Φραντσέσκο Βερατσίνι

Φραντσέσκο Βερατσίνι
Γέννηση	1  Φεβρουαρίου 1690[1][2][3] Φλωρεντία[4][5]
Θάνατος	31  Οκτωβρίου 1768[1][2][3] Φλωρεντία[6][5]
Ιδιότητα	συνθέτης, διευθυντής ορχήστρας και βιολονίστας[5]
Συγγενείς	Antonio Veracini (θείος)[7]
Κίνημα	μπαρόκ μουσική
Όργανα	βιολί
Είδος τέχνης	όπερα
Καλλιτεχνικά ρεύματα	μπαρόκ μουσική
Σχετικά πολυμέσα
δεδομένα (π • σ • ε )

Ο Φραντσέσκο Μαρία Βερατσίνι (Francesco Maria Veracini, Φλωρεντία 1 Φεβρουαρίου 1690 – Φλωρεντία 31 Οκτωβρίου 1768) ήταν Ιταλός συνθέτης και βιολονίστας, από τους μεγαλύτερους δεξιοτέχνες της εποχής Μπαρόκ.

Ο σύγχρονός του, Τ. Μπέρνι (Charles Burney) δήλωσε ότι, «είχε σίγουρα αρκετές ιδιοτροπίες και καπρίτσια, αλλά έκτισε αυτά τα ελαττώματα πάνω σε καλά θεμέλια, καθώς ήταν εξαιρετικός κοντραπουντίστας».^[8]

Βιογραφικά στοιχεία

Ο Βερατσίνι γεννήθηκε στις 8:00 π.μ., την 1η Φεβρουαρίου 1690, στην οικογενειακή κατοικία του Παλατσουόλο, ενορία του Σαν Σαλβατόρε της Φλωρεντίας.^[9] Ήταν ο δεύτερος και μοναδικός επιζήσας γιος του Αγκοστίνο Βερατσίνι, που ήταν φαρμακοποιός και κτηνίατρος (ειρωνικά, ένας από τους λίγους Βερατσίνι που δεν ήταν βιολονίστας, ακόμη και ως ερασιτέχνης). Διδάχθηκε βιολί από τον θείο του, Αντόνιο με τον οποίο αργότερα εμφανίστηκε σε συναυλία, καθώς και από τον Τ. Κασίνι (Giovanni Maria Casini) και τον βοηθό του, Φ. Φερότσι (Francesco Feroci). Ο παππούς του, Φραντσέσκο ήταν από τους πρώτους βιολονίστες της Φλωρεντίας και διατηρούσε μουσική σχολή κατ’ οίκον, μέχρι που η κακή του υγεία τον ανάγκασε να μεταβιβάσει την επιχείρηση στον πατέρα του, Αντόνιο, το 1708. Επιπλέον, η οικογένεια διαχειριζόταν ένα στούντιο ζωγραφικής και κατείχε μεγάλη συλλογή έργων τέχνης.^[10]

Ο Βερατσίνι, είναι γνωστό ότι, ήδη ήταν σολίστ στη Βενετία στις Χριστουγεννιάτικες λειτουργίες στην Εκκλησία του Αγ. Μάρκου, στις 24 και 25 Δεκεμβρίου 1711.^[11] Την 1η Φεβρουαρίου 1712, εκτέλεσε στο βιολί μια δική του σύνθεση (η πρώτη καταγεγραμμένη δημόσια παράσταση του συνθέτη να παίζει δικές του συνθέσεις), με ενόργανο σύνολο από τρομπέτες, όμποε και έγχορδα ως μέρος των εορτασμών προς τιμήν του Αυστριακού πρεσβευτή στη Βενετία, του νεοεκλεγέντος Αυτοκράτορα της Αγίας Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας, Καρόλου VI. Ο εορτασμός, που πραγματοποιήθηκε στην Εκκλησία Santa Maria Gloriosa dei Frari περιελάμβανε ένα φωνητικό Te Deum και μια Λειτουργία, καθώς και μοτέτα και κοντσέρτα που πραγματοποιήθηκαν υπό τη διεύθυνση του πατρός Φ. Λατζάρι (Ferdinando Antonio Lazari). Οι χειρόγραφες παρτιτούρες όλων των έργων που παρουσιάστηκαν εκείνη τη μέρα, συμπεριλαμβανομένου του κοντσέρτου τού Βερατσίνι, ήταν δεμένες σε έναν όμορφο τόμο παρουσίασης που βρίσκεται τώρα στην Εθνική Βιβλιοθήκη της Αυστρίας.^[12] Όμως, σύμφωνα με άλλη άποψη, αυτό το κοντσέρτο ήταν το Κοντσέρτο για βιολί σε Ρε Μείζονα, το οποίο ερμήνευσε στη Φρανκφούρτη και όχι στη Βενετία, κατά τη στέψη του Καρόλου VI στις, 22 Δεκεμβρίου 1711, μόλις δύο ημέρες πριν από την εμφάνιση του Βερατσίνι ως σολίστ την Παραμονή των Χριστουγέννων στη Βενετία, περίπου 800 χιλιόμετρα νότια.^[13][14]

Το 1714, ο Βερατσίνι πήγε στο Λονδίνο και έπαιξε οργανικά κομμάτια («συμφωνίες» στη σύγχρονη ορολογία) στα διαλείμματα μεταξύ των πράξεων των οπερών στο Θέατρο της Βασίλισσας. Στην Αυλή του Ιωάννη Γουλιέλμου και της Άννας Μαρίας παρουσίασε το ορατόριό του, Ο Μωυσής στην Ερυθρά Θάλασσα. Το 1716, διορίστηκε διευθυντής μιας μουσικής σχολής της Βενετίας.^[15]

• Υπάρχει ένα περιστατικό που λέει ότι, όταν ο -επίσης δεξιοτέχνης- Τζουζέπε Ταρτίνι άκουσε τον Βερατσίνι να παίζει στο βιολί, εντυπωσιάστηκε τόσο πολύ από την τεχνική του στο δοξάρι και δυσαρεστημένος από το δικό του παίξιμο, έφυγε την επόμενη μέρα για την Ανκόνα, «για να μελετήσει τη χρήση του τόξου με περισσότερη ηρεμία και περισσότερη άνεση απ' ό,τι στη Βενετία, καθώς τον είχαν τοποθετήσει στην ορχήστρα της όπερας αυτής της πόλης».^[16][17]

Ο Βερατσίνι έγραψε ένα σετ από σονάτες για το βιολί (ή το ρικόρντερ) αφιερωμένο στον πρίγκιπα Φρειδερίκο Αύγουστο, ο οποίος ήρθε για να γιορτάσει το καρναβάλι. Ο πρίγκιπας στρατολόγησε όχι μόνο τραγουδιστές, όπως του είπε να κάνει ο πατέρας του, αλλά και μουσικούς για την Αυλή στη Δρέσδη. Προσέλαβε ολόκληρη όπερα υπό τη διεύθυνση του Ιταλού συνθέτη Α. Λότι (Antonio Lotti), τον λιμπρετίστα (Antonio Maria Lucchini), τους καστράτους Σενεσίνο και Ματέο Μπερσέλι (Senesino & Matteo Berselli), τους αρχιτέκτονες αδελφούς Μάουρο (Mauro), δύο ζωγράφους, δύο ξυλουργούς και, βέβαια, τον Βερατσίνι με υψηλότατο μισθό.^[18]

Στη Δρέσδη

Για να δικαιολογήσει τον μισθό του, ο Βερατσίνι έπρεπε να συνθέτει μουσική δωματίου για την Αυλή, κάτι που στην επίσημη μισθοδοσία τον κατέγραφε ως διευθυντή ορχήστρας (Kapellmeister), τον Αύγουστο του 1717, και όχι ως βιολονίστα.^[19]. Το 1719 απεστάλη ο Βερατσίνι για να προσλάβει περισσότερους ιταλούς τραγουδιστές για τη νέα όπερα της Δρέσδης, "amZwinger". Στη Βενετία εξασφάλισε τις υπηρεσίες της Μ. Ντουραστάντι (Margherita Durastanti) και του Β. Τέσι (Vittorio Tesi), ενώ στη Μπολόνια προστέθηκε η Μ. Α. Λαουρέντι (Maria Antonia Laurenti). Ο Βερατσίνι είχε, επίσης, την ευκαιρία να επισκεφθεί την πατρίδα του, όπου παντρεύτηκε την Κιάρα Τέσι (Chiara Tesi). Το 1721, ο Βερατσίνι έγραψε ένα ακόμη σετ από σονάτες βιολιού αφιερωμένο στον πρίγκιπα (που δημοσιεύτηκε στη Δρέσδη, ως το Opus 1 του).

Δυστυχώς, υπήρχε εχθρότητα μεταξύ όλων αυτών των ταλαντούχων μουσικών στην Αυλή της Δρέσδης. Το 1722, ο -προικισμένος αλλά αλαζονικός- Βερατσίνι ενεπλάκη σε φιλονικία, στην οποία συμμετείχαν σύμφωνα με μια πηγή ^[20] ο συνθέτης και ο βιολονίστας-συνθέτης Γ. Πιζέντελ (Johann Georg Pisendel), που κατέληξε στο να πηδήξει ο Βερατσίνι από ένα ψηλό παράθυρο και να σπάσει το πόδι και το ισχίο του. Υπάρχουν δύο αντιφατικές εκδοχές αυτού του περιστατικού που έγινε στις 13 Αυγούστου: σύμφωνα με την πρώτη εκδοχή, ο Βερατσίνι προσβλήθηκε από κάποιον βιολονίστα της ορχήστρας, ο οποίος κλήθηκε να παίξει σε κάποιο κοντσέρτο, αντικαθιστώντας τον Βερατσίνι. Ο Πιζέντελ είχε κάνει εντατικές πρόβες με αυτόν τον βιολονίστα. Ο καυχησιάρης Βερατσίνι οργίστηκε τόσο πολύ που, δεν βγήκε από το δωμάτιό του για αρκετές μέρες, και από την απόγνωσή του, τελικά, πήδηξε στο κενό από ένα παράθυρο σε δρόμο της Δρέσδης. Σύμφωνα, όμως, με τον ίδιο, οι γερμανοί μουσικοί τον ζήλευαν και σχεδίαζαν να τον δολοφονήσουν (έτσι, τουλάχιστον, ισχυρίστηκε στα γραπτά του). Μετά το περιστατικό, ο Βερατσίνι περπατούσε κουτσαίνοντας για το υπόλοιπο της ζωής του.^[21] Ανεξάρτητα από την πραγματική εκδοχή, φαίνεται ότι οι μουσικοί της Δρέσδης, φοβούμενοι για τη θέση τους, ή δυσαρεστημένοι από τις υψηλές αποδοχές του Βερατσίνι,^[22] ένιωσαν ανακουφισμένοι όταν αυτός εγκατέλειψε την πόλη. Πίσω στη γενέτειρά του, Φλωρεντία το 1723, ο Βερατσίνι έπαιζε μουσική σε μια εκκλησία. Κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου «υπέφερε» από την κακή του φήμη και, όπως είχε πει ο σύγχρονος με αυτόν Τ. Μπέρνι «είχε συνηθίσει να τον λένε capo pazzo «παλαβό κεφάλι».^[23] Κατόπιν, συνέθεσε ένα Te Deum για την ενθρόνιση του Πάπα Κλήμη ΧΙΙΙ, το 1730. Ο θείος του, Αντόνιο, πέθανε το 1733, αφήνοντας το μεγαλύτερο μέρος της περιουσίας του στον ίδιο. Μεταξύ άλλων, αυτή περιελάμβανε όχι λιγότερα από οκτώ βιολιά Stainer και τρία Amati.^[24]

Στο Λονδίνο

Πίσω στο Λονδίνο το 1733, ο Βερατσίνι εμφανίστηκε σε πολλές συναυλίες.^[25] Το 1735 συνέθεσε την όπερα Adriano in Siria, για την Opera of the Nobility, στην πρεμιέρα της οποίας ήταν παρών και ο Χέντελ. Το έργο πήρε αντικρουόμενες κριτικές, αλλά παρέμεινε ανεβασμένο για 6 μήνες (20 παραστάσεις, περίπου). Το 1737, ο Βερατσίνι συνέθεσε την όπερα La Clemenza di Tito, σε ένα λιμπρέτο του Ά. Κόρι (Angelo Maria Cori) και, το 1738, την τρίτη του όπερα Partenio, οπότε και επέστρεψε στη Φλωρεντία όπου έμεινε μέχρι το 1741. Επέστρεψε στη βρετανική πρωτεύουσα και συνέθεσε την τελευταία του όπερα, Roselinda, βασισμένη στο έργο του Σαίξπηρ As You Like It, μια ασυνήθιστη επιλογή υλικού εκείνη την εποχή. Στη συγκεκριμένη όπερα, ο Βερατσίνι συμπεριέλαβε τη γνωστή σκωτική μπαλάντα The Lass. Παρουσιάστηκε στο Λονδίνο, το 1744, την ίδια χρονιά με το ορατόριό του L'errore di Salomone. Ο Μπέρνι περιφρονούσε τη μουσική της όπερας Roselinda ως «άγρια, αμήχανη και δυσάρεστη, προδήλως δημιουργημένη από έναν άνδρα με ‘’παλαβό κεφάλι’’, που δεν είχε συνηθίσει να γράφει για φωνή». Ο Βερατσίνι έφυγε από το Λονδίνο ένα χρόνο αργότερα.^[26]

Αναμνηστική επιτοίχια πλάκα για τον Βερατσίνι, στο Παλατσουόλο της Φλωρεντίας

Το 1745, ή λίγο αργότερα, ο συνθέτης επέζησε ενός ναυαγίου στο οποίο έχασε δύο από τα καλύτερα Stainer βιολιά του, «που τα θεωρούσε τα καλύτερος στον κόσμο», μαζί με αρκετά εξαρτήματα μουσικής.^[27] Επέστρεψε στη Φλωρεντία, όπου διορίστηκε διευθυντής παρεκκλησίου (maestro di capella) στις εκκλησίες San Pancrazio (από το 1755) και San Gaetano (από το 1758),^[28] εστιάζοντας στην εκκλησιαστική μουσική. Αν και ασχολήθηκε κυρίως με τη διεύθυνση ορχήστρας στα τελευταία του χρόνια, εμφανίστηκε, μερικές φορές, ως βιολονίστας. Πέθανε στη Φλωρεντία το 1768.

• Ο αστεροειδής 10875 φέρει το επώνυμο του συνθέτη.

Μουσική και μουσικολογικά στοιχεία

Εκτός από τις σονάτες για το βιολί, με τις οποίες έγινε πολύ γνωστός, ο Βερατσίνι συνέθεσε όπερες, ορατόρια, κονσέρτα βιολιού, σονάτες για ρικόρντερ και μπάσο κοντίνουο, καθώς και ορχηστρικές σουίτες, που αποκαλούνται Overtures. Οι έξι Overtures συνετέθησαν για τον Πρίγκιπα Φρειδερίκο Αύγουστο στη Βενετία, το 1716, ως μέρος της -τελικά- επιτυχημένης προσπάθειας του Βερατσίνι να εξασφαλίσει θέση στην Αυλή της Δρέσδης. Έγραψε, επίσης, μια «ζωντανή, άκρως πρωτότυπη πραγματεία θεωρίας της μουσικής».^[29] Σύμφωνα με τον μουσικολόγο Μ. Μπούκοφτζερ (Manfred Bukofzer), κρίνοντας τον Βερατσίνι ως συνθέτη, «το ατομικό του, αν όχι υποκειμενικό, ύφος δεν έχει προηγούμενο στην μπαρόκ μουσική και, σαφώς, σηματοδοτεί το τέλος της όλης εποχής»,^[30] ενώ ο Λ. Τόρκι (Luigi Torchi) υποστήριζε ότι, «διέσωσε την διακινδυνεύουσα μουσική του δέκατου όγδοου αιώνα».^[31]

Από τους μεγαλύτερους δεξιοτέχνες του βιολιού της εποχής του, διέθετε, σύμφωνα με τους συγχρόνους του, έναν σπάνια δυνατό και διαυγή ήχο.^[32]. Παρά τα ελαττώματα του χαρακτήρα του, παρέμεινε εξέχουσα φυσιογνωμία της εποχής του, που ήξερε να συγχωνεύει με μοναδικό τρόπο το ξεχωριστό ύφος διαφόρων εθνικών σχολών για το βιολί, δείχνοντας προοδευτικό ενδιαφέρον για το ομοφωνικό ύφος και προσανατολιζόμενος σε μια προσωπική γραφή της αντίστιξης.^[28]

Κυριότερα έργα

• Η Σάρα στην Αίγυπτο, ορατόριο (1708)
• Κοντσέρτο για βιολί και 8 όργανα σε Ρε Μείζονα (1711)
• Λειτουργία (1711)
• Ο Θρίαμβος της Αθωότητας με την Προστασία του Αγ. Νικολάου, ορατόριο (1711)
• Ο Μωυσής στην Ερυθρά Θάλασσα, ορατόριο (1714)
• Η Καταστροφή της Ασέβειας στην Πτώση της Ιεριχούς, ορατόριο (1715)
• 12 Σονάτες για βιολί /ρικόρντερ και μπάσο κοντίνουο (χωρίς αριθμό Opus, αφιερωμένες στον πρίγκιπα Φρειδερίκο Αύγουστο, πριν από το 1716, αδημοσίευτες όσο ζούσε ο συνθέτης)
• 12 Σονάτες για φλάουτο και μπάσο κοντίνουο (1716)
• Opus 1, 12 Σονάτες για βιολί και μπάσο κοντίνουο (αφιερωμένες στον πρίγκιπα Φρειδερίκο Αύγουστο, 1721)
• Ο Αδριανός στη Συρία, όπερα (1735)
• Η Μεγαλοψυχία του Τίτου, μουσικό δράμα σε 3 πράξεις (1737)
• Παρθένιος, μουσικό δράμα σε 3 πράξεις (1738)
• Te Deum (1739)
• Nice e Tirsi, καντάτα (1741)
• Opus 2, 12 Ακαδημαϊκές Σονάτες (Sonate Accademiche) για βιολί σόλο και μπάσο κοντίνουο (1744)
• Το Σφάλμα του Σολομώντος, όπερα (1744)
• Ροζαλίντα, όπερα (1744)
• 6 άριες για σοπράνο
• Ut relevet miserum, κανόνας για φωνή
• Dissertazioni del Sigr. Francesco Veracini sopra l'opera quinta del Corelli «Διατριβή του κ. Φ. Βερατσίνι πάνω στο Opus 5 του Κορέλι»] (ημερομηνία σύνθεσης αβέβαιη, αδημοσίευτη μέχρι το 1961)
• Opus 3, Il trionfo della pratica musicale, osia Il maestro dell’arte scientifica dal quale imparsi non solo il contrapunto ma (quel che più importa) insegna ancore con nuovo e facile metodo l’ordine vero di comporre in musica (Διατριβή περί μουσικής θεωρίας, 1760)

Παραπομπές

1. Εθνική Βιβλιοθήκη της Γερμανίας: (Γερμανικά) Gemeinsame Normdatei. Ανακτήθηκε στις 4  Μαΐου 2014.
2. Εθνική Βιβλιοθήκη της Γαλλίας: (Γαλλικά) καθιερωμένοι όροι της Εθνικής Βιβλιοθήκης της Γαλλίας. 13900799z. Ανακτήθηκε στις 10  Οκτωβρίου 2015.
3. (Αγγλικά) SNAC. w62n6616. Ανακτήθηκε στις 9  Οκτωβρίου 2017.
4. Εθνική Βιβλιοθήκη της Γερμανίας: (Γερμανικά) Gemeinsame Normdatei. Ανακτήθηκε στις 15  Δεκεμβρίου 2014.
5. Ιστορικό Αρχείο Ρικόρντι. 12483. Ανακτήθηκε στις 3  Δεκεμβρίου 2020.
6. Εθνική Βιβλιοθήκη της Γερμανίας: (Γερμανικά) Gemeinsame Normdatei. Ανακτήθηκε στις 31  Δεκεμβρίου 2014.
7. «Верачини» (Ρωσικά)
8. Burney, 4:569
9. Hill 1979, p. 7
10. Hill 1979, p. 4
11. Hill, 2001
12. Sadie n. d., 48
13. Kolneder
14. White,p. 19
15. https://aviolinslife.org/tartinilipinski/
16. Burney 3: 564-65
17. Blom, p. 803
18. http://www.classical.net/~music/comp.lst/acc/heinichen.php
19. Walter 2000, 5
20. Cramer
21. Shulman, p. 89
22. Kennedy, p. 343
23. Burney, 3: 568
24. Hill 1990, 550, 562 n. 34 & 43
25. Hill 1979, p. 22
26. Burney, 4: 451
27. Burney, 4: 569
28. Bompiani 1:87
29. Newman, p. 184
30. Bukofzer, p. 234
31. Torchi, p. 180
32. Μαγγιώρος

Βιβλιογραφία

• «Λεξικό Μουσικής και Μουσικών» (Dictionary of Music and Musicians) του George Grove, D. C. L (Oxford, 1880)
• Baker’s biographical dictionary of musicians, on line
• Rob. Eitner, Biographisch-bibliographisches Quellen-LexiKon, on line
• Kennedy, Michael Λεξικό Μουσικής της Οξφόρδης (Oxford University Press Αθήνα: Γιαλλέλης, 1989) ISBN 960-85226-1-7
• Νάσος Μαγγιώρος, επιμέλεια λήμματος στην εγκυκλοπαίδεια «Πάπυρος Λαρούς Μπριτάνικα», έκδοση 1991, τόμος 14, σ. 85
• Enciclopedia Bompiani-Musica, Milano (εκδ. ΑΛΚΥΩΝ, 1985)
• Eric BlomThe New Everyman Dictionary of Music (Grove Weidenfeld, N. York, 1988)
• Bukofzer, Manfred F. 1947. Music in the Baroque Era: From Monteverdi to Bach. New York: W. W. Norton. Reprint London: J. M. Dent & Sons, 1948. ISBN 0 460 03431 6.
• Burney, Charles. 1789. A General History of Music, from the Earliest Ages to the Present Period. To Which Is Prefixed, a Dissertation on the Music of the Ancients. Second edition. 4 vols. London: Printed for the author and sold by T. Becket, J. Robson, and G. Robinson.
• Cramer, Carl Friedrich. 1784. Magasin der Musik, Zweyter Jahrgang, Häfte 1:374.
• Hill, John Walter. 1979. The Life and Works of Francesco Maria Veracini. Studies in Musicology 3. Ann Arbor, Mich.: UMI Research Press.
• Hill, John Walter. 1990. "Antonio Veracini in Context: New Perspectives from Documents, Analysis, and Style". Early Music 18, no. 4 (November) 545–62.
• Kolneder, Walter. 1959–61. "Vorwort". In Francesco Maria Veracini, Zwölf Sonaten für Blockflöte (Querflöte/Violine) und Basso Continuo, 4 vols., edited and with a realization of the figured bass by Walter Kolneder, 1:5. Leipzig: Edition Peters.
• Newman, William S. 1972. The Sonata in the Baroque Era. 3d edition. New York: W. W. Norton & Co., Inc.
• Sadie, Julie Anne. n.d. Companion to Baroque Music
• Shulman, Laurie. 2013. "Program Notes". The William T. Kemper International Chamber Music Series (Friday, 11 April): 89–95.
• Torchi, Luigi. 1901. La musica istrumentale in Italia neisecoli XVI, XVII e XVIII, con 272 esempi musicali nel testo. Turin: Fratelli Bocca. Facsimile reprint, Bologna: Forni Editore, 1969
• Walter, Michael. 2000. "Die Kosten des Glanzes", reformtted seven-page reprint from Antonio Lotti: “Teofane”, programme book of the Stadttheaters St. Gallen (April): 32–45
• White, Mary Gray. 1972. "The Life of Francesco Maria Veracini". Music & Letters 53, no. 1 (January) 18–35.