Σίριλ Λάιονελ Ρόμπερτ Τζέιμς

Σίριλ Λάιονελ Ρόμπερτ Τζέιμς
Γενικές πληροφορίες
Όνομα στη μητρική γλώσσα	Cyril Lionel Robert James (Αγγλικά)
Γέννηση	4  Ιανουαρίου 1901[1][2][3] Tunapuna
Θάνατος	19 Μαΐου 1989 (88 ετών) Λονδίνο[4]
Τόπος ταφής	Tunapuna
Χώρα πολιτογράφησης	Τρινιντάντ και Τομπάγκο
Εκπαίδευση και γλώσσες
Ομιλούμενες γλώσσες	Αγγλικά[5][6][7]
Σπουδές	Queen's Royal College (1910–1918)
Πληροφορίες ασχολίας
Ιδιότητα	ιστορικός δημοσιογράφος μυθιστοριογράφος συγγραφέας συνδικαλιστής φιλόσοφος[8] ακτιβιστής πολιτικός ακτιβιστής[9] μεταφραστής[9]
Εργοδότης	Πανεπιστήμιο της Περιφέρειας της Κολούμπια (από 1968) The Guardian[10]
Αξιοσημείωτο έργο	The Black Jacobins[10] Beyond a Boundary[10] Minty Alley[10] World Revolution
Πολιτική τοποθέτηση
Πολιτικό κόμμα/Κίνημα	Εργατικό Κόμμα και Socialist Workers Party
Οικογένεια
Σύζυγος	Selma James (1956–1980) Constance Webb (1946 – Δεκαετία του 1950)[11]
Σχετικά πολυμέσα
δεδομένα

Ο Σίριλ Λάιονελ Ρόμπερτ Τζέιμς (Cyril Lionel Robert James, 4 Ιανουαρίου 1901 - 19 Μαΐου 1989), πιο γνωστός σαν Σι Ελ Αρ Τζέιμς (αγγλ: C.L.R. James) και μερικές φορές επίσης με το ψευδώνυμο Τζ. Ρ. Τζόνσον (αγγλ: J.R. Johnson) ήταν Αφρο-Τρινιντιανός ιστορικός, δημοσιογράφος, σοσιαλιστής θεωρητικός και δοκιμιογράφος. Το έργο του επικεντρώνεται στην Καραϊβική και τον Αφρικανικό Εθνικισμό χωρίς να εξαντλείται σε αυτόν κι αποτελεί ένα από τα αφετηριακά σημεία της μετα-αποικιοκρατικής λογοτεχνίας,^[12] με μεγάλη επιρροή στις κοινωνικές και ιστορικές μελέτες. Ξεχωρίζει με την επιμονή του να τονίζει ότι η κληρονομιά των κατοίκων της Καραϊβικής και κατεπέκταση των Νέγρικων πληθυσμών του Δυτικού Κόσμου είναι εξίσου Ευρωπαϊκή όσο και Αφρικανική.^[13] Ακούραστος πολιτικός μαχητής, τα γραπτά του με θέμα την Κομμουνιστική Διεθνή άνοιξαν το δρόμο για θερμότατες συζητήσεις σε τροτσκιστικούς κύκλους, ενώ η ιστορία του με θέμα την Αϊτιανή Επανάσταση, Οι Μαύροι Ιακωβίνοι αποτελεί ένα από τα σημαντικότερα κείμενα της λογοτεχνίας της Αφρικανικής Διασποράς..^[14] Περίφημος διαλεκτικός αντισταλινιστής,^[15] ήταν επίσης γνωστός για την κλήση στην αυτοδιδασκαλία και σαν ικανός και αφοσιωμένος αθλητής. Τέλος, δοξάστηκε σαν συγγραφέας του κρίκετ.^[16]

Βιογραφία

Πρώιμα Χρόνια

Γεννημένος στο Τρινιντάντ όταν ακόμη ήταν Βρετανική αποικία, ο Τζέιμς μαθήτευσε στο Γυμνάσιο Κουίνς Ρόιαλ στο Πορτ-οφ-Σπέιν. Αργότερα εργάστηκε σαν δάσκαλος. Ανάμεσα στους μαθητές του ήταν και ο μετέπειτα πρώτος πρωθυπουργός του Τρινιντάντ και Τομπάγκο και ιστορικός της Καραϊβικής Ἐρικ Γουίλιαμς. Ανήκε στην ομάδα Μπίκον η οποία αποτελούνταν από αντι-ιμπεριαλιστές συγγραφείς του ομώνυμου περιοδικού, στο οποίο δημοσίευσε μια σειρά διηγημάτων.

Το 1932 εγκαταστάθηκε στην κωμόπολη Νέλσον του Λινκονσάιαρ της Αγγλίας, μετά από πρόσκληση του φίλου του Λίρι Κονσταντάιν, Δυτικο-ινδού παίκτη του κρίκετ, ο οποίος χρειάζονταν τη βοήθειά του Τζέιμς για να γράψει την αυτοβιογραφία του Το Κρίκετ κι Εγώ, που δημοσιεύθηκε το 1933. Κατά τη διάρκεια της παραμονής του εκεί, ο Τζέιμς εργάστηκε σαν ανταποκριτής κρίκετ για την Μάντσεστερ Γκάρντιαν.

Πρώτη Περίοδος στο Λονδίνο

Το 1933 ο Τζέιμς μετακόμισε στο Λονδίνο όπου έγινε μέλος του Εργατικού κόμματος Την επόμενη χρονιά προσχώρησε στην τροτσκιστική ομάδα του Χάμστεντ. Διαπιστώνοντας την, εκτός των φυλλαδίων, ολική ανυπαρξία τροτσκιστικής λογοτεχνίας στην Αγγλική γλώσσα, ανέλαβε την πρωτοβουλία έκδοσης μεταφράσεων. Για το λόγο αυτό, προσέγγισε τον εκδότη του Τζορτζ Όργουελ Φρέντρικ Γουόρμπεργκ.^[17]

Όσο ακόμη ήταν στο Τρινιντάντ, ο Τζέιμς είχε αρχίσει ήδη να αγωνίζεται για την ανεξαρτησία των νησιών της Καραϊβικής. Το βιβλίο Η Ζωή του Λοχαγού Σιπριάνι και το φυλλάδιο Επιχειρήματα Υπέρ της Αυτοδιοίκησης των Δυτικών Ινδιών, που εκδόθηκαν στο Λονδίνο, αποτέλεσαν τις πρώτες γραπτές συνεισφορές του στον αγώνα αυτό. Στο Λονδίνο επίσης ασχολήθηκε ενεργά και έγινε θερμός υποστηρικτής του Παναφρικανισμού. Έγινε πρόεδρος του συλλόγου Διεθνών Αφρικανών Φίλων της Αβησσυνίας, ο οποίος οργανώθηκε μετά την εισβολή της Αιθιοπίας από τους φασίστες του Μουσολίνι.

Με το μετασχηματισμό του συλλόγου σε Διεθνές Γραφείο Αφρικανικών Υπηρεσιών, ο Τζέιμς ανέλαβε την επιμέλεια του περιοδικού του, Διεθνής Αφρικανική Γνώμη. Στόχος του συλλόγου ήταν η ενημέρωση του Βρετανικού κοινού για τα προβλήματα της Δυτικής Αφρικής και τις λύσεις που θα παρέχουν ουσιαστική βοήθεια στις αποικίες, καθώς επίσης η ανάπτυξη δεσμών ανάμεσα στις εκεί νεοσύστατες συνδικαλιστικές οργανώσεις και στο Βρετανικό εργατικό κίνημα.^[18] Πρόεδρος του Γραφείου ήταν ο παιδικός φίλος του Τζέιμς και στυλοβάτης του σοσιαλιστικού Παναφρικανισμού Τζορτζ Πάντμορ. Οι δυο τους συνέφεραν και στο Νέο Ηγέτη του Ανεξάρτητου Εργατικού Κόμματος (ILP), στο οποίο ο Τζέιμς εντάχθηκε βρίσκοντας τον αντισταλινικό σοσιαλισμό του σύμφωνο με τις απόψεις του.^[19]

Την ίδια περίοδο, ο Τζέιμς έγραψε ένα θεατρικό έργο για τον ηγέτης της επαναστάτης της Αϊτής Τουσέν Λ'Ουβερτίρ, το οποίο ανέβηκε το 1936 στο Γουέστ Εντ με πρωταγωνιστές τους Πολ Ρόμπσον και Ρόμπερτ Άνταμς. Την ίδια χρονιά δημοσιεύτηκε στο Λονδίνο το μοναδικό του μυθιστόρημα του, Γειτονιά της Μέντας, το οποίο είχε φέρει μαζί του σαν χειρόγραφο από το Τρινιντάντ. Ήταν το πρώτο μυθιστόρημα που δημοσιεύετηκε ποτέ από μαύρο συγγραφέα της Καραϊβικής στο Ηνωμένο Βασίλειο.

Το 1937 έγραψε ίσως τα πλέον γνωστά από τα συγγράματά του, το Παγκόσμια Επανάσταση, 1917-1936. Η Άνοδος και η Πτώση της Κομμουνιστικής Διεθνούς, το οποίο εξήρε ο Λέων Τρότσκι κι ένα χρόνο αργότερα το Μαύροι Ιακωβίνοι: Ο Τουσέν Λ'Ουβερτίρ και η Επανάσταση του Σαν Ντομίνγκο.

Το 1936, η τροτσκιστική Μαρξιστική Ομάδα στην οποία ανήκε ο Τζέιμς αποσχίστηκε από το Ανεξάρτητο Εργατικό Κόμμα. Ακολούθησε μια σειρά συγχωνεύσεων που θα οδηγήσουν τελικά στο σχηματισμό του κατακερματισμένου Επαναστατικού Σοσιαλιστικού Συνδέσμου (RSL). Έτσι, όταν ο Τζέιμς κλήθηκε από την ηγεσία του Σοσιαλιστικού Εργατικού Κόμματος (SWP), τότε Αμερικανικό τμήμα της Τέταρτης Διεθνούς), να περιοδεύσει στις Ηνωμένες Πολιτείες ώστε να ενθαρρύνει τους μαύρους εργάτες στο έργο τους, οι ενδοκομματικοί αντίπαλοί του τον ενθάρρυναν με την ελπίδα να τον ξεφορτωθούν.^[20]

Στις Η.Π.Α.

Στα τέλη του 1938 ο Τζέιμς έφτασε στις ΗΠΑ όπου και έμεινε μέχρι την απέλασή του το 1953. Μέχρι το 1940 είχε ήδη αρχίσει να αμφισβητεί την άποψη του Τρότσκι ότι η Σοβιετική Ένωση αποτελούσε εκφυλισμένο εργατικό κράτος. Εγκατέλειψε το Σοσιαλιστικό Εργατικό Κόμμα μαζί με τον Μαξ Σάχτμαν, ο οποίος ίδρυσε το Κόμμα των Εργατών (WP). Στο WP, ο Τζέιμς με την Ράγια Ντουναγιέβσκαγια και την Γκρέις Λι συντέλεσαν την Τάση Τζόνσον-Φόρεστ (το ψευδώνυμο του ήταν Τζόνσον και της Ντουναγιέβσκαγια, Φόρεστ).

Σύμφωνα με την Τάση Τζόνσον-Φόρεστ η Σοβιετική Ένωση ήταν κρατικο-καπιταλιστική. Ήταν μια άποψη την οποία συμμερίζονταν και άλλοι τροτσκιστές της ίδιας γενιάς, κυρίως ο Τόνι Κλιφ. Σε αντίθεση όμως με τον Κλιφ, η Τάση Τζόνσον-Φόρεστ άρχισε να επικεντρώνεται όλο και περισσότερο στα απελευθερωτικά κινήματα καταπιεσμένων μειονοτήτων, μια θεωρητική ανάπτυξη ήδη ορατή στη σκέψη του Τζέιμς στις συνομιλίες του με τον Τρότσκ το 1939 . Είναι αυτά τα κινήματα που θα αποτελέσουν τον κύριο προσανατολισμό της Τάσης Τζ-Φ.

Με το τέλος του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου, το επαναστατικό αίσθημα στο Κόμμα των Εργατών γνώρισε μια κάμψη. Την ίδια στιγμή, η Τάση Τζ-Φ ένιωσε να ενθαρρύνεται από την προοπτική επαναστατικών αλλαγών με φορείς τους καταπιεσμένους λαούς. Μετά από μερικούς μήνες σαν ανεξάρτητη ομάδα, περίοδο κατά την οποία δημοσίευσε άφθονο γραπτό υλικό, η Τάση προσχώρησε στο Σοσιαλιστικό Εργατικό Κόμμα το 1947.

Ο Τζέιμς συνέχιζε να περιγράφει τον εαυτό του σαν λενινιστή, παρά την απόρριψή της βασικής σύλληψης του Λένιν σχετικά με τον πρωτοποριακό ρόλο του επαναστατικού κόμματος του Λένιν. Κάλεσε άλλους σοσιαλιστές να υποστηρίξουν τα αναδυόμενα μαύρα εθνικιστικά κινήματα. Το 1949, ο Τζέιμς απέρριψε ολοκληρωτικά την ιδέα του πρωτοποριακού κόμματος, γεγονός που οδήγησε την Τάση Τζόνσον-Φόρεστ να εγκαταλείψει το τροτσκιστικό κίνημα και να μετονομαστεί σε Επιτροπή Δημοσιοποίησης Αλληλογραφίας.

Το 1955 έπειτα από την αναχώρηση του Τζέιμς για την Αγγλία, περίπου τα μισά μέλη της Επιτροπής αποσύρθηκαν υπό την ηγεσία της Ντουναγιέβσκαγια για να σχηματίσουν μια νέα τάση Μαρξιστικού Ανθρωπισμού με το όνομα Επιτροπές των Ειδήσεων και των Γραμμάτων. Το αν η Τάση της Ντουναγιέβσκαγια ήταν πλειοψηφική ή μειονεκτική στην Επιτροπή Δημοσιοποίησης Αλληλογραφίας παραμένει θέμα διαφωνίας.^[21]

Η Επιτροπή χωρίστηκε και πάλι το 1962, όταν ο Τζέιμς Μπογκς και η Γκρέις Λι Μπογκς την εγκατέλειψαν για να ακολουθήσουν μια πιο Τρίτοκοσμική προσέγγιση. Οι υπόλοιποι Τζονσονικοί επανασυγκροτήθηκαν με το όνομα Αντιμετωπίζοντας την Πραγματικότητα. Ο Τζέιμς συνέχισε να συμβουλεύει την ομάδα από τη Μεγάλη Βρετανία μέχρι να τη διάλυσή της το 1970.

Τα κείμενα του Τζέιμς άσκησαν μεγάλη επιρροή στην ανάπτυξη του Αυτονομιακού Μαρξισμού σαν ρεύμα της μαρξιστικής σκέψης. Ο ίδιος είδε το έργο του σαν ανάπτυξη της θεωρίας και της πρακτικής του λενινισμού.

Δεύτερη Περίοδος στο Λονδίνο

Το 1953, μετά τη λήξη της βίζας του, ο Τζέιμς αναγκάστηκε να εγκαταλείψει τις ΗΠΑ υπό την απειλή απέλασης. Στην προσπάθειά του να παραμείνει στην Αμερική και τελώντας υπό κράτηση στη νήσο Έλις, έγραψε μια μελέτη για τον Χέρμαν Μέλβιλ, Ναυτικοί, Αποστάτες και Ναυαγοί: Η Ιστορία του Χέρμαν Μέλβιλ και ο Κόσμος στον οποίο Ζούμε, αντίγραφα της οποίας εξέδωσε με δικά του έξοδα και απέστειλε σε όλα τα μέλη της Συγκλήτου. Σε μια επιστολή προς τον παλιό του φίλο Τζορτζ Πάντμορ, ο Τζέιμς έγραψε ότι στους Ναυτικούς χρησιμοποίησε το Μόμπι Ντικ σαν παραβολή για τον αντικομμουνισμό που σάρωνε τις Ηνωμένες Πολιτείες, συνέπεια, της άκριτης πίστης των Αμερικανών στον καπιταλισμό.^[22] Η Γκρέις Λι Μπόγκς ήρθε στο Λονδίνο το 1954 για να συνεργαστεί μαζί του, αλλά και αυτή βρήκε έναν άνθρωπο "αποπροσανατολισμένο, ο οποίος προσπαθούσε να βρει το δρόμο του μετά από δεκαπέντε χρόνια εκτός της χώρας."^[23]

Το 1957, ο Τζέιμς ταξίδεψε στην Γκάνα για τους εορτασμούς της ανεξαρτησίας της από τη βρετανική κυριαρχία. Είχε ήδη γνωριστεί με τον τότε πρωθυπουργό νέου κράτους Κουάμε Νκρούμα στις Ηνωμένες Πολιτείες όπου ο Νκρούμα σπούδαζε και τον είχε στείλει να εργαστεί με τον Πάντμορ στο Λονδίνο μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο. Στην Γκάνα ο Τζέιμς δέχτηκε πρόσκληση του Νκρούμα να γράψει ένα βιβλίο για το Συμβασιακό Λαϊκό Κόμμα (Convention People's Party), το οποίο υπό την ηγεσία Νκρούμα είχε φέρει στη χώρα την ανεξαρτησία. Σκοπός του βιβλίου ήταν να δείξει πώς οι στρατηγικές του κόμματος θα μπορούσαν να αποτελέσουν πρότυπο και για άλλες νέες χώρες της Αφρικής. Μολονότι ο Τζέιμς προσκάλεσε την Γκρέις Λι Μπογκς να συμμετάσχει στην συγγραφή,το Νκρούμα και η Γκανεϊκή Επανάσταση ήταν αποκλειστικά δικό του έργο. Δημοσιεύθηκε το 1977, μετά την ανατροπή, την εξορία και στη συνέχεια το θάνατο του Κουάμε Νκρούμα.^[24]

Στο Τρινιντάντ και Επιστροφή στη Βρετανία

Το 1958 ο Τζέιμς επέστρεψε στο Τρινιντάντ, όπου επιμελήθηκε την εφημερίδα Το Έθνος του Λαϊκού Εθνικού Κινήματος (PNM) υπέρ της ανεξαρτησίας. Επίσης, επανεργοποιήθηκε με το Παναφρικανικό κίνημα. Ήταν της γνώμης ότι η επανάσταση στη Γκάνα ενθάρρυνε σε μεγάλο βαθμό τον αντι-αποικιοκρατικό επαναστατικό αγώνα.

Ο Τζέιμς τάχθηκε υπέρ μιας Ομοσπονδίας των Δυτικών Ινδιών και γι αυτό το λόγο τα χάλασε με την ηγεσία του PNM. Επέστρεψε στη Μεγάλη Βρετανία. Το 1968 κλήθηκε στις ΗΠΑ, όπου δίδαξε στο Πανεπιστήμιο της Περιφέρειας της Κολούμπια.

Τελικά επέστρεψε και πάλι στη Βρετανία, όπου πέρασε τα τελευταία χρόνια της ζωής του, στο Μπρίξτον του Λονδίνου. Στη δεκαετία του 1980, ανακηρύχθηκε σε Επίτιμο Διδάκτορα του Τεχνικού Κολεγίου της Σάουθ Μπανκ για το σύνολο του κοινωνικοπολιτικού έργου.

Πέθανε στο Λονδίνο στις 19 Μαΐου 1989.

Προσωπική Ζωή

Ο Τζέιμς παντρεύτηκε την πρώτη σύζυγό του, Χουανίτα Γιάνγκ, στο Τρινιντάντ το 1929, αλλά η μετακόμισή του στη Βρετανία τρία χρόνια αργότερα οδήγησε στην αποξένωσή τους. Συνάντησε τη δεύτερη σύζυγό του, Κονστάνς Γουέμπ (1918-2005), αμερικανίδα ηθοποιό, μοντέλο και συγγραφέα, αφότου μετακόμισε στις ΗΠΑ το 1938. Παντρεύτηκαν το 1946 και χώρισαν το 1953, όταν ο Τζέιμς απελάθηκε στη Βρετανία. Απέκτησαν ένα γιό, τον Τζέιμς Τζούνιορ. Το 1956 παντρεύτηκε την Τζέιμς Σέλμα Γουάινσταϊν, η οποία ήταν μέλος της Τάσης Τζόνσον-Φόρεστ. Παρέμειναν στενοί πολιτικοί συνεργάτες για περισσότερα από 25 χρόνια.

Τα Γραπτά του για το Κρίκετ

Τζέιμς είναι ευρέως γνωστός σαν συγγραφέας του κρίκετ και ειδικά για το αυτοβιογραφικό βιβλίο του Πέρα από το Όριο, του 1963, το οποίο θεωρείται ως το καλύτερο βιβλίο με θέμα το κρίκετ και κατά καιρούς το καλύτερο βιβλίο για οποιοδήποτε άθλημα που έχει γραφτεί ποτέ.^[16]

Σε αυτό ο Τζέιμς εξιστορεί το ρόλο που διαδραμάτισε το κρίκετ στην ιστορία της οικογένειάς του και τις συναντήσεις του με μεγάλους παίκτες των Δυτικών Ινδιών. Επικεντρώνεται όμως στη σημασία του παιχνιδιού και των παικτών στην κοινωνία του Τρινιντάντ, ειδικά την εποχή της αποικιοκρατίας. Ο Τζέιμς τονίζει τη σημασία του αθλητισμού στην ανθρώπινη ιστορία και τεκμηριώνει τη σημαντικότητά του κρίκετ και των αξίων που το χαρακτηρίζουν στην ανάπτυξη των πολιτισμών της Βρετανικής Αυτοκρατορίας. Ο Τζέιμς προσεγγίζει το κρίκετ σαν μορφή τέχνης και συζητά τις πολιτικές επιπτώσεις του, ιδιαίτερα τους ρόλους της ράτσας και της τάξης στις πρώιμα χρόνια του κρίκετ στην Καραϊβική. "Το κρίκετ", γράφει, "με βύθισε στην πολιτική πολύ πριν ενημερωθώ για αυτήν. Όταν μπήκα στην πολιτική, δεν είχαν απομείνει πάρα ελάχιστα πράγματα για να μάθω." Ο Τζέιμς διαπραγματεύεται το κρίκετ σα μέθοδος εξέτασης της διαμόρφωσης του εθνικού πολιτισμού και της κοινωνίας των Δυτικών Ινδιών, του Ηνωμένου Βασιλείου και του Τρινιντάντ. Εκπαίδευση, οικογένεια, εθνική κουλτούρα, τάξη, φυλή, αποικιοκρατία και αποαποικιοποίηση, όλα εξετάζονται μέσα από το πρίσμα τόσο της ιστορίας όσο και του σύγχρονου κρίκετ της Ινδίας και από τις εμπειρίες του ίδιου του Τζέιμς σαν παίκτη, σχολιαστή και συγγραφέα του κρίκετ.

Ενόσω ήταν συντάκτης του Έθνους, ηγήθηκε της επιτυχημένης εκστρατείας το 1960 να οριστεί ο Φρανκ Γουόρελ ως πρώτος ποτέ μαύρος αρχηγός της ομάδας κρίκετ των Δυτικών Ινδιών. Ο Τζέιμς πίστευε ότι η σχέση ανάμεσα στους παίκτες και το κοινού ήταν ένας εξέχωντας λόγος για τα σημαντικότατα επιτεύματα της ομάδας.

Παραπομπές

1. Εθνική Βιβλιοθήκη της Γερμανίας: (Γερμανικά) Gemeinsame Normdatei. Ανακτήθηκε στις 4  Μαΐου 2014.
2. Εθνική Βιβλιοθήκη της Γαλλίας: (Γαλλικά) καθιερωμένοι όροι της Εθνικής Βιβλιοθήκης της Γαλλίας. 120129954. Ανακτήθηκε στις 10  Οκτωβρίου 2015.
3. (Αγγλικά) SNAC. w6gm8gx9. Ανακτήθηκε στις 9  Οκτωβρίου 2017.
4. Εθνική Βιβλιοθήκη της Γερμανίας: (Γερμανικά) Gemeinsame Normdatei. 118877070. Ανακτήθηκε στις 14  Αυγούστου 2015.
5. Εθνική Βιβλιοθήκη της Γαλλίας: (Γαλλικά) καθιερωμένοι όροι της Εθνικής Βιβλιοθήκης της Γαλλίας. data.bnf.fr/ark:/12148/cb120129954. Ανακτήθηκε στις 10  Οκτωβρίου 2015.
6. Τσεχική Εθνική Βάση Δεδομένων Καθιερωμένων Όρων. jo2006333777. Ανακτήθηκε στις 1  Μαρτίου 2022.
7. Τσεχική Εθνική Βάση Δεδομένων Καθιερωμένων Όρων. kup19960000043345. Ανακτήθηκε στις 1  Μαρτίου 2022.
8. Ανακτήθηκε στις 14  Ιουνίου 2019.
9. Τσεχική Εθνική Βάση Δεδομένων Καθιερωμένων Όρων. kup19960000043345. Ανακτήθηκε στις 15  Δεκεμβρίου 2022.
10. www.bl.uk/people/c-l-r-james. Ανακτήθηκε στις 27  Σεπτεμβρίου 2022.
11. www.theguardian.com/news/2005/apr/15/guardianobituaries.booksobituaries.
12. Said, Edward. Culture and Imperialism, London: Chatto & Windus, 1993, p. 54.
13. Said, Edward. Culture and Imperialism. p. 247-8.
14. Segal, Ronald. The Black Diaspora, London: Faber, 1996, p. 275.
15. Said, Edward. Culture and Imperialism. p. 253.
16. Rosengarten: Urbane Revolutionary, p. 134.
17. Richardson, Al, CLR James and British Trotskyism, http://www.marxists.org/archive/james-clr/works/1986/11/revhis-interview.htm 
18. International African Services Bureau report for 1937, 6 March 1938. 
19. Carol Polsgrove, Ending British Rule in Africa: Writers in a Common Cause (2009), pp. 27 & 35.
20. Carol Polsgrove, Ending British Rule in Africa: Writers in a Common Cause (2009), p. 34.
21. Glaberman, Martin, "C. L. R. James: A Recollection", New Politics #8 (Winter 1990), pp. 78–84.
22. Carol Polsgrove, Ending British Rule in Africa: Writers in a Common Cause (2009), p. 129.</ref Μετά την επιστροφή του στην Αγγλία, ο Τζέιμς έδειχνε σύμφωνα με τον Πάντμορε εντελώς αποπροσανατολισμένος. Όταν άρχισε να γράφει και πάλι για το κρίκετ στην Γκάρντιαν, ο Πάντμορ εξέφρασε την ελπίδα ότι "αυτό θα τον απομακρύνει από τον γυάλινο πύργο και την χάρτινη επανάσταση...".Polsgrove, Ending British Rule, p. 130.
23. Grace Lee Boggs, Living for Change (1998), p. 69.
24. Carol Polsgrove, Ending British Rule in Africa: Writers in a Common Cause (2009), pp. 155-56.

Βιβλιογραφία στα ελληνικά

• Χειραφέτηση, δημοκρατία & αποαποικιοποίηση – 2 συζητήσεις για το έργο του CLR James με τον Matthew Quest, Αθήνα: εκδόσεις Αυτολεξεί, Δεκέμβριος 2022, σελ. 128, ISBN 978-960-7280-60-2

Επιλεγμένη Βιβλιογραφία (στην Αγγλική)

• Letters from London (series of essays written in 1932). Signal Books (2003).
• The Life of Captain Cipriani: An Account of British Government in the West Indies. Nelson, Lancs.: Cartmel & Co. (1932).
• The Case for West-Indian Self-Government. London: Hogarth Press (1933). Reprinted, New York: University Place Bookshop (1967); Detroit: Facing Reality Publishing Co. (1967)
• Minty Alley. London: Secker & Warburg (1936). New edition, London & Port of Spain: New Beacon Books (1971).
• Toussaint L'Ouverture (play). Produced by Peter Godfrey at the Westminster Theatre, London (1936).
• World Revolution 1917-1936: The Rise and Fall of the Communist International. London: Secker & Warburg (1937).
• A History of Negro Revolt. Fact monograph no. 18, London (1938). Revised as A History of Pan-African Revolt. Washington: Drum and Spear Press (1969).
• The Black Jacobins: Toussaint L'Ouverture and the San Domingo Revolution. London: Secker & Warburg (1938). Revised edition, New York: Vintage Books/Random House (1963). ISBN 0-679-72467-2. Index starts at p. 419. Library of Congress Card Number: 63-15043. New British edition with Foreword, London: Allison & Busby (1980).
• Why Negroes should oppose the war (as "J. R. Johnson") New York: Pioneer Publishers for the Socialist Workers Party and the Young People's Socialist League (Fourth International (1939).
• My friends: a fireside chat on the war (as "Native Son") New York: Workers Party (1940).
• The Invading Socialist Society (with F. Forest and Ria Stone). New York: Johnson Forest Tendency (1947). Reprinted with new preface, Detroit: Bewick Editions (1972).
• Notes on Dialectics: Hegel, Marx and Lenin (Link only goes to the last half of Part 2 from the 1980 edition) (1948). New edition with Introduction, London: Allison & Busby; Westport, Conn.: Lawrence Hill (1980).
• Notes on American Civilisation. Typescript [1950], Published as American Civilization, Oxford: Blackwell (1992).
• State Capitalism and World Revolution (1950). New edition with foreword by James and introduction by Paul Buhle, Chicago: Charles H. Kerr (1986).
• Mariners, Renegades and Castaways: The Story of Herman Melville and the World We Live In. New York: privately printed (1953). Reprinted, London: Allison & Busby (1984).
• "Every Cook Can Govern: A Study of Democracy in Ancient Greece, Its Meaning for Today". Correspondence, Vol. 2, No. 12 (June 1956). Detroit: Bewick/Ed (1992).
• Facing Reality (with Cornelius Castoriadis and Grace Lee Boggs) Detroit: Correspondence (1958).
• Modern Politics (A series of lectures on the subject given at the Trinidad Public library, in its Adult Education Programme). Port of Spain: PNM Publishing Co.(1960).
• A convention appraisal: Dr. Eric Williams: first premier of Trinidad & Tobago: a biographical sketch. Port-of-Spain, Trinidad: PNM Publishing Co. (1960).
• Party Politics in the West Indies. San Juan, Port of Spain: Vedic Enterprises (1962).
• Marxism and the intellectuals Detroit, Facing Reality Publishing Committee (1962).
• Beyond a Boundary. London: Stanley Paul/Hutchinson (1963). New edition, New York: Pantheon (1984).
• Kas-kas; interviews with three Caribbean writers in Texas. George Lamming, C. L. R. James [and] Wilson Harris. Austin, TX: African and Afro-American Research Institute, University of Texas at Austin (1972).
• Not For Sale (with Michael Manley). San Francisco: Editorial Consultants (1976).
• Nkrumah and the Ghana Revolution. London: Allison & Busby; Westport, Conn.: L. Hill (1977).
• The Future in the Present, Selected Writings, vol. 1. London: Allison & Busby; Westport, Conn.: Lawrence Hill (1977).
• Spheres of Existence, Selected Writings, vol. 2. London: Allison & Busby; Westport, Conn.: L. Hill (1980).
• 80th Birthday Lectures (ed. Margaret Busby and Darcus Howe). London: Race Today Publications (1983).
• At the Rendezvous of Victory, Selected Writings, vol. 3. London: Allison & Busby (1984).
• Cricket (selected writings, ed. Anna Grimshaw). London: Allison & Busby; distributed in the USA by Schocken Books (1986).

Εξωτερικοί Σύνδεσμοι

• Ο CLR James για τον Ρουσσώ & την αρχαιοελληνική δημοκρατία, Διάλεξη του CLR James το 1960 στο Adult Education Center στην πόλη Port of Spain, Trinidad.
• Κορνήλιος Καστοριάδης: “Ο CLR JAMES και η μοίρα του μαρξισμού”, Διάλεξη του Κορνήλιου Καστοριάδη που δόθηκε υπό την αιγίδα της C.L.R. James Society, του Τμήματος Αφρικανικών Σπουδών του Wellesley College και του Τμήματος Αφροαμερικανικών Σπουδών του Πανεπιστημίου του Χάρβαρντ, 4 Απριλίου 1992.
• Το Ινστιτούτο C. L. R. James, στα αγγλικά.
• Το τμήμα του C. L. R. James στο Αρχείο Μαρξιστών στο Ίντερνετ (επίσης στα Αγγλικά)

Οπτικοακουστικό υλικό

• ΗΧΗΤΙΚΟ: «Χειραφέτηση, δημοκρατία & αποαποικιοποίηση» - Μία συζήτηση για το έργο του CLR James στην Αθήνα, 12 Ιανουαρίου 2023.