Παραπληροφόρηση σχετικά με την πανδημία COVID-19

Μετά την αρχική εκδήλωση της ασθένειας κορονοϊού 2019 (COVID-19) εμφανίστηκαν θεωρίες συνωμοσίας και παραπληροφόρηση σχετικά με την προέλευση, την κλίμακα και διάφορες άλλες πτυχές της ασθένειας.[1][2] Στο κείμενο καταγράφονται οι πιο διαδεδομένες παραπληροφορήσεις και θεωρίες συνωμοσίας σχετικά με την κορωνοϊό και την πανδημία που ακολούθησε.

Προσπάθειες για την καταπολέμηση της παραπληροφόρησης

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Στις 2 Φεβρουαρίου, ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας (ΠΟΥ) περιέγραψε μια "μαζική πληροφοριοδημία", επικαλούμενη υπερβολική αφθονία αναφερόμενων πληροφοριών, ακριβών και ψευδών, σχετικά με τον ιό που «δυσκολεύει τους ανθρώπους να βρουν αξιόπιστες πηγές και αξιόπιστη καθοδήγηση όταν χρειάζονται." Ο ΠΟΥ δήλωσε ότι η υψηλή ζήτηση για έγκαιρη και αξιόπιστη πληροφόρηση έχει ενθαρρύνει τη δημιουργία μιας άμεσης τηλεφωνικής γραμμής άμεσης επικοινωνίας με τον WHO, όπου οι ομάδες επικοινωνίας και των κοινωνικών μέσων ενημέρωσης παρακολουθούν και ανταποκρίνονται σε παραπληροφόρηση μέσω της ιστοσελίδας του και των σελίδων κοινωνικών μέσων.[3][4][5] Ο ΠΟΥ ειδικώς αποτίμησε ως ψευδείς κάποιους ισχυρισμούς που κυκλοφόρησαν στα κοινωνικά μέσα ενημέρωσης, συμπεριλαμβανομένου του ισχυρισμού ότι ένα άτομο μπορεί να καταλάβει αν έχει τον ιό ή όχι απλά κρατώντας την αναπνοή του, τον ισχυρισμό ότι η κατανάλωση άφθονου νερού θα προστατεύει από τον ιό, και τον ισχυρισμό ότι η γαργάρα με αλμυρό νερό θα αποτρέψει τη μόλυνση.[6]

Η UNESCO εκπόνησε πρόγραμμα για την καταπολέμηση της παραπληροφόρησης με την ονομασία "Building Trust in Media in South East Europe and Turkey", με κείμενα στην Αλβανική, Βοσνιακή, Σλαβομακεδονική, Σερβική, Μαυροβουνιακή και Τουρκική γλώσσα.[7]

Τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης της Meta (Facebook και Instagram), το Twitter και η Google δήλωσαν ότι συνεργάζονται με την ΠΟΥ για την αντιμετώπιση της "παραπληροφόρησης".[8] Σε μια δημοσίευση σε ιστολόγιο (blog) το Facebook δήλωσε ότι θα αφαιρέσει το περιεχόμενο που επισημαίνεται από κορυφαίους παγκόσμιους οργανισμούς υγείας και τις τοπικές αρχές που παραβιάζουν την πολιτική περιεχομένου του σχετικά με παραπληροφόρηση που οδηγεί σε "σωματική βλάβη" .[9] Το Facebook δίνει επίσης δωρεάν διαφήμιση στον ΠΟΥ.[10]

Στα τέλη Φεβρουαρίου, η Amazon αφαιρεί πάνω από ένα εκατομμύριο προϊόντα που ισχυρίζονται ότι είναι σε θέση να θεραπεύσουν ή να προστατεύσουν από τον κορονοϊό και αφαιρέθηκαν δεκάδες χιλιάδες καταχωρίσεις για υπερτιμημένα προϊόντα υγείας.[11]

Κινεζικό βιολογικό όπλο

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Τον Ιανουάριο του 2020, η Buzzfeed News αναφέρθηκε επίσης σε μια θεωρία σχετικά με το μίμ / συνωμοσία του διαδικτύου μεταξύ του λογοτύπου του WIV και της " Umbrella Corporation ", του οργανισμού που κατασκεύασε τον ιό που ξεκινά την αποκάλυψη ζόμπι στη σειρά Resident Evil. Η θεωρία έβλεπε επίσης μια σύνδεση μεταξύ του "Racoon" (η κύρια πόλη στο Resident Evil) και ενός αναγραμματισμού του "Corona" (το όνομα του ιού). [12] Η δημοτικότητα αυτής της θεωρίας προσέλκυσε την προσοχή της Snopes, η οποία απέδειξε ότι ήταν ψευδής και έδειξε ότι το λογότυπο δεν προέρχεται από το Ινστιτούτο, αλλά από τη Shanghai Ruilan Bao Hu San Biotech Limited, που βρίσκεται περίπου 500 miles (800 km) μακριά στη Σαγκάη και επιπλέον επεσήμανε ότι το σωστό όνομα της πόλης στο Resident Evil είναι το Raccoon City. [12]

Τον Φεβρουάριο του 2020, ο Αμερικανός γερουσιαστής Τομ Κότον (Tom Cotton, R - AR) καθώς και ο Francis Boyle, καθηγητής Δικαίου, πρότειναν ότι ο ιός μπορεί να ήταν κινεζικό βιο-όπλο [13] ενώ κατά τη γνώμη πολυάριθμων ιατρικών εμπειρογνωμόνων δεν υπάρχουν στοιχεία για αυτό. [14] Ο συντηρητικός πολιτικός σχολιαστής, Rush Limbaugh, δήλωσε στο The Rush Limbaugh Show, την πιο δημοφιλή ραδιοφωνική εκπομπή στις Η.Π.Α., ότι ο ιός ήταν πιθανώς ένα εργαστηριακό πείραμα ChiCom και ότι οι Κινέζοι χρησιμοποίησαν τον ιό και την υστερία των μέσων ενημέρωσης που τον περιβάλλει, προκειμένου να κατεβεί από την εξουσία ο Ντόναλντ Τραμπ.[15][16] Τον Φεβρουάριο του 2020, η Financial Times ανέφερε τον εμπειρογνώμονα και διεθνή ειδήμονα στην έρευνα για τον κορονοϊό Trevor Bedford, ο οποίος δήλωσε ότι «δεν υπάρχουν αποδείξεις γενετικής μηχανικής που να μπορούμε να εντοπίσουμε» και ότι «τα αποδεικτικά στοιχεία που έχουμε είναι ότι οι μεταλλάξεις [στον ιό] είναι απολύτως συμβατές με τη φυσική εξέλιξη".[17] Ο Μπέντφορντ εξήγησε περαιτέρω: «Το πιο πιθανό σενάριο, βασισμένο στη γενετική ανάλυση, είναι ότι ο ιός μεταδόθηκε από νυχτερίδα σε άλλο θηλαστικό πριν από 20-70 χρόνια. Αυτό το ενδιάμεσο ζώο, το οποίο δεν έχει ακόμα προσδιοριστεί, το πέρασε στον πρώτο άνθρωπο-ξενιστή στην πόλη Wuhan στα τέλη Νοεμβρίου ή αρχές Δεκεμβρίου του 2019. » [17][νεκρός σύνδεσμος]

Το Inverse ανέφερε ότι "ο Christopher Bouzy, ο ιδρυτής της Bot Sentinel, έκανε μια ανάλυση Twitter για το Inverse και βρήκε ότι [online] bots και trollbots κάνουν μια σειρά από ψευδείς ισχυρισμούς. Αυτά τα bots ισχυρίζονται ότι η Κίνα δημιούργησε σκόπιμα τον ιό, ότι είναι ένα βιολογικό όπλο, ότι οι Δημοκρατικοί υπερεκτιμούν την απειλή για να βλάψουν τον Donald Trump και πολλά άλλα. Ενώ δεν μπορούμε να επιβεβαιώσουμε την προέλευση αυτών των bots, είναι σίγουρα υπέρ του Trump."[18]


Ο κ. Tobias Ellwood, πρόεδρος της Επιτροπής Άμυνας της Βρετανικής Βουλής των Κοινοτήτων, αμφισβήτησε επίσης δημοσίως τον ρόλο του Ινστιτούτου Βιολογικών Προϊόντων του Κινεζικού Στρατού και κάλεσε για «μεγαλύτερη διαφάνεια σχετικά με την προέλευση του κορονοϊού». [19]

Το South China Morning Post ανέφερε ότι μια από τους επικεφαλής ερευνητές του Ινστιτούτου, η Shi Zhengli, ήταν το επίκεντρο προσωπικών επιθέσεων στα κινεζικά κοινωνικά μέσα δικτύωσης που ισχυρίστηκαν ότι η εργασία της σε ιούς με βάση τις νυχτερίδες είναι η πηγή του ιού. Η Shi στη συνέχεια δήλωσε "Ο ιός δεν έχει καμία σχέση με το εργαστήριο, το ορκίζομαι στη ζωή μου» και όταν της ζητήθηκε από το SCMP να σχολιάσει τις επιθέσεις, η Shi απάντησε: «Ο χρόνος μου πρέπει να δαπανηθεί για πιο σημαντικά θέματα». [20] Η Caixin ανέφερε ότι η Shi έκανε περαιτέρω δημόσιες δηλώσεις κατά των «αντιλαμβανόμενων συνωμοσιολογικών θεωριών σχετικά με την πηγή του νέου ιού», λέγοντας: «Ο νέος κορονοϊός 2019 είναι η φύση που τιμωρεί την ανθρώπινη φυλή για τη διατήρηση απολίτιστων συνηθειών ζωής. Εγώ, η Shi Zhengli, ορκίζομαι στη ζωή μου ότι δεν έχει καμία σχέση με το εργαστήριό μας."[21]

Ο ακροδεξιός σχολιαστής Josh Bernstein ισχυρίστηκε ότι το Δημοκρατικό Κόμμα και το «ιατρικό βαθύ κράτος» συνεργάζονταν με την κινεζική κυβέρνηση για τη δημιουργία και απελευθέρωση του κορονοϊού προκειμένου να καταρρεύσει ο Donald Trump.Ο Bernstein στη συνέχεια πρόσθεσε ότι οι υπεύθυνοι πρέπει να κλειδωθούν σε ένα δωμάτιο με ασθενείς μολυσμένους με κορονοϊό ως τιμωρία. [22]

Το Fox News φιλοξένησε τον Jerry Falwell Jr., πρόεδρο του Πανεπιστημίου Liberty, ο οποίος προώθησε μια θεωρία συνωμοσίας ότι η Βόρεια Κορέα και η Κίνα συνωμότησαν από κοινού για να δημιουργήσουν το coronavirus. [23] Είπε επίσης ότι ο κόσμος έδειξε υπερβολικές αντιδράσεις απέναντι στην επιδημία κορονοϊού και ότι οι Δημοκρατικοί προσπαθούσαν να εκμεταλλευτούν την κατάσταση για να βλάψουν τον Πρόεδρο Trump. [24]

Έρευνα με δημοσκόπηση που έγινε σε 6 κράτη των Δυτικών Βαλκανίων τον Οκτώβριο 2020 έδειξε ότι πάνω από το 75% του πληθυσμού πιστεύει σε μία ή περισσότερες από τις ακόλουθες θεωρίες συνομωσίας: Ο ιός ξέφυγε από εργαστήριο της Κίνας, η Κινεζική κυβέρνηση παρήγαγε τον ιό στο εργαστήριο, εξαπλώθηκα επό τη φαρμακευτική βιομηχανία, η Αμερικανική κυβέρνηση παρήγαγε τον ιό σαν βιολογικό όπλο, σχετίζεται με την τεχνολογία 5G, διαδίδεται για να επιτρέψει στον Bill Gates να ελέγξει τον κόσμο μέσω του εμβολίου. Οι πιό δημοφιλείς θεωρίες συσχετίζουν τον ιό με την Κίνα. Η χώρα των Δ. Βαλκανίων με τη μεγαλύτερη διάδοση τέτοιων θεωριών ήταν η Αλβανία. Στο Κόσοβο, το 47% του πληθυσμού με πτυχίο κολλεγίου πιστεύει ότι η ασθένεια διαδόθηκε από τη φαρμακευτική βιομηχανία. Μόνο το 22,2% που είναι απόφοιτοι πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης πιστεύουν στην ίδια θεωρία. Διαφοροποιήσεις των απόψεων παρατηρήθηκαν μεταξύ των διαφόρων εθνοτήτων.[25]

Αμερικανικό βιολογικό όπλο

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Ρωσική κατηγορία

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Στις 22 Φεβρουαρίου, Αμερικανοί αξιωματούχοι ισχυρίστηκαν ότι η Ρωσική Ομοσπονδία βρίσκεται πίσω από μια συνεχιζόμενη καμπάνια παραπληροφόρησης, χρησιμοποιώντας χιλιάδες λογαριασμούς κοινωνικών μέσων δικτύωσης στο Twitter, το Facebook και το Instagram για να προωθήσουν σκόπιμα αβάσιμες θεωρίες συνωμοσίας υποστηρίζοντας ότι ο ιός είναι βιολογικό όπλο που κατασκευάζεται από τη CIA και οι ΗΠΑ διεξάγουν οικονομικό πόλεμο στην Κίνα χρησιμοποιώντας τον ιό. [26] [27] [28] Ο αναπληρωτής υπουργός εξωτερικών για την Ευρώπη και την Ευρασία Philip Reeker δήλωσε ότι «η πρόθεση της Ρωσίας είναι να σπείρει τη διχόνοια και να υπονομεύσει τα αμερικανικά θεσμικά όργανα και συμμαχίες από εντός» και «με τη διάδοση της παραπληροφόρησης για τους κορονοϊούς, υπάρχουν και πάλι κακόβουλοι ρωσικοί παράγοντες που επιλέγουν να απειλούν τη δημόσια υγεία αποσπώντας την προσοχή από την απόκριση στο θέμα της παγκόσμιας υγείας». [26] Η Ρωσία αρνείται τον ισχυρισμό, λέγοντας ότι "αυτή είναι μια σκόπιμα ψευδής ιστορία". [29]

Σύμφωνα με το περιοδικό The National Interest που εδρεύει στις Η.Π.Α., παρόλο που η ρωσική κυβέρνηση δεν προώθησε την θεωρία συνωμοσίας περί βιολογικού πολέμου των ΗΠΑ, κάποια ρωσικά μέσα ενημέρωσης δεν επέδειξαν την ίδια αυτοσυγκράτηση με το Κρεμλίνο.[30] Το Zvezda, ένα πρακτορείο ειδήσεων χρηματοδοτούμενο από το ρωσικό υπουργείο Άμυνας, δημοσίευσε ένα άρθρο με τίτλο "Κορονοϊός: αμερικανικός βιολογικός πόλεμος κατά της Ρωσίας και της Κίνας", ισχυριζόμενο ότι ο ιός έχει σκοπό να βλάψει την κινεζική οικονομία, αποδυναμώνοντας τη χώρα στον επόμενο γύρο εμπορικών διαπραγματεύσεων . [30] Ο υπερεθνικιστής πολιτικός και ηγέτης του Φιλελεύθερου Δημοκρατικού Κόμματος της Ρωσίας, Βλαντιμίρ Ζιρινόφσκι, ισχυρίστηκε σε ραδιοφωνικό σταθμό της Μόσχας ότι ο ιός ήταν ένα πείραμα από το Πεντάγωνο και τις φαρμακευτικές εταιρείες. Ο πολιτικός Ιγκόρ Νικουλίν έκανε γύρους στη ρωσική τηλεόραση και τα μέσα ενημέρωσης υποστηρίζοντας ότι η Wuhan επιλέχθηκε για την επίθεση επειδή η παρουσία ενός εργαστηρίου ιού BSL-4 παρείχε μια ιστορία κάλυψης για το Πεντάγωνο και τη CIA για μια κινεζική διαρροή βιολογικών πειραμάτων. [30]

Ιρανική κατηγορία

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Σύμφωνα με το Radio Farda, ο Ιρανός κληρικός Seyyed Mohammad Saeedi κατηγόρησε τον Πρόεδρο των ΗΠΑ Ντόναλντ Τραμπ για τη στόχευση του Qom με τον κορονοϊό "προκειμένου να βλάψει τον πολιτισμό και την υπόληψή του". Ο Saeedi ισχυρίστηκε ότι ο Trump εκπληρώνει την υπόσχεσή του για να χτυπήσει ιρανικούς πολιτιστικούς χώρους, αν οι Ιρανοί αναζητούσαν εκδίκηση για την αμερικανική αεροπορική επιδρομή που σκότωσε τον Διοικητή της Quds Force Κασέμ Σολεϊμανί.[31]

Ο Ali Akbar Raefipour, τηλεοπτική περσόνα του Ιράν, ισχυρίστηκε ότι ο κορονοϊός ήταν μέρος ενός προγράμματος "υβριδικού πολέμου" που διεξήγαγαν οι Ηνωμένες Πολιτείες στο Ιράν και την Κίνα. [32]

Ο ταξίαρχος Gholam Reza Jalali, επικεφαλής του Ιρανικού Οργανισμού Πολιτικής Άμυνας, ισχυρίστηκε ότι ο κορονοϊός είναι πιθανά μια βιολογική επίθεση στην Κίνα και το Ιράν με οικονομικούς στόχους. [33] [34]

Ο Χοσέιν Σαλάμι, επικεφαλής του Σώματος Ισλαμικών Επαναστατικών Φρουρών (IRGC), ισχυρίστηκε ότι το ξέσπασμα κορωναϊού στο Ιράν μπορεί να οφείλεται σε μια "βιολογική επίθεση" των ΗΠΑ. [35] Πολλοί ιρανοί πολιτικοί, όπως ο Αλί Χαμενεΐι, ο Χοσέιν Αμίρ- Αμπντολάχιαν, ο Ρασούλ Φαλαχάτι, ο Αλιρέζα Παναχιαν, ο Αμπόλφαζλ Χασανμπέιγκι και ο Γκολαμάλι Τζαφαρζατέν Ιμαναμπάντι, έκαναν παρόμοια σχόλια. [36] Ωστόσο, ο αναπληρωτής υπουργός Υγείας του Ιράν Reza Malekzadeh απέρριψε τη θεωρία του βιολογικού πολέμου. [37]

Ο πρώην πρόεδρος του Ιράν Μαχμούτ Αχμεντινετζάντ έστειλε επιστολή στα Ηνωμένα Έθνη στις 9 Μαρτίου ισχυρίζοντας ότι «είναι σαφές στον κόσμο ότι ο μεταλλαγμένος κορονοϊός παράχθηκε στο εργαστήριο» και ότι το COVID-19 είναι ένα «νέο όπλο για τη δημιουργία και / ή τη διατήρηση πολιτικού και οικονομικού πλεονεκτήματος στην παγκόσμια σκηνή ». [38]

Κινεζική κατηγορία

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Σύμφωνα με το περιοδικό The Economist που εδρεύει στο Λονδίνο, το Διαδίκτυο της Κίνας είναι γεμάτο θεωρίες συνωμοσίας για τον COVID-19 που ισχυρίζονται ότι είναι δημιούργημα της CIA για να περιορίσει την ανάπτυξη της Κίνας. [39] Αν και ο βιολογικός πόλεμος εναντίον κινεζικών στρατευμάτων στον κορεατικό πόλεμο θεωρείται απλά ισχυρισμός στις ΗΠΑ, στην Κίνα θεωρείται επίσημη ιστορία, βοηθώντας έτσι σε μεγάλο βαθμό αυτές τις νέες θεωρίες να κερδίσουν αξιοπιστία. [40]

Πολλά άρθρα συνωμοσίας στα κινέζικα από την εποχή του SARS επανεμφανίστηκαν κατά τη διάρκεια της επιδημίας με τροποποιημένες λεπτομέρειες, υποστηρίζοντας ότι το SARS είναι βιολογικός πόλεμος που διεξάγεται από τις ΗΠΑ κατά της Κίνας. Μερικά από αυτά τα άρθρα ισχυρίζονται ότι ο όμιλος BGI από την Κίνα πώλησε γενετικές πληροφορίες για τον κινεζικό λαό στις ΗΠΑ, διευκολύνοντας με τον τρόπο αυτό τις ΗΠΑ να αναπτύξουν τον ιό που στοχεύει ειδικά στο γονιδίωμα των Κινέζων. [41]

Στις 26 Ιανουαρίου, ο κινεζικός στρατιωτικός ιστότοπος ειδήσεων Xilu δημοσίευσε ένα άρθρο που περιγράφει λεπτομερώς τον τρόπο με τον οποίο ο ιός δημιουργήθηκε τεχνητά από τις ΗΠΑ για να "στοχεύσει επακριβώς τον κινεζικό λαό". [42] Ορισμένα άρθρα σε δημοφιλείς ιστότοπους στα κινέζικα έχουν επίσης ρίξει υποψίες στους αμερικανούς στρατιωτικούς αθλητές που συμμετείχαν στους Στρατιωτικούς Παγκόσμιους Αγώνες του Wuhan του 2019, οι οποίοι διήρκεσαν μέχρι τα τέλη Οκτωβρίου του 2019, εκφράζοντας ότι εκείνοι ελευθέρωσαν τον ιό. Ισχυρίζονται ότι η απρόσεκτη συμπεριφορά και οι δυσανάλογα χαμηλές επιδόσεις των αμερικανών αθλητών στα παιχνίδια υποδεικνύουν ότι θα μπορούσαν να είχαν πάει εκεί για άλλους σκοπούς και ότι θα μπορούσαν στην πραγματικότητα να είναι πράκτορες βιολογικού πολέμου. Οι αναρτήσεις αυτές ανέφεραν επίσης ότι ο τόπος διαμονής τους κατά τη διάρκεια της παραμονής τους στο Wuhan ήταν κοντά στην αγορά χονδρικής πώλησης θαλασσινών Huanan, όπου σημειώθηκε η πρώτη γνωστή συστοιχία περιστατικών. [43] [40]

Τον Μάρτιο του 2020, αυτή η θεωρία συνωμοσίας εγκρίθηκε από τον Zhao Lijian, εκπρόσωπο του Υπουργείου Εξωτερικών της Λαϊκής Δημοκρατίας της Κίνας. [44] [45] [46] Στις 13 Μαρτίου, η αμερικανική κυβέρνηση κάλεσε τον Κινέζο πρέσβη Cui Tiankai στην Ουάσιγκτον DC για τη θεωρία συνωμοσίας του κορονοϊού. [47]

Αραβικός κόσμος

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Σύμφωνα με το μη κερδοσκοπικό Ινστιτούτο Μελετών Μέσων Ανατολής που εδρεύει στην Ουάσιγκτον, πολλοί συγγραφείς στον αραβικό Τύπο προωθούν τη θεωρία της συνωμοσίας ότι το COVID-19, καθώς και ο ιός SARS και ο ιός της γρίπης των χοίρων, δημιουργήθηκαν σκόπιμα και εξαπλώθηκαν από τις ΗΠΑ ώστε στην συνέχεια να πουλά εμβόλια κατά των ασθενειών αυτών και ότι αποτελεί μέρος ενός οικονομικού και ψυχολογικού πολέμου που διεξάγονται από τις ΗΠΑ εναντίον της Κίνας με σκοπό την αποδυνάμωσή της και την παρουσίασή της ως καθυστερημένης χώρας και πηγή ασθενειών. [48] Ο ιρακινός πολιτικός αναλυτής Sabah Al-Akili στο κανάλι Al-Etejah, ο Σαουδάραβος συγγραφέας σε ημερήσια ΜΜΕ Al-Watan Sa'ud Al-Shehry, ο Σύρος συντάκτης ημερήσιων εφημερίδων Al-Thawra Hussein Saqer και ο Αιγύπτιος δημοσιογράφος Ahmad Rif'at στην αιγυπτιακή ιστοσελίδα ειδήσεων Vetogate είναι μερικά από τα παραδείγματα που δόθηκαν από το Ινστιτούτο ως διαφημιστές της θεωρίας της συνωμοσίας των ΗΠΑ για τη βιολογικό πόλεμο στον αραβικό κόσμο. [48]

Φιλιππίνες

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Ένας γερουσιαστής των Φιλιππίνων, ο Τίτο Σότο, έπαιξε βίντεο συνωμοσίας με θέμα τα βιοόπλα σε ακρόαση της Γερουσίας τον Φεβρουάριο του 2020, υποδεικνύοντας ότι ο κορωναϊός είναι βιολογικός πόλεμος εναντίον της Κίνας. [49] [50]

Βενεζουέλα

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Το μέλος της Συντακτικής Συνέλευσης Elvis Méndez δήλωσε ότι ο κορωναϊός είναι μια «βακτηριολογική ασθένεια που δημιουργήθηκε το '89, το '90 και παλιότερα στην ιστορία» και ότι ήταν μια ασθένεια «εμβολιασμένη από τους γκρίνγκο ». Ο Méndez θεωρεί ότι ο ιός ήταν όπλο ενάντια στη Λατινική Αμερική, κατά της Κίνας και ότι σκοπός του ήταν να αποθαρρύνει τους ανθρώπους από το να «ιδρύσουν το σύστημά τους». Διαβεβαίωσε επίσης ότι η Βενεζουέλα ήταν έτοιμη να αντιμετωπίσει τον ιό και ότι η χώρα είχε το ίδιο βαθμό ιατρικής ετοιμότητας με την Κούβα. [51]

Αντισιωνιστικές συνωμοσίες

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Το κανάλι Press TV του Ιράν ισχυρίστηκε ότι "τα σιωνιστικά στοιχεία ανέπτυξαν ένα ακόμα πιο θανατηφόρο στέλεχος του κορονοϊού εναντίον του Ιράν". [52] Ομοίως, διάφορα αραβικά μέσα μαζικής ενημέρωσης κατηγόρησαν το Ισραήλ και τις Ηνωμένες Πολιτείες για τη δημιουργία και τη διάδοση του COVID-19, της γρίπης των πτηνών και του SARS . [53] Οι χρήστες στα κοινωνικά μέσα ενημέρωσης κυκλοφόρησαν ποικίλες θεωρίες, συμπεριλαμβανομένης της υπόθεσης ότι οι Εβραίοι είχαν κατασκευάσει το COVID-19 για να προκαλέσουν μια παγκόσμια κατάρρευση των χρηματιστηρίων και έτσι να επωφεληθούν από την εμπορία εμπιστευτικών πληροφοριών, ενώ ένας καλεσμένος στην τουρκική τηλεόραση έθεσε ένα πιο φιλόδοξο σενάριο στο οποίο οι Εβραίοι και Σιωνιστές είχαν δημιουργήσει τον COVID-19, τη γρίπη των πτηνών και τον αιμορραγικό πυρετό Κριμαίας-Κονγκό για να «σχεδιάσουν τον κόσμο, να καταλάβουν χώρες και να καταστρέψουν τον παγκόσμιο πληθυσμό». [54]

Κατασκοπευτικές επιχειρήσεις

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Μερικοί ισχυρίστηκαν ότι ο κορωναϊός είχε κλαπεί από Καναδικό εργαστήριο έρευνας ιών από κινέζους επιστήμονες. Η Health Canada και η Υπηρεσία Δημόσιας Υγείας του Καναδά ανέφεραν ότι η θεωρία της συνωμοσίας δεν είχε «καμία πραγματική βάση». [55] Οι ιστορίες φαίνεται να έχουν προέλθει [56] από ένα άρθρο ειδήσεων τον Ιούλιο του 2019 [57] που αναφέρει ότι σε ορισμένους Κινέζους ερευνητές είχαν ανακληθεί η πρόσβαση ασφάλειας που είχαν σε μια καναδική εγκατάσταση ιολογίας Επίπεδου 4 κατόπιν έρευνας της ομοσπονδιακής αστυνομίας. Καναδοί αξιωματούχοι το περιέγραψαν ως διοικητικό θέμα και δήλωσαν ότι «δεν υπάρχει κανένας κίνδυνος για τον καναδικό λαό». [57] Αυτό το άρθρο δημοσιεύθηκε από την καναδική εταιρεία Broadcasting Corporation (CBC). [56] Απαντώντας στη συνέχεια στις θεωρίες συνωμοσίας, η ΚΤΚ δήλωσε αργότερα ότι "η αναφορά CBC ποτέ δεν ισχυρίστηκε ότι οι δύο επιστήμονες ήταν κατάσκοποι ή ότι έφεραν οποιαδήποτε μορφή του κορονοϊού στο εργαστήριο στο Wuhan". Ενώ δείγματα παθογόνων παραγόντων μεταφέρθηκαν από το εργαστήριο στο Winnipeg του Καναδά στο Πεκίνο της Κίνας στις 31 Μαρτίου 2019, κανένα από τα δείγματα δεν ήταν κορωναϊός, η Υπηρεσία Δημόσιας Υγείας του Καναδά αναφέρει ότι η αποστολή ήταν σύμφωνη με όλες τις ομοσπονδιακές πολιτικές και δεν υπήρχε η οποιαδήποτε δήλωση ότι οι υπό εξέταση ερευνητές ήταν υπεύθυνοι για την αποστολή της αποστολής. Η σημερινή τοποθεσία των ερευνητών που εξετάζονται από τη βασιλική καναδική αστυνομία δεν έχει κυκλοφορήσει. [55] [58] [59] Εν μέσω της επιδημίας του κορονοϊού, ένας ανώτερος ερευνητικός συνεργάτης και ειδικός στον βιολογικό πόλεμο με το Κέντρο Στρατηγικών Μελετών Begin-Sadat, αναφερόμενος σε συνέντευξη Τύπου του ΝΑΤΟ, αναγνώρισε τις υποψίες για κατασκοπεία ως αιτία απομάκρυνσης από το εργαστήριο, αλλά δεν άφησε καμία υπόνοια ότι ο κορονοϊός ελήφθη από το εργαστήριο του Καναδά ή ότι είναι το αποτέλεσμα της βιοαμυντικής έρευνας στην Κίνα. [60]

Πρόγραμμα ελέγχου πληθυσμού

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Σύμφωνα με το BBC, η θεωρία συνωμοσίας του Jordan Sather, ενός YouTuber που υποστηρίζει την ακροδεξιά θεωρία συνωμοσίας του QAnon και το κίνημα κατά των εμβολιασμών, δήλωσε ψευδώς ότι το ξέσπασμα ήταν ένα σχέδιο ελέγχου πληθυσμού που δημιουργήθηκε από το Ινστιτούτο Pirbright στην Αγγλία και από τον πρώην CEO της Microsoft Bill Gates . [1] [61]

Θεία τιμωρία

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Τρομοκρατικές ισλαμικές οργανώσεις διέδωσαν από το διαδίκτυο ότι ο ιός έχει σταλεί από τον Θεό για να τιμωρήσει τη Δύση.[62] Μερικοί ακραίοι Μουσουλμάνοι πιστεύουν ότι ο ιός ήταν τιμωρία της Κίνας από τον Θεό επειδή διώκει τους Ουιγούρους Μουσουλμάνους. Άλλοι τον θεωρούν "στρατιώτη του Αλλάχ".[63]

Μέγεθος της πανδημίας

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Καταγγελία νοσοκόμας

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Στις 24 Ιανουαρίου, ένα βίντεο που κυκλοφόρησε στο Διαδίκτυο φαίνεται να είναι μια νοσοκόμα που ονομάζεται Jin Hui [64] στο Hubei περιγράφοντας μια πολύ πιο τραγική κατάσταση στο Wuhan από ό,τι ισχυρίζονται οι Κινέζοι αξιωματούχοι. Το βίντεο ισχυρίστηκε ότι περισσότεροι από 90.000 άνθρωποι είχαν μολυνθεί από τον ιό στην Κίνα, ο ιός μπορεί να εξαπλωθεί από ένα άτομο σε 14 άτομα και ο ιός ξεκινά τη δεύτερη μετάλλαξη. [65] Το βίντεο προσέλκυσε εκατομμύρια προβολές σε διάφορες πλατφόρμες κοινωνικών μέσων και αναφέρθηκε σε πολλά Διαδικτυακά άρθρα. Ωστόσο το BBC παρατήρησε ότι σε αντίθεση με τους αγγλικούς υπότιτλους σε μια από τις υπάρχουσες εκδόσεις του βίντεο, η γυναίκα δεν ισχυρίζεται ότι είναι νοσοκόμα ή γιατρός στο βίντεο και ότι το κοστούμι και η μάσκα της δεν ταιριάζουν με αυτές που φοριούνται από το ιατρικό προσωπικό στο Χουμπέι. [1] Ο ισχυρισμός του βίντεο για 90.000 μολυσμένα κρούσματα σημειώνεται ως «αβάσιμος». [1] [65]

Υποτιθέμενη διαρροή των θανάτων

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Στις 25 Φεβρουαρίου, τα Νέα της Ταϊβάν δημοσίευσαν ένα άρθρο, ισχυριζόμενοι ότι η Tencent διέρρευσε κατά λάθος τους πραγματικούς αριθμούς θανάτου και λοίμωξης στην Κίνα. Οι ειδήσεις της Ταϊβάν δείχνουν ότι ο επιθεωρητής καταστάσεων επιδημίας Tencent είχε δείξει για περιορισμένο χρόνο αριθμούς περιστατικών μόλυνσης και θανάτου πολλές φορές υψηλότερα από τα επίσημα στοιχεία, επικαλούμενη μια δημοσίευση στο Facebook από τον ιδιοκτήτη καταστήματος αναψυκτικών στη ΤαΙβάν Hiroki Lo, 38 ετών, και έναν ανώνυμο Ταϊβανό πολίτη του Διαδικτύου . [66] Το άρθρο χρησιμοποιήθηκε ως παραπομπή από άλλα κανάλια ειδησεογραφίας ειδήσεις όπως το Daily Mail και κυκλοφόρησε ευρέως στο Twitter, το Facebook και το 4chan, ενώ πυροδότησε ένα ευρύ φάσμα θεωριών συνωμοσίας ότι το στιγμιότυπο οθόνης δείχνει τον πραγματικό αριθμό των νεκρών σε σύγκριση με τα στοιχεία που δημοσιεύτηκαν από τους αξιωματούχους υγείας. Ο Justin Lessler, αναπληρωτής καθηγητής της Σχολής Δημόσιας Υγείας του Bloomberg, ισχυρίζεται ότι οι αριθμοί της φερόμενης "διαρροής" είναι παράλογοι και μη ρεαλιστικοί, αναφέροντας ότι το ποσοστό θνησιμότητας είναι πολύ χαμηλότερο από τις "διαρρεύσουσες πληροφορίες". Ένας εκπρόσωπος της Tencent ανταποκρίθηκε στο ειδησεογραφικό άρθρο, υποστηρίζοντας ότι η εικόνα ήταν κατασκευασμένη και ότι περιέχει "ψευδείς πληροφορίες που δεν δημοσιεύσαμε ποτέ". [67]

Ο Keoni Everington, συγγραφέας του αρχικού ειδησεογραφικού άρθρου, υπερασπίστηκε και επιβεβαίωσε την αυθεντικότητα της διαρροής. [68] Ο Brian Hioe και ο Lars Wooster του περιοδικού New Bloom Magazine απέρριψαν τη θεωρία από δεδομένα σε άλλους ιστότοπους, οι οποίοι χρησιμοποιούσαν τη βάση δεδομένων του Tencent για τη δημιουργία προσαρμοσμένων απεικονίσεων, ενώ δεν παρουσιάζουν κανένα από τα φουσκωμένα στοιχεία που εμφανίζονται στις εικόνες που δημοσιεύονται από την Taiwan News. Έτσι, συμπέραναν ότι το screenshot κατασκευάστηκε ψηφιακά. [68]

Παραπληροφόρηση κατά της Ταϊβάν

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Στις 26 Φεβρουαρίου του 2020, το Ταϊβανέζικο Κεντρικό Πρακτορείο Ειδήσεων ανέφερε ότι είχαν εμφανιστεί μεγάλη ποσότητα παραπληροφόρησης στο Facebook ισχυριζόμενο ότι είχε χαθεί ο έλεγχος της πανδημίας στην Ταϊβάν, ότι η κυβέρνηση της Ταϊβάν απέκρυπτε τον συνολικό αριθμό των περιπτώσεων και ότι ο Πρόεδρος Tsai Ing-wen είχε μολυνθεί. Ο οργανισμός ελέγχου εγκυρότητας της Ταϊβάν υποστήριξε ότι η παραπληροφόρηση στο Facebook παρουσίαζε ομοιότητες με την ηπειρωτική Κίνα λόγω της χρήσης του απλουστευμένου λεξικού της Κίνας και της ηπειρωτικής Κίνας. Η οργάνωση προειδοποιεί ότι ο σκοπός της παραπληροφόρησης είναι η επίθεση στην κυβέρνηση. [69] [70] [71]

Τον Μάρτιο του 2020 το Υπουργείου Δικαιοσύνης Ταϊβάν προειδοποίησε ότι η ηπειρωτική Κίνα προσπαθούσε να υπονομεύσει την εμπιστοσύνη στις πραγματικές ειδήσεις απεικονίζοντας τις εκθέσεις της κυβέρνησης της Ταϊβάν ως ψεύτικα νέα. Οι αρχές της Ταϊβάν διερευνούν εάν αυτά τα μηνύματα συνδέονται με τις οδηγίες του Κομμουνιστικού Κόμματος της Κίνας. Το Γραφείο Υποθέσεων της Ταϊβάν της Κίνας αντέκρουσε τους ισχυρισμούς ως ψεύδη και είπε ότι το Δημοκρατικό Προοδευτικό Κόμμα της Ταϊβάν «ενθάρρυνε το μίσος» μεταξύ των δύο πλευρών. [72]

Καταστρατήγηση χάρτη του Εγχειρήματος "Παγκόσμιο Πρόγραμμα Πληθυσμού"

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Στις αρχές Φεβρουαρίου ένας χάρτης από δεκαετίας που απεικονίζει μια υποθετική εστία ιών και που είχε δημοσιευτεί από το Εγχείρημα "Παγκόσμιο Πρόγραμμα Πληθυσμού" (υπό του Πανεπιστημίου του Σαουθάμπτον ) στη συνέχεια παραποιήθηκε από διάφορα κανάλια ειδήσεων της Αυστραλίας (καθώς και τις βρετανικές εφημερίδες The Sun, Daily Mail και Metro ) [73] που υποστήριξαν ότι ο χάρτης αντιπροσώπευε το ξέσπασμα του κορωναϊού του 2020. Αυτή η παραπληροφόρηση μεταδόθηκε έπειτα μέσω των λογαριασμών των μέσων κοινωνικής δικτύωσης των ίδιων μέσων μαζικής ενημέρωσης. Ορισμένα από τα μέσα αυτά αφαίρεσαν αργότερα τον χάρτη, εντούτοις το BBC ανέφερε ότι ορισμένοι ιστότοποι ειδήσεων ακόμα δεν έχουν ανακαλέσει τον χάρτη. [73]

Ιατρική παραπληροφόρηση

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Τα εμβόλια υπάρχουν

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Έχει αναφερθεί ότι πολλές αναρτήσεις κοινωνικών μέσων δικτύωσης έχουν προωθήσει μια θεωρία συνωμοσίας υποστηρίζοντας ότι ο ιός ήταν γνωστός και ότι το εμβόλιο ήταν ήδη διαθέσιμο. Το PolitiFact και το FactCheck.org σημείωσαν ότι δεν υπάρχει επί του παρόντος εμβόλιο για το COVID-19. Τα διπλώματα ευρεσιτεχνίας που αναφέρονται από διάφορες αναρτήσεις κοινωνικών μέσων παραπέμπουν σε υπάρχουσες ευρεσιτεχνίες για γενετικές αλληλουχίες και εμβόλια για άλλα στελέχη κορονοϊού όπως ο κορονοϊός του SARS . [74] [75] Ο ΠΟΥ δήλωσε από τις 5 Φεβρουαρίου 2020 ότι, εν μέσω ειδήσεων σχετικά με «πρωτοποριακά» φάρμακα που ανακαλύφθηκαν για τη θεραπεία ατόμων που έχουν μολυνθεί από τον ιό, δεν υπήρχαν γνωστές αποτελεσματικές θεραπείες. [76] Η δήλωση αυτή περιλάμβανε τα αντιβιοτικά και τα βότανα ως μη-χρήσιμες θεραπείες. [77] Οι επιστήμονες εργάζονται για την ανάπτυξη εμβολίου, αλλά μέχρι τις 18 Μαρτίου 2020, κανένα υποψήφιο εμβόλιο δεν έχει ολοκληρώσει κλινικές δοκιμές.

Θεραπεία κοκαΐνης

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Διαδίδεται στην Ευρώπη και την Αφρική ότι κυκλοφορούν αρκετά δημοφιλή tweets που υποστηρίζουν ότι η εισπνοή κοκαΐνης αποστειρώνει τα ρουθούνια έναντι του κορονοϊού. Σε απάντηση, το γαλλικό Υπουργείο Υγείας δημοσίευσε ανακοίνωση η οποία κατέρριψε αυτόν τον ισχυρισμό, όπως και ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας . [78]

Ανθεκτικότητα των Αφρικανών

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Αρχίζοντας στις 11 Φεβρουαρίου, άρθρα που εξαπλώθηκαν γρήγορα μέσω του Facebook, υπονοούσαν ότι ένας φοιτητής της Καμερούν στην Κίνα είχε θεραπευτεί εντελώς από τον ιό λόγω της αφρικανικής γενετικής του. Ενώ είναι αλήθεια ότι ένας φοιτητής θεραπεύτηκε επιτυχώς, άλλα μέσα ενημέρωσης σημείωσαν ότι κανένα στοιχείο δεν υπονοεί ότι οι Αφρικανοί είναι πιο ανθεκτικοί στον ιό και τέτοιοι ισχυρισμοί χαρακτηρίζονται ως ψευδείς πληροφορίες.[79] Ο υπουργός υγείας της Κένυας Mutahi Kagwe αντικρούει ρητά τις φήμες ότι «εκείνοι με μαύρο δέρμα δεν μπορούν να κολλήσουν κορονοϊό», ενώ ανακοίνωσε το πρώτο κρούσμα της Κένυας στις 13 Μαρτίου. [80]

Παραπληροφόρηση ανά χώρα

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Βραζιλία

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Στη Βραζιλία, ένα ευρέως διαδεδομένο βίντεο υποστηρίζει ότι το ξύδι είναι πιο αποτελεσματικό από το απολυμαντικό χεριών κατά του κορονοϊού. Αυτό διαψεύστηκε, καθώς «δεν υπάρχει καμία ένδειξη ότι το οξικό οξύ είναι αποτελεσματικό έναντι του ιού» και, ακόμη και αν υπήρχε, «η συγκέντρωσή του στο κοινό ξύδι είναι χαμηλή».[81]

Το χλωροφόρμιο και το φάρμακο loló με βάση τον αιθέρα λέγεται ότι θεραπεύουν τη νόσο σε μηνύματα που διαδίδονται στη Βραζιλία. Άλλες αποκαλούμενες θεραπείες σε μηνύματα που διαδόθηκαν στη Βραζιλία ήταν το αβοκάντο και το τσάι μέντας, το ζεστό ουίσκι και το μέλι, τα αιθέρια έλαια, οι βιταμίνες C και D [82] το τσάι μάραθου (υποτίθεται ότι είναι παρόμοιο με το φάρμακο Tamiflu, σύμφωνα με ψευδές μήνυμα ηλεκτρονικού ταχυδρομείου που αποδίδεται σε διευθυντή νοσοκομείου) και η κοκαΐνη. [83]

Κίνα

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Διάφορα εθνικά και κομματικά μέσα ενημέρωσης της Κίνας κυκλοφόρησαν μια έκθεση "ολονύκτιας έρευνας" του Wuhan Institute of Virology και του Ινστιτούτου Materia Medica της Σαγκάης, της Κινεζικής Ακαδημίας Επιστημών, σχετικά με τον τρόπο με τον οποίο το shuanghuanglian, ένα μείγμα βοτάνων από την παραδοσιακή κινεζική ιατρική, μπορεί να αναστείλει αποτελεσματικά τον νέο κορωναϊό. Η έκθεση έχει οδηγήσει σε φρενήρεις αγορές shuanghuanglian. [84]

Εσθονία

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Στις 27 Φεβρουαρίου 2020, ο Εσθονός Υπουργός Εσωτερικών Mart Helme δήλωσε σε κυβερνητική συνέντευξη Τύπου ότι το κοινό κρυολόγημα μετονομάστηκε σε κορονοϊό και ότι στη νεολαία του δεν υπήρχε κάτι τέτοιο. Συνιστούσε να φοράτε ζεστές κάλτσες και έμπλαστρα από μουστάρδα, καθώς και να απλώσετε λίπος χήνας στο στήθος σας ως θεραπείες για τον ιό. Ο Helme είπε επίσης ότι ο ιός θα περάσει μέσα σε λίγες μέρες έως μια εβδομάδα όπως και το κοινό κρυολόγημα. [85]

Ελλάδα

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Αναφέρθηκε επίσης ότι ο Κυριάκος Βελόπουλος, αρχηγός του δεξιού εθνικιστικού κόμματος Ελληνική Λύση, διαφήμησε κρέμα χεριών μέσω του τηλεοπτικού του καταστήματος η οποία υποτίθεται ότι σκοτώνει εντελώς το COVID-19, αν και το υποτιθέμενο θαυματουργό φάρμακο δεν έχει εγκριθεί από ιατρικές αρχές, κάτι που ακολούθησε σε εισαγγελική παρέμβαση. [86][87][88] Λίγο πριν την έναρξη της σχολικής χρονιάς, ο ίδιος δήλωσε ότι δεν θα φορούσε μάσκα στο παιδί του, και ισχυρίστηκε [89][90] ότι δεν υπάρχουν έρευνες για την αποτελεσματικότητα της μάσκας. [91]

Ινδία

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Ο πολιτικός ακτιβιστής Swami Chakrapani και το μέλος της νομοθετικής συνέλευσης Suman Haripriya υποστήριξε ότι η κατανάλωση ούρων από αγελάδες και η εφαρμογή κοπριάς αγελάδων στο σώμα μπορεί να θεραπεύσει κορονοϊούς. [92] [93] Ο επικεφαλής επιστήμονας του WHO, Σουμί Σαβινιθανάν, κατέρριψε τους ισχυρισμούς αυτούς και επέκρινε τους πολιτικούς για τη διάδοση της παραπληροφόρησης. [94] Σε μια περίεργη δήλωση, ο βουλευτής Ramesh Bidhuri του κόμματος Bharatiya Janata υποστήριξε ότι σύμφωνα με τους εμπειρογνώμονες η χρήση της έκφρασης Namaste ως χαιρετισμό αποτρέπει τη μόλυνση από τον Covid-19, ενώ η χρήση αραβικών χαιρετισμών όπως το Adab ή As-salamu alaykum δεν κάνει το ίδιο, επειδή κατευθύνει τον αέρα μέσα στο στόμα. [95] [96]

Νιγηρία

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Μετά την πρώτη αναφερθείσα περίπτωση COVID-19 στη Νιγηρία στις 28 Φεβρουαρίου, άρχισαν να εξαπλώνονται μη-δοκιμασμένες θεραπείες μέσω πλατφορμών όπως το WhatsApp.[97]

Νότια Κορέα

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Ο νοτιοκορεατικός "συντηρητικός λαϊκιστής" Jun Kwang-hun είπε στους οπαδούς του ότι δεν υπήρχε κίνδυνος για μαζικές δημόσιες συγκεντρώσεις, καθώς ο ιός ήταν αδύνατο να μεταδοθεί σε εξωτερικούς χώρους. Πολλοί από τους οπαδούς του είναι ηλικιωμένοι.[98]

Ηνωμένες Πολιτείες

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Οι ισχυρισμοί ότι το απολυμαντικό χεριών είναι απλώς "αντιβακτηριδιακό και όχι αντιικό" και επομένως δεν είναι αποτελεσματικό κατά του κορονοϊού, έχουν εξαπλωθεί ευρέως στο Twitter και σε άλλα κοινωνικά δίκτυα. Αν και η αποτελεσματικότητα του απολυμαντικού εξαρτάται από τα συγκεκριμένα συστατικά του, τα περισσότερα απολυμαντικά χεριών που πωλούνται στο εμπόριο σκοτώνουν τον κορονοϊό. [99]

Μερικοί υποστηρικτές της QAnon, συμπεριλαμβανομένης της Jordan Sather και άλλων, έχουν προωθήσει τις γαργάρες με " Miracle Mineral Supplement " (στην πραγματικότητα ένα βιομηχανικό λευκαντικό) ως τρόπο πρόληψης ή θεραπείας της νόσου. [100]

Τον Φεβρουάριο του 2020, ο τηλε-ευαγγελιστής Jim Bakker προώθησε το κολλοειδές διάλυμα αργύρου που πωλείται στην ιστοσελίδα του, ως φάρμακο για τον κορονοϊό του COVID-19. Ο φυσικοπαθητικός Sherrill Sellman, επισκέπτης στην εκπομπή του Bakker, δήλωσε ψευδώς ότι "δεν έχει δοκιμαστεί σε αυτό το στέλεχος του κορονοϊού, αλλά έχει δοκιμαστεί σε άλλα στελέχη του κορωναϊού και κατάφερε να το εξαλείψει μέσα σε 12 ώρες". [101] Η αμερικανική Υπηρεσία Τροφίμων και Φαρμάκων και το Γραφείο του Γενικού Εισαγγελέα της Νέας Υόρκης εξέδωσαν δύο διαταγές άρσης και παράλειψης κατά του Bakker, ενώ μηνύθηκε από την πολιτεία του Μισσούρι σχετικά με τις πωλήσεις. [102] [103] Το γραφείο του Γενικού Εισαγγελέα της Νέας Υόρκης εξέδωσε επίσης διαταγή άρσης και παράλειψης στον ραδιοφωνικό παρουσιαστή Alex Jones, ο οποίος πωλούσε οδοντόκρεμα με έγχυση αργύρου για την οποία ισχυριζόταν ψευδώς ότι μπορεί να σκοτώσει τον ιό και ότι αυτό είχε επαληθευτεί από ομοσπονδιακούς αξιωματούχους [104], προκαλώντας τον εκπρόσωπο του Jones να αρνηθεί ότι τα προϊόντα είχαν πωληθεί για το σκοπό της θεραπείας οποιασδήποτε ασθένειας. [105]

Ο τηλε-ευαγγελιστής Kenneth Copeland ισχυρίστηκε στο κανάλι Victory κατά τη διάρκεια ενός προγράμματος που ονομάζεται «Αντιστεκόμαστε στον Κορωναϊό», ισχυρίστηκε ότι μπορεί να θεραπεύσει θεατές από τον COVID-19 απευθείας από το τηλεοπτικό στούντιο. Οι θεατές έπρεπε να αγγίξουν την τηλεόραση για να λάβουν την υποτιθέμενη πνευματική θεραπεία. [106] [107]

Το Μάρτιο του 2020, οι Miami New Times ανέφεραν ότι οι διευθυντές της Norwegian Cruise Line είχαν προετοιμάσει μια σειρά από απαντήσεις με σκοπό να πείσουν τους επιφυλακτικούς πελάτες να κλείσουν κρουαζιέρες, συμπεριλαμβανομένων των «κατάφωρα ψευδών» ισχυρισμών ότι ο κορονοϊός «μπορεί να επιβιώσει μόνο σε χαμηλές θερμοκρασίες, οπότε η Καραϊβική είναι μια φανταστική επιλογή για την επόμενη κρουαζιέρα σας", ότι" οι ειδικοί επιστήμονες και επαγγελματίες του ιατρικού χώρου έχουν επιβεβαιώσει ότι ο ζεστός καιρός της άνοιξης θα είναι και το τέλος του κορωναϊού"και ότι ο ιός "δεν μπορεί να ζήσει στις εκπληκτικά θερμές και τροπικές θερμοκρασίες που θα σας ταξιδέψει η κρουαζιέρα σας." [108] Οι επιστήμονες προειδοποιούν ότι αυτό είναι πιθανό, αλλά δεν είναι εγγυημένο. [109] [110] [111]

Βενεζουέλα

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Στις 27 Φεβρουαρίου 2020, η María Alejandra Díaz , μέλος της Συντακτικής Συνέλευσης της Βενεζουέλας, προώθησε μια συνταγή που ισχυριζόταν ότι θα θεραπεύσει το COVID-19. Η συνταγή αποτελείται από συστατικά που συχνά υποτίθεται ότι εμποδίζουν και θεραπεύουν τα κρυολογήματα, όπως το λεμονόχορτο, ο σαμπούκος, το τζίντζερ, το μαύρο πιπέρι, το λεμόνι και το μέλι. Η Díaz περιέγραψε και αυτή τον ιό ως όπλο βιοτρομοκρατίας. [112]

Παραπληροφόρηση από τις κυβερνήσεις

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Κίνα

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Σχετικά με την κακή αντιμετώπιση της κρίσης από την κυβέρνηση

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Οι καταγγελίες από διάφορους κινέζους γιατρούς, συμπεριλαμβανομένου του Li Wenliang στις 30 Δεκεμβρίου 2019, αποκάλυψαν ότι οι νοσοκομειακές αρχές του Wuhan είχαν ήδη συνειδητοποιήσει ότι ο ιός ήταν κορονοϊός τύπου SARS και ότι οι ασθενείς είχαν ήδη τεθεί υπό καραντίνα. [113] Η Επιτροπή Υγείας του Wuhan επέμεινε ότι η ασθένεια που επεκτεινόταν στο Wuhan εκείνο το διάστημα δεν ήταν SARS στις 5 Ιανουαρίου 2020. [114]

Στα πρώτα στάδια της επιδημίας, η Κινεζική Εθνική Επιτροπή Υγείας δήλωσε ότι δεν είχαν «σαφή στοιχεία» για τις μεταδόσεις από άνθρωπο σε άνθρωπο. [115] Μεταγενέστερη έρευνα που δημοσιεύθηκε στις 20 Ιανουαρίου 2020 κατέδειξε ότι μεταξύ των επίσημα επιβεβαιωμένων κρουσμάτων, η μετάδοση από άνθρωπο σε άνθρωπο μπορεί να ξεκίνησε τον Δεκέμβριο του προηγούμενου έτους και η καθυστέρηση της δημοσιοποίησης των αποτελεσμάτων μέχρι τη στιγμή εκείνη, και όχι νωρίτερα τον Ιανουάριο, αποτέλεσε αντικείμενο επικρίσεων προς τις υγειονομικές αρχές. [115] Ο Wang Guangfa, ένας από τους υπεύθυνους για την υγεία, δήλωσε ότι «υπήρξε αβεβαιότητα όσον αφορά τη μετάδοση από άνθρωπο σε άνθρωπο», [116] αλλά ο ίδιος μολύνθηκε από ασθενή εντός 10 ημερών από τη δήλωση. [116] [117]

Σύμφωνα με το Daily Beast, στις 27 Ιανουαρίου, ο συντάκτης της κρατικής People's Daily δημοσίευσε στο Twitter μια εικόνα ενός κτιρίου διαμερισμάτων και εσφαλμένα ισχυρίστηκε ότι ήταν ένα νοσοκομείο υπό κατασκευή στο Wuhan και ότι ολοκληρώθηκε "σε 16 ώρες". Η εικόνα στη συνέχεια αναδημοσιεύτηκε από αναπληρωτή υπουργό στο Υπουργείο Εξωτερικών της Κίνας. [118]

Στις 15 Φεβρουαρίου 2020, ο επικεφαλής ηγέτης της Κίνας και ο γενικός γραμματέας του κόμματος Xi Jinping δημοσίευσαν ένα άρθρο στο οποίο ισχυρίστηκε ότι γνώριζε για την επιδημία από τις 7 Ιανουαρίου 2020 και εξέδωσε εντολή για τον περιορισμό της εξάπλωσης της νόσου κατά τη διάρκεια μιας συνάντησης εκείνης της ημέρας. Εντούτοις, ένα αρχείο της ίδιας συνάντησης που εκδόθηκε εκ των προτέρων δείχνει ότι υπήρξε μηδενική αναφορά της επιδημίας στη συνάντηση. [119] [120]

Σχετικά με την προέλευση του ιού

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Κινέζοι κυβερνητικοί αξιωματούχοι ξεκίνησαν μια συντονισμένη καμπάνια παραπληροφόρησης [121] με σκοπό να διαδώσουν αμφιβολίες σχετικά με την προέλευση του κορωναϊού και την εμφάνιση του. [122] Σε ανασκόπηση των κινεζικών κρατικών μέσων μαζικής ενημέρωσης και των αναρτήσεων στα κοινωνικά μέσα δικτύωσης στις αρχές Μαρτίου του 2020 που πραγματοποίησε η Washington Post, διαπίστωσε ότι οι αντι-αμερικανικές θεωρίες συνωμοσίας που κυκλοφορούσαν μεταξύ των Κινέζων χρηστών «έγιναν δημοφιλείς μέσω ενός συνδυασμού ανεξήγητων επίσημων δηλώσεων που στη συνέχεια μεγεθύνθηκαν από τα κοινωνικά δίκτυα, λογοκρισίας και αμφιβολιών που έθεσαν τα κρατικά μέσα ενημέρωσης και οι κυβερνητικοί αξιωματούχοι». [123] Αμερικανοί αξιωματούχοι του Υπουργείου Εξωτερικών [124] καθώς και ο καθηγητής πολιτικών επιστημών του Πανεπιστημίου του Σικάγο Νταλί Γιαγκ, αυθεντία σε θέματα κινεζικής πολιτικής, δήλωσαν ότι η κινεζική εκστρατεία φαίνεται σχεδιασμένη έτσι ώστε να απομακρύνει την προσοχή από την κακή διαχείριση της κρίσης από την κινεζική κυβέρνηση. [123]

Σε μια συνέντευξη Τύπου στις 12 Μαρτίου του 2020, δύο εκπρόσωποι του κινεζικού Υπουργείου Εξωτερικών ( Zhao Lijian και Geng Shuang ) προώθησαν τη θεωρία της συνωμοσίας ότι ο κορονοϊός ήταν αποτέλεσμα βιολογικής μηχανικής από δυτικές δυνάμεις και πρότεινε ότι η αμερικανική κυβέρνηση, και συγκεκριμένα ο αμερικανικός στρατός, είχε εξαπλώσει τον ιό. [44] [122] Καμία απόδειξη δεν υποστηρίζει αυτούς τους ισχυρισμούς. [122] [125] Ο Zhao προώθησε επίσης αυτές τις θεωρίες συνωμοσίας στο Twitter, το οποίο είναι μπλοκαρισμένο στην ηπειρωτική Κίνα, αλλά χρησιμοποιείται ως εργαλείο δημόσιας διπλωματίας από κινέζους αξιωματούχους που χρησιμοποιούν την πλατφόρμα για να προωθήσουν την κινεζική κυβέρνηση και να την υπερασπιστούν από την κριτική. [122] Ο πρεσβευτής της Κίνας στη Νότια Αφρική ενίσχυσε επίσης αυτούς τους ισχυρισμούς στο Twitter. [121] Άλλες κινεζικές ηλεκτρονικές αναρτήσεις έχουν επικρίνει τις κυβερνήσεις της Ιαπωνίας και της Ιταλίας. [123]

Η κινεζική καμπάνια παραπληροφόρησης καταδικάστηκε από το αμερικανικό Υπουργείο Εξωτερικών,[121] το οποίο επέκρινε τις κινεζικές αρχές για τη διάδοση "επικίνδυνων και γελοίων" ισχυρισμών περί συνωμοσίας.[124] Οι ΗΠΑ κάλεσαν τον πρεσβευτή της Κίνας στις Ηνωμένες Πολιτείες Cui Tiankai, να εκδώσει μια "αυστηρή δήλωση" για τους ισχυρισμούς της κινεζικής κυβέρνησης. [124]

Ηνωμένες Πολιτείες

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Ο Αμερικανός πρόεδρος Donald Trump και ο κορυφαίος οικονομικός σύμβουλός του, Larry Kudlow, κατηγορήθηκαν για την εξάπλωση της παραπληροφόρησης σχετικά με τον κορονοϊό. Στις 25 Φεβρουαρίου, ο Trump είπε: "Νομίζω ότι ολόκληρη η κατάσταση θα αρχίσει να λειτουργεί. Είμαστε πολύ κοντά σε ένα εμβόλιο. " [126] [127] [128] [129] Το SARS-CoV-2 έχει "εξαπλωθεί στην κοινότητα" στις Ηνωμένες Πολιτείες χωρίς να γίνει αντιληπτό για εβδομάδες [130] και η ανάπτυξη νέων εμβολίων ενδέχεται να χρειαστεί τουλάχιστον ένα χρόνο προτού αποδειχθεί η ασφάλεια και η αποτελεσματικότητα ώστε να λάβει κανονιστική έγκριση. [131] Σε συνέντευξη με τον Sean Hannity στις 4 Μαρτίου, ο Trump ισχυρίστηκε επίσης ότι το ποσοστό θνησιμότητας που δημοσίευσε ο ΠΟΥ είναι ψευδές (ότι το σωστό ποσοστό θνησιμότητας ήταν μικρότερο από το 1% και είπε: "Λοιπόν, το 3,4% είναι πραγματικά ένας ψευδής αριθμός"), [132] [133] [134] ότι οι πιθανές επιπτώσεις της επιδημίας υπερβάλλονται από τους Δημοκρατικούς που δολοπλοκούν εναντίον του και ότι είναι ασφαλές για τα μολυσμένα άτομα να πηγαίνουν στην εργασία. [135] [136] Σε ένα μεταγενέστερο tweet, ο Trump αρνήθηκε ότι έκανε δηλώσεις σχετικά με τα μολυσμένα άτομα που συνεχίζουν να εργάζονται, παρά την ύπαρξη αποσπασμάτων βίντεο από τη συνέντευξη. [136]

Ο Λευκός Οίκος κατηγόρησε τα μέσα μαζικής ενημέρωσης ότι προκάλεσαν σκόπιμα τους φόβους για τον ιό ώστε να αποσταθεροποιήσει την κυβέρνησή του. [137] Το Stat News ανέφερε ότι «ο Πρόεδρος Trump και μέλη της κυβέρνησής του έχουν επίσης πει ότι ο περιορισμός του ιού στις ΗΠΑ είνα «σχεδόν αεροστεγής»και ότι ο ιός είναι μόνο τόσο θανατηφόρος όσο η εποχική γρίπη. Οι δηλώσεις τους κυμαίνονται από λανθασμένες μέχρι μη αποδεδειγμένες και, σε ορισμένες περιπτώσεις, υποτιμούν τις προκλήσεις που πρέπει να αντιμετωπίσουν οι αξιωματούχοι υγείας για την αντιμετώπιση του ιού ". [138] Περίπου την ίδια στιγμή που έγινε ο ισχυρισμός για την «αεροστεγανότητα», ο SARS-CoV-2 είχε ήδη ξεφύγει από τον υποτιθέμενο περιορισμό επειδή η πρώτη περίπτωση κοινοτικής εξάπλωσης του ιού επιβεβαιώθηκε, και ότι εξαπλωνόταν γρηγορότερα από το σοβαρό οξύ αναπνευστικό σύνδρομο με μια ποσοστό θνησιμότητας τουλάχιστον επτά φορές το ποσοστό θνησιμότητας για την εποχιακή γρίπη. [139] [140] [141]

Παραπληροφόρηση από απατεώνες

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Ο ΠΟΥ του ΟΗΕ έχει προειδοποιήσει για εγκληματικές απάτες, όπου οι δράστες παρουσιάζονται ψευδώς ως εκπρόσωποι του ΠΟΥ και ζητούν προσωπικά στοιχεία από τα θύματα μέσω ηλεκτρονικού ταχυδρομείου ή τηλεφώνου. [142]

Η εταιρία λογισμικού στον χώρο της κυβερνοασφάλειας Check Point αναφέρει ότι υπήρξε μια μεγάλη αύξηση των επιθέσεων ηλεκτρονικού "ψαρέματος" (phishing), προκειμένου να προσελκυστούν τα θύματα να εγκαταστήσουν άθελά τους έναν ηλεκτρονικό ιό κάτω από το πρόσχημα των μηνυμάτων ηλεκτρονικού ταχυδρομείου που περιέχουν συνημμένα αρχεία και τίτλο σχετικό με τον κορονοϊό. Χρησιμοποιούν ψεύτικους τομείς όπως "cdc-gov.org" αντί για το σωστό "cdc.gov" και κάποιες φορές "αντιγράφουν" τον γνήσιο τομέα ώστε η εκδοχή τους να φαίνεται πραγματική. Πάνω από 4.000 τομείς που σχετίζονται με τον κορονοϊό έχουν καταχωρηθεί. [143]

Η αστυνομία στο New Jersey των Η.Π.Α. ανέφερε περιστατικά εγκληματιών που χτυπούν τις πόρτες των σπιτιών και ισχυρίζονται ότι προέρχονται από το CDC. Προσπαθούν να πουλήσουν προϊόντα με φουσκωμένες τιμές ή με άλλο τρόπο να εξαπατήσουν τα θύματά τους με το πρόσχημα της εκπαίδευσης και της προστασίας του κοινού από τον κορονοϊό. [144]

Στο Διαδίκτυο κυκλοφορούν σύνδεσμοι που ισχυρίζονται ότι ανακατευθύνουν στον χάρτη με θέμα τον κορονοϊό του Johns Hopkins University, αλλά αντ'αυτού οδηγούν σε μια ψεύτικη τοποθεσία που εξαπλώνει κακόβουλο λογισμικό.[145]

Διατροφή

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Κατανάλωση νυχτερίδας

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Ορισμένα μέσα μαζικής ενημέρωσης, συμπεριλαμβανομένου του Daily Mail και του RT, καθώς και μεμονωμένα άτομα βοήθησαν στην εξάπλωση της παραπληροφόρησης με την κυκλοφορία ενός βίντεο που έδειχνε μια νέα κινεζική Κινέζα να τρώει μια νυχτερίδα, υποδηλώνοντας ψευδώς ότι βιντεοσκοπήθηκε στην Ουχάν. [146] [147] Το ευρέως κυκλοφορούμενο βίντεο περιέχει άσχετες λήψεις μιας Κινέζας vlogger, της Wang Mengyun, που τρώει σούπα νυχτερίδας (συγκεκριμένα μια μαγειρεμένη αλεπού Pelew) στη νησιωτική χώρα του Παλάου το 2016. [146] [147] [148] [149] Η Wang ζήτησε δημοσίως συγγνώμη μέσω ανάρτησης στο Weibo [148] [149], όπου είπε ότι είχε λάβει απειλές [148] και ότι ήθελε μόνο να παρουσιάσει την κουζίνα του Παλάου . [148] [149] Η εξάπλωση της παραπληροφόρησης σχετικά με την κατανάλωση των νυχτερίδων οφείλεται στην προκαλούμενη ξενοφοβία προς τους Ασιάτες. [150] [151] Οι επιστήμονες υποδεικνύουν ότι ο ιός προέρχεται από νυχτερίδες και μεταδόθηκε σε ενδιάμεσο ζώο-ξενιστή πριν μολύνει τους ανθρώπους. [152]

Ανοσία των χορτοφάγων

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Ορισμένες οργανώσεις, συμπεριλαμβανομένης της "Άνθρωποι για την ηθική μεταχείριση των ζώων" (PETA) καθώς και μεμονωμένα άτομα έκαναν ψευδείς ισχυρισμούς στα κοινωνικά μέσα δικτύωσης ότι η κατανάλωση κρέατος έκανε τους ανθρώπους ευαίσθητους στον ιό. [152]

Στην Ινδία, μια ψευδής φήμη διαδόθηκε στο Διαδίκτυο υποστηρίζοντας ότι μόνο οι άνθρωποι που τρώνε κρέας έχουν προσβληθεί από κορονοϊό, προκαλώντας την τάση "#NoMeat_NoCoronaVirus" στο Twitter. [153]

Λανθασμένος συσχετισμός με την μπύρα Corona

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Κυκλοφόρησε δημοσκόπηση που έδειξε ότι το 38% των Αμερικανών που πίνουν μπύρα αρνούνται να πιούν μπύρα Corona . [154] [155] Αυτό το στατιστικό στοιχείο δεν θεωρείται αξιόπιστη ένδειξη μιας αμερικανικής πεποίθησης ότι η κατανάλωση της μπύρας προκαλεί τον ιό, παρόλο που έχουν γίνει υποθέσεις στην κατεύθυνση αυτή στα μέσα μαζικής ενημέρωσης και στο κοινό. [156] [157] Δεν υπάρχει καμία σύνδεση μεταξύ του ιού και της μπύρας. [155] [156]

Δείτε επίσης

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Παραπομπές

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
  1. ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 «China coronavirus: Misinformation spreads online about origin and scale». BBC News. 30 January 2020. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 4 February 2020. https://web.archive.org/web/20200204163412/https://www.bbc.com/news/blogs-trending-51271037. Ανακτήθηκε στις 8 February 2020.  Σφάλμα αναφοράς: Μη έγκυρη ετικέτα <ref> • όνομα " bbc_misinfo " ορίζεται πολλές φορές με διαφορετικό περιεχόμενο
  2. ↑ Taylor, Josh (31 January 2020). «Bat soup, dodgy cures and 'diseasology': the spread of coronavirus misinformation». The Guardian. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 2 February 2020. https://web.archive.org/web/20200202141231/https://www.theguardian.com/world/2020/jan/31/bat-soup-dodgy-cures-and-diseasology-the-spread-of-coronavirus-bunkum. Ανακτήθηκε στις 3 February 2020. 
  3. ↑ Novel Coronavirus (‎2019-nCoV)‎: situation report, 13 (Report). World Health Organization. 2020. 
  4. ↑ «Coronavirus: UN health agency moves fast to tackle 'infodemic'; Guterres warns against stigmatization». UN News. 4 Φεβρουαρίου 2020. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 5 Φεβρουαρίου 2020. Ανακτήθηκε στις 5 Φεβρουαρίου 2020. 
  5. ↑ «WHO Says There's No Effective Coronavirus Treatment Yet». Yahoo! Finance. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 6 Φεβρουαρίου 2020. Ανακτήθηκε στις 6 Φεβρουαρίου 2020. 
  6. ↑ Elassar, Alaa (March 17, 2020). «One dangerous coronavirus 'self-check test' is circulating on social media. Here's why you should avoid it.». CNN. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 17 March 2020. https://web.archive.org/web/20200317050148/https://www.cnn.com/2020/03/16/us/coronavirus-myths-debunking-holding-breath-10-seconds-trnd/index.html. Ανακτήθηκε στις 17 March 2020. 
  7. ↑ UNESCO, "Building Trust in Media in South East Europe and Turkey- Phase 2"
  8. ↑ Richtel, Matt (6 February 2020). «W.H.O. Fights a Pandemic Besides Coronavirus: an 'Infodemic'». The New York Times. ISSN 0362-4331. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 6 February 2020. https://web.archive.org/web/20200206224226/https://www.nytimes.com/2020/02/06/health/coronavirus-misinformation-social-media.html. Ανακτήθηκε στις 7 February 2020. 
  9. ↑ «As coronavirus misinformation spreads on social media, Facebook removes posts». Reuters. 1 February 2020. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 6 February 2020. https://web.archive.org/web/20200206071606/https://www.reuters.com/article/us-china-health-facebook-idUSKBN1ZV388. Ανακτήθηκε στις 7 February 2020. 
  10. ↑ «Facebook announces how it plans to help fight the coronavirus». Inverse. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 6 Μαρτίου 2020. Ανακτήθηκε στις 5 Μαρτίου 2020. 
  11. ↑ «Amazon culls one million fake coronavirus products». BBC News. 28 February 2020. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 1 March 2020. https://web.archive.org/web/20200301082532/https://www.bbc.co.uk/news/technology-51675183. Ανακτήθηκε στις 1 March 2020. 
  12. ↑ 12,0 12,1 Evon, Dan (29 Ιανουαρίου 2020). «Is the 'Umbrella Corporation' Logo Oddly Similar to a Wuhan Biotech Lab's?». Snopes. Ανακτήθηκε στις 10 Φεβρουαρίου 2020. 
  13. ↑ Budryk, Zack (9 February 2020). «Chinese ambassador on Cotton coronavirus comments: 'It's very harmful to stir up' unsubstantiated rumors». The Hill. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 10 February 2020. https://web.archive.org/web/20200210153906/https://thehill.com/homenews/sunday-talk-shows/482228-chinese-ambassador-on-cotton-coronavirus-comments-its-very-harmful. Ανακτήθηκε στις 11 February 2020. 
  14. ↑ Subramaniam, Tara (18 Φεβρουαρίου 2020). «Fact-checking Tom Cotton's claims about the coronavirus». CNN. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 19 Φεβρουαρίου 2020. Ανακτήθηκε στις 19 Φεβρουαρίου 2020. 
  15. ↑ Staff, Media Matters. «Rush Limbaugh: "The coronavirus is an effort to get Trump"». Media Matters for America. 
  16. ↑ «Rush Limbaugh claims Chinese are 'trying to weaponize' coronavirus to 'bring down' Trump». 25 Φεβρουαρίου 2020. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 29 Φεβρουαρίου 2020. Ανακτήθηκε στις 25 Φεβρουαρίου 2020. 
  17. ↑ 17,0 17,1 Cookson, Clive (14 February 2020). «Coronavirus was not genetically engineered in a Wuhan lab, says expert». Financial Times. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 14 February 2020. https://web.archive.org/web/20200214112755/https://www.ft.com/content/a6392ee6-4ec6-11ea-95a0-43d18ec715f5. Ανακτήθηκε στις 14 February 2020. [νεκρός σύνδεσμος]
  18. ↑ «Bots are waging a coronavirus disinformation campaign on social media». Inverse. 27 February 2020. https://www.inverse.com/mind-body/coronavirus-usa-2020. 
  19. ↑ Ellwood, Tobias (29 February 2020). «Transparency will convince the world China is a friend». The Telegraph. ISSN 0307-1235. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 2 March 2020. https://web.archive.org/web/20200302000503/https://www.telegraph.co.uk/politics/2020/02/29/transparency-will-convince-world-china-friend/. Ανακτήθηκε στις 3 March 2020. 
  20. ↑ Chen, Stephen (6 February 2020). «Coronavirus: bat scientist's cave exploits offer hope to beat virus 'sneakier than Sars'». South China Morning Post. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 7 February 2020. https://web.archive.org/web/20200207210442/https://www.scmp.com/news/china/society/article/3049397/bat-ladys-cave-exploits-offer-hope-beat-virus-sneakier-sars. Ανακτήθηκε στις 8 February 2020. 
  21. ↑ Rui, Yang· Yuding, Feng· Jinchao, Zhao· Walsh, Matthew (7 Φεβρουαρίου 2020). «Wuhan Virology Lab Deputy Director Again Slams Coronavirus Conspiracies». Caixin. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 19 Φεβρουαρίου 2020. Ανακτήθηκε στις 8 Φεβρουαρίου 2020. 
  22. ↑ «Josh Bernstein: The Coronavirus Outbreak Is a Democratic and Chinese Conspiracy Against Trump». Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 12 Μαρτίου 2020. Ανακτήθηκε στις 12 Μαρτίου 2020. 
  23. ↑ Media Matters Staff. «Fox guest Jerry Falwell Jr. speculates that North Korea "got together with China" to create coronavirus». Media Matters for America (στα Αγγλικά). Ανακτήθηκε στις 13 Μαρτίου 2020. 
  24. ↑ Heim, Joe (2020-03-13). «Liberty University President Jerry Falwell Jr. says in-person classes to continue». The Washington Post. https://www.washingtonpost.com/local/education/liberty-university-president-jerry-falwell-jr-says-in-person-classes-to-continue/2020/03/13/70b23a58-654e-11ea-acca-80c22bbee96f_story.html. Ανακτήθηκε στις 2020-03-15. «'It’s just strange to me how so many are overreacting,' Falwell said, comparing media coverage of the novel coronavirus to coverage of earlier epidemics. 'It makes you wonder if there’s a political reason for that. Impeachment didn’t work, and the Mueller report didn’t work, and Article 25 didn’t work. And so maybe now this is their next attempt to get Trump.'» 
  25. ↑ "Grip West Balkans, Survey Reveals", 10 Δεκ. 2020, BalkanInsight
  26. ↑ 26,0 26,1 Glenza, Jessica (22 February 2020). «Coronavirus: US says Russia behind disinformation campaign». The Guardian. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 25 February 2020. https://web.archive.org/web/20200225051450/https://www.theguardian.com/world/2020/feb/22/coronavirus-russia-disinformation-campaign-us-officials. Ανακτήθηκε στις 25 February 2020. 
  27. ↑ «Coronavirus: Russia pushing fake news about US using outbreak to 'wage economic war' on China, officials say». 23 Φεβρουαρίου 2020. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 23 Φεβρουαρίου 2020. Ανακτήθηκε στις 27 Φεβρουαρίου 2020. 
  28. ↑ Ng, Kate (23 Φεβρουαρίου 2020). «US accuses Russia of huge coronavirus disinformation campaign». The Independent. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 24 Φεβρουαρίου 2020. Ανακτήθηκε στις 27 Φεβρουαρίου 2020. 
  29. ↑ «Coronavirus: Russia denies spreading US conspiracy on social media». BBC. 23 February 2020. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 25 February 2020. https://web.archive.org/web/20200225053306/https://www.bbc.com/news/world-us-canada-51599009. Ανακτήθηκε στις 25 February 2020. 
  30. ↑ 30,0 30,1 30,2 Episkopos, Mark (7 February 2020). «Some in Russia Think the Coronavirus Is a U.S. Biological Weapon». The National Interest. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 23 February 2020. https://web.archive.org/web/20200223172332/https://nationalinterest.org/blog/buzz/some-russia-think-coronavirus-us-biological-weapon-121731. Ανακτήθηκε στις 27 February 2020. 
  31. ↑ «Iran Cleric Blames Trump For Coronavirus Outbreak in Religious City». Radio Farda. 22 February 2020. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 23 February 2020. https://web.archive.org/web/20200223170405/https://en.radiofarda.com/a/iran-cleric-blames-trump-for-coronavirus-outbreak-in-religious-city/30449087.html. Ανακτήθηκε στις 26 February 2020. 
  32. ↑ «Coronavirus: Misinformation and false medical advice spreads in Iran». BBC News. 29 February 2020. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 1 March 2020. https://web.archive.org/web/20200301202336/https://www.bbc.com/news/world-middle-east-51677530. Ανακτήθηκε στις 1 March 2020. 
  33. ↑ «Civil Defense Chief: Coronavirus Likely Biological Attack against China, Iran». Fars News Agency. 3 March 2020. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 4 March 2020. https://web.archive.org/web/20200304231742/http://en.farsnews.ir/newstext.aspx?nn=13981213000410. Ανακτήθηκε στις 4 March 2020. 
  34. ↑ «Virus is biological attack on China and Iran, Iranian civil defense chief claims». The Times of Israel. 4 March 2020. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 5 March 2020. https://web.archive.org/web/20200305173532/https://www.timesofisrael.com/virus-is-biological-attack-on-china-and-iran-iranian-civil-defense-chief-claims/. Ανακτήθηκε στις 4 March 2020. 
  35. ↑ «Coronavirus may be US 'biological attack': IRGC head Hossein Salami». Al Arabiya English. 5 March 2020. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 6 March 2020. https://web.archive.org/web/20200306204737/https://english.alarabiya.net/en/News/middle-east/2020/03/05/Coronavirus-may-be-US-biological-attack-IRGC-head.html. Ανακτήθηκε στις 6 March 2020. 
  36. ↑ «The Lie that Triggered Khamenei's "Biological Attack" Conspiracy Theory». IranWire. 16 March 2020. https://iranwire.com/en/features/6815. 
  37. ↑ «Coronavirus: Iran's deputy health minister rejects biological warfare theory». Al Arabiya English. 14 March 2020. https://english.alarabiya.net/en/News/middle-east/2020/03/14/Coronavirus-Iran-s-deputy-health-minister-rejects-biological-warfare-theory.html. Ανακτήθηκε στις 14 March 2020. 
  38. ↑ «'Biologic war': Former Iranian president says coronavirus was 'produced in laboratories'». Washington Examiner. 9 March 2020. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 11 March 2020. https://web.archive.org/web/20200311071331/https://www.washingtonexaminer.com/news/biologic-war-former-iranian-president-says-coronavirus-was-produced-in-laboratories. Ανακτήθηκε στις 11 March 2020. 
  39. ↑ «China's rulers see the coronavirus as a chance to tighten their grip». The Economist. 8 February 2020. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 2020-02-29. https://archive.today/20200229034330/https://www.economist.com/china/2020/02/08/chinas-rulers-see-the-coronavirus-as-a-chance-to-tighten-their-grip. Ανακτήθηκε στις 29 February 2020. 
  40. ↑ 40,0 40,1 朋友圈智商鉴定，冠状病毒是美国投的毒？ (στα Κινεζικά). 中华网. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 21 Φεβρουαρίου 2020. Ανακτήθηκε στις 21 Φεβρουαρίου 2020. 
  41. ↑ 中國家長指稱「武漢肺炎是美國投放病毒」　網友傻爆眼 (στα Κινεζικά). Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 19 Φεβρουαρίου 2020. 
  42. ↑ 武汉病毒4个关键蛋白被替换，可精准攻击华人_西陆网. xilu.com (στα Κινεζικά). Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 11 Φεβρουαρίου 2020. Ανακτήθηκε στις 7 Φεβρουαρίου 2020. 
  43. ↑ 为什么武汉这场瘟疫，必须得靠解放军？ (στα Κινεζικά). 红歌会网. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 21 Φεβρουαρίου 2020. Ανακτήθηκε στις 21 Φεβρουαρίου 2020. 
  44. ↑ 44,0 44,1 Cheng, Ching-Tse. «China's foreign ministry accuses US military of bringing virus to Wuhan». www.taiwannews.com.tw. Taiwan News. Ανακτήθηκε στις 13 Μαρτίου 2020. 
  45. ↑ BUDRYK, ZACK (12 Μαρτίου 2020). «China, pushing conspiracy theory, accuses US Army of bringing coronavirus to Wuhan». Ανακτήθηκε στις 13 Μαρτίου 2020. 
  46. ↑ Tang, Didi. «China accuses US of bringing coronavirus to Wuhan». The Times. https://www.thetimes.co.uk/article/china-accuses-us-of-bringing-coronavirus-to-wuhan-c9rrfbrs7. Ανακτήθηκε στις 13 March 2020. 
  47. ↑ «US summons China's ambassador to Washington over coronavirus conspiracy theory». Al Arabiya English. 14 March 2020. https://english.alarabiya.net/en/News/world/2020/03/14/US-summons-China-s-ambassador-to-Washington-over-coronavirus-conspiracy-theory.html. Ανακτήθηκε στις 14 March 2020. 
  48. ↑ 48,0 48,1 «Arab Writers: The Coronavirus Is Part Of Biological Warfare Waged By The U.S. Against China». Middle East Media Research Institute. 6 February 2020. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 9 February 2020. https://web.archive.org/web/20200209043001/https://www.memri.org/reports/arab-writers-coronavirus-part-biological-warfare-waged-us-against-china. Ανακτήθηκε στις 29 February 2020. 
  49. ↑ Rubio, Marco (3 March 2020). «Marco Rubio: Russia, China and Iran are waging disinformation war over coronavirus». New York Post. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 4 March 2020. https://web.archive.org/web/20200304233343/https://nypost.com/2020/03/03/russia-china-and-iran-are-waging-disinformation-war-over-coronavirus-outbreak/. Ανακτήθηκε στις 4 March 2020. 
  50. ↑ San Juan, Ratziel (4 February 2020). «Bioweapon conspiracy video creeps into Senate coronavirus hearing». The Philippine Star. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 10 March 2020. https://web.archive.org/web/20200310163521/https://www.philstar.com/headlines/2020/02/04/1990332/bioweapon-conspiracy-video-creeps-senate-coronavirus-hearing. Ανακτήθηκε στις 4 March 2020. 
  51. ↑ Web, Master (7 Μαρτίου 2020). «Constituyente Elvis Méndez: "El coronavirus lo inocularon los gringos"». Somos Tu Voz (στα Ισπανικά). Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 18 Μαρτίου 2020. Ανακτήθηκε στις 14 Μαρτίου 2020. 
  52. ↑ Frantzman, Seth (8 March 2020). «Iran's regime pushes antisemitic conspiracies about coronavirus». Jerusalem Post. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 10 March 2020. https://web.archive.org/web/20200310213820/https://www.jpost.com/Middle-East/Iran-News/Irans-regime-pushes-antisemitic-conspiracies-about-coronavirus-620212. Ανακτήθηκε στις 11 March 2020. 
  53. ↑ «Arab media accuse US, Israel of coronavirus conspiracy against China». Jerusalem Post. 9 February 2020. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 1 March 2020. https://web.archive.org/web/20200301063057/https://www.jpost.com/Middle-East/Arab-media-accuse-US-Israel-of-coronavirus-conspiracy-against-China-617021. Ανακτήθηκε στις 11 March 2020. 
  54. ↑ Cortellessa, Eric (14 March 2020). «Conspiracy theory that Jews created virus spreads on social media, ADL says». Times of Israel. https://www.timesofisrael.com/conspiracy-theory-that-jews-created-virus-spreads-on-social-media-adl-says/. 
  55. ↑ 55,0 55,1 Yates, Karen· Pauls, Jeff. «Online claims that Chinese scientists stole coronavirus from Winnipeg lab have 'no factual basis'». Canadian Broadcasting Corporation. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 8 Φεβρουαρίου 2020. Ανακτήθηκε στις 8 Φεβρουαρίου 2020. 
  56. ↑ 56,0 56,1 Broderick, Ryan (31 Ιανουαρίου 2020). «A Pro-Trump Blog Doxed A Chinese Scientist It Falsely Accused Of Creating The Coronavirus As A Bioweapon». BuzzFeed News. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 10 Φεβρουαρίου 2020. Ανακτήθηκε στις 8 Φεβρουαρίου 2020. 
  57. ↑ 57,0 57,1 Pauls, Karen Pauls (Jul 14, 2019). «Chinese researcher escorted from infectious disease lab amid RCMP investigation». Canadian Broadcasting Corporation. https://www.cbc.ca/news/canada/manitoba/chinese-researcher-escorted-from-infectious-disease-lab-amid-rcmp-investigation-1.5211567. 
  58. ↑ Yates, Karen· Pauls, Jeff. «Chinese translation: 中国科学家从温尼伯实验室中窃取 冠状病毒的网络传言'没有事实根据'». Canadian Broadcasting Corporation. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 1 Φεβρουαρίου 2020. Ανακτήθηκε στις 8 Φεβρουαρίου 2020. 
  59. ↑ Saranac Hale Spencer (28 Ιανουαρίου 2020). «Coronavirus Wasn't Sent by 'Spy' From Canada». Factcheck.org. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 30 Ιανουαρίου 2020. Ανακτήθηκε στις 8 Φεβρουαρίου 2020. 
  60. ↑ Shoham, Dany (29 Ιανουαρίου 2020). «China and Viruses: The Case of Dr. Xiangguo Qiu». Begin-Sadat Center for Strategic Studies. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 21 Μαρτίου 2020. Ανακτήθηκε στις 22 Μαρτίου 2020. 
  61. ↑ Broderick, Ryan (23 Ιανουαρίου 2020). «QAnon Supporters And Anti-Vaxxers Are Spreading A Hoax That Bill Gates Created The Coronavirus». BuzzFeed News. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 30 Ιανουαρίου 2020. Ανακτήθηκε στις 8 Φεβρουαρίου 2020. 
  62. ↑ "Terrorist groups spin COVID-19 as God's 'smallest soldier' attacking West", ABC News, 2 Apr. 2020
  63. ↑ Coronavirus: See wetin ISIS, "Boko Haram and oda jihadist leaders dey tok about Covid-19", BBC News (σε γλώσσα pidgin)
  64. ↑ Luo, Peiqi· Liao, Yingkai (30 Ιανουαρίου 2020). «泛科學：關於新冠肺炎的20個傳言，哪些是真哪些是假？». The Initium (στα Chinese). Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 2 Φεβρουαρίου 2020. Ανακτήθηκε στις 27 Φεβρουαρίου 2020. CS1 maint: Μη αναγνωρίσιμη γλώσσα (link)
  65. ↑ 65,0 65,1 Ghaffary, Shirin (31 Ιανουαρίου 2020). «Facebook, Twitter, and YouTube struggle with coronavirus hoaxes». Vox. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 8 Φεβρουαρίου 2020. Ανακτήθηκε στις 7 Φεβρουαρίου 2020. 
  66. ↑ Everington, Keoni (2 Φεβρουαρίου 2020). «Tencent may have accidentally leaked real data on Wuhan virus deaths». Taiwan News. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 17 Φεβρουαρίου 2020. Ανακτήθηκε στις 29 Φεβρουαρίου 2020. 
  67. ↑ Sharma, Ruchira (11 Φεβρουαρίου 2020). «A massively shared story about the 'real' Coronavirus death toll is fake: Here's how we know». iNews. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 29 Φεβρουαρίου 2020. Ανακτήθηκε στις 29 Φεβρουαρίου 2020. 
  68. ↑ 68,0 68,1 Hioe, Brian· Wooster, Lars (12 Φεβρουαρίου 2020). «TAIWAN NEWS PUBLISHES COVID-19 MISINFORMATION AS EPIDEMIC SPREADS». New Bloom Magazine. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 29 Φεβρουαρίου 2020. Ανακτήθηκε στις 29 Φεβρουαρίου 2020. 
  69. ↑ (στα zh-tw). Central News Agency. 26 February 2020. https://www.cna.com.tw/news/firstnews/202002260428.aspx. 
  70. ↑ «Virus Outbreak: Chinese trolls decried for fake news». Taipei Times. 28 February 2020. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 1 March 2020. https://web.archive.org/web/20200301114540/http://www.taipeitimes.com/News/taiwan/archives/2020/02/28/2003731764. Ανακτήθηκε στις 12 March 2020. 
  71. ↑ «Taiwan accuses China of waging cyber 'war' to disrupt virus fight». Reuters. 29 February 2020. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 1 March 2020. https://web.archive.org/web/20200301160250/https://www.reuters.com/article/us-china-health-taiwan/taiwan-reports-five-new-coronavirus-cases-total-at-39-idUSKBN20N09C. Ανακτήθηκε στις 12 March 2020. 
  72. ↑ Ben Blanchard, Yimou Lee and (3 March 2020). «'Provocative' China pressures Taiwan with fighters, fake news amid virus outbreak». Reuters. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 5 March 2020. https://web.archive.org/web/20200305160849/https://www.reuters.com/article/us-health-coronavirus-taiwan-china/provocative-china-pressures-taiwan-with-fighters-fake-news-amid-virus-outbreak-idUSKBN20Q08M. Ανακτήθηκε στις 5 March 2020. «"We have been told to track if the origins are linked to instructions given by the Communist Party, using all possible means," the official said, adding that authorities had increased scrutiny on online platforms, including chat rooms.» 
  73. ↑ 73,0 73,1 Reality Check team (19 February 2020). «How a misleading coronavirus map went global». BBC News. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 19 February 2020. https://web.archive.org/web/20200219013538/https://www.bbc.com/news/world-51504512. Ανακτήθηκε στις 19 February 2020. 
  74. ↑ Washington, District of Columbia 1100 Connecticut Ave NW Suite 1300B· Dc 20036. «PolitiFact – No, there is no vaccine for the Wuhan coronavirus». @politifact. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 7 Φεβρουαρίου 2020. Ανακτήθηκε στις 7 Φεβρουαρίου 2020. 
  75. ↑ Jessica McDonald (24 Ιανουαρίου 2020). «Social Media Posts Spread Bogus Coronavirus Conspiracy Theory». factcheck.org. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 6 Φεβρουαρίου 2020. Ανακτήθηκε στις 8 Φεβρουαρίου 2020. 
  76. ↑ «WHO: 'no known effective' treatments for new coronavirus». Reuters. 5 February 2020. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 5 February 2020. https://web.archive.org/web/20200205155653/https://www.reuters.com/article/us-china-health-treatments-who-idUSKBN1ZZ1M6. Ανακτήθηκε στις 6 February 2020. 
  77. ↑ «Dispelling the myths around the new coronavirus outbreak». Al Jazeera. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 6 February 2020. https://web.archive.org/web/20200206033735/https://www.aljazeera.com/amp/news/2020/02/dispelling-myths-coronavirus-outbreak-200202093426388.html?utm_source=website&utm_medium=article_page&utm_campaign=read_more_links. Ανακτήθηκε στις 8 February 2020. 
  78. ↑ Crellin, Zac (9 Μαρτίου 2020). «Sorry To The French People Who Thought Cocaine Would Protect Them From Coronavirus». Pedestrian.TV. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 11 Μαρτίου 2020. Ανακτήθηκε στις 11 Μαρτίου 2020. 
  79. ↑ «Black people aren't more resistant to novel coronavirus». AFP Fact Check. 12 Φεβρουαρίου 2020. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 16 Φεβρουαρίου 2020. Ανακτήθηκε στις 16 Φεβρουαρίου 2020. 
  80. ↑ Alberti, Mia; Feleke, Bethlehem (13 March 2020). «Minister rejects false rumors that "those with black skin cannot get coronavirus" as Kenya records first case». CNN. https://edition.cnn.com/world/live-news/coronavirus-outbreak-03-13-20-intl-hnk/h_daa3fbd19db18fdbb4be569a9613fe96. Ανακτήθηκε στις 15 March 2020. 
  81. ↑ Pinheiro, Chloé (4 Μαρτίου 2020). «Álcool em gel não evita infecção por novo coronavírus? É fake!» [Hand sanitiser does not prevent infection by coronavirus? Fake!] (στα Πορτογαλικά). Ανακτήθηκε στις 12 Μαρτίου 2020. 
  82. ↑ Mansur, Rafaela (6 Μαρτίου 2020). «É fake news: loló não cura coronavírus e representa risco à saúde» (στα Πορτογαλικά). 
  83. ↑ Lucas Borges Teixeira (4 Μαρτίου 2020). «Loló, cocaína, chá: nada disso mata coronavírus, e dicas de cura são falsas» (στα Πορτογαλικά). 
  84. ↑ Wee, Sui-Lee (5 February 2020). «In Coronavirus, China Weighs Benefits of Buffalo Horn and Other Remedies». The New York Times. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 6 February 2020. https://web.archive.org/web/20200206125038/https://www.nytimes.com/2020/02/05/world/asia/coronavirus-traditional-chinese-medicine.html. Ανακτήθηκε στις 15 February 2020. 
  85. ↑ Vasli, Karoliina (27 Φεβρουαρίου 2020). «VIDEO | Mart Helme: külmetushaigus on nüüd siis ümber ristitud koroonaviiruseks. Mingit hädaolukorda Eestis pole». Delfi. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 11 Μαρτίου 2020. Ανακτήθηκε στις 2 Μαρτίου 2020. 
  86. ↑ Aswestopoulos, Wassilis. «Corona-Panik nur für Ungläubige?». heise online (στα Γερμανικά). Ανακτήθηκε στις 18 Μαρτίου 2020. 
  87. ↑ IEFIMERIDA.GR, NEWSROOM (6 Μαρτίου 2020). «Ο Βελόπουλος πουλάει κρέμα για τον κορωνοϊό -Αλοιφή «Βυζαντινόν» με δηλητήριο οχιάς! [βίντεο] | ΠΟΛΙΤΙΚΗ». iefimerida.gr. Ανακτήθηκε στις 11 Σεπτεμβρίου 2020. 
  88. ↑ Newsroom (11 Μαρτίου 2020). «Κορωνοϊός: Εισαγγελική παρέμβαση για το «Βυζαντινόν» που διαφημίζει ο Βελόπουλος». CNN.gr. Ανακτήθηκε στις 11 Σεπτεμβρίου 2020. 
  89. ↑ «Oxford COVID-19 study: face masks and coverings work – act now | University of Oxford». www.ox.ac.uk (στα Αγγλικά). Ανακτήθηκε στις 11 Σεπτεμβρίου 2020. 
  90. ↑ Schünemann, Holger J.; Akl, Elie A.; Chou, Roger; Chu, Derek K.; Loeb, Mark; Lotfi, Tamara; Mustafa, Reem A.; Neumann, Ignacio και άλλοι. (2020-08-03). «Use of facemasks during the COVID-19 pandemic» (στα English). The Lancet Respiratory Medicine 0 (0). doi:10.1016/S2213-2600(20)30352-0. ISSN 2213-2600. PMID 32758441. https://www.thelancet.com/journals/lanres/article/PIIS2213-2600(20)30352-0/abstract. 
  91. ↑ «Βελόπουλος: «Στο δικό μου παιδί δεν θα έβαζα μάσκα στο σχολείο»». Έθνος. 11 Σεπτεμβρίου 2020. Ανακτήθηκε στις 11 Σεπτεμβρίου 2020. 
  92. ↑ «Coronavirus: Can cow dung and urine help cure the novel coronavirus?». The Times of India. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 6 Φεβρουαρίου 2020. Ανακτήθηκε στις 5 Μαρτίου 2020. 
  93. ↑ «Novel coronavirus can be cured with gaumutra, gobar claims Assam BJP MLA Suman Haripriya». Firstpost. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 4 Μαρτίου 2020. Ανακτήθηκε στις 5 Μαρτίου 2020. 
  94. ↑ «Novel Coronavirus Outbreak: "India's Response And Surveillance Has Been Quite Robust," Says WHO's Chief Scientist». NDTV. 3 Μαρτίου 2020. Ανακτήθηκε στις 5 Μαρτίου 2020. 
  95. ↑ «Coronavirus: Saying aadab sends infected air into the mouth, claims BJP leader Ramesh Bidhuri». Scroll.in. Ανακτήθηκε στις 15 Μαρτίου 2020. 
  96. ↑ «Experts have said namaskar, not adaab or assalamu alaikum, will help prevent coronavirus, says BJP MP Ramesh Bidhuri». Deccan Herald. 7 Μαρτίου 2020. Ανακτήθηκε στις 15 Μαρτίου 2020. 
  97. ↑ Kazeem, Yomi. «Nigeria's biggest battle with coronavirus will be beating misinformation». Quartz Africa. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 29 Φεβρουαρίου 2020. Ανακτήθηκε στις 28 Φεβρουαρίου 2020. 
  98. ↑ Khatouki, Christopher. «Clandestine Cults and Cynical Politics: How South Korea Became the New Coronavirus Epicenter». thediplomat.com. The Diplomat. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 13 Μαρτίου 2020. Ανακτήθηκε στις 12 Μαρτίου 2020. 
  99. ↑ Crellin, Zac (4 Μαρτίου 2020). «Those Viral Posts Claiming Hand Sanitiser Doesn't Kill Coronavirus Are Wrong & Here's Why». Pedestrian.TV. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 5 Μαρτίου 2020. Ανακτήθηκε στις 11 Μαρτίου 2020. 
  100. ↑ Sommer, Will (28 January 2020). «QAnon-ers' Magic Cure for Coronavirus: Just Drink Bleach!». Daily Beast. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 10 February 2020. https://web.archive.org/web/20200210223501/https://www.thedailybeast.com/qanon-conspiracy-theorists-magic-cure-for-coronavirus-is-drinking-lethal-bleach. Ανακτήθηκε στις 14 February 2020. 
  101. ↑ Moyler, Hunter (12 Φεβρουαρίου 2020). «TELEVANGELIST SELLS $125 'SILVER SOLUTION' AS CURE FOR CORONAVIRUS». Newsweek. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 15 Φεβρουαρίου 2020. Ανακτήθηκε στις 15 Φεβρουαρίου 2020. 
  102. ↑ Schwartz, Matthew S. (11 March 2020). «Missouri Sues Televangelist Jim Bakker For Selling Fake Coronavirus Cure». NPR. https://www.npr.org/2020/03/11/814550474/missouri-sues-televangelist-jim-bakker-for-selling-fake-coronavirus-cure. Ανακτήθηκε στις 16 March 2020. 
  103. ↑ Aratani, Lauren (9 March 2020). «New York attorney general to televangelist: stop touting product as coronavirus cure». The Guardian. https://www.theguardian.com/us-news/2020/mar/09/jim-bakker-letitia-james-coronavirus-product-stop-promoting. Ανακτήθηκε στις 16 March 2020. 
  104. ↑ Porter, Jon (13 Μαρτίου 2020). «Alex Jones ordered to stop selling fake coronavirus cures». The Verge (στα Αγγλικά). Ανακτήθηκε στις 16 Μαρτίου 2020. 
  105. ↑ Ferré-Sadurní, Luis; McKinley, Jesse. «Alex Jones Is Told to Stop Selling Sham Anti-Coronavirus Toothpaste». New York Times. https://www.nytimes.com/2020/03/13/nyregion/alex-jones-coronavirus-cure.html. Ανακτήθηκε στις 16 March 2020. 
  106. ↑ EDT, Jason Lemon On 3/12/20 at 4:43 PM (12 Μαρτίου 2020). «Conservative pastor claims he "healed" viewers of coronavirus through their TV screens». Newsweek (στα Αγγλικά). Ανακτήθηκε στις 16 Μαρτίου 2020. 
  107. ↑ «This anti-LGBT+ televangelist tried to heal people of the coronavirus through their televisions». PinkNews - Gay news, reviews and comment from the world's most read lesbian, gay, bisexual, and trans news service (στα Αγγλικά). 13 Μαρτίου 2020. Ανακτήθηκε στις 16 Μαρτίου 2020. 
  108. ↑ Cardona, Alexi C. (11 Μαρτίου 2020). «Leaked Emails: Norwegian Pressures Sales Team to Mislead Potential Customers About Coronavirus». Miami New Times. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 12 Μαρτίου 2020. Ανακτήθηκε στις 12 Μαρτίου 2020. 
  109. ↑ Gander, Kashmira (11 Φεβρουαρίου 2020). «Could Coronavirus Really Be Killed by Hot Weather? Scientists Weigh In». Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 10 Μαρτίου 2020. Ανακτήθηκε στις 12 Μαρτίου 2020. Dr. Ravinder Kanda, senior lecturer in evolutionary genomics at Oxford Brookes University, U,.K., told Newsweek: "Little is known about the seasonal dynamics of this particular virus—we cannot take it for granted that the warmer weather will simply drive the virus out of existence." 
  110. ↑ Gunia, Amy (28 Φεβρουαρίου 2020). «Will Warmer Weather Stop the Spread of the Coronavirus? Don't Count on It, Say Experts». Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 9 Μαρτίου 2020. Ανακτήθηκε στις 12 Μαρτίου 2020. Dr. Nancy Messionnier of the Centers for Disease Control and Prevention, warned against assuming the number of cases will slow as the weather warms. "I think it’s premature to assume that," she said during a call with reporters on Feb. 12. "We haven’t been through even a single year with this pathogen." 
  111. ↑ Farber, Madeline (20 Φεβρουαρίου 2020). «Will the coronavirus die out as the weather warms?». Fox News. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 5 Μαρτίου 2020. Ανακτήθηκε στις 12 Μαρτίου 2020. "We hope that the gradual spring will help this virus recede, but our crystal ball is not very clear. The new coronavirus is a respiratory virus, and we know respiratory viruses are often seasonal, but not always. For example, influenza (flu) tends to be seasonal in the U.S., but in other parts of the world, it exists year-round. Scientists don’t fully understand why even though we have been studying [the] flu for many years," Dr. William Schaffner, the medical director of the National Foundation for Infectious Diseases, told Fox News in an email. 
  112. ↑ «¿El coronavirus se puede curar con un té de plantas? #DatosCoronavirus». Efecto Cocuyo (στα Spanish). 5 Μαρτίου 2020. Ανακτήθηκε στις 14 Μαρτίου 2020. CS1 maint: Μη αναγνωρίσιμη γλώσσα (link)
  113. ↑ «Wuhan doctor who was punished for trying to warn of coronavirus succumbs to the disease», Hong Kong Free Press, 6 February 2020, https://www.hongkongfp.com/2020/02/06/wuhan-doctor-punished-trying-warn-coronavirus-dies-infection/, ανακτήθηκε στις 4 March 2020 
  114. ↑ «Mystery illness in Chinese city not Sars, say authorities». The Guardian. 5 Ιανουαρίου 2020. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 9 Ιανουαρίου 2020. Ανακτήθηκε στις 4 Μαρτίου 2020. 
  115. ↑ 115,0 115,1 «Paper on human transmission of coronavirus sets off social media storm in China». South China Morning Post. 31 January 2020. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 5 February 2020. https://web.archive.org/web/20200205122018/https://www.scmp.com/news/china/society/article/3048460/paper-human-transmission-coronavirus-sets-social-media-storm. Ανακτήθηκε στις 5 March 2020. 
  116. ↑ 116,0 116,1 «卫健委专家组成员王广发回应"可防可控"：并无不妥 外界存在误解_腾讯新闻». new.qq.com. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 1 Φεβρουαρίου 2020. Ανακτήθηκε στις 2 Μαρτίου 2020. 
  117. ↑ «上央视称疫情可控 中共专家自己中招被隔离 - 万维读者网». news.creaders.net. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 2 Μαρτίου 2020. Ανακτήθηκε στις 2 Μαρτίου 2020. 
  118. ↑ «The Chinese Government Is Spreading Coronavirus Disinformation». The Daily Beast. 27 January 2020. https://www.thedailybeast.com/coronavirus-disinformation-being-spread-by-chinese-government-to-convince-foreigners-its-doing-a-good-job. 
  119. ↑ «習近平「1月7日に感染対策指示」は虚偽か». Yahoo! Japan News. 16 Φεβρουαρίου 2020. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 16 Φεβρουαρίου 2020. Ανακτήθηκε στις 28 Φεβρουαρίου 2020. According to the issue of Chinese Communist Party Central Magazine "Qiushi" printed on February 15, Xi Jinping wrote, in the February 3rd meeting he claimed he had already warned about the novel coronavirus pneumonia on the January 7th meeting. However, there are no record of such in neither the February 3 meeting minute nor the January 7 meeting minute. Which indicate this is a retrospectively made excuse and Xi Jinping have made a lie. 
  120. ↑ Griffiths, James (17 Φεβρουαρίου 2020). «Did Xi Jinping know about the coronavirus outbreak earlier than first suggested?». CNN. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 19 Φεβρουαρίου 2020. Ανακτήθηκε στις 28 Φεβρουαρίου 2020. 
  121. ↑ 121,0 121,1 121,2 Josh Rogin (18 Μαρτίου 2020). «China's coronavirus propaganda campaign is putting lives at risk». 
  122. ↑ 122,0 122,1 122,2 122,3 Ben Westcott & Steven Jiang (13 Μαρτίου 2020). «Chinese diplomat promotes conspiracy theory that US military brought coronavirus to Wuhan». CNN. 
  123. ↑ 123,0 123,1 123,2 Gerry Shih (5 Μαρτίου 2020). «Conspiracy theorists blame U.S. for coronavirus. China is happy to encourage them.». 
  124. ↑ 124,0 124,1 124,2 Shaun Tandon (16 Μαρτίου 2020). «US summons Chinese ambassador over 'dangerous and ridiculous' coronavirus conspiracy theory». 
  125. ↑ James Griffiths (18 Μαρτίου 2020). «Trump and Beijing agree on the coronavirus crisis: It's someone else's fault». CNN. 
  126. ↑ «Larry Kudlow Claims Coronavirus 'Contained' In U.S. as CDC Warns of Likely Spread». HuffPost. 25 February 2020. https://www.huffpost.com/entry/larry-kudlow-coronavirus-misinformation_n_5e556f11c5b64c1d5620ddb1. 
  127. ↑ «Trump's Biggest Supporters Think the Coronavirus Is a Deep State Plot». BuzzFeed. 26 February 2020. https://www.buzzfeednews.com/article/ryanhatesthis/trump-supporters-coronavirus-deep-state-qanon. 
  128. ↑ «Trump's reckless coronavirus statements put the entire US at risk». The Verge. 25 February 2020. https://www.theverge.com/2020/2/25/21153035/coronavirus-response-trump-vaccine-covid19-cdc-who-health-crisis. 
  129. ↑ «Trump is facing a coronavirus threat. Let's look back at how he talked about Ebola». Vox. 26 February 2020. https://www.vox.com/2020/2/26/21154253/trump-ebola-tweets-coronavirus. 
  130. ↑ Madrigal, Alexis C. (3 Μαρτίου 2020). «The Official Coronavirus Numbers Are Wrong, and Everyone Knows It». The Atlantic. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 7 Μαρτίου 2020. Ανακτήθηκε στις 6 Μαρτίου 2020. 
  131. ↑ Palca, Joe (12 Φεβρουαρίου 2020). «Timetable for a Vaccine Against the New Coronavirus? Maybe This Fall». NPR. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 3 Μαρτίου 2020. Ανακτήθηκε στις 3 Μαρτίου 2020. 
  132. ↑ Jackson, David. «Coronavirus death rate is 3.4%, World Health Organization says, Trump says 'hunch' tells him that's wrong». USA Today. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 5 Μαρτίου 2020. Ανακτήθηκε στις 5 Μαρτίου 2020. 
  133. ↑ «Trump says he has a hunch about the coronavirus. Here are the facts - YouTube». Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 10 Μαρτίου 2020. Ανακτήθηκε στις 6 Μαρτίου 2020. 
  134. ↑ «Trump has many hunches about the coronavirus. Here's what the experts say». NBC News. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 6 Μαρτίου 2020. Ανακτήθηκε στις 6 Μαρτίου 2020. 
  135. ↑ Sargent, Greg. «Opinion | Trump's latest coronavirus lies have a galling subtext». The Washington Post. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 6 Μαρτίου 2020. Ανακτήθηκε στις 5 Μαρτίου 2020. 
  136. ↑ 136,0 136,1 Walters, Joanna; Aratani, Lauren (5 March 2020). «Trump calls WHO's global death rate from coronavirus 'a false number'». The Guardian. ISSN 0261-3077. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 5 March 2020. https://web.archive.org/web/20200305151056/https://www.theguardian.com/world/2020/mar/05/trump-coronavirus-who-global-death-rate-false-number. Ανακτήθηκε στις 5 March 2020. 
  137. ↑ «Media 'using virus to topple Trump' - White House». BBC News. 28 February 2020. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 29 February 2020. https://web.archive.org/web/20200229162842/https://www.bbc.com/news/world-us-canada-51667670. Ανακτήθηκε στις 28 February 2020. 
  138. ↑ «Trump's no stranger to misinformation. But with the coronavirus, experts say that's dangerous». Stat. 26 February 2020. https://www.statnews.com/2020/02/26/trump-mixed-messages-on-coronavirus/. 
  139. ↑ «U.S. unready to deal with potential coronavirus spread». MSNBC. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 3 Μαρτίου 2020. Ανακτήθηκε στις 3 Μαρτίου 2020. 
  140. ↑ «Coronavirus may spread faster than WHO estimate». Medical News Today. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 4 Μαρτίου 2020. Ανακτήθηκε στις 3 Μαρτίου 2020. 
  141. ↑ «New China coronavirus data buttress fears about high fatality rate». 25 Φεβρουαρίου 2020. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 2 Μαρτίου 2020. Ανακτήθηκε στις 3 Μαρτίου 2020. 
  142. ↑ «UN health agency warns against coronavirus COVID-19 criminal scams». un.org. 29 Φεβρουαρίου 2020. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 8 Μαρτίου 2020. Ανακτήθηκε στις 11 Μαρτίου 2020. 
  143. ↑ Morrison, Sara (5 Μαρτίου 2020). «Coronavirus email scams are trying to cash in on your fear». vox.com. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 6 Μαρτίου 2020. Ανακτήθηκε στις 11 Μαρτίου 2020. 
  144. ↑ Griffin, Andrew (10 Μαρτίου 2020). «Coronavirus: Sinister people are knocking on doors claiming to be part of official disease response, police warn». The Independent. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 11 Μαρτίου 2020. Ανακτήθηκε στις 11 Μαρτίου 2020. 
  145. ↑ «Hackers made their own coronavirus map to spread malware, feds warn». Miami Herald. 13 Μαρτίου 2020. Ανακτήθηκε στις 14 Μαρτίου 2020. 
  146. ↑ 146,0 146,1 James Palmer (27 January 2020). «Don't Blame Bat Soup for the Wuhan Virus». Foreign Policy. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 3 February 2020. https://web.archive.org/web/20200203090706/https://foreignpolicy.com/2020/01/27/dont-blame-bat-soup-for-the-wuhan-virus/. Ανακτήθηκε στις 3 February 2020. 
  147. ↑ 147,0 147,1 Josh Taylor (30 Ιανουαρίου 2020). «Bat soup, dodgy cures and 'diseasology': the spread of coronavirus misinformation». The Guardian. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 8 Φεβρουαρίου 2020. Ανακτήθηκε στις 8 Φεβρουαρίου 2020. 
  148. ↑ 148,0 148,1 148,2 148,3 Marnie O’Neill (29 Ιανουαρίου 2020). «Chinese influencer Wang Mengyun, aka 'Bat soup girl' breaks silence». news.au. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 8 Φεβρουαρίου 2020. Ανακτήθηκε στις 8 Φεβρουαρίου 2020. 
  149. ↑ 149,0 149,1 149,2 Gaynor, Gerren Keith (28 Ιανουαρίου 2020). «Coronavirus: Outrage over Chinese blogger eating 'bat soup' sparks apology». Fox News Channel. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 4 Φεβρουαρίου 2020. Ανακτήθηκε στις 8 Φεβρουαρίου 2020. 
  150. ↑ Romm, Tony (1 Μαρτίου 2020). «Millions of tweets peddled conspiracy theories about coronavirus in other countries, an unpublished U.S. report says». Washington Post. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 9 Μαρτίου 2020. Ανακτήθηκε στις 11 Μαρτίου 2020. 
  151. ↑ Hussain, Suhauna (3 Φεβρουαρίου 2020). «Fear of coronavirus fuels racist sentiment targeting Asians». Los Angeles Times. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 5 Φεβρουαρίου 2020. Ανακτήθηκε στις 11 Μαρτίου 2020. 
  152. ↑ 152,0 152,1 Brueck, Hilary (27 Φεβρουαρίου 2020). «14 bogus claims about the coronavirus, including a fake coconut-oil cure and a false link to imported packages». Business Insider. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 6 Φεβρουαρίου 2020. Ανακτήθηκε στις 7 Μαρτίου 2020. 
  153. ↑ «'No Meat, No Coronavirus' Makes No Sense». The Wire. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 3 Μαρτίου 2020. Ανακτήθηκε στις 3 Μαρτίου 2020. 
  154. ↑ Λάθος στην χρήση του Πρότυπο:cite press release: Η παράμετρος title είναι απαραίτητη
  155. ↑ 155,0 155,1 Gibson, Kate (1 Μαρτίου 2020). «Survey finds 38% of beer-drinking Americans say they won't order a Corona». CBS News. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 6 Μαρτίου 2020. Ανακτήθηκε στις 12 Μαρτίου 2020. 
  156. ↑ 156,0 156,1 Root, Al. «Americans Say They Won't Drink Corona Beer Because of Coronavirus. Sales Are Up 5% Anyway». Barron's (στα Αγγλικά). Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 7 Μαρτίου 2020. Ανακτήθηκε στις 12 Μαρτίου 2020. 
  157. ↑ Mounk, Yascha (28 Φεβρουαρίου 2020). «What the Dubious Corona Poll Reveals». The Atlantic (στα Αγγλικά). Ανακτήθηκε στις 12 Μαρτίου 2020.