Σίλφιον

Σίλφιον
Σίλφιον, λατ. silphium (σίλφιουμ) ή laser (λάζερ)
Σίλφιον, λατ. silphium (σίλφιουμ) ή laser (λάζερ)
Συστηματική ταξινόμηση
Για το σύγχρονο ταξινομικό γένος, δείτε: Σίλφιον (γένος).
Η «Κύλιξ του Αρκεσίλα». Ο βασιλιάς της Κυρήνης Αρκεσίλαος Β', επιβλέπει τη συσκευασία και φόρτωση των εμπορευμάτων του ή την προετοιμασία του σίλφιου.

Το σίλφιον, γνωστό στα λατινικά και ως silphium (σίλφιουμ) ή laser (λάζερ), ήταν φυτό που χρησιμοποιείτο στην κλασική αρχαιότητα ως καρύκευμα και ως φάρμακο.[1]

Ιστορικά στοιχεία

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Ήταν το βασικό στοιχείο του εμπορίου από την αρχαία πόλη της Κυρήνης στη Βόρεια Αφρική και ήταν τόσο σημαντικό για την οικονομία της Κυρήνης, που τα περισσότερα από τα νομίσματά της έφεραν την εικόνα του φυτού. Το πολύτιμο προϊόν του φυτού ήταν η ρητίνη.

Το σίλφιον ήταν σημαντικό είδος στην προϊστορία, όπως αποδεικνύεται από την Αίγυπτο, την Κνωσό και τους Μινωίτες, αναπτύσσοντας μια ειδική γλύφο, όπου αναπαριστούσαν το φυτό σίλφιον.[2] Χρησιμοποιήθηκε ευρέως από τους περισσότερους αρχαίους πολιτισμούς της Μεσογείου· οι Ρωμαίοι θεωρούσαν ότι "αξίζει το βάρος του σε δηνάρια" (αργυρά νομίσματα). Ο θρύλος έλεγε ότι ήταν ένα δώρο από τον θεό Απόλλωνα.

Η ακριβής ταυτότητα του σίλφιου είναι ασαφής. Κοινώς, πιστεύεται ότι τώρα είναι ένα εξαφανισμένο φυτό του γένους Ferula,[1] ίσως μια ποικιλία του "γιγαντιαίου μάραθου". Το ακόμη υπάρχον φυτό Φέρουλα η τιγγιτανή (Ferula tingitana), έχει προταθεί ως άλλη μια πιθανότητα.[3] Ένα άλλο φυτό, η Φέρουλα η σκορόδοσμος (asafoetida), χρησιμοποιήθηκε ως ένα φθηνότερο υποκατάστατο αντί του σίλφιου και είχε αρκετά παρόμοια χαρακτηριστικά, ώστε οι Ρωμαίοι, καθώς και ο γεωγράφος Στράβωνας, χρησιμοποιούσαν την ίδια λέξη, για να περιγράψουν και τα δύο.[4]

Σύμφωνα με τον Παυσανία

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

οἱ Διόσκουροι ξένοις ἀνδράσιν ἐοικότες: ἥκειν δὲ ἐκ Κυρήνης φήσαντες καταχθῆναί τε ἠξίουν παρ' αὐτῷ καὶ οἴκημα ᾐτοῦντο ᾧ μάλιστα ἔχαιρον, ἡνίκα μετὰ ἀνθρώπων ἦσαν. [16.3] ὁ δὲ οἰκίας μὲν τῆς ἄλλης ἐκέλευεν αὐτοὺς ἔνθα ἂν ἐθέλωσιν οἰκῆσαι, τὸ δὲ οἴκημα οὐκ ἔφη δώσειν: θυγάτηρ γὰρ ἔτυχέν οἱ παρθένος ἔχουσα ἐν αὐτῷ δίαιταν. ἐς δὲ τὴν ὑστεραίαν παρθένος μὲν ἐκείνη καὶ θεραπεία πᾶσα ἡ περὶ τὴν παῖδα ἠφάνιστο, Διοσκούρων δὲ ἀγάλματα ἐν τῷ οἰκήματι εὑρέθη καὶ τράπεζά τε καὶ σίλφιον ἐπ' αὐτῇ.[5]

Σ' αυτόν ήρθαν οι Διόσκουροι μεταμφιεσμένοι σε ξένους άνδρες" του είπαν ότι ήρθαν από την Κυρήνη και αξίωσαν να μείνουν σπίτι του και ζήτησαν το δωμάτιο, που προτιμούσαν περισσότερο, όταν ακόμη ζούσαν ανάμεσα στους ανθρώπους. [16.3]. Αυτός όμως τους προέτρεπε να μείνουν σε όποιο άλλο μέρος του σπιτιού ήθελαν και αρνιόταν να τους δώσει εκείνο το δωμάτιο, γιατί σ᾽ αυτό έτυχε να κατοικεί η παρθένα κόρη, του. Την επόμενη μέρα η κόρη αυτή και όλα όσα χρησιμοποιούσε είχαν εξαφανιστεί, ενώ μέσα στο δωμάτιο βρέθηκαν αγάλματα των Διοσκούρων και ένα τραπέζι', πάνω στο οποίο υπήρχε σίλφιο

Ταυτότητα και εξαφάνιση

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Αρχαίο ασημένιο νόμισμα από την Κυρήνη, που απεικονίζει ένα στέλεχος του Σίλφιου.

Η ταυτότητα του σίλφιου είναι αντικείμενο εκτεταμένης συζήτησης. Γενικά θεωρείτο ότι ανήκε στο γένος Φέρουλα (Ferula), πιθανώς ως ένα εξαφανισμένο είδος (αν και επί του παρόντος τα υπάρχοντα φυτά Φέρουλα η τιγγιτανή (Ferula tingitana), Φέρουλα ο νάρθηξ (Ferula narthex) και Θαψία η γαργανική (Thapsia garganica), έχουν ιστορικά προταθεί ως πιθανές ταυτότητες).[1][3][6] Ο Κ. Parejko, γράφοντας για την πιθανή εξαφάνιση του, καταλήγει στο συμπέρασμα ότι «επειδή δεν μπορεί να προσδιορίσει ακόμη με ακρίβεια το φυτό, δεν μπορούμε να γνωρίζουμε με βεβαιότητα αν έχει εκλείψει.»[7]

Η αιτία της υποτιθέμενης εξαφάνισης του σίλφιου δεν είναι πλήρως γνωστή. Το φυτό φύτρωνε κατά μήκος μιας στενής παράκτιας περιοχής, περίπου 200 επί 55 χιλιόμετρα, στην Κυρηναϊκή (στη σημερινή Λιβύη).[8] Πολλές από τις εικασίες σχετικά με τα αίτια της εξαφάνισής του, στηρίζονται σε μια αιφνίδια αύξηση της ζήτησης για ζώα που βοσκούσαν στο φυτό, για κάποια υποτιθέμενη επίδραση στην ποιότητα του κρέατος. Η υπερκατανάλωση του από τα κτηνοτροφικά ζώα καθώς και τους ανθρώπους,[Σημ. 1] σε συνδυασμό με την υπερσυγκομιδή για την κάλυψη της μεγάλης εμπορικής ζήτησης,[Σημ. 2] μπορεί να οδήγησαν στην εξαφάνισή του.[9] Η ζήτησή του τον 3ο ή 2ο π.Χ. αιώνα, ως χρήση αντισυλληπτικού, λέγεται να έχει οδηγήσει στον αφανισμό του.[10] Το κλίμα του Μαγκρέμπ ξηραίνεται στη διάρκεια των χιλιετιών και η ερημοποίησή[Σημ. 3][11] του, μπορεί επίσης να ήταν ένας παράγοντας. Μια άλλη θεωρία είναι ότι, όταν οι Ρωμαίοι επαρχιακοί κυβερνήτες ανέλαβαν την εξουσία από τους Έλληνες αποίκους, υπερκαλλιέργησαν το σίλφιον και κατέστησαν το έδαφος αδύναμο στην απόδοση παραγωγής του είδους για το οποίο λεγόταν ότι έχει τέτοια ιατρική αξία. Ο Θεόφραστος γράφει στο «Περὶ φυτῶν ἱστορία», ότι το είδος της ferula όπου αναφέρεται γενικά ως το «σίλφιον», είχε την ιδιοτροπία ότι δεν μπορούσε να καλλιεργηθεί.[12] Ωστόσο, ο ίδιος αναφέρει ασυμφωνίες στις πληροφορίες που λάμβανε σχετικά γι'αυτό.[13] Ο Πλίνιος αναφέρει ότι το τελευταίο γνωστό στέλεχος του σίλφιου που βρέθηκε στην Κυρηναϊκή δόθηκε στον αυτοκράτορα Νέρωνα «ως κάτι αξιοπερίεργο».[9]

Φαρμακευτικές χρήσεις

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Πολλές ιατρικές χρήσεις αποδόθηκαν στο φυτό.[14] Λέγεται ότι μπορούσε να χρησιμοποιηθεί για να θεραπεύσει τον βήχα, τον πονόλαιμο, τον πυρετό, τη δυσπεψία, τους πόνους, τα κονδυλώματα και όλα τα είδη των ασθενειών.

Αρχαίο ασημένιο νόμισμα από την Κυρήνη, όπου απεικονίζεται ο σπόρος/καρπός του σίλφιου.

Ο Ιπποκράτης έγραψε:[15]

Όταν εξέχει το έντερο και δεν επιστρέφει στη θέση του, ξύστε σε μικρά κομμάτια, το καλύτερο και πιο συμπαγές σίλφιον και εφαρμόστε το ως κατάπλασμα.[Σημ. 4]

Εικάζεται ότι το φυτό μπορεί επίσης να λειτουργούσε και ως αντισυλληπτικό, βασιζόμενο εν μέρει σε δήλωση του Πλίνιου, ότι θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί «για την απομάκρυνση των υγρών που εκκρίνονται στην εμμηνόρροια».[3] Πολλά είδη στην οικογένεια του μαϊντανού έχουν οιστρογονικές ιδιότητες, ενώ ορισμένες, όπως το άγριο καρότο, έχουν βρεθεί να λειτουργούν ως αμβλωτικά (χημικές ουσίες που τερματίζουν μια εγκυμοσύνη). Δεδομένου αυτού είναι πολύ πιθανό ότι το φυτό ήταν φαρμακολογικά δραστικό στην πρόληψη ή τη διακοπή της κύησης.

Μαγειρικές χρήσεις

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Το σίλφιον χρησιμοποιείτο στην Ελληνορωμαϊκή κουζίνα, κυρίως στις συνταγές από τον Καίλιο Απίκιο.

Πολύ μετά την εξαφάνισή του το σίλφιον συνέχισε να αναφέρεται στους καταλόγους των αρωματικών, αντιγραφόμενο το ένα από το άλλο, μέχρι να κάνει ίσως την τελευταία εμφάνισή του στη λίστα των μπαχαρικών που ο καρολίγγειος μάγειρας θα πρέπει να έχει σε πρώτη ζήτηση - Brevis pimentorum que στο domo esse debeant ("Μία σύντομη λίστα των καρυκευμάτων, που θα πρέπει να υπάρχουν στο σπίτι ") - από κάποιον "Vinidarius", του οποίου αποσπάσματα από τον Απίκιο,[16] επιβιώσαν σε ένα μεγαλογράμματο χειρόγραφο του 8ου αιώνα. Οι ημερομηνίες του Vinidarius δεν μπορούν να είναι πολύ νωρίτερες.[17]

Σύνδεση με το σύμβολο της καρδιάς

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Υπήρξε κάποιος προβληματισμός σχετικά με τη σύνδεση μεταξύ του σίλφιου και του παραδοσιακού σχήματος της καρδιάς (♥).[18] Ασημένια νομίσματα από την Κυρήνη του 6ου-5ου αιώνα π.Χ., φέρουν ένα παρόμοιο σχέδιο, μερικές φορές συνοδευόμενο από ένα φυτό σίλφιον. Αυτό θεωρείται ότι εκπροσωπεί τον σπόρο ή τη στενόμακρη σποροθήκη του.[19]

Σύγχρονα γραπτά βοηθούν στη σύνδεση του σίλφιου με την ανθρώπινη σεξουαλικότητα και την αγάπη. Το σίλφιον εμφανίζεται στην «Περιγραφή της Ελλάδος» του Παυσανία, σε μια ιστορία των Διόσκουρων κατά τη διαμονή τους σε ένα σπίτι που ανήκει στον Φορμίωνα, ένα Σπαρτιάτη, «Γιατί, έτσι συνέβη, ότι η παρθένος κόρη του που ζούσε σε αυτό. Από την επόμενη μέρα, αυτή η παρθένα με όλη την κοριτσίστικη αμφίεσή της, είχε εξαφανιστεί και στην αίθουσα βρέθηκαν εικόνες των Διοσκούρων, ένα τραπέζι και σίλφιον πάνω σε αυτό».[20] Το σίλφιον ως "λαζερπίκιον" (laserpicium) κάνει μια εμφάνιση σε ένα ποίημα (Catullus 7) του Κάτουλλου στην ερωμένη του Λεσβία (αν και άλλοι έχουν προτείνει ότι η αναφορά εδώ γίνεται για τη χρήση του σίλφιου ως θεραπεία για την ψυχική ασθένεια, συνδέοντάς το με την «τρέλα» του έρωτα).[21]

Εραλδική

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Ιταλικό εραδιλκό σύμβολο με απεικόνιση του χρυσού σίλφιου της Κυρηναϊκής (Il silfio d’oro reciso di Cirenaica)

Στην Ιταλική στρατιωτική εραλδική, Il silfio d’oro reciso di Cirenaica (Το σίλφιο της Κυρηναϊκής, ομαλά κομμένο και εκτυπωμένο σε χρυσό· στο οικόσημο: το εγκλεισμένο σίλφιον ή της Κυρηναϊκής) ήταν το σύμβολο που χορηγείτο στις μονάδες που πολέμησαν στις εκστρατείες στη Βόρεια Αφρική κατά τη διάρκεια του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου.[22]

Δείτε επίσης

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Σημειώσεις

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
  1. ↑ Η υπερβόσκηση (overgrazing) συμβαίνει όταν τα φυτά εκτίθενται σε εντατική βόσκηση για παρατεταμένες χρονικές περιόδους ή χωρίς επαρκείς περιόδους ανάκαμψης. Μπορεί να προκληθεί είτε από τα ζώα στην κακή διαχείριση των γεωργικών εφαρμογών ή από υπερπληθυσμών ιθαγενών ή μη ιθαγενών άγριων ζώων.
  2. ↑ Η υπερεκμετάλλευση (overexploitation), που ονομάζεται επίσης υπερσυγκομιδή (overharvesting), αναφέρεται στη συγκομιδή μιας ανανεώσιμης πηγής μέχρι του σημείου της φθίνουσας απόδοσής της. Η παρατεταμένη υπερεκμετάλλευση, μπορεί να οδηγήσει στην καταστροφή των πόρων.
  3. ↑ Η ερημοποίηση (desertification) είναι ένα είδος υποβάθμισης της γης, στην οποία μια σχετικά στεγνή περιοχή γης γίνεται όλο και πιο άγονη, συνήθως χάνοντας τα υδάτινα συστατικά του όπως επίσης τη βλάστηση και την άγρια πανίδα.
  4. ↑ Κατάπλασμα, ονομάζεται η μαλακή υγρή φαρμακούχος μάζα, η οποία συχνά θερμαίνεται και που απλώνεται στο ύφασμα πάνω από το δέρμα, για τη θεραπεία του πόνου, της φλεγμονής ή του επώδυνου μέρους του σώματος. Μπορεί επίσης, να χρησιμοποιηθεί σε πληγές, όπως τα κοψίματα.

Παραπομπές

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
  1. ↑ 1,0 1,1 1,2 J.L. Tatman, "Silphium, Silver and Strife: A History of Kyrenaika and Its Coinage" Celator 14.10 (October 2000:6–24).
  2. ↑ Hogan, C. Michael (2007). «Knossos fieldnotes». Modern Antiquarian. Ανακτήθηκε στις 13 Φεβρουαρίου 2009. 
  3. ↑ 3,0 3,1 3,2 Straight Dope (13 Οκτωβρίου 2006). «Did the ancient Romans use a natural herb for birth control?». 
  4. ↑ Dalby, page 18.
  5. ↑ από βικιθήκη Ἑλλάδος περιήγησις, Παυσανίας -Λακωνικά
  6. ↑ Alfred C. Andrews, "The Silphium of the Ancients: A Lesson in Crop Control"., Isis 33.2 (June 1941:232–236).
  7. ↑ Parejko, K (2003). «Pliny the Elder's Silphium: First Recorded Species Extinction». Conservation Biology 17: 925–927. doi:10.1046/j.1523-1739.2003.02067.x. https://archive.org/details/sim_conservation-biology_2003-06_17_3/page/925. 
  8. ↑ "Off this tract is the island of Platea, which the Cyrenaeans colonized. Here too, upon the mainland, are Port Menelaus, and Aziris, where the Cyrenaeans once lived. The Silphium begins to grow in this region, extending from the island of Platea on the one side to the mouth of the Syrtis on the other." (Herodotus, iv.168–198 on-line text Αρχειοθετήθηκε 2013-04-09 στο Wayback Machine.)
  9. ↑ 9,0 9,1 Pliny, XIX, Ch.15
  10. ↑ unspecified (2001). «Herbal contraceptives and abortifacients». Στο: Bullough, Vern L. Encyclopedia of birth control. Santa Barbara, Calif.: ABC-CLIO. σελίδες 125–128. ISBN 9781576071816. 
  11. ↑ Geist (2005), p. 2
  12. ↑ Theophrastus, III.2.1, VI.3.3
  13. ↑ Theophrastus, VI.3.5
  14. ↑ Pliny, XXII, Ch. 49
  15. ↑ Hippocrates. «On Fistulae, Section 9». Μτφρ. Francis Adams. 
  16. ↑ A generic term for a cookery book, as Webster is of American dictionaries.
  17. ↑ Maguelonne Toussaint-Samat, Anthea Bell, tr. The History of Food, revised ed. 2009, p. 434.
  18. ↑ Favorito, E. N.; Baty, K. (Φεβρουάριος 1995). «The Silphium Connection». Celator 9 (2): 6–8. 
  19. ↑ T. V. Buttrey, "The Coins and the Cult Αρχειοθετήθηκε 2023-02-17 στο Wayback Machine.", Expedition magazine vol. 34, Nos. 1–2 "Special Issue: Gifts to the Goddesses—Cyrene's Sanctuary of Demeter and Persephone", Spring–Summer 1992.
  20. ↑ Pausanias, 3.16.3
  21. ↑ A. C. Moorhouse, "Two Adjectives in Catullus, 7." The American Journal of Philology 84.4 (October 1963:417f); Stephen Bertman, "Oral Imagery in Catullus 7", The Classical Quarterly, New Series, 28.2 (1978), pp. 477–478
  22. ↑ "Si distinsero i soldati del 28° Reggimento Fanteria "Pavia" il cui scudo reca nel terzo quarto una pianta di silfio d'oro reciso e sormontata da una stella d'argento"." (Gaetano Arena, Inter eximia naturae dona: il silfio cirenaico fra ellenismo e tarda antichità, 2008:13

Αναφορές (στα Αγγλικά)

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Περαιτέρω ανάγνωση (στα Αγγλικά)

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
  • Buttrey, T. V. (1997). "Part I: The Coins from the Sanctuary of Demeter and Persephone". In D. White (επιμ.). Extramural Sanctuary of Demeter and Persephone at Cyrene Libya, Final Reports: Vol. VI. Philadelphia. σελίδες 1–66. 
  • Fisher, Nick (1996). «Laser-Quests: unnoticed allusions to contraception in a poet and a princeps?» (– Scholar search). Classics Ireland 3: 73–97. doi:10.2307/25528292. 
  • Gemmill, Chalmers L. (Ιούλιος–Αύγουστος 1966). «Silphium». Bulletin of the History of Medicine 40 (4): 295–313. PMID 5912906. 
  • Koerper, Henry; A. L. Kolls (Απρίλιος–Ιούνιος 1999). «The Silphium Motif Adorning Ancient Libyan Coinage: Marketing a Medicinal Plant». Economic Botany 53 (2): 133–143. doi:10.1007/BF02866492. 
  • Riddle, John M. (1997). Eve's Herbs: A History of Contraception and Abortion in the West. Cambridge: Harvard University Press. σελίδες 44–46. ISBN 0-674-27024-X. 
  • Riddle, John M.; J. Worth Estes; Josiah C. Russell (Μάρτιος–Απρίλιος 1994). «Birth Control in the Ancient World». Archaeology 47 (2): 29–35. 
  • Tameanko, M. (Απρίλιος 1992). «The Silphium Plant: Wonder Drug of the Ancient World Depicted on Coins». Celator 6 (4): 26–28. 
  • Tatman, J. L. (Οκτώβριος 2000). «Silphium, Silver and Strife: A History of Kyrenaika and Its Coinage». Celator 14 (10): 6–24. 
  • Wright, W. S. (Φεβρουάριος 2001). «Silphium Rediscovered». Celator 15 (2): 23–24. 
  • William Turner, A New Herball (1551, 1562, 1568)

Εξωτερικοί σύνδεσμοι (στα Αγγλικά)

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]