Οι νόμοι για την Ελληνική ιθαγένεια είναι η σχετική νομοθεσία που κατά καιρούς έχει ορίσει και ορίζει την ιδιότητα του Έλληνα πολίτη, ποιος χαρακτηρίζεται ως τέτοιος και με ποιες προϋποθέσεις.
Εκτός από το Σύνταγμα του 1832, το οποίο δεν εφαρμόστηκε ποτέ, που διακρίνει την απόκτηση ιθαγένειας από τα πολιτικά δικαιώματα με τους όρους πατριογράφηση και πολιτογράφηση αντίστοιχα, τα επόμενα Συντάγματα κάνουν λόγο για Έλληνες πολίτες.
Όσον αφορά στους σύγχρονους όρους που ισχύουν στην Ελλάδα, ιθαγένεια και υπηκοότητα ως νομικοί όροι είναι πλήρως ταυτόσημοι[1][2][3][4][5], ασχέτως αν μέσα, ετυμολογικές ιστορικές ερμηνείες, άτομα ή νοοτροπίες διαχωρίζουν το νόημά τους[6][7][8][9][σ 1], ενώ πολιτογράφηση είναι η απόκτηση ιθαγένειας από αλλοδαπό ή ανιθαγενή. Υπεύθυνη για την πολιτογράφηση αλλοδαπών είναι η Επιτροπή Πολιτογράφησης[12], που υπάγεται στην Διεύθυνση Ιθαγένειας του Υπουργείου Εσωτερικών, Αποκέντρωσης και Ηλεκτρονικής Διακυβέρνησης.
Το πρώτο προσωρινό Σύνταγμα της Επιδαύρου (Προσωρινόν Πολίτευμα της Ελλάδος) του1822 στο Τμήμα Β΄, Άρθρο β΄[13] όριζε ως πολίτες του νεοσύστατου κράτους τους Χριστιανούς αυτόχθονες Έλληνες[σ 2].
Το επόμενο προσωρινό Σύνταγμα του 1823, Νόμος της Επιδαύρου, αναθεώρηση του προηγούμενου, στο Τμήμα Β΄, Άρθρο β΄[14] έδινε δικαίωμα να γίνουν Έλληνες πολίτες και όσοι από το εξωτερικό το αιτηθούν και έχουν ως μητρική γλώσσα τα Ελληνικά και είναι Χριστιανοί[σ 3].
Το τρίτο προσωρινό Σύνταγμα της Τροιζήνας του 1827 προβλέπει 5 περιπτώσεις Έλληνα πολίτη (Κεφάλαιο Γ΄, Άρθρο 6)[15]: οι Χριστιανοί αυτόχθονες της Ελληνικής επικράτειας, όσοι ήρθαν και θα έρθουν από την Οθωμανική επικράτεια για να αγωνιστούν και για κατοικίσουν στην Ελλάδα, όσοι κάτοικοι του εξωτερικού είναι γεννημένοι από Έλληνα πατέρα, όσοι αυτόχθονες και μη και οι απόγονοί τους, πολίτες ξένης χώρας έρθουν στην Ελληνική επικράτεια και ορκιστούν τον Ελληνικό όρκο, και όσοι ξένοι έρθουν και πολιτογραφηθούν Έλληνες[σ 4].
Το πρώτο Σύνταγμα του νεοσύστατου πια κράτους του 1832 (Κεφάλαιο Β΄, Παράγραφοι 2 και 3, Άρθρα 13-26[16]), που δεν εφαρμόστηκε ποτέ, είναι το πρώτο που προβλέπει με μεγάλη λεπτομέρεια και έκταση την ιδιότητα του Έλληνα και του πολίτη, και τις προϋποθέσεις και όρους πολιτογραφήσεων ξένων πολιτών ως Έλληνες. Μεταξύ άλλων για πρώτη φορά ορίζει ότι ξένοι που θα πολιτογραφηθούν ως Έλληνες δεν έχουν δικαίωμα άλλης υπηκοότητας, ότι πολίτες θα είναι και όσοι προβλέπονται από τους κείμενους νόμους, καθώς και τους όρους αποστέρησης της ιδιότητας του Έλληνα πολίτη. Η πιο σημαντική εισαγωγή είναι αυτή του Έλληνα (ιθαγένεια/υπηκοότητα), και του Πολίτη με την έννοια των πολιτικών δικαιωμάτων[σ 5]. Τέλος, προβλέπει το διάστημα μετά την πατριογράφηση (απόκτηση Ελληνικής ιθαγένειας) που αποκτιέται και η πολιτογράφηση ως πολίτη (απόκτηση πολιτικών δικαιωμάτων) (Άρθρα 19-20), καθώς και την απόδοση της ιδιότητας του Έλληνα υπηκόου και πολιτικών δικαιωμάτων σε ανδραγαθήματα και σημαντικές υπηρεσίες προς την πατρίδα (Άρθρο 25).
Ο πρώτος αυτός νόμος που προέβλεπε το Σύνταγμα του 1832 για να κανονίζει τα περί ιθαγένειας, είναι ο Νόμος Περί Ελληνικής Ιθαγένειας της 16 Μαΐου 1835 (ΦΕΚ 20/Α)[17], ο οποίος ίσχυσε μέχρι το 1856, οπότε και τα περί ιθαγένειας μεταφέρθηκαν στα Άρθρα 14-28 του Αστικού Κώδικα[18].
Όσον αφορά στα αναφερόμενα στο Σύνταγμα, τα Συντάγματα αρχίζοντας με το πρώτο που εφαρμόστηκε το 1844, προβλέπουν μόνο ότι την ιδιότητα του πολίτη ορίζουν οι κείμενοι νόμοι, ενώ από το Σύνταγμα του 1975 και μετά, στο Σύνταγμα ορίζεται και ότι η ιθαγένεια επιτρέπεται να αφαιρεθεί μόνο σε περίπτωση που κάποιος απέκτησε εκούσια άλλη ιθαγένεια, ή ανέλαβε σε ξένη χώρα υπηρεσία αντίθετη προς τα εθνικά συμφέροντα, πάντα κατά τους κείμενους νόμους, καθώς και ότι οι μονάζοντες στο Άγιο Όρος αποκτούν αυτόματα την Ελληνική ιθαγένεια[19].
Καθώς η Ελληνική επικράτεια μεγαλώνει με τις ενσωματώσεις εδαφών, γίνεται κατά περίπτωση μαζική απόκτηση ιθαγένειας από τους κατοίκους των προσαρτούμενων περιοχών, όπως επίσης και μαζική αλλαγή ιθαγένειας επιφέρουν οι πόλεμοι και επακόλουθες συνθήκες:
Ενσωμάτωση Ιονίων Νήσων του 1864.
Ενσωμάτωση Θεσσαλίας του 1881. Άρθρο 13 της Σύμβασης της 20 Ιουνίου (2 Ιουλίου) του 1881 μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας, που επικυρώθηκε με το Νόμο ΠΛΖ΄ – ΦΕΚ 14/Α/13-3-1882[20][σ 6].
Άρθρο 7 της Συνθήκης Ειρήνης της 22 Νοεμβρίου (4 Δεκεμβρίου) 1897 (που ακολούθησε τον Ελληνοτουρκικό πόλεμο του 1897), που επικυρώθηκε με το Νόμο ΒΦΙΕ΄ του 1897 – ΦΕΚ 181/Α/06-12-1897[21][σ 7]
Άρθρα 44 και 45 της Συνθήκης του Νεϊγύ του 1919 (που ακολούθησε τον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο), και κυρώθηκε με το Νόμο 2433 του 1920 – ΦΕΚ 162/Α/23-07/1920[22][σ 8], όπως και τα προβλεπόμενα στη Σύμβαση μεταξύ Ελλάδος και Βουλγαρίας για την ανταλλαγή μειονοτήτων, που υπογράφηκε την ίδια μέρα[23]
Ο πρώτος κώδικας περί ελληνικής ιθαγένειας της σύγχρονης εποχής ήταν ο Νόμος 3370/1955 (ΦΕΚ 258/Α/23-09-1955), με τον οποίον γινόταν αναδιοργάνωση, κατάργηση και καθιέρωση νέων τροπολογιών για την Ελληνική ιθαγένεια[26].
Ο κώδικας αυτός τροποποιείται πολλές φορές, είτε με κατάργηση είτε με προσθήκη είτε τροποποίηση άρθρων, ως εξής (μεταξύ άλλων):
Άρθρο 4 του Νομοθετικού Διατάγματος 4234 του 1962 – ΦΕΚ 116/30-07-1962[27]
Μέχρι το 2004 οι τροποποιήσεις, καταργήσεις και προσθήκες στον Κώδικα του 1955 ήταν τόσες, που κατέστησαν την εκ νέου δημιουργία Κώδικα περί ιθαγένειας αναγκαία. Αυτός είναι και ο ισχύων Κώδικας περί Ελληνικής Ιθαγένειας, ο οποίος κυρώθηκε με το Νόμο 3284/2004 – ΦΕΚ 217/Α/10-11-2004[40][41], και ο οποίος κατάργησε τον Κώδικα του 1955.
Σύμφωνα με τον ισχύοντα νόμο υπάρχουν 5 γενικές κατηγορίες που μπορεί κάποιος να έχει / αποκτήσει Ελληνική ιθαγένεια:
Με τη γέννηση και φοίτηση.
Με αναγνώριση (αναγνωρισμένο ανήλικο εκτός γάμου τέκνο από Έλληνα πατέρα)
Με υιοθεσία (υιοθετημένο από Έλληνα ή Ελληνίδα ανήλικο τέκνο)
Με κατάταξη στις ένοπλες δυνάμεις (ισχύει για ομογενείς αλλοδαπούς)
Με πολιτογράφηση.
Εκτός από τις παραπάνω κατηγορίες, υπάρχουν και ειδικές περιπτώσεις απόκτησης της Ελληνικής ιθαγένειας, όπως η πολιτογράφηση ομογενών αλλοδαπών, η κουρά ως μοναχού στο Άγιο Όρος, η τιμητική απονομή ιθαγένειας, κ.τ.λ.
Είναι δυνατόν να γίνεται πολίτης μέσω προγράμματος διαμονής. Η γνώση της ελληνικής γλώσσας και η διαμονή επί τουλάχιστον επτά χρόνια στην Ελλάδα είναι η βασική προϋπόθεση για την απόκτηση του διαβατηρίου της Ελλάδος. Οι πολίτες της ΕΕ πρέπει να έχουν ζήσει στην Ελλάδα για τρία χρόνια για να λάβουν την ελληνική ιθαγένεια. [42]
Ο νόμος αυτός έχει επίσης τροποποιηθεί, μεταξύ άλλων, το 2007 (Π.Δ. 92), το 2008 (Νόμος 3731/2008), το 2010 (Νόμος 3838/2010), το 2011 (Νόμος 4018/2011), το 2014 (Νόμος 4251/2014), και το 2015 (Νόμος 4332/2015).
↑Και επίσης ασχέτως με το γεγονός ότι στα αγγλικά υπάρχει διάφορα, γιατί υπάρχει διαφορά και στους νομικούς όρους, καθώς υπάρχουν έξι είδη Βρετανικής Ιθαγένειας[10], όπως και όσον αφορά τη χρήση των λέξεων στις Η.Π.Α., όπου επίσης υπάρχει νομική διαφορά στους όρους ιθαγένεια και υπηκοότητα, καθώς όλοι οι Αμερικανοί υπήκοοι (US citizens) έχουν (είναι) και την Αμερικανική ιθαγένεια (US nationals), αλλά υπάρχουν κάποιοι με Αμερικανική ιθαγένεια, που δεν έχουν την Αμερικανική υπηκοότητα (στους οποίους όμως πάλι, το διαβατήριο που τους χορηγείται αναγράφει όπως ακριβώς και των εχόντων την αμερικανική υπηκοότητα Nationality:USA)[11]
↑«Όσοι αυτόχθονες Έλληνες της επικράτειας της Ελλάδας πιστεύουσιν εις Χριστόν, εισίν Έλληνες, και απολαμβάνουσιν άνευ τινός διαφοράς όλων των πολιτικών δικαιωμάτων.»
↑«Ομοίως Έλληνες είναι και τα αυτά απολαμβάνουσι δικαιώματα όσοι έξωθεν ελθόντες, και την Ελληνικήν φωνήν πάτριον έχοντες, και εις Χριστόν πιστεύοντες, ζητήσωσι παρρησιαζόμενοι εις τοπικήν Ελληνικής επαρχίας αρχήν, να εγκαταριθμηθώσι δι’ αυτής εις τους πολίτας Έλληνας.»
↑«α. Όσοι αυτόχθονες της Ελληνικής επικρατείας πιστεύουσιν εις Χριστον β. Όσοι από τους υπό τον Οθωμανικόν ζυγόν, πιστεύοντες εις Χριστόν, ήλθαν και θα έλθωσιν εις την Ελληνικήν επικράτειαν, διά συναγωνισθώσιν ή να κατοικήσωσιν εις αυτήν γ. Όσοι εις ξένας επικρατείας είναι γεννημένοι από πατέρα Έλληνα δ. Όσοι αυτόχθονες και μη και οι τούτων απόγονοι, πολιτογραφημένοι εις
ξένας επικρατείας προ της δημοσιεύσεως του παρόντος συντάγματος, έλθωσιν εις την Ελληνικήν επικράτειαν, και ορκισθώσιν τον Ελληνικόν όρκον ε. Όσοι ξένοι έλθωσι και πολιτογραφηθώσιν.»
↑Κεφάλαιο Β΄ Παράγραφος 2, Άρθρο 14: «Έλληνες όλοι…καταγράφονται εις το Φυλετικόν κατάστιχον…κάμνοντες τον όρκον του Έλληνος», «Όσοι ήδη απέκτησαν το δικαίωμα ψήφου, λέγονται Πολίται, και ως τοιούτοι καταγράφονται εις το Πολιτικόν κατάστιχων της κοινότητάς των, κάμνοντες τον όρκον του πολίτου»
↑Κτήση της Ελληνικής ιθαγένειας για τους κατοίκους των προσαρτώμενων εδαφών, επιλογή της Οθωμανικής ιθαγένειας με περιθώριο 3 ετών για να εγκαταλείψουν την Ελλάδα για όσους τη διαλέξουν.
↑Οι Μουσουλμάνοι κάτοικοι της Θεσσαλίας ή αυτοί που κατάγονται από αυτήν, είτε είχαν λάβει ή όχι την Οθωμανική ιθαγένεια, μπορούν να μεταναστέψουν στην Τουρκική επικράτεια χωρίς να χάσουν τα δικαιώματα ιδιοκτησίας τους στην Ελλάδα. Αυτοί που είχαν επιλέξει την Ελληνική ιθαγένεια το 1881, μπορούν να επιλέξουν εντός 3 ετών από την παρούσα Σύμβαση την Οθωμανική ιθαγένεια.
↑Βούλγαροι υπήκοοι των εδαφών που παραχωρούνται στην Ελλάδα αποκτούν την Ελληνική ιθαγένεια, με εξαίρεση αυτούς που εγκαταστάθηκαν σε αυτά τα εδάφη μετά την 1 Ιανουαρίου 1913. Δυνατότητα επίσης στους Βούλγαρους υπηκόους των εδαφών αυτών να αποκτήσουν την Βουλγαρική υπηκοότητα εντός προθεσμίας 2 ετών.
↑Υποχρεωτική κτίση της ιθαγένειας: ‘Οι μετανάσται θέλουσιν αποβάλει την ιθαγένειαν της εγκαταλειπομένης παρ' αυτών χώρας και αποκτήσει την της χώρας προς ην κατευθύνονται, άμα τη αφίξει των εις το έδαφος ταύτης’
↑1. Οι Ιταλοί υπήκοοι κάτοικοι των Δωδεκανήσων την 10 Ιουνίου 1940 και μετά και τα παιδιά που γεννήθηκαν μετά αυτήν την χρονολογία γίνονται Έλληνες υπήκοοι 2. Οι κάτοικοι που οι συνήθης γλώσσα τους είναι η Ιταλική έχουν την επιλογή να μη λάβουν την Ελληνική ιθαγένεια, αλλά την Ιταλική, εγκαταλείποντας και την Ελληνική επικράτεια 3. Έλληνες τω γένος χριστιανοί ορθόδοξοι ιταλοί υπήκοοι γεννημένοι αυτοί ή οι πρόγονοί τους στα και που κατοικούν στα Δωδεκάνησα, γίνονται αυτόματα Έλληνες υπήκοοι, όπως και οι όμοιοι που κατοικούν στο εξωτερικό κατόπιν αιτήσεώς τους.
