Τζέιμς Ντάνλοπ

Τζέιμς Ντάνλοπ
Γενικές πληροφορίες
Όνομα στη
μητρική γλώσσα		James Dunlop (Αγγλικά)
Γέννηση31  Οκτωβρίου 1793[1]
Σκωτία
Θάνατος22  Σεπτεμβρίου 1848[1]
Νέα Νότια Ουαλία
Χώρα πολιτογράφησηςΑυστραλία
Πληροφορίες ασχολίας
Ιδιότητααστρονόμος
ΕργοδότηςΝέα Νότια Ουαλία
Αξιώματα και βραβεύσεις
ΒραβεύσειςΕταίρος της Βασιλικής Εταιρίας
βραβείο Λαλάντ (1835)
Χρυσό Μετάλλιο της Βασιλικής Αστρονομικής Εταιρείας (1828)
εταίρος της Βασιλικής Εταιρείας του Εδιμβούργου
Commons page Σχετικά πολυμέσα
δεδομένα

Ο Τζέιμς Ντάνλοπ (αγγλικά: James Dunlop‎‎, 31 Οκτωβρίου 1793 – 22 Σεπτεμβρίου 1848) ήταν Σκωτσέζος αστρονόμος, γνωστός από τις παρατηρήσεις του που έγιναν κυρίως από την Αυστραλία. Εργάσθηκε σε ιδιωτικό αστεροσκοπείο εκεί τις δεκαετίες του 1820 και του 1830. Υπήρξε κυρίως παρατηρησιακός αστρονόμος, με αστρομετρικές παρατηρήσεις και ανακαλύψεις διπλών αστέρων και μακρινών ουράνιων σωμάτων.

Οικογένεια και σπουδές

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Ο Τζέιμς Ντάνλοπ γεννήθηκε στην κωμόπολη Ντελράυ της Σκωτίας, και ήταν γιος του υφαντουργού Τζων Ντάνλοπ και της συζύγου του Τζάνετ, το γένος Μπόυλ. Ο Τζέιμς τελείωσε το δημοτικό σχολείο στο Ντελράυ και από την ηλικία των 14 ετών πήγε να εργασθεί σε νηματουργείο στο Μπάιθ. Επίσης παρακολούθησε ένα εσπερινό σχολείο στο Μπάιθ. Ενδιαφέρθηκε για την αστρονομία από μικρός και από την ηλικία των 16 ετών κατασκεύαζε μόνος του τηλεσκόπια. Κατά μεγάλη του τύχη το 1820 γνώρισε τον επίσης ενδιαφερόμενο για την αστρονομία Τόμας Μπρίσμπεϊν στην κατάλληλη στιγμή: Το ίδιο εκείνο έτος ο Μπρίσμπεϊν διορίσθηκε ως Κυβερνήτης της Νέας Νότιας Ουαλίας και τότε απεφάσισε να ιδρύσει ένα αστεροσκοπείο στη νέα ακόμη αποικία. Προσέλαβε έτσι τον Ντάνλοπ ως «β΄ επιστημονικό βοηθό» του και ανεχώρησαν μαζί για το Σίδνεϊ το 1821.

Στην Αυστραλία

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Μετά την άφιξή του στην πόλη, ο Μπρίσμπεϊν άρχισε σχεδόν αμέσως να κτίζει το αστεροσκοπείο του στην Παραμάτα, σήμερα προάστιο του Σίδνεϊ, και ανέθεσε στον Ντάνλοπ να διεξάγει αστρομετρικές παρατηρήσεις για έναν νέο, ακριβή κατάλογο των νότιων αστέρων της ουράνιας σφαίρας. Ο Ντάνλοπ είχε επίσης προσλάβει τον Γερμανό Καρλ Λούντβιχ Κρίστιαν Ρύμκερ (1788-1862) ως α΄ βοηθό του. Ωστόσο ο Ρύμκερ εγκατέλειψε το αστεροσκοπείο το 1823, αφήνοντας τον Ντάνλοπ να έχει την ευθύνη των μετρήσεων και τη γενική συντήρηση των αστρονομικών οργάνων και του αστεροσκοπείου. Ο Ντάνλοπ δεν είχε σπουδάσει κάτι σχετικό σε πανεπιστήμιο ή άλλη ανώτερη σχολή, οπότε δεν είχε τις απαιτούμενες μαθηματικές γνώσεις ώστε να πραγματοποιεί αστρομετρικές αναγωγές. Τις απαραίτητες γνώσεις στην αστρονομική παρατήρηση από τους Ρύμκερ και Μπρίσμπεϊν.

Από τον Ιούνιο του 1823 μέχρι τον Φεβρουάριο του 1826 ο Ντάνλοπ πραγματοποίσε 40 χιλιάδες παρατηρήσεις και καταλογογράφησε περίπου 7.385 αστέρες, από τους οποίους οι 166 ήταν διπλοί, με αναφορές σε αρκετά ενδιαφέροντα σχετικώς ευδιάκριτα νεφελώματα, γαλαξίες και αστρικά σμήνη που βρίσκονταν στο οπτικό πεδίο των σχετικώς φωτεινών αστέρων που κατέγραφε. Στις αρχές Μαρτίου του 1826 έπαυσε να πηγαίνει στο αστεροσκοπείο και εργαζόταν από το σπίτι του στην οδό Χάντερ της Παραμάτα, οργανώνοντας τις παρατηρήσεις του, ενώ ταυτοχρόνως κατασκεύασε τηλεσκόπια και άλλο εξοπλισμό.

Ο σερ Τόμας Μπρίσμπεϊν, προτού αναχωρήσει από την Αυστραλία για τελευταία φορά, μετά τη λήξη της θητείας του ως κυβερνήτη, τον Δεκέμβριο του 1825, πούλησε το αστεροσκοπείο με όλα τα όργανά του στην κυβέρνηση της Νέας Νότιας Ουαλίας, ώστε το αστεροσκοπείο να μπορέσει να συνεχίσει τη λειτουργία του. Δώρισε στον Ντάνλοπ μέρος του εξοπλισμού, ώστε να τον χρησιμοποιεί στο σπίτι του, ιδίως το χρήσιμο μικρό ισημερινό διοπτρικό τηλεσκόπιο των 8,0 εκατοστών με το οποίο ο Ρύμκερ και αργότερα ο Ντάνλοπ είχαν ήδη πραγματοποιήσει σημαντικές μετρήσεις διπλών αστέρων.

Τον Μάιο του 1826 ο Καρλ Ρύμκερ επέστρεψε στο αστεροσκοπείο και επτά μήνες αργότερα διορίσθηκε ως ο πρώτος «αστρονόμος της κυβερνήσεως της Ν. Νότιας Ουαλίας».

Επιστροφή στη Σκωτία

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Ο Ντάνλοπ επέστρεψε στη Σκωτία τον Φεβρουάριο του 1827 και εργάσθηκε μια τετραετία στο εκεί αστεροσκοπείο του Τόμας Μπρίσμπεϊν. Τιμήθηκε με το Χρυσό Μετάλλιο της Βασιλικής Αστρονομικής Εταιρείας στις 8 Φεβρουαρίου 1828. Τότε τον είχε παρουσιάσει ο σερ Τζον Χέρσελ, που είχε μιλήσει με τα καλύτερα λόγια για την αξία του έργου του Ντάνλοπ στην Αυστραλία. Μετά την άφιξή του, επεξεργάσθηκε τις παρατηρήσεις που είχε εκτελέσει στην Αυστραλία για τους νότιους διπλούς αστέρες και για τα άλλα ουράνια σώματα, ώστε να τις δημοσιεύσει, πράγμα που έγινε το πρώτο εξάμηνο του 1828.

Αυτές οι δύο λεπτομερείς αστρονομικές εργασίες έγιναν δεκτές με πολλούς επαίνους. Μόλις το 1834 ο ίδιος ο Τζον Χέρσελ μαζί με τονΤόμας Μακλήαρ μπόρεσαν να ελέγξουν λεπτομερώς τις παρατηρήσεις του Ντάνλοπ από τη νότια Αφρική. Μόνο τότε αποκαλύφθηκαν διάφορα λάθη σε αυτές, οπότε ο Ντάνλοπ δέχθηκε επικρίσεις, ιδίως από τη βρετανική αστρονομική κοινότητα.

Πίσω στην Αυστραλία

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Η Τζέιν Ντάνλοπ, σύζυγος του αστρονόμου

Τον Απρίλιο του 1831 ο Ντάνλοπ διορίσθηκε υπεύθυνος του κρατικού πλέον Αστεροσκοπείου της Παραμάτα. Σε αυτό διαδέχθηκε τον Καρλ Ρύμκερ με τον αρκετά καλό μισθό των 300 λιρών το έτος. Φθάνοντας στο Σίδνεϊ στις 6 Νοεμβρίου 1831, βρήκε το αστεροσκοπείο σε άσχημη κατάσταση: το νερό της βροχής έμπαινε στο εσωτερικό, σοβάδες είχαν πέσει από την οροφή και πολλές σημαντικές καταγραφές είχαν καταστραφεί. Ο Ντάνλοπ κατόρθωσε να επισκευάσει το κτήριο και ξανάρχισε να εργάζεται με ενεργητικότητα. Αλλά περί το 1835 η υγεία του άρχισε να τον εγκαταλείπει. Δεν είχε κάποιον βοηθό και το κτήριο, έχοντας δεχθεί την επίθεση τερμιτών, άρχισε βαθμιαία να ερειπώνεται. Τον Αύγουστο του 1847 παραιτήθηκε από τη θέση του και πήγε να ζήσει στο αγρόκτημά του κοντά στη θάλασσα.

Ανακαλύψεις από την Αυστραλία

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Ο Τζέιμς Ντάνλοπ έκανε αρκετές αξιοσημείωτες ανακαλύψεις στο νότιο ημισφαίριο της ουράνιας σφαίρας και το 1828 δημοσίευσε τον Κατάλογο Νεφελωμάτων και σμηνών αστέρων στο Νότιο Ημισφαίριο παρατηρηθέντων στη Νέα Νότια Ουαλία, ο οποίος περιέχει 629 ουράνια σώματα. Λίγο περισσότερα από τα μισά από αυτά αποδείχθηκε ότι υπήρχαν στην πραγματικότητα, καθώς τα υπόλοιπα ήσαν μικρά οπτικά σφάλματα, που μάλλον δημιουργούνταν από τα οπτικά μέρη του χειροποίητου κατοπτρικού τηλεσκοπίου που είχε κατασκευάσει ο ίδιος.[2] Ανεκάλυψε πολλά ανοικτά σμήνη, σφαιρωτά σμήνη, νεφελώματα εκπομπής και πλανητικά νεφελώματα. Η γνωστότερη ίσως ανακάλυψή του ήταν ο γαλαξίας NGC 5128, γνωστότερος σήμερα ως η ραδιοπηγή Κένταυρος Α.

Το άλλο μεγάλο παρατηρησιακό έργο του Ντάνλοπ αφορά τους 256 διπλούς αστέρες ή «ζεύγη» με απόκλιση νοτιότερη των –30° περίπου. Ο κατάλογος αυτός εκδόθηκε υπό τον τίτλο Approximate Places of Double Stars in the Southern Hemisphere, observed at Paramatta in New South Wales το 1829. Πολλά από τα ζεύγη αυτά ήταν πραγματικές και νέες ανακαλύψεις, αν και τα βορειότερα από αυτά είχαν ανακαλυφθεί προγενέστερα από άλλους παρατηρητές.[3][4][5] Αυτές οι παρατηρήσεις διπλών αστέρων έγιναν σχεδόν όλες από τον Δεκέμβριο του 1827 μέχρι τον Δεκέμβριο του 1828, με το χειροποίητο νευτώνειο κατοπτρικό τηλεσκόπιο μήκους 2,7 μέτρων και διαμέτρου 23 εκατοστομέτρων, ή με το μικρό διοπτρικό τηλεσκόπιο των 8,0 εκατοστών.[6] Τα περισσότερα βέβαια δεν έχουν κάποιο ιδιαίτερο ενδιαφέρον για τους σημερινούς αστρονόμους και πολλά ζεύγη έχουν τα μέλη τους υπερβολικά μακριά το ένα από το άλλο για να αποτελούν διπλά συστήματα. Φαίνεται ότι αυτές οι παρατηρήσεις έγιναν όταν οι ατμοσφαιρικές συνθήκες ήταν ακατάλληλες για την παρατήρηση σμηνών και νεφελωμάτων, είτε εξαιτίας θολότητας, είτε επειδή έγιναν σε νύκτες κοντά στην πανσέληνο.[7] Ο Τζον Χέρσελ, μόλις έφθασε στη Νότια Αφρική το 1834, επεχείρησε αμέσως να παρατηρήσει όλους τους διπλούς αστέρες του Ντάνλοπ, αλλά δυσκολεύθηκε να τους ταυτοποιήσει, βρίσκοντας σημαντικές διαφορές στις θέσεις τους σε σχέση με αυτές που είχε καταγράψει ο Ντάνλοπ στον κατάλογό του. Ξεκίνησε με τον Άλφα Νοτίου Σταυρού (α1 και α2) και κατόπιν ανεζήτησε συστηματικά όλα τα υπόλοιπα ζεύγη. Ο Χέρσελ επενόησε τον συμβολισμό με το κεφαλαίο ελληνικό γράμμα Δ για το σύνολο των διπλών αστέρων του Ντάνλοπ, το οποίο ανευρίσκεται ακόμα σε πολλές αναφορές ερασιτεχνών αστρονόμων. Π.χ. στον διπλό αστέρα p Ηριδανού δόθηκε η ονομασία Δ5, στον γ Νοτίου Σταυρού η ονομασία Δ124, κ.λπ.. Οι σημερινοί παρατηρητές διπλών αστέρων έχουν πλέον εγκαταλείψει αυτόν τον συμβολισμό και προτιμούν τη σύντμηση DUN, καθώς αυτή υιοθετήθηκε στον Κατάλογο Διπλών Αστέρων της Ουάσινγκτον (WDS) που διατηρεί το Ναυτικό Αστεροσκοπείο των ΗΠΑ στην πρωτεύουσα των ΗΠΑ Ουάσινγκτον. Π.χ. ο p Ηριδανού είναι ο DUN 5, ο γ Νοτίου Σταυρού είναι ο DUN 124, κ.λπ..

Η ταφόπλακα του Ντάνλοπ στον αγγλικανικό ναό του Αγίου Παύλου, στο Κίνκουμπερ της Αυστραλίας

Ο Ντάνλοπ είχε τιμηθεί με μετάλλια για τις έρευνές του από τον βασιλιά της Δανίας (το 1833) και από το Ινστιτούτο της Γαλλίας (το 1835). Εκλέχθηκε εταίρος της Βασιλικής Εταιρείας του Εδιμβούργου το 1832, προταθείς από τον σερ Τόμας Μπρίσμπεϊν.[8]

Προσωπική ζωή και θάνατος

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Το 1816 ο Ντάνλοπ πήρε ως σύζυγό του μια εξαδέλφη του, την Τζέιν Σέρβις, αλλά δεν απέκτησαν παιδιά. Ο Ντάνλοπ πέθανε σε ηλικία 55 ετών στο Μπούρα Μπούρα, κοντά στο Γκόσφορντ της Νέας Νότιας Ουαλίας[8], και η σορός του είναι θαμμένη στον αγγλικανικό ναό του Αγίου Παύλου στο γειτονικό Κίνκουμπερ (Kincumber).

Δημοσιεύσεις

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
  • «A catalogue of nebulae and clusters of stars in the southern hemisphere, observed at Parramatta in New South Wales», Philosophical Transactions of the Royal Society, τόμος 118, σσ. 113-151, έτος 1828 (κατάλογος με 629 ουράνια σώματα)
  • «Approximate Places of Double Stars in the Southern Hemisphere, observed at Paramatta in New South Wales», Memoirs of the Royal Astronomical Society, τόμ. 3, σελ. 257, έτος 1829
  • «Places of Encke's comet, from 30 observations», Monthly Notices of the Royal Astronomical Society (MNRAS), τόμ. 1, σελ. 120 (1829) * «Observation of a small comet at Paramatta», MNRAS, τόμ. 1, σελ. 130 (1829)


Παραπομπές

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
  1. ↑ 1,0 1,1 1,2 (Αγγλικά) SNAC. w6r88gvf. Ανακτήθηκε στις 9  Οκτωβρίου 2017.
  2. ↑ Cozens, G. (2010). «James Dunlop's historical catalogue of southern nebulae and clusters». Journal of Astronomical History and Heritage 13 (1): 59-73. Bibcode: 2010JAHH...13...59C. 
  3. ↑ The Washington Double Star Catalog Αρχειοθετήθηκε 17 May 2011 στο Wayback Machine., WDS Catalog, Ναυτικό Αστεροσκοπείο των ΗΠΑ. Accessed on line 9 June 2013.
  4. ↑ Notes file for the WDS Αρχειοθετήθηκε 21 December 2016 στο Wayback Machine., WDS Catalog, Ναυτικό Αστεροσκοπείο των ΗΠΑ. Accessed on line 9 June 2013.
  5. ↑ References and discoverer codes, The Washington Double Star Catalog Αρχειοθετήθηκε 13 April 2008 στο Wayback Machine., Ναυτικό Αστεροσκοπείο των ΗΠΑ. Accessed on line 9 June 2013.
  6. ↑ Andrew James. «Dunlop's Double Star Catalogue». http://www.southastrodel.com/Page034.htm. Ανακτήθηκε στις 11 January 2008. 
  7. ↑ Andrew James. «The Double Stars of Dunlop and Rumker». http://www.southastrodel.com/Page033.htm. Ανακτήθηκε στις 11 January 2008. 
  8. ↑ 8,0 8,1 Biographical Index of Former Fellows of the Royal Society of Edinburgh 1783-2002 (PDF). Βασιλική Εταιρεία του Εδιμβούργου. Ιούλιος 2006. ISBN 0-902-198-84-X. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο (PDF) στις 24 Ιανουαρίου 2013. Ανακτήθηκε στις 25 Σεπτεμβρίου 2022. 

Πηγές

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
  • Harley Wood: το λήμμα «Dunlop, James (1793–1848)» στο Australian Dictionary of Biography, τόμος 1, Melbourne University Press, 1966, σελ. 338. Retrieved on 5 October 2008.
  • Service, John: Thir Notandums, being the literary recreations of the Laird Canticarl of Mongrynen. A Biographical Sketch of James Dunlop, Esq., σσ. 127-222, εκδ. Y.J. Pentland, Εδιμβούργο 1890

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]