Σούδα (λεξικό)

Σούδα

Συγγραφέας	διάφοροι συγγραφείς
Τίτλος	Σοῦδα Σουΐδας
Γλώσσα	μεσαιωνική ελληνική γλώσσα
Ημερομηνία δημιουργίας	10ος αιώνας
Θέμα	lexicon
LC Class	OL7284164W
Σχετικά πολυμέσα
δεδομένα (π • σ • ε )

Σούδα ή Σουίδα, (λατινικά: Suidae Lexicon‎‎)^[1] είναι ένα από τα σημαντικότερα ελληνικά λεξικά ή εγκυκλοπαίδειες το οποίο γράφτηκε τον 10ο αιώνα. Περιέχει 30.000 λήμματα, πολλά από τα οποία περιέχουν στοιχεία από πηγές που διαφορετικά θα είχαν χαθεί στον καιρό μας. Το λεξικό του είναι ένα από τα πολυτιμότερα έγγραφα για την ελληνική φιλολογία, την γραμματική, και τη λογοτεχνική ιστορία.

Τίτλος

Για το όνομα του τίτλου Σούδας ή Σουίδας μια θεωρία υποστήριζε ότι επρόκειτο για το όνομα του συντάκτη του, για τον οποίο δεν γνωρίζουμε τίποτε, και θεωρήθηκε ότι έζησε στα μέσα του 10ου αιώνα στην Κωνσταντινούπολη, και ότι ήταν ενδεχομένως ένα εκκλησιαστικό πρόσωπο που αφιερώθηκε στις λογοτεχνικές μελέτες. Άλλες θεωρίες αναφέρουν ότι πιθανόν να μην είναι το όνομα του συντάκτη αλλά ότι πρόκειται για συλλογικό έργο και η λέξη προέρχεται από λατινική λέξη που σημαίνει "φρούριο" και χρησιμοποιήθηκε για να περιγράψει τον σκοπό του έργου, την περιφρούρηση της γνώσης. Χρησιμοποιεί υλικό από την κλασσική περίοδο ως τους χρόνους του ενώ μια μακριά σειρά μεταγενέστερων συγγραφέων όπως ο Ευστάθιος Θεσσαλονίκης, αναφέρονται σε αυτόν^[2]. Τα σημεία στα οποία γίνεται αναφορά στον Μιχαήλ Ψελλό θεωρούνται μεταγενέστερες προσθήκες.

Νεότερες έρευνες υποστηρίζουν ότι το λεξικό θεωρείται συλλογικό έργο κάποιας βυζαντινής σχολής, κατά τον 8ο αιώνα μ.Χ. και ο όρος Σούδα δεν είναι όνομα συγγραφέως, πόλης ή λέξης αλλά αποτελεί ακρωνύμιο του πραγματικού του τίτλου: Συναγωγή Ονομαστικής Ύλης (Ἰδίᾳ) Αλφαβητικής Σειράς (ΣΟΥΔΑ ή ΣΟΥΙΔΑ). Κατά αυτήν την άποψη δικαιολογείται και ότι η λέξη “ἰδίᾳ”, η οποία ήταν εντός παρενθέσεως, μετέτρεπε την λέξη «ΣΟΥΔΑ» σέ «ΣΟΥΪΔΑ!».^[3][4]

Περιεχόμενο

Το λεξικό Σουίδα είναι κάτι μεταξύ ενός γραμματικού λεξικού και μιας εγκυκλοπαίδειας με τη σύγχρονη έννοια ^[5]. Εξηγεί την πηγή, την ετυμολογία, και τη σημασία λέξεων σύμφωνα με φιλολογία της περιόδου του, χρησιμοποιώντας πηγές όπως ο Αρποκράτιος και ο Ελλάδιος. Αυτό το μέρος της εργασίας του ωστόσο δεν είναι τόσο πολύτιμο όσο τα άρθρα σχετικά με τη λογοτεχνική ιστορία. Σε αυτά δίνει έναν όγκο λεπτομερειών και ως ένα ορισμένο βαθμό αποσπασμάτων από συγγραφείς των οποίων τα έργα θα είχαν ειδάλλως χαθεί εντελώς. Χρησιμοποιεί παλαιότερα σχόλια για τους κλασικούς (Όμηρο, Θουκυδίδη, Σοφοκλή, κ.λπ.), και για τους νεότερους συγγραφείς, Πολύβιο, Ιώσηπο, το Πασχάλιο χρονικό, Γεώργιο Σύγκελλο, Γεώργιο Μοναχό ή Αμαρτωλό, κλπ.

Έτσι το λεξικό του αντιπροσωπεύει ένα καλό έργο αναφοράς για πρόσωπα που διαδραμάτισαν ρόλο στην πολιτική, εκκλησιαστική, και λογοτεχνική ιστορία της ανατολής ως τον δέκατο αιώνα. Η κύρια πηγή του για αυτό είναι η εγκυκλοπαίδεια του Κωνσταντίνου Ζ' Πορφυρογέννητου (912-59), και για τη ρωμαϊκή ιστορία τα αποσπάσματα του Ιωάννη του Αντιόχειου (7ος αιώνας). Άλλες πηγές του είναι το Ονοματολόγιο ή Πίναξ του Ησύχιου του Μιλήσιου, το Χρονικό του Γεωργίου Μοναχού, οι βιογραφίες του Διογένη Λαέρτιου και τα έργα των Αθήναιου και Φιλόστρατου.

Αλφαβητική ταξινόμηση

Το λεξικό είναι ταξινομημένο, όχι ακριβώς αλφαβητικά, αλλά σύμφωνα με ένα σύστημα (στο παρελθόν κοινό σε πολλές γλώσσες) που λέγεται «αντιστοιχία»· δηλαδή τα γράμματα ακολουθούν φωνητική σειρά, κατά τον ήχο (φυσικά με την προφορά των χρόνων του Σουίδα, η οποία είναι πολύ κοντά με τα σύγχρονα ελληνικά). Έτσι για παράδειγμα το άλφα-γιώτα έρχεται μετά από το έψιλον· έψιλον-γιώτα, ήτα-γιώτα έρχονται μετά από το ζήτα, το ωμέγα μετά από το όμικρον, κλπ ^[6]. Το σύστημα δεν είναι δύσκολο να μαθευτεί και να απομνημονευθεί, αλλά σε μερικές σύγχρονες εκδόσεις το έργο αναταξινομήθηκε αλφαβητικά. Το Σουίδα περιέχει πολύ υλικό για την εκκλησιαστική ιστορία μεταξύ των βιογραφικών άρθρων του, αλλά υπάρχουν πολύ λίγα αυτού του είδους που δεν είναι επίσης γνωστά από άλλες πηγές. Το λεξικό μπορεί ακόμα να εκπληρώσει τον αρχικό σκοπό του ως κατάλληλο έργο αναφοράς.

Το Σούδα εκδόθηκε με κριτικά σχόλια από την Δανή Άντα Άντλερ (Λειψία, 1928-1938), ενώ στην Ελλάδα την έκδοσή του επιμελήθηκε πριν λίγα χρόνια ο καθηγητής βυζαντινής φιλολογίας της Φιλοσοφικής Σχολής του ΑΠΘ Βασίλειος Κατσαρός.

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

• Suda On Line Αρχειοθετήθηκε 2007-03-06 στο Wayback Machine.. Διαδικτυακή έκδοση της έκδοσης της Άντλερ με μεταφράσεις και σχόλια.

Εκδόσεις του Λεξικού

• Η πρώτη τυπογραφική έκδοση του Σουΐδα από τον Δημήτριο Χαλκοκονδύλη, στο Μιλάνο το 1499, με βάση ένα σχεδόν πλήρες χειρόγραφο το αρχείο στη βάση δεδομένων Gallica, και εδώ.
• ΣΟΥΊΔΑΣ Suidas, Portus, Genevae, Apud Petrum & Iacobum Chouët, 1619

• Suidae Lexicon, Graece & Latina, Tribus voluminis Cantabrigiae, 1705 (Στα ελληνικά και τα λατινικά, σε τρεις τόμους). Το κείμενο στο Internet Archive:
  • Τόμος 1
  • Τόμος 2
  • Τόμος 3
• Suidae lexicon ex recognitione Immanuelis Bekkeri, 1854 και [1]
• Ada Adler (edidit), Suidae Lexicon, I-V. Lipsiae: in aedibus B. G. Teubneri, 1928-1938

Στα ελληνικά:

• Λεξικό Σουϊδα, επιμ. Βασίλης Κατσαρός, εκδ.Θύραθεν, Αθήνα, 2002

Πηγές

• Το άρθρο βασίζεται σε αντίστοιχα άρθρα από την κοινού κτήματος Καθολική Εγκυκλοπαίδεια (1913).

Παραπομπές

1. Gaisford Thomas, ed., (1834), Suidae Lexicon, 3 vols.
2. It is worth noticing that Adler's edition maintains the spelling Suida/Σουΐδα (as Gaisford's and Bekker's editions did), in continuity with the manuscripts, whereas modern scholarship prefers Suda/Σούδα.
3. Αντωνάκος, Αντώνιος (27/9/2019). «ΤΙ ΣΗΜΑΙΝΕΙ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΑ ΤΟ ΛΕΞΙΚΟΝ ΣΟΥΔΑΣ;». ΕΡΩ (Θεσσαλονίκη: Ενωμένη Ρωμηοσύνη) (40): 28. https://enromiosini.gr/arthrografia/antonioy-a-antonakoy-ti/. 
4. «Ποιος έγραψε το λεξικό Σούδα;». KAKTOS. Ανακτήθηκε στις 17/11/2024.  Ελέγξτε τις τιμές ημερομηνίας στο: |accessdate= (βοήθεια)
5. Chisholm (1911).
6. Gaisford, Thomas, ed., (1853) (Suidae lexicon: Graecè et Latinè, Volume 1, Part 1, page XXXIX (in Greek and Latin)

Αυτό το λήμμα βασίζεται ή περιλαμβάνει κείμενο από λήμμα της Encyclopædia Britannica του 1911 που αποτελεί κοινό κτήμα.