Ο σερ Πίτερ Ρέτζιναλντ Φρέντερικ Χολ (αγγλικά: Peter Hall, Bury St Edmunds 22 Νοεμβρίου 1930 - Λονδίνο 11 Σεπτεμβρίου 2017) ήταν Άγγλος σκηνοθέτης του θεάτρου, της όπερας, του κινηματογράφου και της τηλεόρασης. Η επιρροή του στα θεατρικά δρώμενα της Βρετανίας για μισό αιώνα ήταν καθοριστική, υπήρξε ιδρυτής ενός από τους σημαντικότερους θεατρικούς θεσμούς της χώρας του, του Royal Shakespeare Company και διετέλεσε διευθυντής του Βασιλικού Εθνικού Θέατρου στο Λονδίνο από το 1973 έως το 1988.
Ο Χολ γεννήθηκε στο Bury St Edmunds της κομητείας του Σάφολκ στην ανατολική Αγγλία, ήταν ο μοναχογιός της Γκρέις Φλόρενς και του Ρέτζιναλντ Έντουαρντ Άρθουρ Χολ. Ο πατέρας του εργαζόταν ως σιδηροδρομικός υπάλληλος.[15] Κέρδισε υποτροφία στο περίφημο γυμνάσιο Perse του Κέιμπριτζ. Πριν ξεκινήσει μια περαιτέρω υποτροφία φιλολογικών μελετών στο κολλέγιο St. Catharine του Κέιμπριτζ, ο Χολ έκανε τη θητεία του στο Bückeburg της Γερμανίας, στην έδρα της RAF. Ενώσω μελετούσε στο Κέιμπριτζ, έπαιξε ερασιτεχνικά σε πολλά έργα και σκηνοθέτησε κάποια από αυτά. Αποφοίτησε από το πανεπιστήμιο το 1953 και την ίδια χρονιά σκηνοθέτησε την πρώτη του επαγγελματική παράσταση στο Βασιλικό θέατρο του Ουίνδσορ, Το γράμμα του Σόμερσετ Μομ.
Το 1955 ξεκίνησε να εργάζεται στο Arts Theatre του Λονδίνου, όπου σκηνοθέτησε την πρώτη παράσταση στην αγγλική γλώσσα του έργου Περιμένοντας τον Γκοντό του Σάμιουελ Μπέκετ. Η επιτυχία της παράστασης αυτής μεταμόρφωσε την καριέρα του μέσα σε μια νύχτα, έγινε ξαφνικά το «χρυσό αγόρι» του βρετανικού θεάτρου[16] και προσέλκυσε την προσοχή, μεταξύ άλλων, του Τένεσι Ουίλιαμς, για τον οποίον θα σκηνοθετήσει τις πρεμιέρες του Λονδίνου των έργων του Καμίνο Ρεάλ (1957) και Λυσσασμένη Γάτα (1958). Το 1956 είχε σκηνοθετήσει, πάντα για το Arts Theatre, την αγγλική πρεμιέρα του Βαλς των ταυρομάχων του Ζαν Ανούιγ.
Από το 1956 έως το 1959 συνεργάστηκε με το Shakespeare Memorial Theatre στο Στράτφορντ-απόν-Έιβον, τη γενέτειρα του Σαίξπηρ, ανεβάζοντας τα σαιξπηρικά έργα Αγάπης Αγώνας Άγονος, Κυμβελίνος, (με την Πέγκι Άσκροφτ ως Ιμογένη), Κοριολανός (με τον Λόρενς Ολίβιε στον πρωταγωνιστικό ρόλο και την Βανέσα Ρέντγκρεϊβ ως Βαλέρια) και Όνειρο Θερινής Νυκτός (με τον Τσαρλς Λότον).[17] Το 1959 είχε πλέον αναλάβει την καλλιτεχνική διεύθυνση του Shakespeare Memorial Theatre όταν ανακοίνωσε τον σχηματισμό ενός μόνιμου θιάσου[σημ. 1] γιατί πεποίθησή του ήταν ότι ο Σαίξπηρ, περισσότερο από οποιονδήποτε άλλο δραματουργό, χρειάζεται να αποδίδεται με ένα συγκεκριμένο ύφος και στυλ, διατηρώντας μια παράδοση και μια ομοιομορφία στη σκηνοθεσία και στο παίξιμο. Στις 14 Ιανουαρίου 1960, ο Χολ πρότεινε επίσης την εξαγορά ενός δεύτερου θεάτρου στο Λονδίνο, για να ανεβαίνουν επιλεγμένες παραγωγές του Στράτφορντ. Στις 20 Μαρτίου 1961 με βασιλική ανακοίνωση ιδρύθηκε επισήμως ο Royal Shakespeare Company.
Ο Χολ ήταν τότε μόλις 30 ετών και ίδρυε ένα νέο θέατρο, το οποίο καθόρισε τον τρόπο ανάγνωσης και απόδοσης του σαιξπηρικού λόγου και επρόκειτο να εξελιχθεί σε ένα από τα σημαντικότερα του κόσμου, αποτελώντας μέχρι σήμερα μία από τις ναυαρχίδες της αγγλοσαξονικού παλκοσένικου.[15] Το ρεπερτόριο του θεάτρου διευρύνθηκε πέρα από τον Σαίξπηρ και σε άλλους κλασικούς συγγραφείς αλλά και μοντέρνους. Αμέσως έγινε πόλος έλξης σημαντικών ηθοποιών και ο ίδιος, μέσα σε οκτώ χρόνια, σκηνοθέτησε μερικές από τις πλέον ιστορικές παραστάσεις της δεκαετίας του '60 όπως Ο πόλεμος των ρόδων, 1963 (προσαρμογή βασισμένη στα έργα Ερρίκος ο ΣΤ' Ριχάρδος ο Γ' με τον Ντέιβιντ Γουόρνερ ως Ερρίκο, τον Ίαν Χολμ ως Ριχάρδο και την Πέγκι Άσκροφτ ως Μαργαρίτα του Ανζού[18]), Η επιστροφή, 1965, του Χάρολντ Πίντερ (με τον οποίον θα συνεργαστεί συνολικά σε 8 παραστάσεις) και ο Άμλετ, 1965 (με τον Ντέιβιντ Γουόρνερ στον πρωταγωνιστικό ρόλο).
Το 1968 τον διαδέχτηκε ο Τρέβορ Ναν ως καλλιτεχνικός διευθυντής του Royal Shakespeare Company, ο Χολ παρέμεινε συνδιευθυντής και συνέχισε να σκηνοθετεί έργα για τον θίασο, με πιο αξιόλογα την Ευαίσθητη ισορροπία του Έντουαρντ Άλμπι, (1969) και τους Παλιούς καιρούς του Χάρολντ Πίντερ, (1971).[17]
Το 1973 παραιτήθηκε ο Λόρενς Ολίβιε από τη θέση του καλλιτεχνικού διευθυντή του Βασιλικού Εθνικού Θεάτρου και ο Χολ πήρε τη θέση του, θέση που διατήρησε για 15 χρόνια. Ή αλλαγή στη διεύθυνση του Εθνικού θεάτρου δεν ήταν απλή αλλαγή προσώπων αλλά αλλαγή γενεών: ο Ολιβιέ προερχόταν από την παλαιότερη γενιά ηθοποιών-μάνατζερ, ενώ ο Χολ αντιπροσώπευε αυτό που ονομαζόταν «θέατρο σκηνοθετών». Δυο σημαντικά γνωρίσματα του χαρακτήρα του, η ανεξάντλητη ενέργεια και η επιμονή, του ήταν πολύ χρήσιμα στην θέση του διευθυντή. Η κατασκευή του νέου κτιρίου του Εθνικού Θεάτρου βρισκόταν σε εξέλιξη, αλλά υπόκειται σε ατελείωτες καθυστερήσεις και αποτυχίες: χρειάστηκε να ακυρώσει αρκετές παραγωγές και, στο τέλος, απλώς μετακόμισε τον θίασο από το Ολντ Βικ στην ημιτελή δομή του Σάουθ Μπανκ του Τάμεση, μόλις ολοκληρώθηκε το πρώτο αμφιθέατρο.[19]
Ο Χολ ανέβασε περί τα 300 έργα, σκηνοθέτησε δε 33 από αυτά [15] όπως την Τρικυμία με πρωταγωνιστή τον Τζον Γκίλγκουντ (1974), τη Νεκρή ζώνη του Πίντερ με τον Τζον Γκίλγκουντ και τον Ραλφ Ρίτσαρντσον (1975), το Μια νύχτα άνω κάτω του Άλαν Έικμπορν (1977), τον Αμαντέους του Πήτερ Σάφερ (1979), την Ορέστεια (1981) και το Αντώνιος και Κλεοπάτρα με τον Άντονι Χόπκινς και την Τζούντι Ντεντς (1987).[19] Η παράσταση της Ορέστειας παίχτηκε και στην Επίδαυρο το 1982, με τον Πίτερ Χολ να είναι ο πρώτος «ξένος» σκηνοθέτης στο αργολικό θέατρο.[20]
Ο Χολ επέστρεψε στο Εθνικό θέατρο για τελευταία φορά το 2011 για το ανέβασμα της Δωδέκατης Νύχτας, που πραγματοποιήθηκε από τον θίασο, για τον εορτασμό των ογδοηκοστών γενεθλίων του. Στην παράσταση αυτή τον ρόλο της Βιόλα τον είχε η κόρη του, Ρεμπέκα Χολ.
Μετά την αποχώρησή του από το Εθνικό θέατρο το 1988, ο Χολ ξεκίνησε τον δικό του εμπορικό θίασο ανεβάζοντας περισσότερα από εξήντα έργα μέχρι το 2011. Πολλές παραγωγές πήγαν σε εγχώριες και διεθνείς περιοδείες. Ήταν πάντα σε αναζήτηση μιας μόνιμης στέγης και ενός μόνιμου παραγωγού. Αλλά το μεγάλο όνειρο του Χολ στα τελευταία του χρόνια ήταν να αναβιώσει το Old Vic, και υπήρξε μια στιγμή στα μέσα της δεκαετίας του 1990 που το κατάφερε. Ήταν μια τολμηρή, ευφάνταστη ιδέα και όταν το σχέδιο κατέρρευσε, επειδή οι ιδιοκτήτες του Old Vic αποφάσισαν να πουλήσουν το κτίριο το 1997, ήταν μεγάλο πλήγμα για τον Χολ. Ευτυχώς αργότερα βρήκε μια μόνιμη στέγη καλοκαιρινών συνεργασιών με το Βασιλικό Θέατρο του Μπαθ, από το 2003 έως το 2011, όπου προσέγγισε το τυπικό ρεπερτόριο με φρέσκια διορατικότητα.[21]
Μερικές από τις πιο σημαντικές παραγωγές του αυτής της περιόδου ήταν: Ο Ορφέας στον Άδη (1989) του Τενεσί Ουίλιαμς, Η αγριόπαπια του Χένρικ Ίψεν (1990) με τον Άλεξ Τζένινγκς, Αρχιμάστορας Σόλνες (1995) με τον Άλαν Μπέιτς, Όπως αγαπάτε (2003) με τους Ρεμπέκα Χολ και Νταν Στήβενς, Πυγμαλίων (2007) του Τζορτζ Μπέρναρντ Σω με τον Τιμ Πίγκοτ-Σμιθ και την Μισέλ Ντόκερι κ.ά. Το 2003 ο Χολ έγινε ο πρώτος διευθυντής του νεοϊδρυθέντος θεάτρου Rose Theatre στο Κίνγκστον, όπου ανέβασε με την Τζούντι Ντεντς το 2010 Όνειρο Θερινής Νυκτός.[15] Το κύκνειο άσμα του Χολ ήταν το 2011, όπου επιμελήθηκε μια μεγάλη παραγωγή για το θέατρο του Μπαθ, τα δυο έργα του Σαίξπηρ Ερρίκος ο Δ΄ (πρώτο μέρος) και Ερρίκος ο Δ΄ (δεύτερο μέρος).[16]
Η προσέγγιση του Σαίξπηρ που τελικά προτιμούσε–πλήρη κείμενα σκηνοθετημένα με κοστούμια εποχής και με εκφορά του λόγου που να σέβεται το ιαμβικό πεντάμετρο του στίχου– μπορεί να έχει ξεπεραστεί τα τελευταία χρόνια. 'Όμως ο Πίτερ Χολ παραμένει μια ηγετική μορφή που επηρέασε όσο λίγοι το σύγχρονο βρετανικό θέατρο. Οι παραστάσεις του σε έργα των Σαίξπηρ, Μπέκετ και Πίντερ θα είναι πάντα αξιομνημόνευτες.[16] Ο σερ Πίτερ Χολ άφησε επίσης ως βέβαιη κληρονομιά δυο εμβληματικά κτίρια – το Εθνικό Θέατρο και το Royal Shakespeare Company – που είναι σχεδόν σίγουρο ότι δεν θα είχαν χτιστεί ούτε θα επιβίωναν χωρίς αυτόν.[22] Τον Απρίλιο του 2018 η επιτροπή που απονείμει τα θεατρικά Βραβεία Ολίβιε άλλαξε την ονομασία του βραβείου για την καλύτερη σκηνοθεσία σε «σερ Πίτερ Χολ βραβείο καλύτερης σκηνοθεσίας».
Παράλληλα με το θέατρο ο Χολ ασχολήθηκε από πολύ νωρίς και με την όπερα. Η πρώτη του εμπειρία ήταν το 1957, σκηνοθετώντας το The Moon and Sixpence του Τζον Γκάρντνερ στο Λονδίνο. Στη Βασιλική Όπερα του Λονδίνου ανέβασε το 1965 την όπερα Μωυσής και Ααρόν του Άρνολντ Σένμπεργκ στη βρετανική της πρεμιέρα, το 1966 τον Μαγικό Αυλό του Μότσαρτ, το 1971 την όπερα του Τσαϊκόφσκι Ευγένιος Ονέγκιν και Τριστάνος και Ιζόλδη του Βάγκνερ κ.ά. Αίσθηση είχε προκαλέσει το ανέβασμα της όπερας του Ρίχαρντ Στράους Σαλώμη το 1986 με πρωταγωνίστρια την σύζυγό του, Αμερικανίδα τραγουδίστρια Μαρία Γιούινγκ (Maria Ewing) γιατί στο τέλος του χορού των επτά πέπλων η Σαλώμη κατέληγε εντελώς γυμνή.[23] Ο Χολ σκηνοθέτησε παραστάσεις όπερας σε πολλές από τις κορυφαίες λυρικές σκηνές των Ηνωμένων Πολιτειών: στη Μητροπολιτική Όπερα στη Νέα Υόρκη, στην Όπερα του Χιούστον, του Λος Άντζελες και του Σικάγο. Το 1983 στο Φεστιβάλ του Μπαϊρόιτ σκηνοθέτησε το Το Δαχτυλίδι των Νιμπελούνγκεν του Βάγκνερ, για τα εκατό χρόνια από τον θάνατο του συνθέτη. Είχε στενή σχέση με το Φεστιβάλ Glyndebourne, του οποίου διετέλεσε καλλιτεχνικός διευθυντής από το 1984 έως το 1990, σκηνοθέτησε 19 παραγωγές από το 1970 μέχρι το 2005, όπως έργα του Μότσαρτ και του Βέρντι, τον Φιντέλιο του Μπετόβεν (1979), το Όνειρο θερινής νυκτός του Μπέντζαμιν Μπρίτεν (1981), την όπερα του Κλαούντιο Μοντεβέρντι Η στέψη της Ποππαίας (1984), τη Σταχτοπούτα του Τζοακίνο Ροσίνι (2005) και άλλα.[24]
Ο Χολ ασχολήθηκε ελάχιστα με το σινεμά και τη μικρή οθόνη και τις περισσότερες φορές επρόκειτο για κινηματογραφικές μεταφορές θεατρικών έργων, όπως η ταινία Η Επιστροφή (1973), από το ομώνυμο θεατρικό του Πίντερ, ή η μεταφορά για την τηλεόραση του Πόλεμου των Ρόδων σε μια σειρά 11 επεισοδίων το 1965-6. Η τηλεοπτική ταινία She's Been Away διακρίθηκε στο Φεστιβάλ της Βενετίας το 1989.
Ο Χολ είχε λάβει μέρος ως ηθοποιός σε τρεις γερμανικές ταινίες: Der Fußgänger (1973), Als Mutter streikte (1974) και Der letzte Schrei (1974).
Οι αμιγώς κινηματογραφικές ταινίες που σκηνοθέτησε ο Χολ ήταν οι εξής:
Η σχέση του με την αρχαιοελληνική τραγωδία ήταν ιδιαίτερη και είχε ασχοληθεί επανειλημμένως μαζί της. Το 1982 παρουσίασε στο Φεστιβάλ Επιδαύρου την παραγωγή του Βρετανικού Εθνικού Θεάτρου Ορέστεια του Αισχύλου με ανδρικό θίασο και μάσκες.[17][25] Ένα στοιχείο που του ασκούσε μεγάλη έλξη ήταν η χρήση της μάσκας. Ο ίδιος έλεγε πως είναι ένα εργαλείο που δίνει φόρμα στο χάος, που σου επιτρέπει να εκφραστείς χωρίς μελοδραματισμούς.[26] Τον απασχολούσε να βρει τρόπους ώστε να να λειτουργεί η μάσκα, να είναι ζωντανό στοιχείο μέσα στην παράσταση κι όχι να μένει νεκρό, αισθητικό αντικείμενο. Σε αρκετές παραστάσεις του συνεργάστηκε με τον σκηνογράφο Διονύση Φωτόπουλο. Μαζί εργάστηκαν και στην επική 12ωρη παράσταση του έργου Τάνταλος του Τζον Μπάρτον, που ανέβηκε το 2000 στο Center for the Performing Arts του Ντένβερ και την επόμενη χρονιά πήγε περιοδεία σε διάφορες πόλεις της Βρετανίας. Το έργο είχε σαν πηγή έμπνευσης διάφορους αρχαιοελληνικούς μύθους και περιστρέφεται γύρω από τον Τρωικό πόλεμο.[27] Για τον Πίτερ Χολ, ο Φωτόπουλος ήταν ένας από τους μεγάλους θησαυρούς της ευρωπαϊκής τέχνης.[28]
Το 1988 παρουσίασε στην Επίδαυρο το τρίπτυχο των ύστατων έργων του Σαίξπηρ την Τρικυμία, το Χειμωνιάτικο παραμύθι και τον Κυμβελίνο.[25] Το 1994 ανέβασε πάλι στην Επίδαυρο τη Λυσιστράτη[29] του Αριστοφάνη, ενώ δύο χρόνια μετά η παράσταση Οιδίπους συνδύασε και τις δύο τραγωδίες του Σοφοκλή, Οιδίπους Τύραννος και Οιδίπους επί Κολωνώ. Το 2002 ο Πίτερ Χολ επανήλθε στο αργολικό θέατρο με τις Βάκχες του Ευριπίδη, ένα έργο που θεωρούσε το απόλυτο αριστούργημα.[30] Ο Χολ ήταν παρών σχεδόν κάθε χρόνο στις παραστάσεις της Επιδαύρου και είχε χαρακτηρίσει το αρχαίο θέατρο «τόπο ίασης».[26] Από τους ξένους σκηνοθέτες, ήταν εκείνος που είχε σκηνοθετήσει τα περισσότερα έργα στην Επίδαυρο.
Στον Χολ απονεμήθηκε το 1963 η διάκριση του «Διοικητή του πιο εξαιρέτου τάγματος της Βρετανικής Αυτοκρατορίας» (CBE) και το 1977 χρίστηκε ιππότης για την προσφορά του στο θέατρο. Το 1965 τιμήθηκε στη Γαλλία με τον τίτλο του Ιππότη του Τάγματος των Τεχνών και των Γραμμάτων. Το 2004 εξελέγη μέλος της Ακαδημίας Αθηνών για τις υπηρεσίες που πρόσφερε στο Αρχαίο ελληνικό Δράμα.[31] Διετέλεσε Πρύτανης του Πανεπιστημίου του Κίνγκστον (2000–2013)[32], κατείχε την Έδρα Wortham στις Παραστατικές Τέχνες στο Πανεπιστήμιο του Χιούστον (1999–2002) και είχε αναγορευτεί επίτιμος διδάκτορας από διάφορα πανεπιστήμια.
Ο Χολ παντρεύτηκε τέσσερις φορές. Είχε έξι παιδιά και εννέα εγγόνια. Η πρώτη του σύζυγος ήταν η Γαλλίδα ηθοποιός Λέσλι Καρόν, με την οποία απέκτησε έναν γιο, τον Κρίστοφερ (γεν. 1957, τηλεοπτικός παραγωγός) και μια κόρη, την Τζένιφερ (γεν. 1958, ηθοποιός/τραγουδίστρια). Με τη δεύτερη σύζυγό του, Ζακλίν Τέιλορ, απέκτησε έναν γιο, τον Έντουαρντ (γεν. 1966, σκηνοθέτης) και μια κόρη, τη Λούσι (γεν. 1969, σκηνογράφος). Ο Χολ παντρεύτηκε την Αμερικανίδα τραγουδίστρια της όπερας Μαρία Γιούινγκ το 1982 με την οποία απέκτησε μια κόρη, τη Ρεμπέκα (γεν. 1982, ηθοποιός). Ο τελευταίος του γάμος, το 1990 ήταν με τη Νίκι Φράι. Το ζευγάρι είχε μια κόρη, την Έμμα (γεν. 1992).[33]
Ο Χολ διαγνώστηκε με άνοια το 2011 και αποσύρθηκε από τη δημόσια ζωή. Στις 11 Σεπτεμβρίου 2017, πέθανε, σε ηλικία 86 ετών, από πνευμονία στο University College Hospital του Λονδίνου, περιτριγυρισμένος από την οικογένειά του.[16]