Ναυμαχία της Πρέβεζας (1538)

Η Ναυμαχία της Πρέβεζας έλαβε χώρα στις 28 Σεπτεμβρίου 1538 στην Πρέβεζα (βορειοδυτική Ελλάδα) μεταξύ του οθωμανικού στόλου, υπό τον Χαϊρεντίν Μπαρμπαρόσα, κατόπιν εντολής του σουλτάνου Σουλεϊμάν του Μεγαλοπρεπούς, και του ενωμένου στόλου του Ιερού Συνασπισμού (Lega Santa) των χριστιανικών χωρών, η οποία συστήθηκε από τον Πάπα Παύλο Γ΄, υπό τον Γενοβέζο ναύαρχο Αντρέα Ντόρια. Ο ναύαρχος Χαϊρεντίν Μπαρμπαρόσα θεωρείται εθνικός ήρωας για τους Τούρκους και το μαυσωλείο του βρίσκεται στο Ναυτικό Μουσείο Κωνσταντινούπολης. Εκεί επίσης βρίσκεται ο διάσημος πίνακας ζωγραφικής «Η Ναυμαχία της Πρέβεζας» του ζωγράφου Οχάνες Ουμέντ Μπεχζάντ (1866)^{[εκκρεμεί παραπομπή]}. Μια κλάση υποβρυχίων του Τουρκικού Ναυτικού έχει το όνομα Preveze.

Προηγηθέντα ιστορικά γεγονότα

Το έτος 1537 ο διοικητής του μεγάλου οθωμανικού στόλου Χαϊρεντίν Μπαρμπαρόσα Πασάς κατέλαβε μια σειρά νησιών του Αιγαίου και του Ιονίου, νησιά που ανήκαν στη Δημοκρατία της Βενετίας, δηλαδή τη Σύρο, την Αίγινα, την Ίο, την Πάρο, την Τήνο, την Κάρπαθο, την Κάσο και τη Νάξο, προσάρτησε δε το Δουκάτο της Νάξου στην Οθωμανική Αυτοκρατορία. Στη συνέχεια πολιόρκησε το βενετικό φρούριο της Κέρκυρας και επίσης λεηλάτησε τις ισπανικές κατακτήσεις της Καλαβρίας στη νότια Ιταλία.^{[εκκρεμεί παραπομπή]}

Ενόψει αυτής της απειλής ο Πάπας Παύλος Γ΄ πέτυχε τον Φεβρουάριο του 1538 να συστήσει τον λεγόμενο «Ιερό Συνασπισμό», ο οποίος περιλάμβανε τα Παπικά Κράτη, την Ισπανία, τη Δημοκρατία της Γένοβας, τη Δημοκρατία της Βενετίας και τους Ιππότες της Μάλτας, και δυνάμεις της Πορτογαλίας για να αντιμετωπίσουν τη ναυτική δύναμη του Χαϊρεντίν Μπαρμπαρόσα. Επικεφαλής αυτής της μεγάλης αρμάδας διορίστηκε ο Γενοβέζος ναύαρχος Αντρέα Ντόρια.^{[εκκρεμεί παραπομπή]}

Ο ναύαρχος Χαϊρεντίν Μπαρμπαρόσα

Ο ναύαρχος Μπαρμπαρόσα γεννήθηκε το 1478 στη Μυτιλήνη και πέθανε στην Κωνσταντινούπολη στις 4 Ιουλίου 1546 από φυσικά αίτια. Το πραγματικό του όνομα είναι Γιακούπογλου Χιζίρ (Yakupoğlu Hızır). Στους Τούρκους είναι γνωστός ως Barbaros Ηayreddin Paşa ή Hızır Hayreddin Paşa, ή Hızır Reis Barbarossa Hayreddin Pasha. Θεωρείται ο μεγαλύτερος Οθωμανός ναυτικός πολεμιστής. Το όνομα Χαϊρεντίν (Hayreddin) είναι αραβικό, Khair ad-Din (αραβικά خير الدين) σημαίνει «Η καλοσύνη της Θρησκείας», δηλαδή το Ισλάμ). Το παρατσούκλι Μπαρμπαρόσα το έδωσαν οι Δυτικοί και σημαίνει «κοκκινογένης», επειδή είχε κόκκινα γένια. Ο ίδιος και ο αδελφός του Αρούτζ (Oruc) είχαν δραστηριοποιηθεί ως επιτυχημένοι εμποροπλοίαρχοι του εμπορικού ναυτικού αλλά και ως πειρατές κατά χριστιανικών στόχων μέχρι το 1512, όταν ο σουλτάνος Σελίμ Α΄ ήρθε στην εξουσία. Αρχικά ο ίδιος και ο αδελφός του ένωσαν τις δυνάμεις τους με επιτυχία με τον Σουλτάνο Σελίμ Α΄ τον Σκληρό το 1515, αλλά πραγματικά γνώρισε δόξα από τον σουλτάνο Σουλεϊμάν τον Μεγαλοπρεπή, γιο του Σελίμ Α΄.^{[εκκρεμεί παραπομπή]}

Ναυτικές δυνάμεις

Ο Χαϊρεντίν Μπαρμπαρόσα Πασάς το καλοκαίρι του 1538 είχε στόλο που αριθμούσε 122 γαλέρες και γαλιότες. Από την άλλη πλευρά, ο «Ιερός Συνασπισμός» περιλάμβανε ναυτική δύναμη από 302 πλοία (162 γαλέρες και γαλεόνια, 140 μπάρκα). Από αυτά, τα 55 ήταν γαλέρες από τη Βενετία, 49 από την Ισπανία, και 27 από τα Παπικά Κράτη και τους Μαλτέζους Ιππότες. Ο Γενοβέζος ναύαρχος Αντρέα Ντόρια ορίστηκε διοικητής όλων στην υπηρεσία του αυτοκράτορα Καρόλου του Ε΄.^{[εκκρεμεί παραπομπή]}

Η ανάπτυξη των στόλων

Οι ναυτικές δυνάμεις του Ιερού Συνασπισμού συγκροτήθηκαν σε στόλο κοντά στο νησί της Κέρκυρας. Ο στόλος του πάπα, που έπλευσε υπό τις διαταγές του ναυάρχου Μάρκου Γκριμάνι, και ο βενετικός στόλος, υπό τον Βιντσέντζο Καπέλλο, κατέπλευσαν πρώτοι. Ο Ντόρια συναντήθηκε με την ισπανική και τη γενοβέζικη αρμάδα στις 22 Σεπτεμβρίου 1538. Πριν από την άφιξη του Ντόρια, ο Γκριμάνι επιχείρησε να αποβιβάσει στρατεύματα κοντά στο βενετικό Κάστρο της Μπούκας αλλά υποχώρησε στην Κέρκυρα μετά από απώλειες που είχε σε συμπλοκές με τον οθωμανικό στόλο τον οποίο συνάντησε στη ρότα του.

Ο Χαϊρεντίν Μπαρμπαρόσα βρισκόταν ακόμη στο νησί της Κω στο Αιγαίο την εποχή εκείνη, αλλά σύντομα έφτασε στην Πρέβεζα με το υπόλοιπο του τουρκικού στόλου μετά την κατάκτηση της βενετσιάνικης Κεφαλονιάς στο δρόμο του. Ο Σινάν Ρέις, ένας από τους Οθωμανούς πλωτάρχες, πρότεινε στον Μπαρμπαρόσα να αποβιβάσουν στρατεύματα στο Άκτιο, απέναντι από την Πρέβεζα, μια ιδέα στην οποία αρχικά ήταν αντίθετος ο Μπαρμπαρόσα, αλλά που αργότερα αποδείχθηκε ότι ήταν σημαντική για τη διασφάλιση της τουρκικής νίκης. ^{[εκκρεμεί παραπομπή]}- οι Οθωμανοί θα μπορούσαν να υποστηρίξουν τη ναυτική δύναμη του Μπαρμπαρόσα, με βολές πυροβολικού από εκεί, ενώ ο Αντρέα Ντόρια θα έπρεπε να κρατήσει τα πλοία του μακριά από την ακτή. Οι προσπάθειες αυτές του Αντρέα Ντόρια απέτυχαν, και οι Δυτικοί στρατιώτες απωθήθηκαν από τις οθωμανικές δυνάμεις του Μουράτ Ρέις στις 25 και 26 Σεπτεμβρίου 1538 μ.Χ. Καθώς τα πλοία του Ανδρέα Ντόρια κρατούσαν απόσταση από την ακτή, μεγάλη ανησυχία προκαλούσαν οι αντίθετοι βορειοδυτικοί άνεμοι που οδηγούσαν τα χριστιανικά πλοία σε εχθρική ακτή, δηλαδή προς το Άκτιο. Ο Χαϊρεντίν Μπαρμπαρόσα είχε ήδη καταλάβει την εσωτερική αυτή πλεονεκτική θέση. Έτσι, τη νύχτα της 27ης/28ης Σεπτεμβρίου 1538, ο Ντόρια έπλευσε 30 μίλια νότια και, όταν ηρέμησε ο άνεμος, αγκυροβόλησε στη θέση Σέσουλα κοντά στο νησί της Λευκάδας. Κατά τη διάρκεια της νύχτας ο ίδιος και το επιτελείο του αποφάσισαν ότι η καλύτερη λύση ήταν να πραγματοποιήσουν επίθεση στη Ναύπακτο και να αναγκάσουν έτσι τον Μπαρμπαρόσα σε μια αναμέτρηση εκεί.^{[εκκρεμεί παραπομπή]}

Τα φρούρια της Πρέβεζας

Οι Δυτικές χριστιανικές δυνάμεις του Ιερού Συνασπισμού έκαναν προσπάθεια να καταλάβουν το τότε χωμάτινο φρούριο του Ακτίου, γιατί όπως προαναφέρθηκε το σωζόμενο σήμερα λίθινο είναι εποχής 1800 Αλή Πασά Τεπελενλή ^{[εκκρεμεί παραπομπή]} το οποίο πιθανότατα θα ήταν αναγκαίο για να εξασφαλιστεί η επιτυχία, αλλά απέτυχαν. Ο Ντόρια φοβόταν ότι θα είχε μια ήττα σε χερσαίο έδαφος, δεδομένου ότι μία αρχική προσπάθεια εξόδου του πολιορκημένου Γκριμάνι είχε απωθηθεί από τους Οθωμανούς. Οι Χριστιανοί έκαναν επίσης δύο αποτυχημένες προσπάθειες με τις χερσαίες δυνάμεις τους να καταλάβουν τα βενετικά φρούρια της Πρέβεζας, δηλαδή το Κάστρο της Μπούκας, το κάστρο του Αγίου Ανδρέα (υποτυπώδες οχύρωμα τότε) ^{[εκκρεμεί παραπομπή]} και το υποτυπώδες οχύρωμα στήν περιοχή του μεταγενέστερου (1810) κάστρου του Αγίου Γεωργίου.

Από αυτά τα τρία φρούρια της Πρέβεζας μόνο τα δύο σώζονται σήμερα σε πολύ καλή κατάσταση. Δεν υφίσταται πλέον το φρούριο της Μπούκας το οποίο βρισκόταν στη σημερινή θέση «Παλιοσάραγα» (= Παλιό σαράι) της Πρέβεζας.^{[εκκρεμεί παραπομπή]} Η κατασκευή του πιθανόν άρχισε στα τέλη του 15ου αιώνα από τους Τούρκους και ολοκληρώθηκε στις πρώτες δεκαετίες του 16ου αιώνα από τους Βενετούς. Κατεδαφίστηκε το 1701. Επρόκειτο για σημαντικό όσο και ισχυρό κάστρο. Έλεγχε το λιμάνι της Πρέβεζας και το στόμιο του Αμβρακικού κόλπου και λειτουργούσε ως βάση της στρατιωτικής διοίκησης και φρουράς της πόλης. Το φρούριο του Αγίου Γεωργίου βρίσκεται δυτικά προς το Ιόνιο Πέλαγος, δυτικά της παραλίας Κυανή Ακτή, ενώ το φρούριο του Αγίου Ανδρέα βρίσκεται ανατολικά στο στόμιο της Πρέβεζας με τον Αμβρακικό Κόλπο, δίπλα από το σημερινό κτίριο της Νομαρχίας. Την εποχή εκείνη το φρούριο του Αγίου Ανδρέα ήταν σχεδόν παραθαλάσσιο, διότι δεν υπήρχε η σημερινή οδός Σπηλιάδου ούτε το Νέο Λιμάνι. Τόσο το κτίριο του φρουρίου Αγίου Γεωργίου όσο και του Αγίου Ανδρέα την εποχή της Ναυμαχίας της Πρέβεζας είχαν υποτυπώδη κτιριακή υποδομή.^{[εκκρεμεί παραπομπή]}

Η ναυμαχία

Τα ξημερώματα της 28ης Σεπτεμβρίου 1538 ο Αντρέα Ντόρια διαπίστωσε με έκπληξη ότι οι Οθωμανοί έρχονταν κατευθείαν προς τα πλοία του. Ο Μπαρμπαρόσα είχε μετακινήσει το στόλο έξω από το αγκυροβόλιο και κινούνταν νότια. Ο Τουργκούτ Ρέις διοικούσε την εμπροσθοφυλακή με έξι μεγάλα πλοία τύπου «φούστα» και η αριστερή πτέρυγα αναπτυσσόταν πολύ κοντά στην ακτή. Ο Ντόρια δεν περίμενε μια τέτοια τολμηρή επιθετική κίνηση από την κατώτερη αριθμητικά δύναμη του τουρκικού στόλου και έτσι χρειάστηκε τρεις ώρες προκειμένου να δώσει εντολή να σηκώσουν άγκυρες για απόπλου και να προετοιμαστεί για ναυμαχία —και μάλιστα πιέστηκε γι' αυτό από τους συμμάχους του Γκριμάνι και Καπέλο. Τελικά οι δύο στόλοι συνεπλάκησαν στις 28 Σεπτεμβρίου 1538 στον Αμβρακικό κόλπο, ο οποίος στην ξένη βιβλιογραφία αναφέρεται ως "Κόλπος της Άρτας", δίπλα στην Πρέβεζα. Η έλλειψη ανέμου δεν ήταν προς όφελος του Ντόρια. Η τεράστια βενετική ναυαρχίδα "Galeone di Venezia", με τα μεγάλα κανόνια της, ακινητοποιήθηκε λόγω άπνοιας τέσσερα μίλια από την ξηρά και δέκα μίλια από τη θέση Σέσουλα. Τα χριστιανικά πλοία πάλευαν για να έρθουν σε βοήθειά της, αλλά πολύ γρήγορα βρέθηκε περικυκλωμένη από εχθρικές οθωμανικές γαλέρες, στις οποίες προκάλεσε αρκετές βλάβες.^{[εκκρεμεί παραπομπή]}

Όταν ο άνεμος δυνάμωσε, ο χριστιανικός στόλος τελικά κινήθηκε προς μάχη, αφού πρώτα ο Ντόρια εκτέλεσε μια σειρά χειρισμών πλεύσης, με σκοπό να προσελκύσει τους Οθωμανούς προς την ανοικτή θάλασσα. Ο Φεράντε Γκονζάγκα, αντιβασιλέας της Σικελίας, βρισκόταν στην αριστερή πτέρυγα του ενωμένου στόλου, ενώ οι Ιππότες της Μάλτας στη δεξιά. Ο Ντόρια έθεσε τέσσερις από τις ταχύτερες γαλέρες του υπό τις διαταγές του ανιψιού του, Τζιοβάνι Αντρέα Ντόρια, ο οποίος έλαβε θέση μπροστά στο κέντρο της ναυμαχίας, μεταξύ του Γκονζάγκα και των Μαλτέζων Ιπποτών. Οι γαλέρες του Ντόρια σχημάτισαν μια μακριά γραμμή πίσω τους, μπροστά από τις παπικές και τις βενετσιάνικες γαλέρες των Γκριμάνι και Καπέλο. Ακριβώς από πίσω παρατάχθηκαν οι βενετσιάνικες γαλέρες του Αλεσάντρο Κονταλμιέρο και η ανάμικτη δύναμη από ισπανικά, πορτογαλικά και γενοβέζικα γαλιόνια υπό τις διαταγές του Φραντσέσκο Ντόρια, μαζί με τις μπάρκες και τα πλοία ναυτικής υποστήριξης.^{[εκκρεμεί παραπομπή]}

Ο οθωμανικός στόλος είχε διαμορφωθεί σε διάταξη σχήματος Ύψιλον (Y). Ο Μπαρμπαρόσα μαζί με το γιο του, Χασάν Ρέις, αργότερα Χασάν Πασά, τον Σινάν Ρέις, τον ΤΤζαφέρ Ρέις και τον Σαμπάν Ρέις, παρατάχθηκαν στο κέντρο. Ο Σεϊντί Αλή Ρέις διοικούσε την αριστερή πτέρυγα. Ο Σαλίχ Ρέις διοικούσε τη δεξιά πτέρυγα. Ο Τουργκούτ Ρέις, με τη συνεργασία του Μουράτ Ρέις, του Γκιουζελτσέ Μεχμέτ Ρέις και του Σαντίκ Ρέις, διοικούσε την οπισθοφυλακή. Οι Οθωμανοί γρήγορα ενεπλάκησαν με τα βενετικά, τα παπικά και τα μαλτέζικα πλοία, αλλά ο Ντόρια δίστασε να μεταφέρει το κέντρο των δυνάμεών του μετωπικά εναντίον του Μπαρμπαρόσα. Αυτό είχε σαν αποτέλεσμα να γίνονται πολλοί ελιγμοί αλλά πολύ λιγότερες συγκρούσεις. Ο Μπαρμπαρόσα επεδίωκε να επωφεληθεί από τη νηνεμία, η οποία ακινητοποιούσε τα μεγαλύτερα σε μέγεθος χριστιανικά πλοία (μπάρκα), τα οποία αντιπροσώπευαν στο μεγαλύτερο μέρος την αριθμητική διαφορά μεταξύ των δύο πλευρών. Αυτά τα μπάρκα έπεσαν ως εύκολη λεία στα χέρια των Οθωμανών, οι οποίοι έκαναν ρεσάλτο σε αυτά και τα κατέλαβαν από τις δικές τους πιο ευέλικτες γαλέρες και γαλιότες.^{[εκκρεμεί παραπομπή]}

Ο Ντόρια προσπαθούσε να παγιδέψει τα οθωμανικά πλοία ανάμεσα στις βολές των κανονιών του από τα μπάρκα και στις γαλέρες του, αλλά απέτυχε. Στο τέλος της ημέρας οι Οθωμανοί είχαν βυθίσει δέκα χριστιανικά πλοία, είχαν πυρπολήσει άλλα τρία, είχαν αιχμαλωτήσει 36 και είχαν συλλάβει αιχμαλώτους 3000 ναύτες. Οι Οθωμανοί δεν αναφέρουν καθόλου απώλειες σε πλοία. Αναφέρουν όμως 400 νεκρούς και 800 τραυματίες. Είναι βέβαιο ότι ένας μεγάλος αριθμός οθωμανικών πλοίων υπέστη μεγάλες ζημιές από τις βολές κανονιών της ναυαρχίδας "Galeone Di Venezia" που διοικούνταν από τον Αλεσάντρο Κονταλμιέρο. Το επόμενο πρωί, παρά τον ευνοϊκό άνεμο, μη θέλοντας να διακινδυνεύσει την ισπανική και γενοβέζικη αρμάδα, ο Ντόρια εγκατέλειψε το πεδίο της μάχης και διέταξε πλεύση προς Κέρκυρα, κωφεύοντας στις εκκλήσεις των Βενετών, των Μαλτέζων και των παπικών διοικητών να συνεχίσουν τον αγώνα. Πάντως στη σημερινή Ιταλία ο Ντόρια εκτιμάται ιδιαίτερα ως ιστορικό πρόσωπο, κεντρική δε λεωφόρος της Ρώμης φέρει το όνομά του.^{[εκκρεμεί παραπομπή]}

Επακόλουθα της ναυμαχίας της Πρέβεζας

Είναι ευρέως αποδεκτή η υπεκφυγή του Αντρέα Ντορία στη ναυμαχία της Πρέβεζας, όπως και η έλλειψη ζήλου του. Αυτά οφειλόταν πιθανότατα στην απροθυμία του να ριψοκινδυνεύσει την ασφάλεια των δικών του πλοίων. Ο ίδιος ο Ντόρια ήταν ιδιοκτήτης ενός σημαντικού αριθμού πλοίων της λεγόμενης «ισπανικής και γενοβέζικης αρμάδας». Πέραν αυτού έτρεφε ως Γενοβέζος μακροχρόνια εχθρότητα προς τη Βενετία. Η ίδια η πόλη του, η Γένοβα, ήταν σκληρός αντίπαλος της Βενετίας, την ανταγωνιζόταν λυσσαλέα, και εντέλει θεωρούσε ότι ο οθωμανικός στόλος μόνο τη Βενετία είχε ως στόχο της επιθετικότητάς του. Το επόμενο έτος, 1539, ο Μπαρμπαρόσα επέστρεψε και κατέλαβε σχεδόν όλες τις εναπομείνασες βενετσιάνικες κτήσεις στο Ιόνιο και το Αιγαίο Πέλαγος.^{[εκκρεμεί παραπομπή]}Τελικά, τον Οκτώβριο του 1540 υπογράφηκε Συνθήκη Ειρήνης μεταξύ της Δημοκρατίας της Βενετίας και της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, με βάση την οποία οι Οθωμανοί ανέλαβαν τον έλεγχο των βενετικών κτήσεων του Μοριά (Πελοπόννησος) και της Δαλματίας και των πρώην βενετικών νησιών του Αιγαίου, του Ιονίου και τις ανατολικές αδριατικές ακτές.^{[εκκρεμεί παραπομπή]} Επίσης βάσει της συνθήκης, η Βενετία υποχρεώθηκε να πληρώσει πολεμική αποζημίωση στην Οθωμανική Αυτοκρατορία ίση με 300.000 χρυσά δουκάτα. Μετά τη νίκη της στη ναυμαχία της Πρέβεζας και την επακόλουθη νίκη στη μάχη της Τζέρμπα στην Τυνησία το 1560, η Οθωμανική Αυτοκρατορία απέκρουσε με επιτυχία τις προσπάθειες που έκαναν η Βενετία και η Ισπανία, οι δύο δηλαδή επικρατούσες ναυτικές δυνάμεις της Μεσογείου, να σταματήσουν την αντίστοιχη Οθωμανική προσπάθεια εξόδου στην τεράστια θάλασσα. Αυτό άλλαξε μόνο με τη Ναυμαχία της Ναυπάκτου το 1571.^{[εκκρεμεί παραπομπή]}

Βιβλιογραφία

Wolf, John B., The Barbary Coast: Η Αλγερία υπό των Τούρκων, W.W Norton, 1979. ISBN 0-393-01205-0
Cook, M. A. (ed.), “Ιστορία της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας έως 1730”, Cambridge University Press, 1976. ISBN 0-521-20891-2
Currey, E. Hamilton. “Οι Θαλασσόλυκοι της Μεσογείου”, John Murrey, 1910.
Inalcik, Halil. "Sultan Suleyman: The Man and the Statesman," in Gilles Veinstein (ed.) , Soliman le magnifique et son temps, Paris, 1992, pp. 89–103.
Goffman, Daniel. “The Ottoman Empire and Early Modern Europe”. Cambridge University Press.
Thomas Kuhn: The Ottoman Empire and Modern Turkey, 1453-1950, Thomas Kuhn course syllabus and notes, Simon Fraser University
Agoston, Gabor. Guns for the Sultan: Military Power and the Weapons Industry in the Ottoman Empire. Cambridge University Press.
http://assets.cambridge.org/052184/3138/excerpt/0521843138_excerpt.pdf