Οίκος των Αβίς

Ο Σταυρός του Τάγματος των Αβίς.

Ο Οίκος των Αβίς ή Δυναστεία των Ιωαννίνων είναι βασιλική δυναστεία Πορτογαλικής καταγωγής, που κυριάρχησε στην Αναγέννηση και την εποχή των μεγάλων ναυτικών ανακαλύψεων, με τις οποίες οι Πορτογάλοι δοξάστηκαν παγκόσμια. Ο γενάρχης του Οίκου ήταν ο Ιωάννης Α΄ της Πορτογαλίας, αρχηγός του Τάγματος των Αβίς και νόθος γιος του βασιλιά της Πορτογαλίας Πέτρου του Ωμού, που κυριάρχησε μετά τον εμφύλιο που ξκίνησε την τριετία 1383 - 1385 , η οποία έμεινε γνωστή ως "Πορτογαλικό κενό".^[1] Οι μονάχες του Οίκου των Αβίς κυβέρνησαν στην Εποχή των Ανακαλύψεων, όταν έφτασε η Πορτογαλική δόξα στο αποκορύφωμά της και δημιουργήθηκε η Αυτοκρατορία της Πορτογαλίας. Ο Πάπας Αλέξανδρος ΣΤ΄ διαίρεσε τις ανακαλύψεις ανάμεσα στην Ισπανία και την Πορτογαλία με την Αλεξανδρινή γραμμή. Ο Οίκος των Αβίς έβγαλε τεράστιες ηγετικές μορφές που κυριάρχησαν σε ολόκληρη την Ευρώπη, όπως ο Ερρίκος ο Θαλασσοπόρος, ο Εμμανουήλ Α΄ της Πορτογαλίας και η αυτοκράτειρα Ισαβέλλα της Πορτογαλίας. Πολλά μέλη του Οίκου των Αβίς διεκδίκησαν θρόνους σε ολόκληρη την Ευρώπη, όπως ο Πέτρος Ε΄ της Αραγωνίας και ο Ιωάννης πρίγκιπας της Αντιόχειας. Ο Οίκος των Αβίς κυβέρνησε την Πορτογαλία την περίοδο 1385 - 1580: μετά την κρίση διαδοχής που ξεκίνησε για τον θρόνο της Πορτογαλίας (1580), τους διαδέχτηκε ο Οίκος των Αψβούργων. Ο ιδρυτής του Οίκου Ιωάννης ο Μέγας ήταν νόθος γιος του βασιλιά της Πορτογαλίας Πέτρου του Ωμού (που ανήκε στον Πορτογαλικό Οίκο της Βουργουνδίας) και της Τερέζα Λοουρένσο, κόρης ενός εμπόρου από τη Λισαβώνα. Σε ηλικία 7 ετών (1364) έγινε αρχηγός του Τάγματος των Αβίς, και από τότε έμεινε γνωστός σαν "Ιωάννης των Αβίς".

Άνοδος του Οίκου

Η Μάχη της Αλζουμπαρότα (1385).

Ο Οίκος των Αβίς ανέβηκε στον θρόνο της Πορτογαλίας με την κρίση που ξεκίνησε με το τέλος του βασιλιά Φερδινάνδου Α΄.^[2] Η χήρα του Ελεονώρα Τέλες δε Μενέσες ήταν μισητή τόσο στην αριστοκρατία όσο και στον κοινό λαό, επειδή εγκατέλειψε τον πρώτο σύζυγό της για να γίνει βασίλισσα. Η κόρη τους Βεατρίκη της Πορτογαλίας παντρεύτηκε τον Ιωάννη Α΄ της Καστίλης, ο οποίος διεκδίκησε τον θρόνο στο όνομα της συζύγου του.^[3] Ακολούθησε η "Συνθήκη της Σαλβατέρρα" με την οποία η μισητή Ελεονώρα θα παρέμενε αντιβασίλισσα μέχρι την εποχή που ο γιος του Ιωάννη και της Βεατρίκης φτάσει σε ηλικία 14 ετών. Τα Κορτές της Κοΐμπρα συγκλήθηκαν τον Απρίλιο του 1385, ο Ιωάννης του Τάγματος των Αβίς ανακηρύχτηκε βασιλιάς σαν Ιωάννης Α΄ της Πορτογαλίας, θα μείνει γνωστός ως "Ιωάννης ο Μέγας". Ο Ιωάννης των Αβίς ήταν ετεροθαλής αδελφός του Φερδινάνδου Α΄ και φυσικός γιος του προκατόχου του Πέτρου Α΄. Ο λαός της Λισαβώνας υποστήριζε τον Ιωάννη, η αριστοκρατία ήταν μοιρασμένη με την πλειοψηφία να υποστηρίζει τη νόμιμη διάδοχο Βεατρίκη. Τα στρατεύματα των Αβίς υπό τον Νούνο Άλβαρες Περέιρα νίκησαν έναν μικρό στρατό Καστιλιανών, ο Ιωάννης αναγκάστηκε να δραπετεύσει επειδή θέρισε η πανώλη τον στρατό του, από την επιδημία βρήκε τον θάνατο η σύζυγος του. Ακολούθησε δεύτερη μεγαλύτερη εισβολή από στρατεύματα της Καστίλης και Πορτογάλους που παρέμεναν πιστοί στον Ιωάννη της Καστίλης.

Ο Ιωάννης των Αβίς νίκησε τον Ιωάννη της Καστίλης στη Μάχη της Αλζουμπαρότα (14 Αυγούστου 1385) και ορκίστηκε επίσημα βασιλιάς της Πορτογαλίας, οι δύο βασιλείς υπέγραψαν συνθήκη που διατηρήθηκε μέχρι το 1411.^[3][4] Για να γιορτάσει τη μεγάλη νίκη ο Ιωάννης ίδρυσε το "μοναστήρι της Σάντα Μαρία ντα Βιττόρια" που έγινε ο τόπος ταφής των πριγκίπων του Οίκου των Αβίς, ο τίτλος του Μεγάλου Μάγιστρου του Τάγματος των Αβίς ανήκε στον βασιλιά μέχρι το τέλος της δυναστείας (1511).^[5] Ο Οίκος των Αψβούργων κυβέρνησε την Πορτογαλία μέχρι την εποχή που έπεσε από την Ισπανία των Αψβούργων, ο δούκας της Άλμπα κατέλαβε τη χώρα με τη βία.^[6][7] Την εποχή που κυβέρνησαν η Πορτογαλία έγινε κορυφαία Ευρωπαϊκή και παγκόσμια δύναμη, η Θέουτα ήταν η πρώτη αποικιακή κατάκτηση.^[8] Ακολούθησαν τεράστιες εξερευνητικές αποστολές στην Αφρική, την Ασία και τη Βραζιλία που έφεραν τεράστια έσοδα και εμπορικές δραστηριότητες.^[9] Το αποκορύφωμα της Πορτογαλικής δόξας έφτασε την εποχή του Εμμανουήλ Α΄, με τον γιο του Ιωάννη Γ΄ ξεκίνησε η παρακμή.^[10]

Πτώση των Αβίς

Ιωάννης Α΄ της Πορτογαλίας, γενάρχης του Οίκου των Αβίς

Τον Ιωάννη Γ΄ διαδέχθηκε ο εγγονός του Σεβαστιανός της Πορτογαλίας (1557) που έπεσε άτεκνος στη "μάχη του Ξαρ ελ-Κεμπίρ" σε ηλικία 24 ετών.^[11] Τον διαδέχθηκε ο μεγαλοθείος του Καρδινάλιος Ερρίκος της Πορτογαλίας σε ηλικία 66 ετών, πέθανε 2 χρόνια αργότερα επίσης άτεκνος με αποτέλεσμα να ξεσπάσει μεγάλη κρίση διαδοχής. Τον θρόνο διεκδίκησαν ο Αντώνιος της Πορτογαλίας, ο Φίλιππος Β΄ της Ισπανίας και η Αικατερίνη, δούκισσα της Μπραγκάνσα.^[12] Ο Αντώνιος, πρίγκιπας του Κράτο ανακηρύχτηκε βασιλιάς σε πολλές πόλεις της Πορτογαλικής ενδοχώρας (1580) αλλά η βασιλεία του κράτησε μόνο 20 μέρες, ο Φίλιππος Β΄ της Ισπανίας εισέβαλε στην Πορτογαλία και νίκησε τον Αντώνιο στη "μάχη του Αλκαντέρα". Ο Αντώνης εξακολουθούσε να είναι διεκδικητής βασιλιάς μέχρι το 1583 αναγνωρισμένος μόνο στις Αζόρες, οι ιστορικοί ωστόσο αμφισβητούν ακόμα και τις 20 μέρες, λίγοι τις αναγνωρίζουν.^[13] Οι Πορτογάλοι δεν τον θεωρούν σαν εθνικό βασιλιά, περισσότερο αναφέρεται σαν εθνικός ήρωας της Πορτογαλίας που αντιστάθηκε στην κατάκτηση των Αψβούργων. Ο Σεράο κατέγραψε τον Αντώνιο σαν βασιλιά (1956), τοποθέτησε το τέλος της δυναστείας τη διετία 1581-1582. Τα "Κορτές του Τομάρ" ανακήρυξαν νέο βασιλιά τον Φίλιππο Β΄ της Ισπανίας ως Φίλιππος Α΄ της Πορτογαλίας (1581), κατόπιν οι δυνάμεις του Αντώνιου συνετρίβησαν από τον Αλβάρο ντε Μπαζάν στο Πόντε Ντελγάδα, βρισκόταν στις νότιες ακτές του νησιού Σάο Μιγκέλ στις Αζόρες (26 Ιουλίου 1582). Ο Αντώνιος οπισθοχώρησε στην Τερσέιρα, κατόπιν δραπέτευσε στη Γαλλία να πείσει τους Γάλλους να τον βοηθήσουν με περισσότερα πλοία, τα 800 από αυτά έφτασαν τον Ιούνιο του 1583.^[14][15][16] Ο Φίλιππος Β΄ έστειλε μια μεγάλη στρατιωτική δύναμη από τη Λισαβώνα, τη "Σάντα Κρουζ (23 Ιουνίου 1583), έφτασε στο Σάο Μιγκέλ (7 Ιουλίου 1583) και ανάγκασε τις Αζόρες να δηλώσουν την υποταγή τους.^[17][18][19]

Τα "Κορτές του Τομάρ" αναγνώρισαν τον Φίλιππο Β΄ της Ισπανίας ως Φίλιππο Α΄ της Πορτογαλίας (16 Απριλίου 1581).^[20] Η εξουσία του Οίκου του Αβίς στην ηπειρωτική Πορτογαλία τερμάτισε (1581), εξακολουθούσε να κατέχει την εξουσία στις Αζόρες μέχρι το 1582, τον επόμενο χρόνο (1583) παραδόθηκε και το τελευταίο νησί που του είχε μείνει πιστό.^[15] Ο Φίλιππος Β΄ ένωσε σε ένα βασίλειο την Ισπανία και την Πορτογαλία με το στέμμα του, στην Πορτογαλική ιστορία οι Αψβούργοι καταγράφονται σαν "Δυναστεία των Φιλιππιδών".^[21][22] Η κοινή βασιλεία διατηρήθηκε μέχρι το 1640, επόμενος ανεξάρτητος βασιλιάς έγινε ο Ιωάννης Δ΄ της Πορτογαλίας από τον Οίκο της Μπραγκάνσα, πλάγιο κλάδο του Οίκου των Αβίς.^[23]

Γενεαλογία Οίκου Πορτογαλίας-Αβίς

Πέτρος Α΄ βασ. της Πορτογαλίας ΠΟΡΤΟΓΑΛΙΚΟΣ ΟΙΚΟΣ ΤΗΣ ΒΟΥΡΓΟΥΝΔΙΑΣ

Φερδινάνδος Α΄ βασ. της Πορτογαλίας

(νόθος) Ιωάννης Α΄ βασ. της Πορτογαλίας ΚΛΑΔΟΣ ΑΒΙΣ

Εδουάρδος βασ. της Πορτογαλίας

Πέτρος δούκας της Κοΐμπρα

Ερρίκος ο θαλασσοπόρος

Ιωάννης κοντόσταυλος της Πορτογαλίας

Φερδινάνδος μάγιστρος του Τάγματος του Αβίς

(νόθος) Αλφόνσος δούκας της Μπραγκάνσα ΚΛΑΔΟΣ ΜΠΡΑΓΚΑΝΣΑ

Αλφόνσος Ε΄ βασ. της Πορτογαλίας

Φερδινάνδος δούκας του Βιζέου

Πέτρος κοντόσταυλος της Πορτογαλίας Ε΄ της Αραγωνίας

Ιωάννης πρίγκιπας της Αντιόχειας

Ιάκωβος επίσκοπος, καρδινάλιος

Ντιόγκο κοντόσταυλος της Πορτογαλίας

Ισαβέλλα του Μπαρσέλος

Φερδινάνδος Α΄ δούκας της Μπραγκάνσα

Ιωάννης Β΄ βασ. της Πορτογαλίας

Ιωάννης δούκας του Βιζέου

Ντιόγκο δούκας του Βιζέου

Εμμανουήλ Α΄ βασ. της Πορτογαλίας

Φερδινάνδος Β΄ δούκας της Μπραγκάνσα

Αλφόνσος πρίγκιπας της Πορτογαλίας

(νόθος) Γεώργιος δούκας της Κοΐμπρα ΚΛΑΔΟΣ ΝΤΕ ΛΕΝΚΑΣΤΡΕ

Ιωάννης Γ΄ βασ. της Πορτογαλίας

Λουδοβίκος δούκας της Μπέζα

Φερδινάνδος δούκας της Γκουάρντα

Αλφόνσος καρδινάλιος πρίγκιπας της Πορτογαλίας

Ερρίκος βασ. της Πορτογαλίας

Εδουάρδος 4ος δούκας του Γκουιμαράες

Ιάκωβος δούκας της Μπραγκάνσα

Ιωάννης δούκας του Αβέιρο

Αλφόνσος διοικητής του Σάο Τιάγκο

Ιωάννης-Εμμανουήλ πρίγκιπας της Πορτογαλίας

(νόθος) Αντώνιος βασ. της Πορτογαλίας

Εδουάρδος 5ος δούκας του Γκουιμαράες

Αικατερίνη

Θεοδόσιος Α΄ δούκας της Μπραγκάνσα

Γεώργιος δούκας τού Αβέιρο

Αλβάρο δούκας του Αβέιρο

Σεβαστιανός βασ. της Πορτογαλίας

Εμμανουήλ διάδοχος της Πορτογαλίας

Ιωάννης Α΄ δούκας της Μπραγκάνσα

Γεώργιος δούκας του Τόρρες Νόβας

Αλφόνσος ευγενής

Πέτρος αρχιεπίσκοπος της Έβορα & Γκουάρντα

Εμμανουήλ-Αντώνιος πρίγκιπας της Πορτογαλίας

Θεοδόσιος Β΄ δούκας της Μπραγκάνσα

Ραϊμούνντο δούκας του Αβέιρο

Μαρία ντε Γκουαντελούπε δούκισσα του Αβέιρο

Ιωάννης Δ΄ βασ. της Πορτογαλίας

Παραπομπές

1. Antonio Henrique R. de Oliveira Marques (1972). History of Portugal: From Lusitania to Empire ; vol. 2, From Empire to Corporate State. Columbia University Press. σσ. 127–128
2. Christopher Allmand; Rosamond McKitterick (18 June 1998). The New Cambridge Medieval History: Volume 7, C.1415-c.1500. Cambridge University Press. σ. 629
3. Guida Myrl Jackson-Laufer (1999). Women Rulers Throughout the Ages: An Illustrated Guide. ABC-CLIO. σ. 52
4. Clifford J. Rogers; Kelly DeVries; Jobyhn France (1 November 2010). Journal of Medieval Military History. Boydell & Brewer. σ. 153
5. Antonio Henrique R. de Oliveira Marques (1984). Historia de Portugal, desde os tempos mais antigos ate a presidencia do Sr. General Eanes: Do Renascimento as revolucoes liberais. Palas Editores. σ. 110
6. Fernand Braudel (1982). Civilization and Capitalism, 15th-18th Century, Vol. III: The Perspective of the World. University of California Press. σ. 32
7. David Hilliam (2005). Philip II: King Of Spain and Leader of the Counter-Reformation. The Rosen Publishing Group. σ. 87
8. Julia Ortiz Griffin; William D. Griffin (1 January 2007). Spain and Portugal: A Reference Guide from the Renaissance to the Present. Infobase Publishing. σ. 288
9. Douglas L. Wheeler; Walter C. Opello (10 May 2010). Historical Dictionary of Portugal. Scarecrow Press. σσ. 8–10
10. Fernao Mendes Pinto (January 1989). Mendes Pinto/Catz: Travels of Mendes Pinto. University of Chicago Press. σ. 22
11. Spencer C. Tucker (23 December 2009). A Global Chronology of Conflict: From the Ancient World to the Modern Middle East. ABC-CLIO. σ. 534
12. John Lynch (1964). Spain Under the Habsburgs: Empire and absolutism, 1516-1598. Oxford University Press. σ. 307
13. https://archive.org/details/archivodosaores01cantgoog
14. David B. Quinn (1979). England and the Azores, 1581-1582: Three Letters. UC Biblioteca Geral 1. σ. 213
15. Joaquim Verissimo Serrao (1956). Ο reinado de D. Antonio prior do Crato. Coimbra. σ. 477
16. Colin Martin; Geoffrey Parker (January 1999). The Spanish Armada: Revised Edition. Manchester University Press. σ. 73
17. Joao Pedro Vaz (2005). Campanhas do prior do Crato, 1580-1589: entre reis e corsarios pelo trono de Portugal. Tribuna da Historia. σ. 74
18. Rafael Valladares (28 February 2012). A Conquista de Lisboa
19. Thomas Henry Dyer; Arthur Hassall (1901). 1525-1585. G. Bell and sons. σ. 475
20. Fernando Cabo Aseguinolaza; Anxo Abuin Gonzalez; Cesar Dominguez (2010). A Comparative History of Literatures in the Iberian Peninsula. John Benjamins Publishing. σ. 595
21. Kevin Joseph Sheehan (2008). Iberian Asia: The Strategies of Spanish and Portuguese Empire Building, 1540--1700. ProQuest. pp. 126–129
22. Antonio da Silva Rego (1965). Portuguese Colonization in the Sixteenth Century: A Study of the Royal Ordinances (Regimentos). Witwatersrand University Press. σ. 3
23. C.R. Boxer (1 July 1973). The Portuguese Seaborne Empire, 1415-1825. Penguin. σ. 112

Πηγές

• Εκδόσεις Μάλλιαρης, ΠΑΙΔΕΙΑ
• António Henrique R. de Oliveira Marques (1972). History of Portugal: From Lusitania to Empire ; vol. 2, From Empire to Corporate State. Columbia University Press.
• Christopher Allmand; Rosamond McKitterick (18 June 1998). The New Cambridge Medieval History: Volume 7, C.1415-c.1500. Cambridge University Press.
• Clifford J. Rogers; Kelly DeVries; Jobyhn France (1 November 2010). Journal of Medieval Military History. Boydell & Brewer
• Douglas L. Wheeler; Walter C. Opello (10 May 2010). Historical Dictionary of Portugal. Scarecrow Press
• Fernão Mendes Pinto (January 1989). Mendes Pinto/Catz: Travels of Mendes Pinto. University of Chicago Press
• Kevin Joseph Sheehan (2008). Iberian Asia: The Strategies of Spanish and Portuguese Empire Building, 1540–1700
• Rafael Valladares (28 February 2012). A Conquista de Lisboa. Leya