Πιτυοφάγος

Πiτυοφάγος (Pityophagus)
Pityophagus laevior
Pityophagus laevior
Συστηματική ταξινόμηση
Βασίλειο: Ζώα (Animalia)
Συνομοταξία: Αρθρόποδα (Arthropoda)
Ομοταξία: Έντομα (Insecta)
Τάξη: Κολεόπτερα (Coleoptera)
Υπεροικογένεια: Cucujoidea
Οικογένεια: Nitidulidae
Υποοικογένεια: Cryptarchinae
Γένος: Pityophagus
Shuckard 1839

Ο Πιτυοφάγος (Pityophagus) είναι γένος εντόμων της τάξης των κολεοπτέρων και ανήκει στην οικογένεια των Nitidulidae. Το γένος Pityophagus εκπροσωπείται στην Ευρώπη με τρία είδη.[1] Συναντάμε το είδος Pityophagus laevior γύρο την δυτική και κεντρική Μεσόγειο, και μέχρι τώρα δεν βρέθηκε στην Ελλάδα.[2] Τα άλλα ευρωπαϊκά είδη του γένους, o Pityophagus ferrugineus και o Pityophagus querqus συναντάμε και στην Ελλάδα.[3][4] Έξω από την Ευρώπη υπάρχουν άλλα τρία είδη.[5]

Παρατηρήσεις στον όνομα και συνώνυμα

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Από τα τρία είδη έχει περιγραφεί ως πρώτος ο Pityophagus ferrugineus από τον Λινναίο το 1758 με το όνομα Dermestes ferrugineus. Ο Fabricius έσπασε το μεγάλο γένος Dermestes του Λινναίου και τοποθέτησε το είδος ferrugineus στο γένος Ips Fabr. ως Ips ferruginea. Το όνομα Ιψ του Fabricius είναι θηλυκή λέξη, και σήμερα δεν χρησιμοποιείται πια, αλλά καταστάθηκε από Glischrochilus.[6] Δεν έχει σχέση με το Ips De Geer, που είναι αρσενική λέξη και είναι το σημερινό όνομα ενός γένους της οικογένειας Curculionidae.[7] Από άλλους συγγραφείς o Dermestes ferrugineus τοποθετήθηκε στα γένη Lyctus ή Nitidula. Το πιο συχνό όνομα όμως στη παλαιότερη λογοτεχνία ήταν Ips ferruginea[8] Ο Άγγλος εντομολόγος Shuckard απέσπασε το 1839 το γένος Pityophagus με τύπο το είδος Dermestes ferrugineus του Λινναίου από το γένος Ips Fabr.. Τοποθέτησε το γένος Pytiophagus με τον αριθμό 230α πίσω από το γένος υπ αριθμό 230 Ips Fabr. και μπροστά από το γένος 231 Cryptophagus.[9] Τα άλλα δυο ευρωπαϊκά είδη περιγράφτηκαν αργοτερα, ο Pityophagus laevior 1872 από τον Abeille[2] και ο Pityophagus quercus 1877 από το Reitter.[4]

Το όνομα Pityophagus προέρχεται από την λέξη πίτυς της αρχαίας ελληνικής γλώσσας.[10] Το όνομα δόθηκε, γιατί συναντούμε τον τύπο του γένους, τον Pityophagus ferrugineus σε πεύκα. Αλλά ούτε το ακμαίο ούτε η προνύμφη καταναλώνουν το ξύλο ή τον φλοιό του δέντρου.

Μορφολογικά χαρακτηριστικά του ακμαίου

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Το κολεόπτερο είναι στενό και λίγο κυλινδρικό. Η πάνω πλευρά δεν είναι τριχωτή. Το πιο μικρό είδος με τέσσερα μέχρι έξι χιλιοστόμετρα είναι o Pityophagus ferrugineus το πιο μεγάλο ο Pityophagus quercus με περισσότερα από πέντε μέχρι επτά χιλιοστά.

Το κεφάλι είναι πιο στενό παρά το πρόνωτο. Το άνω χείλος συντήκεται με τον κλυπαίο, τα δύο χωρίζονται μόνο με αβαθή γραμμή μεταξύ τους. Οι γναθικές προσακτρίδες είναι τετραμερείς. Οι κεραίες συνίστανται από ένδεκα μέρη. Τελειώνονται με τριμερή λίγο πεπλατυσμένο ρόπαλο. Εκφύονται μπροστά στους σύνθετους οφθαλμούς. Αυτοί είναι μικροί και επίπεδοι. Οι κρόταφοι πίσω από τα μάτια είναι μακροί. Μεγάλο μέρος του εξωσκελετού δείχνει μια πυκνή και έντονη στιγμάτωση.

Κοιτάζοντας από πάνω το πρόνωτο έχει σχήμα τετραγωνικού. Οι πλευρικές άκρες σχηματίζουν μια λεπτή ανάγλυφη γραμμή που συνεχίζεται στη βάση του προνώτου (Εικ. 4).

Τα έλυτρα στην οπίσθια άκρη είναι κομμένα με τρόπο πως δεν καλύπτουν τελείως την κοιλία. Κοντά στη ραφή των ελύτρων τρέχει μια βαθιά χαραγμένη γραμμή, που σβήνει κοντά στον θυρεό.

Τα πόδια είναι σχετικά κοντά και γερά. Οι κνήμες διευρύνονται προς την άκρη. Οι ταρσοί είναι πενταμερείς. Το τέταρτο μέρος (Εικ. 7, πράσινο) είναι αρκετά μικρότερο από τα υπόλοιπα μερή.[11]

Εικ. 2: P. ferrugineus, κεφάλι σκούρο Εικ. 3: Κεφάλι, οφθαλμοί επίπεδοι Εικ. 4: Πίσω γωνία του προνώτου
Εικ. 1: P. laevior παντού το ίδιο χρώμα. Η στιγμάτωση στο πίσω
μέρος των ελύτρων πολύ λιγότερα βαθιά.
Τα έλυτρα δεν γυαλίζουν στο πίσω μέρος τους 		Εικ. 5: P. ferrugineus
μπροστινή κνήμη
έξω γωνία με δόντι 		Εικ. 6: P. ferrugineus
πίσω μέρος των ελύτρων
γυαλιστερά, στιγμάτωση βαθύ 		Εικ. 7: Ταρσός,
σε όλα τα είδη
τέταρτο μέρος (πράσινο) μικρό

Μορφολογικά χαρακτηριστικά της προνύμφης

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Η προνύμφη του Pityophagus ferrugineus έχει καταγραφεί από το Perris, ο οποίος κατέγραφε όλα τα έντομα, τα οποία βρήκε στο πεύκο Pinus maritima (σήμερα Pinus pinaster) μαζί με τα αναπτυξιακά τους στάδια και την συμπεριφορά τους, .[12] Το κορμί είναι επιμήκης, στη μέση λίγο φαρδύτερο (Εικ. 8, σχ. 77). Το κεφάλι και το πρώτο θωρακικό δακτύλιο με εξαίρηση την πισινή άκρη έχει χρώμα της σκουριάς, το ίδιο χρώμα έχει και το τελευταίο μέρος της κοιλιάς. Η οπίσθια άκρη του πρώτου μέρους, τα άλλα δυο μέρη του θώρακα και τα πρώτα οκτώ μέρη της κοιλιάς είναι ματ λευκό. Το χρώμα προκαλείται από την παρουσία ή έλλειψη χιτίνης.

Το κεφάλι είναι περίπου τετραγωνικό. Οφθαλμίδια λείπουν. Φαίνονται δυο μακριές γραμμές που τρέχουν από τις κεραίες και συγκλίνουν προς τα πίσω.Τα άνω σαγόνια έχουν κοντά στην άκρη στην εσωτερική πλευρά δόντι (σχ. 79). Τα κάτω σαγόνια (σχ. 81 πράσινο) είναι σχετικά μεγάλα και προβάλλουν το πρώτο μέρος των τριμερών γναθικών προσακτρίδων (Εικ. 8, σχ. 81 μπλε). Το κάτω χείλος έχει σχήμα καρδιάς (Εικ. 8, σχ. 81 στη μέση). Οι χειλικές προσακτρίδες (Εικ. 8, σχ. 81 ροζ) είναι διμερείς και δεν φτάνουν στην άκρη του βασικού μέρους των γναθικών προσακτρίδων. Οι κεραίες (Εικ. 8, σχ. 80) συνίστανται από τέσσερα μέρη, το τρίτο με μερικά μικρά μαλλιά, το τέταρτο λεπτό και σχεδόν με το ίδιο μήκος όπως το δεύτερο και τρίτο μέρος μαζί. Τελειώνει με μια μεγάλη και δυο μικρότερες τρίχες.

Από τα θωρακικά μέρη μόνο το πρόνωτο είναι αρκετά χιτινισμένο και εκ τούτου πιο σκούρο. Διακρίνεται μια διαμήκης γραμμή στη μέση. Τα έξι πόδια (Εικ. 8, σχ. 82) είναι τετραμερή και τελειώνουν σε νύχι. Η κοιλία συνίσταται από εννιά μέρη. Τελειώνει με δυο εξαρτήματα σε μορφή πένσας, που στρέφεται λίγο προς τα πάνω (Εικ. 8, σχ. 83). Η πλαγγόνα απεικονίζεται στην Εικ. 8 δεξιά.

Εικ. 8: P. ferrugineus 77 προνύμφη 79 άνω σαγόνι 80 κεραία 81 πράσινο
κάτω σαγόνι, μπλε γναθικές προσακτρίδες ροζ χειλικές προσακτρίδες
82 πόδι 83 τελευταία ουρομερή από την πλευρά[12] δεξιά πλαγγόνα[13]

Βιολογία

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Τον πιτυοφάγο συναντούμε στο φλοιό αδύνατων ή άρρωστων γερασμένων δέντρων στο δάσος. Ο Pityophagus quercus αναπτύσσεται στις βελανιδιές, όπως δείχνει και το quercus. Τα δυο άλλα είδη ζουν σε κωνοφόρα, ο Pityophagus laevior ιδιαίτερα σε Pinus και Abies. Το ενήλικο Pityophagus ferrugineus εμφανίζεται την άνοιξη σε κορμούς πεύκων, που έπεσαν στο έδαφος. Κάτω από τα δέντρα αυτά το θηλυκό αποθέτει τα αυγά στις σήραγγες του Hylurgus ligniperda και του Hylastes ater. Οι προνύμφες τρέφονται από τις πρόνυμφες αυτών.[12] Υποτίθεται πως όλα τα είδη τρέφονται από άλλα έντομα του ξύλου.[14] Κυνηγούν κυρίως επιβλαβή έντομα και γι' αυτό είναι χρήσιμα. Ο βιολογικός κύκλος διαρκεί ένα χρόνο.[12]

Κλειδί για τα ευρωπαϊκά είδη του γένους

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
  • 1 Η έξω γωνία της μπροστινής κνήμης τελειώνει στρογγυλεμένη ...........................................................................P. quercus
  • Η έξω γωνία της μπροστινής κνήμης καταλήγει σε δόντι (Εικ. 4).............................................................................2
    • 2 Τα έλυτρα στο πίσω μέρος είναι περίπου όπως μπροστά (Εικ. 5)...................................................................P. ferrugineus
    • - Τα έλυτρα στο πίσω μέρος δεν γυαλίζουν, η στιγμάτωση είναι πολύ λιγότερα βαθύ παρά μπροστά (Εικ. 1)...P. laevior[15]

Πηγές

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
  • Heinz Freude, Karl Wilhelm Harde (Hrsg.), Gustav Adolf Lohse (Hrsg.): Die Käfer Mitteleuropas. Band 7. Clavicornia Spektrum Akademischer Verlag, München 1967, ISBN 3-8274-0681-1 σελίδα 76
  • Edmund Reitter: Fauna Germanica, die Käfer des Deutschen Reiches III. Band, K.G.Lutz' Verlag, Stuttgart 1911 σελίδα 37
  • K.Koch: Die Käfer Mitteleuropas. Ökologie Bd. 2 Goecke & Evers Krefeld 1989 σελ. 164

Αναφορές

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
  1. ↑ Fauna Europaea, ευρωπαϊκά είδη του γένους Pityophagus[νεκρός σύνδεσμος]
  2. ↑ 2,0 2,1 «Fauna Europaea, ταξινόμηση και γεωγραφική εξάπλωση του είδους Pityophagus laevior». Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 4 Μαρτίου 2016. Ανακτήθηκε στις 22 Φεβρουαρίου 2014. 
  3. ↑ «Fauna Europaea, ταξινόμηση και γεωγραφική εξάπλωση του είδους Pityophagus ferrugineus». Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 3 Μαρτίου 2016. Ανακτήθηκε στις 22 Φεβρουαρίου 2014. 
  4. ↑ 4,0 4,1 «Fauna Europaea, ταξινόμηση και γεωγραφική εξάπλωση του είδους Pityophagus quercus». Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 6 Μαρτίου 2016. Ανακτήθηκε στις 22 Φεβρουαρίου 2014. 
  5. ↑ άλλα είδη του γένους
  6. ↑ Fauna Europaea, ευρωπαϊκά είδη του γένους Glischrochilus[νεκρός σύνδεσμος]
  7. ↑ «Fauna Europaea, ευρωπαϊκά είδη του γένους Ips». Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 11 Ιουνίου 2015. Ανακτήθηκε στις 22 Φεβρουαρίου 2014. 
  8. ↑ W.F. Erichson: Naturgeschichte der Insecten Deutschlands Vol. 3 Berlin 1845 στη σελίδα 225 (Γερμανικά)
  9. ↑ W.E.Schuckard: The British Coleoptera delineated London 1840 στη σελίδα 25 (Αγγλικά) εικόνα plate 30 Fig. 8
  10. ↑ Sigmund Schenkling: Εξήγηση των επιστημονικών ονομάτων κολεοπτέρων (γένος), Γερμανικά
  11. ↑ James Francis Stephans: Illustrations of Britisch Entomology London 1830 ως Ips ferruginea στη σελ. 94, με διαφορές στο γένος Ips (Αγγλικά)
  12. ↑ 12,0 12,1 12,2 12,3 M. Éduard Perris: Histoire des insectes du pin maritime Tome 1, Coléoptères Paris 1843 προνύμφη σελ. 74 (Γαλλικά) απεικονίσεις πλάκα 18, σχ. 77/83
  13. ↑ Edmund Reitter: Fauna Germanica, die Käfer des Deutschen Reiches III. Band, K.G.Lutz' Verlag, Stuttgart 1911 σελ. 39
  14. ↑ P. Ausidiso, S Cjiari, A Zauli, N. Jansson, G.M. Carpaneto:”Pityophagus quercus Reitter, 1877, a new saproxylic sap beetle for the italian fauna (Coleoptera, Nitidulidae)“ Fragmenta entomologica, Roma, 43 (2): 147-152 (2011) [1]
  15. ↑ κλειδί για Pythiophagus (Γερμανικά)

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]