Στρατοπολιτικόν Σύστημα Σάμου

Το Στρατοπολιτικόν Σύστημα Σάμου ή Στρατοπολιτικός Διοργανισμός της Νήσου Σάμου[1][2][3][4][5] ήταν ο συνταγματικός χάρτης της Σάμου, ο οποίος είχε συνταχθεί από τον Λυκούργο Λογοθέτη κατά τη διάρκεια της επανάστασης του 1821.

Δημιουργία

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Πίνακας του Λυκούργου Λογοθέτη στο Εθνικό Ιστορικό Μουσείο
Η σημαία της σαμιακής επανάστασης, με τα σύμβολα της Φιλικής Εταιρείας
Η σημαία της σαμιακής επανάστασης, με τα σύμβολα της Φιλικής Εταιρείας

Συγκροτήθηκε από τον αρχηγό της επανάστασης, Λυκούργο Λογοθέτη, και εφαρμόστηκε στο νησί, με μικρές περιόδους διακοπής, από τον Μάιο του 1821 μέχρι το τέλος της «Σαμιακής Πολιτείας»[6] και την ταυτόχρονη έναρξη του Ηγεμονικού καθεστώτος στο νησί, το καλοκαίρι του έτους 1834.

Το κείμενο καταρτίσθηκε από τον Λογοθέτη Λυκούργο [3] [4] [7] [8] [9] και κατατέθηκε για να εγκριθεί από τον λαό της Σάμου ήδη από τις πρώτες μέρες της επανάστασης, με τον τίτλο «Έκθεσις του τοπικού συστήματος της Σάμου, διοργανισθέντος παρά του Αρχηγού αυτής Λογοθέτη Λυκούργου από τας αρχάς Μαΐου του 1821, α’ έτους της ελευθερίας»[10]. Η μελέτη του κειμένου δείχνει ότι πρόκειται για έργο ώριμης πολιτικής σκέψης, γεγονός που μας επιτρέπει να υποθέσουμε ότι δεν καταρτίσθηκε τις κρίσιμες ώρες της επανάστασης αλλά πρέπει να είχε προετοιμασθεί από καιρό, αναμένοντας και προετοιμάζοντας την έκρηξή της.

Η κατάρτιση του Στρατοπολιτικού Συστήματος Σάμου, ή του σαμιακού Στρατοπολιτικού Διοργανισμού, όπως έχει επικρατήσει, κρίθηκε αναγκαία για να καλύψει δύο άμεσες ανάγκες της επανάστασης, που αποτέλεσαν συγχρόνως και προϋποθέσεις για την έναρξη όσο και την εδραίωση της. Οι ανάγκες αυτές αφορούσαν πρώτα πρώτα στη στρατιωτική οργάνωση του επαναστατημένου νησιού που, στην δεδομένη στιγμή, είχε άμεση σχέση με την άμυνα και την προστασία του τοπικού πληθυσμού απέναντι στις επικείμενες σφοδρές επιθέσεις του τουρκικού στρατού και στόλου, και αφετέρου στην μελλοντική οργάνωση του δημόσιου βίου των επαναστατημένων Σαμιωτών, στη συγκρότηση δηλαδή ενός «μελλοντικού» κράτους του οποίου η οργάνωση θα προϋπέθετε, αλλά συγχρόνως και θα επιβεβαίωνε την ίδια την επανάσταση στο σύνολό της.

Οργάνωση και δομή

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Η σημαία που ύψωσε στο Βαθύ ο οπλαρχηγός καπετάν Κωνσταντής Λαχανάς, τον Απρίλιο του 1821
Η σημαία που ύψωσε στο Βαθύ ο οπλαρχηγός 
καπετάν Κωνσταντής Λαχανάς, τον Απρίλιο του 1821

Σε άμεση επαφή με τα μηνύματα των καιρών, το Στρατοπολιτικόν Σύστημα Σάμου, κινήθηκε σε δύο επίπεδα - συστήματα, που εκφράζουν με σαφήνεια τους δύο άμεσους στόχους του εμπνευστή τους, το Πολιτικόν και το Στρατιωτικόν. Το πρώτο αφορά στην πολιτική οργάνωση της επαναστατημένης επαρχίας Σάμου και το δεύτερο αφορά στην στρατιωτική οργάνωση και την άμυνα των κατοίκων της.

Σε γενικές γραμμές, η βασική οργανωτική δομή του Πολιτικού Συστήματος αποτελέστηκε από τον Γενικό Διοικητή, τους τρεις Πολιτικούς Κριτές που εκλέγονταν από τη γενική συνέλευση των 18 χωριών της Σάμου και αποτελούσαν ένα ανώτερο συμβουλευτικό όργανο, και από τους Εφόρους, τους εκλεγμένους τοπικούς αντιπροσώπους από τη συνέλευση του κάθε χωριού.

Το στρατιωτικό σύστημα αποτελέστηκε από τον στρατηγό, που ταυτιζόταν με το πρόσωπο του Γενικού Διοικητού, τους τέσσερις χιλιάρχους, τους υποχιλιάρχους, τους συνταγματάρχες και τους λοιπούς αξιωματικούς.

Παράλληλα με τις παραπάνω βασικές οργανωτικές δομές, προβλεπόταν και άλλες δομές με δευτερεύοντα χαρακτήρα, που όμως ήταν απαραίτητες για την εύρυθμη λειτουργία της άμυνας και της διοικητικής οργάνωσης του νησιού.

Επιδράσεις

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Το κείμενο του Στρατοπολιτικού Διοργανισμού, αν και συντάχθηκε από τον Λυκούργο, ουσιαστικά εκφράζει την πολιτική πραγματικότητα της εποχής του, η οποία είχε ως χαρακτηριστικό στοιχείο τη διασταύρωση πολλών και διαφορετικών επιδράσεων και τάσεων. Πιο συγκεκριμένα, και μετά από την μελέτη του ίδιου του κειμένου, το Στρατοπολιτικόν Σύστημα Σάμου περιέχει:

  • Πολλά στοιχεία γνωστά από το πρόσφατο και μακρόχρονο παρελθόν της οθωμανικής πολιτικής οργάνωσης του νησιού,
  • Νεωτερικά στοιχεία ευρωπαϊκής καταγωγής που εκφράζουν τα επαναστατημένα κοινωνικά στρώματα της Σάμου και της Ελλάδας,
  • Τοπικές συνήθειες και αντιλήψεις που τονίζουν την ιδεολογία της τοπικότητας και της αυτόνομης οργάνωσης.

Κριτική

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Η σημαία που ύψωσε στο Καρλόβασι ο αρχηγός Λογοθέτης Λυκούργος,  τον Μάιο του 1821

Ήδη από την εποχή της εφαρμογής του, το Στρατοπολιτικόν Σύστημα Σάμου δέχτηκε σφοδρές κριτικές για αντιδημοκρατικές τάσεις που στρέφονταν κυρίως γύρω από την καθιέρωση του ίδιου προσώπου στην ηγεσία της πολιτικής και στρατιωτικής Αρχής.

Δεν πρέπει να μας διαφεύγει ότι το Στρατοπολιτικόν Σύστημα Σάμου είναι κείμενο επαναστατικό και υπό αυτό το πρίσμα πρέπει να κρίνεται και να αξιολογείται. Αυτό σημαίνει ότι η συγκυρία της επανάστασης και του άμεσου κινδύνου που απειλούσε εξ Ανατολών και σε απόσταση αναπνοής τη Σάμο, εξηγούν το ρόλο και την αναγκαιότητα της ρύθμισης αυτής για ένα πρόσωπο, το οποίο -σημειώτεον- εκλεγόταν από τη Γενική συνέλευση των χωριών της Σάμου και ήταν υποχρεωμένο να λογοδοτεί ενώπιόν της τόσο για πολιτικά όσο και για οικονομικά ζητήματα.

Το Στρατοπολιτικόν Σύστημα Σάμου και τα άλλα Τοπικά Πολιτεύματα της Επανάστασης

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Ενταγμένο στη «γενική» ιστορία της Ελληνικής Επανάστασης, το Στρατοπολιτικόν Σύστημα Σάμου πρέπει να συγκαταλεχθεί μεταξύ των άλλων «Τοπικών Πολιτευμάτων» που κατατέθηκαν την ίδια περίοδο στις επαναστατημένες περιοχές της Ελλάδας, κυρίως της Πελοποννήσου και της Στερεάς Ελλάδας[11], για να καλύψουν τις ίδιες ανάγκες στην συγκυρία του πολέμου και του κενού εξουσίας που προέκυψε από την απομάκρυνση των Τούρκων.

Τα στοιχεία που διαφοροποιούν το τοπικό πολίτευμα Σάμου σε σχέση με τα άλλα τοπικά πολιτεύματα είναι ότι το Στρατοπολιτικόν Σύστημα Σάμου διαχέεται από μια λογική μονιμότητας, σε αντίθεση με τον προσωρινό χαρακτήρα των άλλων, ότι συνενώνει στο πρόσωπο του ενός Γενικού Διοικητού τις άμεσες ανάγκες για πόλεμο και διοίκηση συγχρόνως και ότι αναδεικνύει τις κοινωνικές ζυμώσεις που είχαν προηγηθεί της Επανάστασης και είχαν επιτρέψει μια μικρή επανάσταση στη Σάμο, που προηγήθηκε της «μεγάλης», κατά την τετραετία 1808 - 1812, με την επικράτηση του κινήματος των Καρμανιόλων, του οποίου ηγήθηκε ο Λυκούργος[8].

Αντοχή και επιβίωση

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Έγγραφο του Λογοθέτη Λυκούργου με υπογραφή "Διοικητής Λ. Λυκούργος"

Οπωσδήποτε το κίνημα των Καρμανιόλων που είχε προηγηθεί και η προσωπικότητα του Λογοθέτη Λυκούργου συντέλεσαν -όχι αποκλειστικά- αλλά καθοριστικά στην διατήρηση του Στρατοπολιτικού Συστήματος Σάμου.

Η επιβίωσή του και η αντοχή του, μετά και από την έμπρακτη εφαρμογή του στις δυσκολίες της εποχής, στις συνθήκες της «ζωντανής» ιστορίας δηλαδή, επιβεβαιώνει την αξία του Συστήματος Σάμου. Στις προσπάθειες αφενός ανατροπής της επανάστασης από εσωτερικές δυνάμεις[12], αλλά και στις τρεις σφοδρές, αλλά χωρίς αποτέλεσμα, επιθέσεις του Οθωμανικού στόλου εναντίον της Σάμου[13], ο Στρατοπολιτικός Διοργανισμός αποτέλεσε τη βάση για τη συνοχή της επανάστασης και πλαίσιο ιδεολογικής και πολιτικής ανασυγκρότησης των τοπικών δυνάμεων, από το 1821 έως το 1834.

Το τέλος

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Το πνεύμα του Στρατοπολιτικού Συστήματος πνίγηκε στα βαθιά νερά του καθεστώτος που ακολούθησε μετά την επανάσταση του 1821, αυτού της Σαμιακής Ηγεμονίας, ενός καθεστώτος στα πρότυπα των ηγεμονιών της Βλαχίας και της Μολδαβίας, υποτελούς στον Σουλτάνο αλλά με στοιχεία αυτοδιοικητικά και αυτόνομα. Αργότερα η Ηγεμονία της Σάμου εξελίχθηκε σε ένα επιτυχημένο πείραμα πολιτικής οργάνωσης, που άντεξε μέχρι την ένταξη της Σάμου στο εθνικό κορμό, τον Μάρτιο του 1913.

Παραπομπές

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
  1. ↑ Βοϊκλής Μανόλης, «Ο στρατοπολιτικός διοργανισμός και τα επαναστατικά πολιτεύματα του αγώνα (1821 - 1827). Συσχετισμοί και αντιθέσεις», στο: χ. ε. 1821, Σάμος και επανάσταση. Πρακτικά συνεδρίου, ΓΑΚ/Αρχεία Νομού Σάμου, Αθήνα 2011, σ. 25 - 41
  2. ↑ Λάνδρος Χρήστος, «Για τον Στρατοπολιτικό Διοργανισμό», εφημ. Χαραυγή, φ. 738, 739, 741, Σάμος 2010
  3. ↑ 3,0 3,1 Μπέλσης Κωνσταντίνος, Από την οθωμανική νομιμότητα στο εθνικό κράτος. Το «άτομο» στο επίκεντρο της Ιστορίας. Λυκούργος Λογοθέτης (1772 - 1850), Παπαζήση, Αθήνα 2014, σ. 126 κ.ε.
  4. ↑ 4,0 4,1 Σακελλαρίου Μιχαήλ, Ένας συνταγματικός δημοκράτης ηγέτης κατά την επανάσταση του ’21. Ο Γ. Λογοθέτης Λυκούργος της Σάμου (1772 - 1850), Ηράκλειο 2014, σ.87 κ.ε.
  5. ↑ Σεβαστάκης Αλέξης, «Το Στρατοπολιτικόν Σύστημα Σάμου και η κεντρική ελληνική διοίκηση» στο: Σαμιακές Μελέτες, τ. 1ος, Αθήνα 1994, σ. 97 κ.έ.
  6. ↑ Σαμιακή Πολιτεία, ονομάστηκε το καθεστώς που ίσχυσε στη Σάμο, από τη Συνθήκη του Λονδίνου, του 1830, έως την εγκαθίδρυση της Ηγεμονίας, το 1834. Για τη Σαμιακή πολιτεία, βλ. Σεβαστάκης Αλέξης, Σαμιακή πολιτεία 1830 - 1834, Λογοθέτης Λυκούργος. Αθήνα 1985 και, Κωνσταντίνος Μπέλσης, "Σαμιακή Πολιτεία (1830-1834). Ο Γεώργιος Λογοθέτης Λυκούργος και η διαχείριση του Σαμιακού Ζητήματος", Σαμιακές Μελέτες, τ. 13(2013), 168-268.
  7. ↑ Ο Λυκούργος Λογοθέτης υπήρξε ο αδιαμφισβήτητος αρχηγός της επανάστασης του 1821 στη Σάμο. Πορτραίτο του υπάρχει στην αίθουσα 5 του Εθνικού Ιστορικού Μουσείου στην Αθήνα, που στεγάζεται επί της οδού Σταδίου, στο κτίριο της Παλιάς Βουλής. Εθνική και Ιστορική Εταιρεία της Ελλάδος Αρχειοθετήθηκε 2015-03-21 στο Wayback Machine. Το Ίδρυμα Μείζονος Ελληνισμού παρουσιάζει μια σύντομη ξενάγηση στο Εθνικό Ιστορικό Μουσείο[νεκρός σύνδεσμος]. Για την προσωπικότητα του Λογοθέτη Λυκούργου, βλ. Ζαφείρης Γιάννης, Λογοθέτης Λυκούργος. Ο μεγάλος του 1821, Αθήνα 1977.
  8. ↑ 8,0 8,1 Σεβαστάκης Αλέξης, Το κίνημα των Καρμανιόλων στη Σάμο, 1805 - 1812, με ανέκδοτα έγγραφα, Αθήνα 1996.
  9. ↑ Νικόλαος Σταματιάδης, Σαμιακά, ήτοι ανέλιξις της νεωτέρας ιστορίας της Σάμου δι’ επισήμων εγγράφων, ων προτάσσονται αι βιογραφίαι των Λογοθέτου Λυκούργου και Κωνσταντίνου Λαχανά, τ. 1ος, Σάμος 1899.
  10. ↑ Το κείμενο δημοσιεύθηκε αρχικά στο μνημειώδες έργο του Επαμεινώνδα Σταματιάδη, Σαμιακά, ήτοι ιστορία της νήσου Σάμου από των αρχαιοτάτων χρόνων μέχρι των καθ’ ημάς, τόμος 2ος, εν Σάμω εκ του Ηγεμονικού Τυπογραφείου, σ. 121 - 128. Έκτοτε δημοσιεύθηκε και αλλού.
  11. ↑ Το Προσωρινόν Πολίτευμα της Νήσου Κρήτης εγκρίθηκε το 1822, αλλά δεν πρόλαβε να εφαρμοστεί. Περισσότερα για τους τοπικούς οργανισμούς της επανάστασης στην Ελλάδα, βλ. Δασκαλάκης Β. Απόστολος, "Οι τοπικοί οργανισμοί της Επαναστάσεως του 1821 και το πολίτευμα της Επιδαύρου", εκδόσεις Βαγιωνάκης, Αθήνα 1966.
  12. ↑ Για τις ενδοεπαναστατικές συγκρούσεις στη Σάμο, βλ. Επαμεινώνδας Σταματιάδης, ό. π., σ. 141 κ.ά., Νικόλαος Σταματιάδης, ό. π., σ. 153 κ. ά.
  13. ↑ Για τις τρεις αποτυχημένες επιθέσεις των Οθωμανών στη Σάμο, βλ. Επαμεινώνδας Σταματιάδης, ό. π., σ. 95 κ. έ.

Πηγές

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
  1. Σαμιακά, ήτοι ιστορία της νήσου Σάμου από των αρχαιοτάτων χρόνων μέχρι των καθ’ ημάς, Επαμεινώνδα Σταματιάδη, τόμος 2ος, εν Σάμω εκ του Ηγεμονικού Τυπογραφείου.
  2. Σαμιακά, ήτοι ανέλιξις της νεωτέρας ιστορίας της Σάμου δι’ επισήμων εγγράφων, ων προτάσσονται αι βιογραφίαι των Λογοθέτου Λυκούργου και Κωνσταντίνου Λαχανά, Νικόλαος Σταματιάδης, τ. 1ος, Σάμος 1899.
  3. «Το τοπικό πολίτευμα της Σάμου κατά την επανάσταση του 1821», εφημερίδα Χαραυγή, φύλλο 738, 8-3-2010 Αρχειοθετήθηκε 2021-04-19 στο Wayback Machine.
  4. «Δυσκολίες εφαρμογής του Στρατοπολιτικού Συστήματος της Σάμου το 1823», εφημερίδα Χαραυγή, φύλλο 739, 15-3-2010.
  5. «Το πνεύμα του Στρατοπολιτικού Πολιτεύματος της Σάμου», εφημερίδα Χαραυγή, φύλλο 741, 29-3-2010. Αρχειοθετήθηκε 2021-04-19 στο Wayback Machine.
  6. Σαμιακά, Επαμεινώνδα Σταματιάδη, τόμος 2ος σ.121-128 (1881) & τόμος 4ος, σ.105 (1886)
  7. Μ. Β. Σακελλαρίου, «Tα πολιτεύματα και η διοίκησις της Σάμου κατά την επανάστασιν», Aθηνά, L, 1940, σ. 13-49. (Διδακτορική Διατριβή, Φιλοσοφική Σχολή, Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης.) Αναδημοσίευση ολόκληρου του αρχικού κειμένου ΘΝΕΙ, τόμ. A, σ. 347-399

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
  1. Γενικά Αρχεία του Κράτους (ΓΑΚ) / Αρχεία Νομού Σάμου
  2. Η εξέλιξη της σημαίας από το σχολικό blog του Ζαχαρία Σκαφίδα