Αυτό το λήμμα τεκμηριώνεται κυρίως με πρωτογενείς πηγές. Παρακαλούμε βελτιώστε το προσθέτοντας δευτερογενείς ή τριτογενείς πηγές. |
Οι Πελασγοί ήταν λαός που θεωρούταν πιθανώς προκάτοχοι και πρόγονοι των Ελλήνων.[1][2][3] Σύγχρονοι ιστορικοί, αρχαιολόγοι και γλωσσολόγοι έχουν προσπαθήσει να συνδέσουν τους «Πελασγούς», όρο με μάλλον ασαφές περιεχόμενο, με διάφορους υλικούς πολιτισμούς, γλωσσολογικές ομάδες κ.λ.π. αλλά πρόκειται περί άλυτου προβλήματος. Οι συνεχείς επεξεργασίες των ελληνικών παραδόσεων και μύθων καθιστούν δύσκολο τον διαχωρισμό σαφών «αναμνήσεων ιστορικών γεγονότων» και μυθοπλασίας όσον αφορά στις πληροφορίες που δίνουν οι αρχαίοι συγγραφείς για τους Πελασγούς.[4]
Περιοχές όπως η Θεσσαλία και η Αττική θεωρούνταν παραδοσιακά ως περιοχές στις οποίες κατοικούσαν Πελασγοί. Γενάρχης των Πελασγών αναφέρεται ο Πελασγός. Με τ' όνομά του συνδέθηκαν πολυάριθμοι θρύλοι και παραδόσεις.
Για τους Πελασγούς στη μυθολογία και την ιστορία, έχουν γράψει πολλοί αρχαίοι Έλληνες συγγραφείς. Μεταξύ αυτών περιλαμβάνονται οι: Ησίοδος, Όμηρος, Έφορος, Στράβων, Σκύμνος, Ηρόδοτος, Μενεκράτης, Παυσανίας, Θουκυδίδης, Ευριπίδης, Αισχύλος, Διονύσιος ο Αλικαρνασσεύς, Αντικλείδης, καθώς και ο Πλάτων.
Ο Όμηρος περιγράφει τον Αχιλλέα να προσεύχεται στον Δωδώνιο Δία ως τον αρχέγονο θεό των Πελασγών: «Βασιλέα Ζευ, φώναξε, Άρχοντα της Δωδώνης, θεέ των Πελασγών, που κατοικούν μακριά, που έχεις τη χειμωνιάτικη Δωδώνη κάτω από την εξουσία σου, όπου οι Ιερείς σου οι Σελλοί κατοικούν γύρω σου με τα πόδια τους άπλυτα και τα καταλύματά τους πάνω στο έδαφος[5].» Για την Ήπειρο, στην Ιλιάδα, αναφέρεται στην προσευχή του Αχιλλέα ο Ζευς, ο οποίος προσφωνείται βασιλιάς της Δωδώνης και των Πελασγών.[6] Ο Στράβων μνημονεύει τον Ησίοδο, ο οποίος είχε αποκαλέσει τη Δωδώνη ως το Πελασγών έδρανον (fr.225).
Για την Πελοπόννησο, ο Ησίοδος αναφέρει τον μύθο πως πρώτος κάτοικος της Αρκαδίας ήταν ο Πελασγός, ο δε Έφορος ότι όλοι οι Πελασγοί είναι αρκαδικής καταγωγής, σημείο που αναφέρει ο Στράβων [7]. Ο δε Παυσανίας συμπληρώνει πως την εποχή που βασίλευε ο Πελασγός, όλη η Πελοπόννησος λεγόταν Πελασγία ή Αχαϊκόν Άργος. Ο δε Διονύσιος Αλικαρνασσεύς διατρανώνει: «των Πελασγών το γένος εκ Πελοποννήσου το αρχαίον» (Ι 17). Αλλά και ο Ευριπίδης στο έργο του «Αρχέλαος» αναφέρει πως «όταν ο Δαναός ήλθε στο Άργος κι έκτισε την πόλη του Ινάχου, και ενώ οι κάτοικοι λέγονταν «Πελασγιώται» εκείνος τους όρισε με νόμο αυτοί σε όλη την αρχαία Ελλάδα να λέγονται Δαναοί». Επίσης, ο Ηρόδοτος σημειώνει πως «όσο καιρό οι Ίωνες κατοικούσαν στην Πελοπόννησο στην περιοχή της σημερινής Αχαΐας, πριν ακόμη να έλθουν ο Δαναός και ο Ξούθος ονομάζονταν Πελασγοί Αιγιαλείς και που έλαβαν τελικά το όνομα Ίωνες από τον Ίωνα του Ξούθου»[8]. Τέλος, ο Στράβων αναφέρει ότι ο Αισχύλος στις Ικέτιδες, καθώς και στις Δαναΐδες αναφέρεται στην καταγωγή των Πελασγών από το Άργος (Ε κεφ. Β).
Ο Ηρόδοτος αναφέρει την ύπαρξη πελασγικού έθνους στην Αττική[9] και συμπληρώνει πως όταν ο Κροίσος θέλησε να μάθει ποιοι Έλληνες είναι οι πιο ισχυροί, βρήκε πως πρώτοι ήταν οι Λακεδαιμόνιοι και μετά οι Αθηναίοι, οι πρώτοι από τη φυλή των Δωριέων και οι δεύτεροι από των Ιώνων. «Πράγματι αυτοί οι λαοί ήσαν οι πλέον εξέχοντες, οι δεύτεροι μεν καταγωγής πελασγικής, οι πρώτοι δε καταγωγής ελληνικής»*.
Στους Πελασγούς της Φθίας αναφέρεται ο Στράβων. Εκεί, μεταξύ άλλων περιοχών, ζούσαν Πελασγοί και κατονομάζει τη μία από τις τέσσερις πόλεις του βασιλείου των Πηλέα - Αχιλλέα, το οποίο συμπίπτει με τη σημερινή Ανατολική - Βορειανατολική Φθιώτιδα και τμήματα των σημερινών νομών Λαρίσης και Μαγνησίας[εκκρεμεί παραπομπή], το Πελασγικόν Άργος, την αποκαλούμενη αργότερα Κρεμαστή Λάρισα (κοντά στη σημερινή κωμόπολη Πελασγία) στην περιοχή που εκτείνονταν από «τη Θεσσαλία μεταξύ των εκβολών του Πηνειού και των Θερμοπυλών μέχρι της ορεινής χώρας σε όλη την έκταση της Πίνδου, αφού οι Πελασγοί ήταν κυρίαρχοι των τόπων αυτών» και ιδιαίτερα πως είχαν επεκταθεί «προπάντων μεταξύ των Αιολέων που ήταν ανά τη Φθία και τη Θεσσαλία.»[10] Αργότερα, κατά τους ιστορικούς χρόνους, το νότιο τμήμα της Θεσσαλίας μεταξύ Λάρισας και Φερών διατηρούσε το όνομα Πελασγιώτις.
Για τη Μακεδονία, χαρακτηριστική είναι η αναφορά του Αισχύλου στο έργο Ικέτιδες (235 - 260), όπου ο βασιλιάς Πελασγός απευθυνόμενος στον Χορό, αφού πρώτα διερωτάται για το πλήθος που φέρνει μαζί του ο Δαναός και ότι στην Ελλάδα το μόνο που καταλαβαίνει κάποιος είναι ότι είναι όλοι αυτοί είναι ικέτες[11], μετά αναφέρει: «Του γηγενούς Παλαίχθονος είμαι εγώ γιος, ο Πελασγός, που κυβερνώ τη χώρα. Και αφού είμαι ο βασιλιάς επόμενο είναι να πάρουν από μένα τ΄ όνομά τους οι Πελασγοί που κατοικούν τη χώρα. Όλη αυτή που τη διασχίζει ο αγνός Στρυμόνας στη δυτική πλευρά του. Και τη χώρα των Περραιβών ακόμη εξουσιάζω και όσα μέρη είναι πέρα από την Πίνδο και της Δωδώνης τα βουνά. Τα σύνορά μου ορίζει η θάλασσα»[12].
Κατά τον Ηρόδοτο, «τη Σαμοθράκη κατοικούσαν παλαιότερα Πελασγοί». [13]. Ο ίδιος, αναφερόμενος στον 5ο αιώνα π.Χ., σημειώνει τόσο για την Ίμβρο όσο και για τη Λήμνο, ότι την εποχή εκείνη και τα δύο αυτά νησιά τα κατοικούσαν ακόμα οι Πελασγοί[14]. Και η Λέσβος κατά τον Στράβωνα, (Ε, κεφ.Β΄), λεγόταν Πελασγία. Ο Αθηναίος Αντικλείδης, Αλεξανδρινός ιστορικός, παραδίδει κατά μαρτυρία του Στράβωνα (E κεφ.B) πως οι Πελασγοί εκείνοι που ζούσαν στη Μακεδονία και στην Αττική ήταν εκείνοι που κατοίκησαν και στα γύρω από την Ίμβρο και τη Λήμνο μέρη και πως μερικοί απ' αυτούς υπό τον Λύδο τον Τυρρηνό μετανάστευσαν στην Ιταλία, που απετέλεσαν και στη συνέχεια το έθνος των Τυρρηνών ή Ετρούσκων.
Κατά την Περσική εκστρατεία, ο Ηρόδοτος αναφέρει πως οι Κυκλάδες πρόσφεραν 17 πλοία συμπληρώνοντας ότι «και αυτοί ήταν λαός Πελασγικός που αργότερα όμως ονομάσθηκαν Ίωνες» [15].
Για την Κρήτη παραδίδεται, από τον Όμηρο, στην Οδύσσεια (Τ 175) η παρουσία των «δίων Πελασγών». [16]
Ο Ηρόδοτος αναφέρει πως στον Ελλήσποντο πελασγικές εγκαταστάσεις υπήρχαν στις περιοχές Πλακία και Σκυλάκη και πως οι Πελασγοί αυτοί του Ελλησπόντου προέρχονταν από την Αττική[17].
Για τη Μικρά Ασία, ο Όμηρος, στην Ιλιάδα, χαρακτηρίζει τους γείτονες των Κιλίκων της Τρωάδας, Πελασγούς, και συγκεκριμένα αναφέρει πως «ο Ιππόθοος οδηγούσε τα φύλα των κονταρομάχων Πελασγών αυτών που κατοικούσαν στην εύφορη Λάρισσα»[18]. Ο δε Μεκράτης ο Ελαΐτης θεωρεί τους Πελασγούς κατοίκους όλης της ιωνικής ακτής: «την παραλίαν την νυν Ιωνικήν πάσαν από Μυκάλης αρξαμένην υπό Πελασγών οικείσθαι πρότερον». Ακόμη όμως και ο Ηρόδοτος επισημαίνει για τους Αιολείς πως «στους παλαιότερους χρόνους και αυτοί λέγονταν Πελασγοί».
Και για την Κύπρο ο Ηρόδοτος αναφέρει πως είχαν μεταναστεύσει εκεί Πελασγοί από την Αρχαία Αθήνα, τη Σαλαμίνα, την Κύθνο και από την Αρκαδία[19]. Μάλιστα ο βασιλιάς της Τεγέας, Αγαπήνωρ, ήταν ο ιδρυτής της Πάφου.