Η ξυλέλλα (επιστ. ονομ.: Xylella fastidiosa· Ξυλέλλα η απαιτητική) είναι επικίνδυνο βακτήριο που προσβάλλει διάφορα φυτά και προκαλεί θανατηφόρες ασθένειες.[2] Αναγνωρίστηκε, για πρώτη φορά, από τις φυτοϋγειονομικές αρχές στην επαρχία της Απουλίας στην Ιταλία, τον Οκτώβριο του 2013. Θεωρείται ο κυριότερος βιολογικός εχθρός της ελιάς.[3][4]
Είναι ένα αερόβιο, αρνητικό κατά Gram βακτήριο του γένους Xylella. Είναι ένα παθογόνο των φυτών και μεταδίδεται αποκλειστικά από έντομα που διασπείρονται διαμέσου των χυμών των ξυλωδών κυττάρων.[6]
Το παθογόνο Xylella fastidiosa έχει σχήμα ράβδου, και τουλάχιστον ένα υποείδος έχει δύο τύπους. Ο μακρύτερος τύπος IV pili χρησιμοποιείται για την κίνηση, ενώ το μικρότερο είδος -τύπου I- βοηθά στη δημιουργία βιοφίλμ μέσα στους ξενιστές του. Όπως αποδεικνύεται, το βακτήριο έχει μια χαρακτηριστική κίνηση συστροφής που επιτρέπει σε ομάδες βακτηρίων να ταξιδεύουν ανοδικά στο ξύλωμα, μέσα στα αγγεία.[7] Είναι φορέας εντόμων, που μεταδίδεται από έντομο σε έντομο, αλλά μολυσμένο φυτικό υλικό για εξάπλωση (π.χ. εμβολιασμός) μπορεί να παράγει ώριμα φυτά που έχουν επίσης τη νόσο X. fastidiosa.[8] Σε άγρια μορφή στη φύση, οι μολύνσεις τείνουν να επισυμβαίνουν κατά τις θερμότερες εποχές, όταν οι πληθυσμοί εντόμων εντείνονται. Το βακτήριο δεν μεταδίδεται από σπόρους και είναι δύσκολο να καλλιεργηθεί,[9][10] όπως δηλώνει χαρακτηριστικά το ειδικό όνομα της διωνυμικής ονομασίας του (fastidiosa = «απαιτητική»).
Πολλές ασθένειες φυτών οφείλονται σε συμπτωματικές λοιμώξεις του βακτηρίου X. fastidiosa, όπως λ.χ. βακτηριακή καύση φύλλων, καύση φύλλων πικροδάφνης, καύση φύλλων καφέ, νάνος αλφάλφα, ψευδής νόσος ροδάκινου και η οικονομικά σημαντική νόσος του Pierce (σταφυλιών), καθώς και η χλώρωση των εσπεριδοειδών.
Στην Ευρώπη έχει μολύνει ελαιόδεντρα στην περιοχή Σαλέντο της νότιας Ιταλίας προκαλώντας το σύνδρομο OQDS. Ενώ οι κατανομές ασθενειών που σχετίζονται με το X. fastidiosa περιορίζονται κυρίως στην Αμερική, έχουν εμφανιστεί εστίες στην Ταϊβάν, τη Σλοβακία και σε άλλες χώρες παγκοσμίως.
Πολλά φυτά είναι ασυμπτωματικοί φορείς των βακτηρίων, τα οποία μπορούν να συμβάλουν στην εξάπλωσή του. Η παθογένεια του βακτηρίου εμφανίζεται μόνο όταν αποικίζεται ένα μεγάλο ποσοστό των αγγείων στο φυτό. Συχνά, οι ίδιες οι αποικίες των βακτηρίων δεν είναι αρκετά μεγάλες για να μπλοκάρουν εντελώς τα αγγεία και ο μηχανισμός της παθογένεσης είναι σε μεγάλο βαθμό άγνωστος.[11]
Ένα υποείδος του βακτηρίου X. fastidiosa, το οποίο είναι υπεύθυνο για την διαφοροποιημένη χλωρίωση εσπεριδοειδών ήταν το πρώτο μη ιικό παθογόνο φυτού που είχε το γονιδίωμα του σε αλληλουχία, εν μέρει λόγω της δυνατότητάς του να καταστρέψει τις προσβεβλημένες καλλιέργειες.[12]
Μέχρι το 2015, η ασθένεια είχε μολύνει έως και ένα εκατομμύριο ελαιόδεντρα στην Απουλία[13] και το βακτήριο Xylella fastidiosa είχε φτάσει στην Κορσική,[14] Τον Οκτώβριο 2015, εξαπλώθηκε και στην ηπειρωτική Γαλλία, κοντά στη Νίκαια, στην Προβηγκία-Άλπεις-Κυανή Ακτή, επηρεάζοντας ακόμη και το μύρτιλο Polygala myrtifolia. Το υποείδος X. fastidiosa subsp. multiplex θεωρείται ότι είναι μια γενετική παραλλαγή αυτού του βακτηρίου που εντοπίστηκε στην Ιταλία.[15][16] Τον Αύγουστο 2016 στην Κορσική, 279 εστίες της λοίμωξης είχαν εντοπιστεί κυρίως στα νότια και δυτικά του νησιού.[17] Τον Αύγουστο του 2016, το βακτήριο ανιχνεύθηκε στη Γερμανία σε ένα φυτό πικροδάφνης (Oleander).[18] Τον Ιανουάριο 2017 εντοπίστηκε στη Μαγιόρκα και την Ίμπιζα.[19] Τον Ιούνιο του 2017, εντοπίστηκε στην Ιβηρική χερσόνησο, συγκεκριμένα στο Αλικάντε.[20] Το 2018, το βακτήριο εντοπίστηκε στην Ισπανία [21] και στην Πορτογαλία,[22] και στο Ισραήλ το 2019.[23]
«XF-ACTORS». XF-ACTORS (Xylella Fastidiosa Active Containment Through a multidisciplinary-Oriented Research Strategy). 2 Φεβρουαρίου 2021. Ανακτήθηκε στις 30 Μαρτίου 2021.
↑Wells, J. M.; Raju, B. C.; Hung, H.-Y.; Weisburg, W. G.; Mandelco-Paul, L.; Brenner, D. J. (1987-04-01). «Xylella fastidiosa gen. nov., sp. nov: Gram-Negative, Xylem-Limited, Fastidious Plant Bacteria Related to Xanthomonas spp.» (στα αγγλικά). International Journal of Systematic Bacteriology37 (2): 136–143. doi:10.1099/00207713-37-2-136. ISSN0020-7713.
↑Redak, Richard A.; Purcell, Alexander H.; Lopes, João R.S.; Blua, Matthew J.; Mizell III, Russell F.; Andersen, Peter C. (2003-12-03). «The biology of xylem fluid–feeding insect vectors of Xylella fastidiosa and their relation to disease epidemiology». Annual Review of Entomology49 (1): 243–270. doi:10.1146/annurev.ento.49.061802.123403. ISSN0066-4170. PMID14651464.
↑Coletta-Filho, Helvécio Della; Carvalho, Sérgio Alves; Silva, Luis Fernando Carvalho; Machado, Marcos Antonio (2014-07-01). «Seven years of negative detection results confirm that Xylella fastidiosa, the causal agent of CVC, is not transmitted from seeds to seedlings» (στα αγγλικά). European Journal of Plant Pathology139 (3): 593–596. doi:10.1007/s10658-014-0415-8. ISSN0929-1873.
↑Chatterjee, Subhadeep; Almeida, Rodrigo P. P; Lindow, Steven (2008-08-04). «Living in two Worlds: The Plant and Insect Lifestyles of Xylella fastidiosa». Annual Review of Phytopathology46 (1): 243–271. doi:10.1146/annurev.phyto.45.062806.094342. ISSN0066-4286. PMID18422428.