Τριολέτο ή τριολέ[Σημ 1] λέγεται ένα ολιγόστιχο στιχουργικό είδος που καλλιεργήθηκε κυρίως στη Γαλλία. Την ονομασία του την πήρε, επειδή μόνο τρεις στίχοι δεν επαναλαμβάνονται[1][Σημ 2].
Η αρχή του ανάγεται στο 13ο αιώνα, ενώ ως όρος πρωτοεμφανίζεται στη γαλλική γλώσσα το 1486[2][3].
Το είδος αυτό άνθησε κυρίως το 19ο αιώνα με τους μεγάλους ποιητές Daudet και Banville, οι οποίοι συνέθεσαν αριστουργηματικά τριολέτα με ποικίλα θέματα, όπως ερωτικά, χιουμοριστικά και σατιρικά.
Το τριολέτο αποτελείται από οχτώ στίχους, απ' τους οποίους ο πρώτος επαναλαμβάνεται και ως τέταρτος και έβδομος, ενώ ο δεύτερος και ως όγδοος. Έχει μόνο δύο ομοιοκαταληξίες και εμφανίζει δύο τύπους.
Στον πρώτο τύπο[4] ομοιοκαταληκτεί ο πρώτος στίχος με τον τέταρτο, τον πέμπτο και τον έβδομο, ενώ ο δεύτερος με τον τρίτο, τον έκτο και τον όγδοο ως ακολούθως:
α β β α α β α β.
Στο δεύτερο τύπο[5] ομοιοκαταληκτεί ο πρώτος στίχος με τον τρίτο, τον τέταρτο, τον πέμπτο και τον έβδομο, ενώ ο δεύτερος με τον έκτο και τον όγδοο ως ακολούθως:
α β α α α β α β.
Στη νεοελληνική λογοτεχνία δεν καλλιεργήθηκε σε βάθος το εν λόγω ποιητικό είδος, παρά μόνο από λίγους ποιητές[6] του 19ου και του 20ου αιώνα, όπως ο Άγγελος Δόξας, ο Γιάννης Σαραλής, ο Μάρκος Τσιριμώκος, η Μελισσάνθη[Σημ 3].
Ακολουθεί το τριολέτο του Άγγελου Δόξα, το οποίο είναι βασισμένο στον πρώτο τύπο.
Στίχε με ρόδα κι Ήλιο ζυμωμένε,
Στίχε αναγεννημένε αριστοκράτη,
Σε θρόνο ανέβα απάνω από τα κράτη,
Στίχε με ρόδα κι Ήλιο ζυμωμένε.
Δικιά σου η βασιλεία, στα ύψη μένε
που η αρμονία σε κράζει κοσμοκράτη
Στίχε με ρόδα κι Ήλιο ζυμωμένε
Στίχε αναγεννημένε αριστοκράτη.
Ακολουθεί το τριολέτο του Μάρκου Τσιριμώκου, το οποίο είναι βασισμένο στο δεύτερο τύπο.
Τραγούδι κ' η ζωή θα σβήση,
Σαν πω στον κρυφό πόθο σου σβήσε,
Βουβή κ' η κελαδούσα βρύση,
Τραγούδι κ' η ζωή θα σβήση,
Κι ο μαύρος πόνος θ' αναβρύση,
Απ' το βυθό μαύρης αβύσου.
Τραγούδι κ' η ζωή θα σβήση
Σαν πω στον κρυφό πόθο σου σβήσε.