Το Φωτόδραμα της Δημιουργίας

Το Φωτόδραμα της Δημιουργίας
Διαφημιστική Αφίσα του Φωτοδράματος της Δημιουργίας
ΣκηνοθεσίαΚάρολος Τέηζ Ρώσσελ
ΠαραγωγήΔιεθνής Σύλλογος Σπουδαστών της Γραφής
ΣενάριοΚάρολος Τέηζ Ρώσσελ
Βασισμένο σεΑγία Γραφή
Πρώτη προβολήCountry flag 11 Ιανουαρίου 1914
Country flag 1 Νοεμβρίου 1914
Διάρκεια≈8 ώρες
ΓλώσσαΑγγλικά, Γερμανικά και αρκετές άλλες
Commons page Σχετικά πολυμέσα
δεδομένα (π • σ • ε )

Το Φωτόδραμα της Δημιουργίας (αγγλικά: The Photo-Drama of Creation‎‎) ήταν τετραμερές χριστιανικό φιλμ, συνολικής διάρκειας οκτώ ωρών. Επρόκειτο για μια παραγωγή της Βιβλικής και Φυλλαδικής Εταιρείας Σκοπιά της Πενσυλβανίας υπό την διεύθυνση του πρώτου προέδρου της, Καρόλου Τέηζ Ρώσσελ, ιδρυτή του Διεθνούς Συλλόγου Σπουδαστών της Γραφής, όπως ήταν τότε γνωστοί οι Χριστιανοί Μάρτυρες του Ιεχωβά. Το φιλμ παρουσίαζε, με βάση τα πιστεύω των Σπουδαστών της Γραφής τότε, το σχέδιο του Θεού από την δημιουργία της Γης μέχρι και το τέλος των χιλίων ετών της Μεσσιανικής Βασιλείας του Χριστού.[1]

Ο συγγραφέας και ιστορικός του κινηματογράφου Tim Dirks περιέγραψε το Φωτόδραμα ως «την πρώτη μεγάλου μήκους προβολή στην οποία συνδυάστηκαν συγχρονισμένα, ήχος (ηχογραφημένες ομιλίες), έγχρωμη κινούμενη ταινία και έγχρωμες στερεοσκοπικές διαφάνειες», τα γνωστά σλάιντς (slides).[2][3][4]

Ιστορική αναδρομή

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Σκοπός και Περιεχόμενο

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Σκοπός της ταινίας σύμφωνα με τον δημιουργό της ήταν «η δημόσια εκπαίδευση γύρω από θρησκευτικά και επιστημονικά ζητήματα καθώς και η υπεράσπιση της Αγίας Γραφής ως εμπνευσμένου Λόγου του Θεού» και επιπρόσθετα η οικοδόμηση της πίστης στην Αγία Γραφή ως το βιβλίο με «την εξοχότερη επιστημονική γνώση και τις καλύτερες συμβουλές για τη ζωή».[5]

Η όλη ιδέα ήταν να παρουσιαστεί, βάσει των πεποιθήσεων των Σπουδαστών της Γραφής εκείνη την εποχή, η εξέλιξη του σκοπού του Θεού από την αρχή της δημιουργίας της Γης ως τη χιλιετή Βασιλεία του Χριστού. Η προβολή είχε προγραμματιστεί σε τέσσερις δίωρες προβολές. Το πρώτο μέρος ασχολούνταν με την κάθε δημιουργική ημέρα υποστηρίζοντας ότι και οι επτά είχαν συνολική διάρκεια 49.000 ετών (εφόσον έκαστη διαρκούσε 7.000 χρόνια), τον Κατακλυσμό των ημερών του Νώε και την πίστη του πατριάρχη Αβραάμ. Το δεύτερο μέρος έδειχνε σκηνές από την πολιτεία του Θεού με τον αρχαίο Ισραήλ, από την Έξοδό τους από την Αίγυπτο ως την διακυβέρνηση των βασιλιάδων του Ιούδα. Το τρίτο μέρος ασχολούνταν με την καταστροφή του Ναού του Σολομώντα, καθώς και με τις Μεσσιανικές προφητείες και την εκπλήρωσή τους στο πρόσωπο του Ιησού Χριστού. Στο τέταρτο μέρος οι θεατές έβλεπαν την ιστορία της διάδοσης της Χριστιανοσύνης, τον διωγμό που επακολούθησε έπειτα από τον θάνατο των Αποστόλων και κατά την διάρκεια του Μεσαίωνα, καθώς και τους τεράστιους πληθυσμούς ανθρώπων που χρειαζόταν ακόμη να ακούσουν το άγγελμα της Αγίας Γραφής για την χιλιετή Μεσσιανική Βασιλεία και τις ευλογίες που αυτή θα επιφέρει στο ανθρώπινο γένος μέσω της λυτρωτικής θυσίας του Χριστού.[6] Η παραγωγή του Φωτοδράματος ξεκίνησε το 1912, και η παρουσίασή του ήταν έτοιμη για προβολή στο κοινό το 1914.[7][8][4]

Το Σενάριο του Φωτοδράματος της Δημιουργίας στην ελληνική (Οι δυο μορφές εξωφύλλων)

Πρεμιέρα

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Η παρουσίασή του έκανε πρεμιέρα στις 11 Ιανουαρίου του 1914[9], μπροστά σε ένα ακροατήριο 5.000 ατόμων, στο κτίριο The Temple, ένα θέατρο που βρισκόταν στην οδό 63 West στην πόλη της Νέας Υόρκης, του οποίου την ιδιοκτησία και διαχείριση είχαν οι Διεθνείς Σπουδαστές της Γραφής[6]. Χάρη στην μέθοδο των διαδοχικών φωτογραφικών λήψεων, οι θεατές παρατηρούσαν ένα κοτοπουλάκι να βγαίνει από το αβγό του και ένα λουλούδι να ξεδιπλώνει με χάρη τα πέταλά του. Το πρώτο μισό του 1914, οι Σπουδαστές της Γραφής έκαναν αρκετές βελτιώσεις στο Φωτόδραμα. Παραδείγματος χάρη, πρόσθεσαν μια εισαγωγική ταινία με συγχρονισμένη αφήγηση από τον Κάρολο Τέηζ Ρώσσελ, κάτι που έδειχνε σαφώς την προέλευση αυτής της παρουσίασης. Ο Κ. Τ. Ρώσσελ εξέδωσε και δημοσίευσε σε διάφορες γλώσσες ένα συνοδευτικό βιβλίο, το Σενάριο του Φωτοδράματος της Δημιουργίας, το οποίο περιελάμβανε 96 Γραφικές διαλέξεις που εκφωνούνταν κατά την διάρκεια της προβολής καθώς και 372 από τα περίπου 600[10] συνολικά έγχρωμα σλάιντς που προβάλλονταν.[5][11][12][13] Το έντυπο αυτό καθώς επίσης και καρφίτσες (pin) με την εικόνα του νεαρού Ιησού και την επιγραφή «PAX» (Ειρήνη), διένειμαν στους παρόντες, κατά την διάρκεια ενός διαλείμματος, ταξιθέτριες από τις τοπικές εκκλησίες των Σπουδαστών της Γραφής.[4]

Πρωτοπορία σε Εικόνα και Ήχο

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Επρόκειτο για το ξεκίνημα του έγχρωμου ομιλούντος κινηματογράφου αφού πέρασαν χρόνια για να γίνει αυτό το είδος τεχνολογίας εμπορικά εκμεταλλεύσιμο. Φαίνεται ότι ο συνδυασμός έγχρωμων στερεοσκοπικών διαφανειών και κινηματογραφικής ταινίας ήταν συνηθισμένος για την εποχή, αλλά η προσθήκη ηχογραφημένης ομιλίας επάνω στην κινηματογραφική ταινία με απόλυτο συγχρονισμό καθώς και η χρήση έγχρωμης κινηματογραφικής ταινίας, ήταν πρωτοφανή και ασυνήθιστα.[14] Για τον ήχο χρησιμοποιήθηκαν μουσικές ηχογραφήσεις υψηλής ποιότητας σε δίσκους φωνογράφου οι οποίες περιλάμβαναν μουσικά έργα καθώς και τις 96 διαλέξεις που προαναφέρθηκαν με την φωνή ενός πολύ γνωστού αφηγητή—μια από τις πιο χαρακτηριστικές εκείνης της εποχής. Οι στερεοσκοπικές διαφάνειες κατασκευάστηκαν από έργα τέχνης που απεικόνιζαν την παγκόσμια ιστορία. Επίσης ήταν απαραίτητο να γίνουν εκατοντάδες καινούριοι πίνακες και σχέδια. Το μεγαλύτερο μέρος από τις έγχρωμες διαφάνειες και τα φιλμ ζωγραφίστηκαν και χρωματίστηκαν με το χέρι, καρέ καρέ, σε επαγγελματικά στούντιο από καλλιτέχνες στη Φιλαδέλφεια, στη Νέα Υόρκη, στο Παρίσι και στο Λονδίνο. Εκτός από τα φιλμ που αγοράστηκαν, γυρίστηκαν και κάποια φιλμ στο Γιόνκερς της Νέας Υόρκης, όπου μέλη των Σπουδαστών της Γραφής υποδύθηκαν διάφορους ρόλους. Εκατοντάδες άνθρωποι πήραν μέρος στην αναπαράσταση βιβλικών σκηνών που αποτυπώθηκαν στο φιλμ, ενώ χρησιμοποιήθηκαν ακόμα και ζώα.[4][15]

Διεθνής Προβολή

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Μερικά από τα σλάιντς του Φωτοδράματος της Δημιουργίας

Η ευρεία έκταση της προβολής αυτής της παρουσίασης Γραφικού περιεχομένου, αφού επρόκειτο για παραγωγή ενός και μόνου θρησκευτικού συλλόγου, ήταν αξιοσημείωτη. Κατασκευάστηκαν πολλαπλά αντίγραφα για κάθε ένα από τα τέσσερα μέρη στα οποία ήταν χωρισμένο το πρόγραμμα, συγκεκριμένα 20 τετραμερή σετ και έτσι ήταν δυνατόν να προβάλλεται κάποιο τμήμα του Φωτοδράματος σε 80 διαφορετικές πόλεις μέσα σε μία και μόνο ημέρα.[16] Τον Ιούλιο του 1914, είχε φτάσει στη Μεγάλη Βρετανία και προβλήθηκε σε κατάμεστες αίθουσες στη Γλασκώβη και στο Λονδίνο. Το Σεπτέμβριο η παραγωγή είχε φτάσει στη Γερμανία, στη Δανία, στην Ελβετία, στη Σουηδία και στη Φινλανδία. Τον Οκτώβριο είχε φτάσει στην Αυστραλία και στη Νέα Ζηλανδία. Η παραγωγή των σετ ήταν δαπανηρή, και για κάθε προβολή χρειαζόταν μια ομάδα από έμπειρους Σπουδαστές της Γραφής. Παρ’ όλο που ήταν λίγοι σε αριθμό, οι Σπουδαστές της Γραφής συνεισέφεραν τα χρήματα που απαιτούνταν για να ενοικιαστούν κατάλληλοι χώροι για αυτές τις προβολές. Για εκείνη την εποχή, το συνολικό κόστος του έργου εκτιμάται σε περίπου 300.000 δολάρια (σημερινή αξία 7.063.000 δολάρια).[7][17] Σύμφωνα με τα στατιστικά των Σπουδαστών της Γραφής, πάνω από 9.000.000 άνθρωποι σε Βόρεια Αμερική, Ευρώπη, Νέα Ζηλανδία και Αυστραλία παρακολούθησαν δωρεάν, είτε ολόκληρο το Φωτόδραμα της Δημιουργίας, είτε μια συντετμημένη έκδοσή του η οποία λεγόταν Δράμα Εύρηκα, μέχρι το τέλος του 1914. Ενώ παράλληλα, έως το 1916, είτε το Φωτόδραμα είτε το Δράμα Εύρηκα είχε μεταφραστεί στην αρμενική, στη γαλλική, στη γερμανική, στη δανονορβηγική, στην ελληνική, στην ισπανική, στην ιταλική, στην πολωνική και στη σουηδική.[2][3][6][15][18][19][20][21][22]

Το Δράμα Εύρηκα

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Οκτώ μήνες μετά την πρεμιέρα του Φωτοδράματος, τον Αύγουστο του 1914, η Εταιρία Σκοπιά διέκρινε την ανάγκη για την παραγωγή μιας άλλης έκδοσής του, η οποία ονομάστηκε Δράμα Εύρηκα. Καθώς η προβολή ολόκληρου του Φωτοδράματος συνεχιζόταν στις μεγάλες πόλεις, το Δράμα Εύρηκα παρουσίαζε το ίδιο βασικό έργο σε χωριά και περιοχές της υπαίθρου.[6][16]

Έτσι ετοιμάστηκαν σετ τριών διαφορετικών εκδόσεων του Δράματος Εύρηκα. Η έκδοση «Δράμα Εύρηκα Χ» αποτελούνταν μόνο από τους δίσκους με όλες τις διαλέξεις και τις μουσικές ηχογραφήσεις. Αφού περιείχε μόνο ήχο, μπορούσε να παρουσιαστεί είτε την ημέρα είτε τη νύχτα. Η πολύ πιο συντομευμένη έκδοση «Οικογενειακό Δράμα Εύρηκα», που ήταν για οικιακή χρήση, είχε επιλεγμένες αφηγήσεις και ύμνους. Η θήκη μεταφοράς των δίσκων του φωνογράφου ζύγιζε μόνο 14 κιλά. Βέβαια, για να ακούγονται οι δίσκοι θα ήταν επίσης αναγκαίο να μεταφέρουν και έναν φωνογράφο. Η άλλη έκδοση γνωστή ώς «Δράμα Εύρηκα Υ», περιλάμβανε τόσο τους δίσκους με όλες τις διαλέξεις και τη μουσική όσο και τις έγχρωμες διαφάνειες. Ο προβολέας διαφανειών του «Εύρηκα Υ» δεν χρειαζόταν ηλεκτρικό ρεύμα —λειτουργούσε με λυχνία ασετιλίνης. Έτσι μπορούσαν να προβληθούν οι έγχρωμες διαφάνειες σχεδόν οπουδήποτε.[5][17]

Αντί να νοικιάζουν μεγάλα θέατρα, οι Σπουδαστές της Γραφής πολλές φορές έβρισκαν δωρεάν εγκαταστάσεις, όπως αίθουσες σχολείων και δικαστηρίων, σιδηροδρομικούς σταθμούς και σαλόνια μεγάλων σπιτιών. Πολλές προβολές ήταν υπαίθριες —η «οθόνη» ήταν ένα μεγάλο άσπρο σεντόνι κρεμασμένο στον τοίχο κάποιου αχυρώνα. Μολονότι το Δράμα Εύρηκα δεν περιλάμβανε κινηματογραφική ταινία, είχε πολύ μεγάλη επιτυχία όταν προβαλλόταν σε λιγότερο πυκνοκατοικημένες περιοχές.[17] Στις Ηνωμένες Πολιτείες, 70.000 και πλέον άτομα είχαν παρακολουθήσει κάποια από τις εκδόσεις του Δράματος Εύρηκα μέχρι το τέλος του 1914, μέσα σε λιγότερο από τέσσερις μήνες μετά την κυκλοφορία του, ενώ μέχρι το τέλος του 1915 πάνω από ένα εκατομμύριο άτομα σε όλο τον κόσμο το παρακολούθησαν.[5][17]

Εξέλιξη και Αναθεώρηση

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Γερμανία

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Τα αναγκαία εφόδια, το φιλμ, τα σλάιντς και οι οδηγίες του Φωτοδράματος της Δημιουργίας έφτασαν στη Γερμανία λίγο πριν από το ξέσπασμα του Α΄ Παγκοσμίου πολέμου. Μερικά μέρη είχαν φτάσει ακόμη νωρίτερα και είχαν ήδη προβληθεί στις 12 Απριλίου 1914, σε μια συνέλευση των Σπουδαστών της Γραφής στο Μπάρμεν και σε μια συνέλευση στη Δρέσδη, που την παρακολούθησαν και πολλοί Σπουδαστές της Γραφής από τη Ρωσία και την Αυστροουγγαρία από τις 31 Μαΐου ως τις 2 Ιουνίου.

Όταν το υπόλοιπο φιλμ έφτασε στη Γερμανία τρεις εβδομάδες πριν από το ξέσπασμα του πολέμου, η Εταιρία έκανε αμέσως διευθετήσεις για να προβληθεί το Δράμα στο αμφιθέατρο του Έλμπερφελντ. Σε σύγκριση με το ενδιαφέρον τού κοινού για το Δράμα, η αίθουσα ήταν πολύ μικρή και χρειάστηκε να το προβάλουν δυο φορές. Το μεγάλο ντεμπούτο ωστόσο έγινε στο Βερολίνο, όπου προβαλλόταν δυο φορές τη μέρα σε μεγάλα πλήθη. Οι σειρές (προβάλλονταν σε τέσσερα μέρη επί τέσσερις συνεχείς μέρες) χρειάστηκε να προβληθούν πέντε φορές από τη 1 Νοεμβρίου μέχρι τις 23 Νοεμβρίου 1914.[23][24]

Το Δράμα της Δημιουργίας

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Το βιβλίο Δημιουργία, έκδοση 1927 στην ελληνική γλώσσα

Τη δεκαετία του 1920, οι διαφάνειες, οι ταινίες και τα μηχανήματα προβολής είχαν υποστεί σημαντικές φθορές. Για να συνεχιστούν οι προβολές, την ίδια εκείνη περίοδο εκπρόσωποι των Σπουδαστών της Γραφής από το Μαγδεβούργο της Γερμανίας αγόρασαν ταινίες, με κινηματογραφημένα επίκαιρα γεγονότα και βιβλικά φιλμ, από ένα ειδησεογραφικό πρακτορείο του Παρισιού, καθώς και διαφάνειες από καταστήματα γραφοτεχνικών εταιριών της Λειψίας και της Δρέσδης. Αυτά τα υλικά μονταρίστηκαν με παλιές διαφάνειες του Φωτοδράματος που μπορούσαν ακόμη να χρησιμοποιηθούν. Με αυτόν τον τρόπο συνενώθηκαν μεταξύ τους εντελώς νέα φιλμ μήκους 5.000 έως 6.000 μέτρων.[23]

Τα αφηγηματικά μέρη βασιζόταν εν μέρει στο βιβλίο Δημιουργία, που συγγράφηκε το 1927 από τον Ιωσήφ Φραγκλίνο Ρόδερφορντ, τον δεύτερο πρόεδρο της Εταιρίας Σκοπιά. Τα σλάιντς που χρησιμοποιούνταν είχαν φωτογραφίες από αυτό το βιβλίο καθώς και από άλλα που είχε εκδώσει η Εταιρία Σκοπιά. Γι' αυτό, η αναθεωρημένη έκδοση του Φωτοδράματος μετονομάστηκε σε Δράμα της Δημιουργίας[25] Εκείνον τον καιρό δεν υπήρχαν ακόμη έγχρωμες φωτογραφίες, αλλά ο Βίλελμ Σούμαν ένας Σπουδαστής της Γραφής από το Μαγδεβούργο κατάφερε να βάλει στις ασπρόμαυρες φωτογραφίες χρώμα. Οι χρωματισμένες φωτογραφίες έκαναν μόνιμη εντύπωση στους θεατές αφού χαράσσονταν ανεξίτηλα στη διάνοια.[23] Το νέο αυτό Δράμα είχε την ίδια διάρκεια με το Φωτόδραμα -οκτώ ώρες- και προβαλλόταν σε συνέχειες αρκετά διαδοχικά βράδια.[25]

Όταν το 1928 επρόκειτο να αρχίσει μια προβολή στο Στετίνο, ένας επαγγελματίας μουσικός, διευθυντής ορχήστρας και Σπουδαστής της Γραφής, ο Έριχ Φροστ, κλήθηκε να συνθέσει μουσική για να συνοδεύει το φιλμ -το οποίο φυσικά ήταν βουβό- και τις διαφάνειες. Σύντομα ενώθηκαν με το γκρουπ περισσότεροι μουσικοί. Στη διάρκεια μιας προβολής στο Μόναχο το καλοκαίρι του 1930, ο Χάινριχ Λούτερμπαχ, ένας βιολιστής και Σπουδαστής της Γραφής, ενώθηκε με τη μουσική ομάδα και προσκλήθηκε αμέσως να τη συνοδεύει στα ταξίδια. Δυο χρόνια αργότερα η Εταιρία Σκοπιά έδωσε στον Έριχ Φροστ ένα δεύτερο σετ του φιλμ και σλάιντς για να πάει στην Ανατολική Πρωσία. Μετά απ' αυτό ο Χάινριχ Λούτερμπαχ ανέλαβε την διεύθυνση της μικρής ορχήστρας.[23]

Το Δράμα της Δημιουργίας προβαλλόταν σε Αυστρία, Γερμανία, Ελβετία και Λουξεμβούργο, καθώς και σε άλλα μέρη όπου υπήρχε γερμανόφωνο κοινό όπως η Πολωνία και η Τσεχία. Μέχρι το 1933, σχεδόν ένα εκατομμύριο άτομα είχαν παρακολουθήσει τις προβολές που διοργάνωσε το γραφείο τμήματος των Μαρτύρων του Ιεχωβά της Γερμανίας. Από το 1933 και έπειτα, οι δραστηριότητες των Μαρτύρων του Ιεχωβά στη Γερμανία τέθηκαν υπό απαγόρευση και οι προβολές του Δράματος της Δημιουργίας σταμάτησαν.[25]

Παραπομπές

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
  1. ↑ Βιβλιάριο Οι Μάρτυρες του Ιεχωβά-Ποιοι Είναι; Τι Πιστεύουν; σελ. 6
  2. ↑ 2,0 2,1 Άρθρο Photo-Drama of Creation (1914) της IMDb (Internet Movie Database), Photo-Drama of Creation(1914)Trivia, Ανακτήθηκε στις 7 Ιανουαρίου 2015.
  3. ↑ 3,0 3,1 American Movie Classics, Timeline of Greatest Film Milestones and Turning Points in Film History-The Year 1914, Ανακτήθηκε στις 7 Ιανουαρίου 2015.
  4. ↑ 4,0 4,1 4,2 4,3 Άρθρο Από το Αρχείο Μας—Ένα Έπος Πίστης 100 Ετών, Η Σκοπιά, 15 Φεβρουαρίου 2014, σελ. 30-32, Ανακτήθηκε στις 7 Ιανουαρίου 2015.
  5. ↑ 5,0 5,1 5,2 5,3 Άρθρο Από το Αρχείο Μας—Το «Δράμα Εύρηκα» Βοήθησε Πολλούς να Βρουν τη Γραφική Αλήθεια, Η Σκοπιά, 15 Αυγούστου 2014, σελ. 31-32, Ανακτήθηκε στις 7 Ιανουαρίου 2015.
  6. ↑ 6,0 6,1 6,2 6,3 Βιβλίο Οι Μάρτυρες του Ιεχωβά-Διαγγελείς της Βασιλείας του Θεού σελ. 56-57, 59-60, 340-341
  7. ↑ 7,0 7,1 Άρθρο "The Warning Work (1909-1914)", Η Σκοπιά, 1 Μαρτίου 1955 (στην αγγλική), σελ. 143, "[F]rom 1912 to the beginning of 1914 the Watch Tower Society spent a fortune (over $300,000) in preparing the Photo-Drama of Creation, to spread Bible knowledge to the masses of people during and after 1914."
  8. ↑ Άρθρο Πριν από Εκατό Χρόνια 1913, Βιβλίο Έτους των Μαρτύρων του Ιεχωβά 2013, σελ. 176, Ανακτήθηκε στις 30 Μαρτίου 2016.
  9. ↑ Ημερολόγιο των Μαρτύρων του Ιεχωβά 2001, Ιστορικά Γεγονότα Ιανουαρίου
  10. ↑ Άρθρο Ένα Συναρπαστικό Ταξίδι στο Χρόνο, Βιβλίο Έτους των Μαρτύρων του Ιεχωβά 2014, σελ. 23-26, Ανακτήθηκε στις 7 Ιανουαρίου 2015.
  11. ↑ Βιβλίο Έτους των Μαρτύρων του Ιεχωβά 1980 (στην αγγλική), Ισραήλ και Ιορδανία, σελ. 215
  12. ↑ Βιβλίο Έτους των Μαρτύρων του Ιεχωβά 2006, Ρουμανία, σελ. 78
  13. ↑ Άρθρο Ανταπόκριση σε Ευσεβή Εκπαίδευση, Η Σκοπιά, 1η Νοεμβρίου 1972, σελ. 668
  14. ↑ Βιβλίο New Religious Movements in the 21st Century —Legal, Political, and Social Challenges in Global, σελ. 258, 259
  15. ↑ 15,0 15,1 Βιβλίο Η Βασιλεία του Θεού Κυβερνάει! Κεφάλαιο 7: Μέθοδοι Κηρύγματος—Προσεγγίζουν τους Ανθρώπους με Κάθε Μέσο, Υπότιτλος: Προσεγγίζουμε Μεγάλα Ακροατήρια—Προβολές εικόνας, σελ. 70-72 παρ. 8-12
  16. ↑ 16,0 16,1 Άρθρο Σταθείτε Πλήρεις και με Ισχυρή Πεποίθηση-«Ένα Πραγματικό Αριστούργημα», Η Σκοπιά, 15 Ιανουαρίου 2001, σελ. 8-9, Ανακτήθηκε στις 7 Ιανουαρίου 2015.
  17. ↑ 17,0 17,1 17,2 17,3 Άρθρο Πριν από Εκατό Χρόνια 1914, Υπότιτλος: Το «Φωτόδραμα» Ελκύει Εκατομμύρια Ανθρώπους, Βιβλίο Έτους των Μαρτύρων του Ιεχωβά 2014, σελ. 172-173, Ανακτήθηκε στις 7 Ιανουαρίου 2015.
  18. ↑ Βιβλιάριο Centennial of the Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania 1884-1984 (στην αγγλική), Άρθρο "Society Uses Many Means to Expand Preaching", σελ. 24, "The Photo-Drama ... is believed to have been viewed by more than 9,000,000 people throughout North America and Europe, as well as many others in places around the world. It took two years and $300,000 to complete the project, many of the scenes being hand colored. Yet admission was free and no collections were taken."
  19. ↑ Βιβλίο Έτους των Μαρτύρων του Ιεχωβά 1975 (στην αγγλική), Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής, σελ. 59 "A fortune for those days—some $300,000—was spent by the Society in producing the Photo-Drama."
  20. ↑ Βιβλίο Έτους των Μαρτύρων του Ιεχωβά 1983, Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής, σελ. 59-61
  21. ↑ Εγκυκλοπαίδεια Encyclopedia of American Religion and Politics, σελ. 227-228
  22. ↑ Βιβλίο Apocalypse Delayed —The Story of Jehovah's Witnesses, Third Edition, σελ. 39
  23. ↑ 23,0 23,1 23,2 23,3 Βιβλίο Έτους των Μαρτύρων του Ιεχωβά 1985, Γερμανία, σελ. 79-80, 96-97
  24. ↑ Βιβλίο Between Resistance and Martyrdom —Jehovah's Witnesses in the Third Reich, σελ. 63, 571
  25. ↑ 25,0 25,1 25,2 Άρθρο Από το Αρχείο Μας—Κάτι "Αλησμόνητο" που Ήρθε στην Κατάλληλη Στιγμή, Η Σκοπιά, 15 Φεβρουαρίου 2013, σελ. 31-32, Ανακτήθηκε στις 7 Ιανουαρίου 2015.

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Οπτικοακουστικό υλικό

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]