Νικοδημισμός

Ο Νικοδημισμός είναι ή ήταν ένα κοινωνικό φαινόμενο κατά το οποίο κάποιος δείχνει εξωτερικά κάποια θρησκευτική συμπεριφορά διαφορετική από αυτήν που αντιστοιχεί στην εσωτερική του πίστη, αποκρύπτοντας έτσι την πραγματική του πίστη.^[1][2]

Ο όρος εισήχθη στον θρησκευτικό λόγο τον 16ο  αιώνα και συνεχίστηκε και τον 18ο αιώνα και περαιτέρω.  Αρχικά αναφερόταν ως επί το πλείστον σε Προτεστάντες που έκρυβαν το πραγματικό τους δόγμα κατά την Αντι-μεταρρύθμιση, αλλά αργότερα χρησιμοποιήθηκε και για τους Καθολικούς.^[3][4] Τα πρόσωπα που εφάρμοζαν αυτή την πρακτική ονομάζονταν Νικοδημιστές.

Προέλευση

Κατά μία άποψη ο όρος εισήχθη από τον Ιωάννη Καλβίνο (1509-1564) το 1544 στο έργο του Excuse à messieurs les Nicodemites.^[5]  Επειδή η γαλλική μοναρχία είχε αυξήσει τη δίωξη της αίρεσης  με το Διάταγμα του Φοντενεμπλό (1540), είχε γίνει όλο και πιο επικίνδυνο για τους Προτεστάντες να ασκούν το δόγμα τους δημοσίως, και έτσι εύρισκαν καταφύγιο στην μίμηση του απόστολου Νικοδήμου. Ο Καλβίνος κατέκρινε το φαινόμενο του Νικοδημισμού και απέρριπτε ότι για τους χριστιανούς μπορεί να υπάρχει διάκριση μεταξύ εσωτερικής και εξωτερικής πίστης.^[6]

Κατά τον Ginzburg (1970) ο νικοδημισμός αναπτύχθηκε αρχικά στο Στρασβούργο στα τέλη της δεκαετίας του 1520, οπότε και διατυπώθηκαν θεολογικά επιχειρήματα υπέρ της απόκρυψης της πραγματικής πίστης. Κρίνοντας τον Ginzburg, τον πρώτο σύγχρονο μελετητή που ασχολήθηκε με το θέμα της απόκρυψης, άλλοι υποστηρίζουν ότι το φαινόμενο έχει τις ρίζες του στους αποστολικούς χρόνους. Ήταν στρατηγική του Πέτρου και του Παύλου για τον προσηλυτισμό εβραίων στον Χριστιανισμό. Αποτελεί εκδήλωση μιας μακρόχρονης ευρωπαϊκής παράδοσης αντίστασης και απόκρυψης.^[7]

Στο Ευαγγέλιο του Ιωάννη, 3:1-2,  εμφανίζεται ο Νικόδημος, Φαρισαίος και μέλος του Συνεδρίου. Αν και εξωτερικά παραμένει ευσεβής Εβραίος, έρχεται στον Ιησού κρυφά τη νύχτα για να διδαχθεί. Αν και τελικά ανακηρύχθηκε άγιος, η διπλή πίστη του ήταν κάπως ύποπτη.

«

Κάποιος από τους Φαρισαίους, που λεγόταν Νικόδημος, άρχοντας των Ιουδαίων, ήρθε στον Ιησού νύχτα και του είπε: «Διδάσκαλε, ξέρουμε πως ο Θεός σε έστειλε να διδάξεις· γιατί κανείς δεν μπορεί να κάνει αυτά τα θαύματα που κάνεις εσύ, αν ο Θεός δεν είναι μαζί του»

»

Αξιοσημείωτοι ύποπτοι ως  Νικοδημιστές

• Edward Courtenay, 1ος Κόμης του Ντέβον γ. 1527-1556), αυλικός της Μαρίας Ι της Αγγλίας^[8]
• Τόμας Κράνμερ (1489-1556), πρώτος Αγγλικανός Αρχιεπίσκοπος του Καντέρμπουρι υπό τον Ερρίκου Η' της Αγγλίας^[9]
• Μιχαήλ Άγγελος, ο οποίος φιλοτέχνησε ένα πορτρέτο του εαυτού του ως Νικόδημου στην Pietà ^[10]
• Ο Ισαάκ Νεύτων (1643-1727), διαπρεπής επιστήμονας και θεολόγος^[11]
• Καρδινάλιος Reginald Pole (1500-1558), τελευταίος ρωμαιοκαθολικός Αρχιεπίσκοπος του Καντέρμπουρι^[12]

Παραπομπές

1. Overell 2004, σ. 117-118.
2. Livingstone 2000
3. Overell 2004, σελ. 118, σημειώσεις 4 και 5.
4. Oxford Living Dictionary, Nicodemism^{[νεκρός σύνδεσμος]}
5. J. Calvin, Excuse à Messieurs les Nicodémites. Έκδοση Paris, Bossard, 1921
6. Καλβίνος, Traité des reliques ... Παρίσι 1921, σ. xxx. Αναφέρεται στο Α. Μόλχο, σ. 113.
7. Μόλχο Αντώνης, 2015, σ. 40, 41, 60, 61, 63. Παραπέμπει στα Ginzburg, Il Nicodemismo, και Albano Biondi, "La giustificazione della simulazione".
8. Overell 2008, passim.
9. Overell 2008, σελ. 207.
10. Shrimplin-Evangelidis 1989.
11. Snobelen 1999.
12. Overell 2008, σελ. 7.

Βιβλιογραφία

• Ginzburg, Carlo "Il nicodemismo. Simulazione e dissimulazione religiosa nell'Europa del Cinquecento", Einaudi, Torino 1970
• Eire, Carlos M. N. "Prelude to Sedition: Calvin's Attack on Nicodemism and Religious Compromise". Archiv für Reformationsgeschichte 76:120-45.
• Eire, Carlos M. N. "Calvin and Nicodemism: A Reappraisal". Sixteenth Century Journal X:1, 1979.
• Livingstone, E. A. "Nicodemism". In The Concise Oxford Dictionary of the Christian Church. Oxford University Press, Oxford, 2000. Entry available here.
• Overell, M. Anne Italian Reform and English Reformations, c.1535–c.1585. The Open University, UK. 2008. Excerpt available online.
• Overell, Anne. "A Nicodemite in England and Italy: Edward Courtenay, 1548-46". In John Foxe at Home and Abroad. D. M. Loades, ed. Ashgate Publishing, Farnham, Surrey, UK, 2004.
• Pettegree, Andrew. "Nicodemism and the English Reformation" in Marian Protestantism: Six Studies, St. Andrews Studies in Reformation History. Aldershot, 1996, pp. 86–117.
• Shrimplin-Evangelidis, Valerie. Michelangelo and Nicodemism: The Florentine Pietà. College Art Association, 1989.
• Snobelen, Stephen D. "Isaac Newton, heretic: the strategies of a Nicodemite." The British Journal for the History of Science, 32:4:381-419. Cambridge University Press, 1999.
• Anderson Magalhães, All’ombra dell’eresia: Bernardo Tasso e le donne della Bibbia in Francia e in Italia, in Le donne della Bibbia, la Bibbia delle donne. Teatro, letteratura e vita, Atti del XV Convegno Internazionale di Studio organizzato dal Gruppo di Studio sul Cinquecento francese, Verona, 16-19 ottobre 2009, a cura di R. Gorris Camos, Fasano, Schena, 2012, pp. 159–218.
• Μόλχο Αντώνης, "Ετεροδοξία, πειθάρχηση, απόκρυψη στις απαρχές των νεοτέρων εποχών. Αναστοχασμοί για μια ευρωπαϊκή παράδοση", Ετήσια Διάλεξη Κ.Θ. Δημαρά 2013, έκδοση Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών (ΕΙΕ), Αθήνα, 2015.