Πρωθυπουργός της Τόνγκα

Πρωθυπουργός της Τόνγκα
Εθνόσημο της Τόνγκα
Κάτοχος Σιαόσι Σοβαλένι από 27 Δεκεμβρίου 2021
Προσφώνηση	Ο Εντιμότατος
Έδρα	Νουκουαλόφα
Διορισμός από	Βασιλιάς της Τόνγκα
Αρχικός κάτοχος	Τεβίτα Ούνγκα (Premier) Φαταφέχι Τουιπελαχάκε (Πρωθυπουργός)
Δημιουργία	1876 (Premier) 1970 (Πρωθυπουργός)
Αναπληρωτής	Αντιπρόεδρος της κυβέρνησης της Τόνγκα
Μισθός	94.500 T$ ετησίως[1]
Ιστοσελίδα	https://pmo.gov.to/

Ο πρωθυπουργός της Τόνγκα (ιστορικά αναφέρεται με τον όρο premier) είναι αρχηγός κυβέρνησης στην Τόνγκα. H χώρα είναι μοναρχία και έχει αρχηγό κράτους τον μονάρχη και πρώην πρωθυπουργό Τουπόου ΣΤ΄.^[2] Ο σημερινός πρωθυπουργός είναι ο Σιαόσι Σοβαλένι, ο οποίος εκλέχθηκε στις 15 Δεκεμβρίου 2021 και διορίστηκε στις 27 Δεκεμβρίου 2021.^[3] Ο Σοβαλένι συγκέντρωσε 16 ψήφους.^[4][5][6]

Η θέση του Πρωθυπουργού (Premier έως το 1970) θεσμοθετήθηκε με το σύνταγμα του 1875, καθώς το Άρθρο 51 ορίζει ότι ο Πρωθυπουργός και οι υπουργοί διορίζονται και παύονται από τον βασιλιά.^[7]

Ο πρωθυπουργός συνεπικουρείται από τον αντιπρόεδρο της κυβέρνησης της Τόνγκα.

Πορεία προς τον εκδημοκρατισμό μετά το 2000

DΚατά τη δεκαετία του 2000, η χώρα γνώρισε αύξηση του εκδημοκρατισμού. Τον Μάρτιο του 2006, ο βασιλιάς Ταουφααχάου Τουπόου Δ' διόρισε τον Φελέτι Σεβέλε, μετριοπαθές μέλος του Κινήματος για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα και τη Δημοκρατία ως πρωθυπουργό. Ο Σεβέλε ήταν ο πρώτος μη βασιλικός που κατείχε αυτή τη θέση μετά τον Σίρλεϊ Γουάλντεμαρ Μπέικερ το 1881. Όλοι οι πρωθυπουργοί από την πρωθυπουργία του Μπέικερ ήταν μέλη της τάξης των ευγενών.^[8]

Τον Ιούλιο του 2008 ο βασιλιάς Γεώργιος Τουπόου Ε΄ ανακοίνωσε ορισμένες σημαντικές δημοκρατικές μεταρρυθμίσεις. Θα εγκατέλειπε το ουσιαστικό μέρος των εκτελεστικών του εξουσιών και θα ακολουθούσε στο εξής το έθιμο των μοναρχιών όπως το Ηνωμένο Βασίλειο, ασκώντας τα προνόμιά του μόνο με τη συμβουλή του πρωθυπουργού. Επιπλέον, δεν θα διόριζε πλέον ως πρωθυπουργό όποιον επιθυμούσε, αλλά θα διόριζε ένα μέλος της Νομοθετικής Συνέλευσης που θα εκλεγόταν από τη Νομοθετική Συνέλευση.^[9][10][11]

Κατάλογος πρωθυπουργών (1876–σήμερα)

Όνομα (γεννήθηκε-πέθανε)			Έναρξη θητείας	Λήξη θητείας	Κόμμα	Χρόνος παραμονής στη θέση	Σημειώσεις
	Πρίγκιπας Τεβίτα Ούνγκα (1824-1879)		1 Ιανουαρίου 1876	18 Δεκεμβρίου 1879 † (απεβίωσε εν ενεργεία)[12]	Ανεξάρτητος	3 έτη, 351 ημέρες	Διορίστηκε από τον Γεώργιο Τουπόου Α΄ μετά τη δημοσίευση του Συντάγματος του 1875. Πρίγκιπας διάδοχος, απεβίωσε πριν από τον πατέρα του. Συγγραφέας των στίχων του εθνικού ύμνου της Τόνγκα.
	Σίρλεϊ Μπέικερ (1836-1903)		Απρίλιος 1881	Ιούλιος 1890	Ανεξάρτητος	9 έτη, 3 μήνες	Αρχικά Βρετανός ιεραπόστολος. Πρώτος κοινός, και ο μόνος μη γηγενής, που κατείχε τη θέση. Συντάκτης του Συντάγματος. Τροποποίησε τους νόμους που αφορούν την ιδιοκτησία γης. Ίδρυσε με τον βασιλιά την Ελεύθερη Εκκλησία της Τόνγκα. Εκτοπίστηκε από τη χώρα το 1890, υπό την πίεση των βρετανικών αρχών.[13]
	Σιαόσι Τουκουάχο (1854-1897)		1890	1893	Ανεξάρτητος	2-3 έτη	Επί πρωθυπουργίας του απεβίωσε ο βασιλιάς Γεώργιος Τουπόου Α΄ το 1893.
	Σιοσατέκι Βεϊκούνε (1853-1913)		1893	Ιανουάριος 1905	Ανεξάρτητος	11-12 έτη	Επί ημερών του η Τόνγκα έγινε βρετανικό προτεκτοράτο το 1900. Η Τόνγκα παρέμεινε αυτοδιοικούμενη, αλλά έχασε την πλήρη κυριαρχία της.
	Σιαόσι Τούι Πελεχάκε (1842-1912)		Ιανουάριος 1905	Ιανουάριος 1905	Ανεξάρτητος	0 μήνες	Πατέρας του Γεωργίου Τουπόου Β΄. Πρωθυπουργός για λίγες μόνο ημέρες.
	Σιόνε Τουπόουα Ματεϊαλόνα (1852-1925)		Ιανουάριος 1905	30 Σεπτεμβρίου 1912	Ανεξάρτητος	7 έτη, 7 μήνες	Θείος του Γεωργίου Τουπόου Β΄.
	Τεβίτα Τουιβακάνο (1869-1923)		30 Σεπτεμβρίου 1912	30 Ιουνίου 1923	Ανεξάρτητος	10 έτη, 304 ημέρες	Επί πρωθυπουργίας του πέθανε ο βασιλιάς Γεώργιος Τουπόου Β΄ το 1918 και τον διαδέχθηκε η Σαλότε Τουπόου Γ΄.
	Πρίγκιπας Βιλιάμι Τούνγκι Μαϊλεφίχι CBE (1887-1941)		30 Ιουνίου 1923	20 Ιουλίου 1941† (απεβίωσε εν ενεργεία)	Ανεξάρτητος	18 έτη, 20 ημέρες	Σύζυγος της βασίλισσας Σαλότε Τουπόου Γ΄. Ίδρυσε τις αμυντικές δυνάμεις της Τόνγκα, που έλαβαν μέρος στον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο.
	Σολομόνε Πιουτουάου Ουλαμολέκα Άτα OBE (1883-1950[14] )		20 Ιουλίου 1941	12 Δεκεμβρίου 1949	Ανεξάρτητος	8 έτη, 145 ημέρες
	Πρίγκιπας Τουπουτόα Τούνγκι[15] KBE (1918-2006)		12 Δεκεμβρίου 1949	16 Δεκεμβρίου 1965	Ανεξάρτητος	16 έτη, 4 ημέρες	Κληρονομικός διάδοχος του θρόνου, διαδέχθηκε τη βασίλισσα Σαλότε το 1965 και έλαβε την ονομασία Ταουφααχάου Τουπόου Δ'.
	Πρίγκιπας Φαταφέχι Τουί Πελεχάκε CBE (1922-1999[16])		16 Δεκεμβρίου 1965	22 Αυγούστου 1991	Ανεξάρτητος	25 έτη, 249 ημέρες	Αδερφός του βασιλιά Τουπόου Ε΄. Είναι ο μακροβιότερος πρωθυπουργός στην τονγκανή ιστορία σε διάρκεια θητείας. Επί πρωθυπουργίας του τερματίστηκε το καθεστώς προτεκτοράτου και η Τόνγκα έγινε ανεξάρτητη.
	Βαρόνος Βαέα ντε Χάουμα (Σιαόσι Τουιχάλα Αλιπάτε Βαέα Τουπόου) (1921-2009)		22 Αυγούστου 1991	3 Ιανουαρίου 2000	Ανεξάρτητος	8 έτη, 134 ημέρες	Εξάδερφος του βασιλιά Τουπόου Δ΄. Πρώτος κάτοχος του τίτλου του βαρόνος, που δημιουργήθηκε για αυτόν. Η Τόνγκα εντάχθηκε στα Ηνωμένα Έθνη το 2000.
	Πρίγκιπας Αχοέιτου Ουνουακιοτόνγκα Τουκουάχο[17] (1959-)		3 Ιανουαρίου 2000	11 Φεβρουαρίου 2006	Ανεξάρτητος	6 έτη, 39 ημέρες	Γιος του βασιλιά Τουπόου Δ΄. Επί πρωθυπουργίας του εκδηλώθηκαν απεργίες και διαδηλώσεις των δημοσίων υπαλλήλων το 2005 για να απαιτήσουν περισσότερη δημοκρατία. Το 2012 έγινε βασιλιάς με το όνοα Τουπόου ΣΤ'.
	Λόρδος Σεβέλε του Βαϊλάχι (1944-)		30 Μαρτίου 2006	22 Δεκεβρίου 2010	Κίνημα για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα και τη Δημοκρατία	4 έτη, 314 ημέρες	Δεύτερος μη βασιλικός (και πρώτος γηγενής μη βασιλικός) που κατέχει αυτή τη θέση, ως μέρος της μετάβασης στη δημοκρατία. Επί πρωθυπουργίας του πέθανε ο βασιλιάς Τουπόου Δ΄ τον Σεπτέμβριο του 2006 και έγιναν εξεγέρσεις από διαδηλωτές υπέρ της δημοκρατίας τον Νοέμβριο του 2006. Υιοθετήθηκαν μεταρρυθμίσεις για την εγκαθίδρυση της δημοκρατίας, που εφαρμόστηκαν το 2010.
	Λόρδος Τουιβακάνο (1952-)		22 Δεκεμβρίου 2010	30 Δεκεμβρίου 2014	Ανεξάρτητος	4 έτη, 8 ημέρες	Πρώτος πρωθυπουργός που εξελέγη από τη Βουλή (η πλειοψηφία που εκλέγεται από τον λαό για πρώτη φορά) και όχι από τον Βασιλιά Επί πρωθυπουργίας του απεβίωσε ο βασιλιάς Γεώργιος Τουπόου Ε΄.
	Ακιλίσι Ποχίβα (1941-2019)		30 Δεκεμβρίου 2014	12 Σεπτεμβρίου 2019 † (απεβίωσε εν ενεργεία)	Δημοκρατικό Κόμμα των Φιλικών Νήσων	4 έτη, 256 ημέρες	Βετεράνος του δημοκρατικού κινήματος, βουλευτής απο το 1987. Πρώτος μη βασιλικός που εκλέγεται πρωθυπουργός από το ίδιο το Κοινοβούλιο που εκλέγεται κυρίως από τον λαό.
	Σεμίσι Σίκα (1968-) Υπηρεσιακός		12 Σεπτεμβρίου 2019	8 Οκτωβρίου 2019	Δημοκρατικό Κόμμα των Φιλικών Νήσων	26 ημέρες
	Ποχίβα Τουιονετόα (1961-2023)		8 Οκτωβρίου 2019	27 Δεκεμβρίου 2021	Λαϊκό Κόμμα	2 έτη, 80 ημέρες
	Σιαόσι Σοβαλένι (1970-)		27 Δεκεμβρίου 2021	Σήμερα	Ανεξάρτητος	70079465120000000002 έτη, 365 ημέρες

Σημειώσεις και παραπομπές

1. «New Public Service Remuneration Structure Approved by the Government of Tonga». www.mic.gov.to. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 17 Απριλίου 2020. Ανακτήθηκε στις 19 Αυγούστου 2022. 
2. "The Executive government ", Tonga government
3. «King Tupou VI appoints new Prime Minister». Matangi Tonga. 28 Δεκεμβρίου 2021. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 28 Δεκεμβρίου 2021. Ανακτήθηκε στις 28 Δεκεμβρίου 2021. 
4. «Emotional, Siaosi Sovaleni elected PM Designate». Matangi Tonga. 15 Δεκεμβρίου 2021. Ανακτήθηκε στις 15 Δεκεμβρίου 2021. 
5. «MPs choose Siaosi Sovaleni as new prime minister». Kaniva Tonga. 15 Δεκεμβρίου 2021. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 15 Δεκεμβρίου 2021. Ανακτήθηκε στις 15 Δεκεμβρίου 2021. 
6. «Two nominees for PM Designate revealed, meeting underway». Matangi Tonga. 15 Δεκεμβρίου 2021. Ανακτήθηκε στις 15 Δεκεμβρίου 2021. 
7. Constitution of Tonga Αρχειοθετήθηκε 2012-01-19 στο Wayback Machine.
8. "Tonga gets first elected leader", BBC, 13 Φεβρουαρίου 2006
9. "Tonga's king to cede key powers", BBC, 29 Ιουλίου 2008
10. "Tongan king promises 'more democracy' for Pacific island", The Guardian, 29 Ιουλίου 2008
11. "King of Tonga prepares to give up power", The Telegraph, 11 Ιουλίου 2010
12. Μετά τον θάνατο του Πρίγκιπα στις 18 Δεκεμβρίου 1879, η θέση ήταν κενή μέχρι τον Απρίλιο του 1881. Δείτε Noel Rutherford, Shirley Baker and the King of Tonga, University of Hawaiʻi Press, 1996, (ISBN 0-8248-1856-3), p.127.
13. «Obituary. The Rev. Shirley Baker of Tonga». Annual Register for 1903. Longmans, Green, and Co. 1904. σελ. 163. 
14. Hon. Solomone Piutau Ulamoleka Ata Αρχειοθετήθηκε 2014-04-14 στο Wayback Machine.. Retrieved 22 Δεκεμβρίου 2013.
15. Μελλοντικός βασιλιάς Ταουφααχάου Τουπόου Δ'
16. Craig, Robert D. (18 Δεκεμβρίου 2010). Historical Dictionary of Polynesia (3rd έκδοση). Scarecrow Press. σελ. 299. ISBN 9781461659389. 
17. Μελλοντικός βασιλιάς Τουπόου ΣΤ΄

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

• World Statesmen – Tonga