Στέτσακ

Επιτύμβιες πλάκες στο νεκροταφείο Ράντιμλια στο Στόλατς.

Το Στέτσακ (βοσνιακά: Stećak, από την παλαιότερη σερβοκροατική μορφή stojećak, που προέρχεται από το αρχαίο σλαβικό ρήμα stojati = στέκομαι όρθιος), πληθυντικός στέτστσι, είναι μεσαιωνικές ταφόπλακες συγκεκριμένου σχήματος. Βρίσκονται κατά κύριο λόγο στη Βοσνία-Ερζεγοβίνη, ενώ αρκετές τέτοιες εντοπίζονται στη Δαλματία και σπανιότερα σε κοντινές με τη Βοσνία περιοχές της Σερβίας και του Μαυροβουνίου.[1]

Περισσότερες από 60.000 ταφόπλακες έχουν βρεθεί στην περιοχή. Εμφανίστηκαν τον 12ο αιώνα, επεκτάθηκαν τον 13ο αιώνα και άκμασαν τον 14ο και 15ο αιώνα, αλλά σταμάτησαν να χρησιμοποιούνται από τις αρχές του 16ο αιώνα με την οθωμανική κατάκτηση της Βοσνίας και τον επακόλουθο εξισλαμισμό των Βοσνίων. Περίπου 60.000 στέτστσι βρίσκονται στα εδάφη της Βοσνίας και Ερζεγοβίνης, ενώ τα υπόλοιπα δέκα χιλιάδες βρίσκονται σε περιοχές της Κροατίας (4.400), του Μαυροβουνίου (3.500) και της Σερβίας (2.100), σε πάνω από 3.300 χώρους. Ωστόσο πάνω από το 90% αυτών είναι σε κακή κατάσταση.[2][3]

Στην Ερζεγοβίνη υπάρχουν πολλές τέτοιες ταφόπλακες κοντά στο Στόλατς (νεκροταφείο Ράντιμλια), η οποία είναι μια από τις καλύτερα διατηρημένες συλλογές στέτστσι, ενώ πάρα πολλά στέτσακ εντοπίζονται γύρω από τη λίμνη Μπλίντινιε και στην περιοχή του Γκάτσκο.

Στις 15 Ιουλίου 2016 τα Στέτσακ έγιναν μνημείο Παγκόσμιας Κληρονομιάς της Ουνέσκο, συμπεριλαμβάνοντας 4.000 ταφόπλακες από 28 νεκρόπολεις, εκ των οποίων 22 είναι στη Βοσνία, 2 από την Κροατία, 3 από το Μαυροβούνιο και 3 από τη Σερβία.[4]

Σχήματα, μοτίβα και επιγραφές

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Στέτσακ σε «μορφή μπλοκ» κοντά στη λίμνη Μπλίντινιε

Χρησιμοποιήθηκαν δύο μορφές για τη δημιουργία των Στέτστσι: πλάκες, οι οποίες βρίσκονται και σε άλλες περιοχές της Ευρώπης, καθώς και όρθια μπλοκ κυρίως στη Βοσνία.[1]

Σχεδόν 6.000 τέτοια στέτσακ απεικονίζουν ανθρώπινες μορφές.[1] Συχνά, εμφανίζονται σκηνές από την καθημερινή ζωή, το κυνήγι, διάφορα σύμβολα όπως σταυροί και μισοφέγγαρα και άλλα πράγματα. Σε περίπου 400 στέτσακ υπάρχουν επιγραφές, κυρίως σε κυριλλικό, αλλά και κάποιες σε γλαγολιτικό ή λατινικό αλφάβητο. Μια τέτοια γράφει "Σε παρακαλώ μην με ενοχλείς, ήμουν σαν εσένα και θα είσαι σαν εμένα."[5]

Προέλευση

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Δεδομένου ότι η περιοχή διανομής των στέτστσι συμπίπτει με την εδαφική έκταση της Βοσνιακής Εκκλησίας η οποία έχει συνδεθεί με τους Βογόμιλους, αποκαλούνται και επιτύμβιες στύλες των Βογόμιλων.[6] Ωστόσο σήμερα η γενική θεώρηση είναι ότι οι πέτρες δεν είναι απομεινάρια της μεσαιωνικής θρησκευτικής κοινότητας των Βογόμιλων, αλλά συνηθισμένες ταφόπλακες των μελών της Βοσνιακής Εκκλησίας. Μερικά στέτστσι υποδεικνύουν πιθανά υπολείμματα τοπικών ειδωλολατρικών λατρειών και τελετουργιών στα μοτίβα τους.[1] Ήταν συνήθης παράδοση στους Βόσνιους, Καθολικούς και Ορθόδοξους ακολούθους,[7] και μερικές φορές συνδέονται με τον βλάχικο,[8] ή τον κροατικό πληθυσμό της περιοχής,[9] αλλά η πρωτότυπη εθνοθρησκευτική σύνδεση των στέτσακ είναι ακόμα άγνωστη.

Εξετάζεται ότι ίσως τα Στέτσακ είναι πολιτιστική κληρονομιά των Μαυροβλάχων, εθνότητας ρομανικής καταγωγής.[10][11][12]

Βιβλιογραφία

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
  • Alojz Benac: Radimlja (Srednjevjekovni nadgrobni spomenici Bosne i Hercegovine, Sveska I). Izdanje zemaljskog museja, Sarajevo 1950.
  • Alojz Benac: Široki Brijeg (Srednjevjekovni nadgrobni spomenici Bosne i Hercegovine, Sveska III). Izdanje zemaljskog museja, Sarajevo 1952.
  • Marian Wenzel: Bosnian and Herzegovinian thombstones : who made them and why. In: Südost-Forschungen. Nr. 21. München 1962, S. 102–143.
  • O. Bihalji-Merin und A. Benac: Steine der Bogomilen. Wien/München 1964.
  • Marian Wenzel: Ornamental motifs on thombstones from medieval Bosnia and surrounding regions. Verlag „Veselin Masleša“, Sarajevo 1965.
  • Ragib Lubovac Čelebija: Stećci bosanski stil, Izdavač „Šahinpašić“, Sarajevo 2016, ISBN 978-9958-41-667-5.

Παραπομπές

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
  1. ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 Noel Malcolm: Geschichte Bosniens. S.Fischer Verlag, Frankfurt am Main 1996, ISBN 3-10-029202-2, S. 48.
  2. ↑ «Joint Nomination for Inclusion of Stećci – Medieval Tombstones in the World Heritage List». UNESCO. 14 Απριλίου 2014. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 14 Απριλίου 2016. 
  3. ↑ Musli, Emir (23 November 2014). «Čiji su naši stećci?» (στα bs). Deutsche Welle. http://www.dw.com/bs/%C4%8Diji-su-na%C5%A1i-ste%C4%87ci/a-18078579. Ανακτήθηκε στις 1 April 2016. 
  4. ↑ Five sites inscribed on World Heritage List. Auf: whc.unesco.org, 15. Juli 2016.
  5. ↑ Croatian Fonts for Users of LATEX, Dr. Darko Žubrinić, 2010 (PDF; 295 kB). Abgerufen am 4. Januar 2011.
  6. ↑ Johann von Asbóth: Bosnien und die Herzegowina. Hölder, Wien 1888, S. 94–118.
  7. ↑ Walasek, Helen (2002). «Marian Wenzel 18 December 1932 – 6 January 2002». Bosnian Institute. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 4 Μαρτίου 2016. Ανακτήθηκε στις 29 Απριλίου 2021. 
  8. ↑ Lovrenović 2013, σελίδες 52, 72, 176, 307.
  9. ↑ Ante Cuvalo (2010), The A to Z of Bosnia and Herzegovina, Scarecrow Press, (ISBN 1461671787), p. 229.
  10. ↑ Bosnian and Herzegovinian Tombstobes – Who Made Them and Why?. 1962. σελίδες 102–143. 
  11. ↑ Stećci. Mala istoria umetnosti Jugoslavije. 1967. 
  12. ↑ The emergence of Vlach necropolises with petroglyphs in Western Balkans. 2018. σελίδες 5–10.