. Keys to the identification of native and naturalized taxa of the genus Narcissus L. Daffodil Tulip Year Book 48.
  • (Αγγλικά) Gleason, H. A. & A. Cronquist Manual of vascular plants of northeastern United States and adjacent Canada, ed. 2. 1991 (Glea Cron ed2)
  • (Αγγλικά) Haines, A. & T. F. Vining Flora of Maine: a manual for identification of native and naturalized vascular plants of Maine. 1998 (F Maine)
  • (Αγγλικά) Hanks, G. R., ed. Narcissus and daffodil: the genus Narcissus. Medicinal and aromatic plants - industrial profiles volume 21. 2002 (Narcissus Hanks) 34.
  • (Αγγλικά) Hinds, H. R. Flora of New Brunswick, ed. 2. 2000 (F New Brunswick)
  • (Αγγλικά) Huxley, A., ed. The new Royal Horticultural Society dictionary of gardening. 1992 (Dict Gard)
  • (Αγγλικά) Jefferson-Brown, M. Narcissus. 1991 (Narcissus Jeff-Brown) 49.
  • (Αγγλικά) Kington, S. The international daffodil register and classified list 1998. 1998 (Daffodil Reg List 98)
  • (Αγγλικά) Komarov, V. L. et al., eds. Flora SSSR. 1934-1964 (F USSR)
  • (Αγγλικά) Lampe, K. F. & M. A. McCann AMA handbook of poisonous and injurious plants. 1985 (Lampe & McCann)
  • (Αγγλικά) Liberty Hyde Bailey Hortorium Hortus third. 1976 (Hortus 3)
  • (Γαλλικά) Maire, R. C. J. E. et al. Flore de l'Afrique du Nord. 1952- (F Afr Nord) 75.
  • (Αγγλικά) Munro, D. B. Canadian poisonous plants information system (on-line resource). (Can Poison Pl)
  • (Αγγλικά) Pajaujis Anonis, D. Flower oils and floral compounds in perfumery. 1993 (Flower Oils)
  • (Ιταλικά) Pignatti, S. Flora d'Italia. 1982 (F Ital)
  • (Αγγλικά) Radford, A. E. et al. Manual of the vascular flora of the Carolinas. 1964 (F Carolin)
  • (Αγγλικά) Rehm, S. Multilingual dictionary of agronomic plants. 1994 (Dict Rehm)
  • (Αγγλικά) Salmon, M. 1993. Narcissus section Pseudonarcissus: its subspecies and their distribution (Daffodils) 1993-4:50.
  • (Γαλλικά) Tutin, T. G. et al., eds. Flora europaea. 1964-1980 (F Eur)
  • (Αγγλικά) Walters, S. M. et al., eds. European garden flora. 1986- (Eur Gard F)
  • (Αγγλικά) Webb, D. A. 1978. Taxonomic notes on Narcissus L. In: V. E. Heywood (ed.), Flora europaea. Notulae systematicae ad floram Europaeam spectantes. No. 20 Bot. J. Linn. Soc. 76:298-307.

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]