Χουάν Μανουέλ δε Ρόσας

Χουάν Μανουέλ δε Ρόσας
Ο Χουάν Μανουέλ δε Ρόσας σε πίνακα του Γαετάνο Ντεσκάλς το 1840
Γενικές πληροφορίες
Όνομα στη
μητρική γλώσσα		Juan Manuel de Rosas (Ισπανικά)
Γέννηση30  Μαρτίου 1793[1][2][3]
Μπουένος Άιρες
Θάνατος14  Μαρτίου 1877[2][3][4]
Σαουθάμπτον
Τόπος ταφήςΚοιμητήριο της Ρεκολέτα
ΠαρατσούκλιEl Restaurador de las Leyes
Χώρα πολιτογράφησηςΑργεντινή
ΘρησκείαΚαθολικισμός
Εκπαίδευση και γλώσσες
Ομιλούμενες γλώσσεςΙσπανικά[5]
Πληροφορίες ασχολίας
Ιδιότηταπολιτικός
στρατιωτικός
Πολιτική τοποθέτηση
Πολιτικό κόμμα/ΚίνημαΟμοσπονδιακό Κόμμα
Οικογένεια
ΣύζυγοςΕνκαρνασιόν Εσκούρα
ΤέκναΜανουέλα Ρόσας
ΑδέλφιαΑγουστίνα Ορτίς δε Ρόσας
Στρατιωτική σταδιοδρομία
Βαθμός/στρατόςστρατηγός και στρατιώτης
Πόλεμοι/μάχεςΕμφύλιοι πόλεμοι της Αργεντινής
Αξιώματα και βραβεύσεις
Αξίωμακυβερνήτης της Επαρχίας Μπουένος Άιρες (1835–1852)
κυβερνήτης της Επαρχίας Μπουένος Άιρες (1829–1832)
Υπογραφή
Commons page Σχετικά πολυμέσα
δεδομένα

Ο Χουάν Μανουέλ Χοσέ Ντομίνγκο Ορτίς δε Ρόσας (ισπανικά: Juan Manuel José Domingo Ortiz de Rosas‎‎, 30 Μαρτίου 1793 – 14 Μαρτίου 1877), γνωστός με το παρατσούκλι «Αναστηλωτής των Νόμων»,[A] ήταν Αργεντινός πολιτικός και αξιωματικός του στρατού που κυβέρνησε την επαρχία του Μπουένος Άιρες και για λίγο την Αργεντινή Συνομοσπονδία. Αν και γεννήθηκε σε πλούσια οικογένεια, ο Ρόσας συγκέντρωσε ανεξάρτητα μια προσωπική περιουσία, αποκτώντας μεγάλες εκτάσεις γης στην πορεία. Ο Ρόσας στρατολόγησε τους εργάτες του σε μια ιδιωτική πολιτοφυλακή, όπως ήταν σύνηθες για τους ιδιοκτήτες αγροτικών περιοχών, και έλαβε μέρος στις διαμάχες που οδήγησαν σε πολυάριθμους εμφύλιους πολέμους στη χώρα του. Νικητής στις πολεμικές επιχειρήσεις, με προσωπική επιρροή και με τεράστια κτήματα και πιστό ιδιωτικό στρατό, ο Ρόσας έγινε καουντίγιο, όπως ήταν γνωστοί οι επαρχιακοί πολέμαρχοι της περιοχής. Τελικά έφτασε στο βαθμό του ταξίαρχου, τον υψηλότερο στον στρατό της Αργεντινής, και έγινε ο αδιαμφισβήτητος ηγέτης του Ομοσπονδιακού Κόμματος.

Τον Δεκέμβριο του 1829, ο Ρόσας έγινε κυβερνήτης της επαρχίας του Μπουένος Άιρες και εγκαθίδρυσε δικτατορία υποστηριζόμενη από την κρατική τρομοκρατία. Το 1831, υπέγραψε το Ομοσπονδιακό Σύμφωνο, αναγνωρίζοντας την αυτονομία των επαρχιών και δημιουργώντας τη Συνομοσπονδία της Αργεντινής. Όταν η θητεία του έληξε το 1832, ο Ρόσας αναχώρησε για τα σύνορα για να διεξάγει πόλεμο κατά των ιθαγενών. Αφού οι υποστηρικτές του εξαπέλυσαν πραξικόπημα στο Μπουένος Άιρες, ο Ρόσας κλήθηκε να επιστρέψει και ανέλαβε και πάλι καθήκοντα κυβερνήτη. Ο Ρόσας επανίδρυσε τη δικτατορία του και δημιούργησε την κατασταλτική Mazorca, μια ένοπλη παρα-αστυνομία που σκότωσε χιλιάδες πολίτες. Οι εκλογές εξελίχθηκαν σε φάρσα και το νομοθετικό και το δικαστικό σώμα έγιναν πειθήνια όργανα της θέλησής του. Ο Ρόσας δημιούργησε μια ιδιαίτερη προσωπολατρία του και το καθεστώς του έγινε ολοκληρωτικό στη φύση του, με όλες τις πτυχές της κοινωνίας να ελέγχονται αυστηρά.

Ο Ρόσας αντιμετώπισε πολλές απειλές για την εξουσία του στα τέλη της δεκαετίας του 1830 και στις αρχές της δεκαετίας του 1840. Διεξήγαγε πόλεμο κατά της Συνομοσπονδίας Περού-Βολιβίας, υπέμεινε τον αποκλεισμό από τη Γαλλία, αντιμετώπισε μια εξέγερση στην ίδια του την επαρχία και πολέμησε μια μεγάλη εξέγερση που διήρκεσε για χρόνια και επεκτάθηκε σε πέντε βόρειες επαρχίες της Αργεντινής. Ο Ρόσας επέμεινε και επέκτεινε την επιρροή του στις επαρχίες, ασκώντας αποτελεσματικό έλεγχο σε αυτές με άμεσους και έμμεσους τρόπους. Μέχρι το 1848 είχε επεκτείνει την εξουσία του πέρα από τα σύνορα του Μπουένος Άιρες και ήταν κυβερνήτης ολόκληρης της Αργεντινής. Ο Ρόσας επιχείρησε επίσης να προσαρτήσει τα γειτονικά έθνη της Ουρουγουάης και της Παραγουάης. Η Γαλλία και η Μεγάλη Βρετανία προέβησαν από κοινού σε αντίποινα κατά του αργεντίνικου επεκτατισμού, αποκλείοντας το Μπουένος Άιρες για το μεγαλύτερο μέρος της δεκαετίας του 1840, αλλά δεν μπόρεσαν να σταματήσουν τον Ρόσας, το κύρος του οποίου ενισχύθηκε σημαντικά από τη σειρά των επιτυχιών του.

Όταν η Αυτοκρατορία της Βραζιλίας άρχισε να υποστηρίζει την Ουρουγουάη στον αγώνα της κατά της Αργεντινής, ο Ρόσας κήρυξε πόλεμο τον Αύγουστο του 1851, ξεκινώντας τον Πόλεμο της Λα Πλάτα. Αυτή η σύντομη σύγκρουση έληξε με την ήττα του Ρόσας και τη μετανάστευσή του στη Βρετανία. Τα τελευταία του χρόνια τα πέρασε στην εξορία ζώντας ως μισθωτός αγρότης μέχρι τον θάνατό του το 1877. Ο Ρόσας απέκτησε τη φήμη ενός βάναυσου τυράννου μεταξύ των Αργεντινών. Από τη δεκαετία του 1930, ένα αυταρχικό, αντισημιτικό και ρατσιστικό πολιτικό κίνημα στην Αργεντινή που ονομάζεται Revisionismo προσπάθησε να βελτιώσει τη φήμη του Ρόσας και να εγκαθιδρύσει μια νέα δικτατορία στο πρότυπο του καθεστώτος του. Το 1989, τα λείψανά του επαναπατρίστηκαν από την κυβέρνηση σε μια προσπάθεια προώθησης της εθνικής ενότητας, επιδιώκοντας να αποκαταστήσει τον Ρόσας και τη στρατιωτική δικτατορία της δεκαετίας του 1970. Ο Ρόσας παραμένει μια αμφιλεγόμενη φιγούρα στην Αργεντινή τον 21ο αιώνα, εκπροσωπείται στο χαρτονόμισμα των 20 πέσο Αργεντινής.

Πρώτα χρόνια

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Γέννηση

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Ο Ρόσας γύρω στα 10, π. 1803

Ο Χουάν Μανουέλ Χοσέ Ντομίνγκο Ορτίς δε Ρόσας[B] γεννήθηκε στις 30 Μαρτίου 1793 στο πατρικό σπίτι της οικογένειάς του στο Μπουένος Άιρες, πρωτεύουσα της Αντιβασιλείας του Ρίο ντε λα Πλάτα.[11] Ήταν το πρώτο παιδί του Λεόν Ορτίς δε Ρόσας και της Αγκουστίνα Λόπες δε Οσόρνιο.[12] Ο Λεόν Ορτίς ήταν γιος μετανάστη από την ισπανική επαρχία Μπούργκος. Στρατιωτικός αξιωματικός με αδιαφανή καριέρα, ο Λεόν Ορτίς είχε παντρευτεί μέλος μιας πλούσιας οικογένειας Κριόλο. Ο χαρακτήρας του νεαρού Χουάν Μανουέλ δε Ρόσας επηρεάστηκε σε μεγάλο βαθμό από τη μητέρα του Αγκουστίνα, μια γυναίκα με ισχυρή θέληση και αυταρχική συμπεριφορά, η οποία αντλούσε αυτά τα χαρακτηριστικά από τον πατέρα της Κλεμέντε Λόπες δε Οσόρνιο, έναν γαιοκτήμονα που πέθανε υπερασπιζόμενος την περιουσία του από μια επίθεση Ινδιάνων το 1783.[12]

Όπως ήταν κοινή πρακτική εκείνη την εποχή, ο Ρόσας φοιτούσε στο σπίτι μέχρι την ηλικία των οκτώ ετών και στη συνέχεια εγγράφηκε στο καλύτερο ιδιωτικό σχολείο του Μπουένος Άιρες. Αν και ήταν αρμόζουσα για τον γιο ενός πλούσιου γαιοκτήμονα, η εκπαίδευσή του δεν ήταν αξιοσημείωτη. Σύμφωνα με τον ιστορικό Τζον Λιντς, η εκπαίδευση του Ρόσας «συμπληρώθηκε από τις δικές του προσπάθειες στα χρόνια που ακολούθησαν. Ο Ρόσας δεν ήταν εντελώς αγράμματος, αν και η εποχή, ο τόπος και η δική του προκατάληψη περιόριζαν την επιλογή των συγγραφέων. Φαίνεται ότι είχε μια συμπαθητική, αν και επιφανειακή, γνωριμία με τους μικρότερους πολιτικούς στοχαστές της γαλλικής απολυταρχίας».[11]

Το 1806, ένα βρετανικό εκστρατευτικό σώμα εισέβαλε στο Μπουένος Άιρες. Ο 13χρονος Ρόσας υπηρέτησε στη διανομή πυρομαχικών στα στρατεύματα μιας δύναμης που οργάνωσε ο αντιβασιλέας Σαντιάγο Λινιέ για να αντιμετωπίσει την εισβολή. Οι Βρετανοί ηττήθηκαν τον Αύγουστο του 1806, αλλά επέστρεψαν ένα χρόνο αργότερα. Στη συνέχεια ο Ρόσας τοποθετήθηκε στην Caballería de los Migueletes (ιππικό της πολιτοφυλακής), αν και πιθανότατα αποκλείστηκε από την ενεργό υπηρεσία κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου λόγω ασθένειας.[13]

Estanciero

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Γκάουτσο που ξεκουράζονται στις πάμπα. Ελαιογραφία του Γιόχαν Μόριτς Ρουγκέντας

Μετά την απόκρουση των βρετανικών επιδρομών, ο Ρόσας και η οικογένειά του μετακόμισαν από το Μπουένος Άιρες στην estancia (ράντσο) τους. Η εργασία του εκεί διαμόρφωσε περαιτέρω τον χαρακτήρα του και τις προοπτικές του ως μέρος του κοινωνικού κατεστημένου της περιοχής του Ρίο ντε λα Πλάτα. Στην Αντιβασιλεία του Ρίο ντε λα Πλάτα, οι ιδιοκτήτες μεγάλων γαιοκτησιών (συμπεριλαμβανομένης της οικογένειας Ρόσας) παρείχαν τρόφιμα, εξοπλισμό και προστασία στις οικογένειες που ζούσαν στις περιοχές που βρίσκονταν υπό τον έλεγχό τους. Οι ιδιωτικές αμυντικές τους δυνάμεις αποτελούνταν κυρίως από εργάτες που επιστρατεύονταν ως στρατιώτες. Οι περισσότεροι από αυτούς τους πεόν, όπως αποκαλούνταν οι εργάτες αυτοί, ήταν γκάουτσο.[C]

Η ισπανικής καταγωγής αριστοκρατία θεωρούσε ότι οι αγράμματοι, μικτής φυλής γκάουτσο, που αποτελούσαν την πλειοψηφία του πληθυσμού, ήταν μη κυβερνήσιμοι και αναξιόπιστοι. Οι γκάουτσο ήταν ανεκτοί επειδή δεν υπήρχε άλλο διαθέσιμο εργατικό δυναμικό, αλλά αντιμετωπίζονταν με περιφρόνηση από τους γαιοκτήμονες. Ο Ρόσας τα πήγαινε καλά με τους γκάουτσο στην υπηρεσία του, παρά το σκληρό, αυταρχικό του ταμπεραμέντο. Ήταν γνωστό ότι ντυνόταν σαν αυτούς, αστειευόταν μαζί τους, έπαιρνε μέρος στα παιχνίδια τους με τα άλογά τους και τους πλήρωνε καλά, αλλά ποτέ δεν τους επέτρεπε να ξεχνούν ότι ήταν ο αφέντης τους και όχι ο ίσος τους.[15] Διαμορφωμένος από την αποικιακή κοινωνία στην οποία ζούσε, ο Ρόσας ήταν συντηρητικός, υπέρμαχος της ιεραρχίας και της εξουσίας, όπως και οι άλλοι μεγάλοι γαιοκτήμονες της περιοχής.[16]

Ο Ρόσας απέκτησε γνώσεις για τη διαχείριση των κτηνοτροφικών εκτάσεων και, από το 1811, ανέλαβε τη διαχείριση των κτηματικών περιουσιών της οικογένειάς του. Το 1813 παντρεύτηκε την Ενκαρνασιόν Εσκούρα, κόρη πλούσιας οικογένειας από το Μπουένος Άιρες. Αμέσως μετά, επιδίωξε να δημιουργήσει καριέρα για τον εαυτό του, αφήνοντας την περιουσία των γονέων του.[D] Παρήγαγε παστό κρέας και απέκτησε στην πορεία κτήματα. Καθώς περνούσαν τα χρόνια, έγινε εστανσιέρο (κτηνοτρόφος) με το δικό του δικαίωμα, συγκεντρώνοντας γη, ενώ δημιούργησε μια επιτυχημένη συνεργασία με δεύτερα ξαδέρφια από την πολιτικά ισχυρή φυλή Ανκορένα.[18] Η σκληρή δουλειά και οι οργανωτικές του ικανότητες στην αξιοποίηση του εργατικού δυναμικού ήταν το κλειδί της επιτυχίας του, παρά η δημιουργία νέων ή η εφαρμογή μη παραδοσιακών προσεγγίσεων στην παραγωγή.[19]

Άνοδος στην εξουσία

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Καουντίγιο

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Γκάουτσο που κυνηγούν άγρια άλογα. Υπηρέτησαν στον ιδιωτικό στρατό του Ρόσας.

Η Επανάσταση του Μαΐου του 1810 σηματοδότησε το πρώιμο στάδιο μιας διαδικασίας που αργότερα οδήγησε στη διάλυση της ισπανικής Αντιβασιλείας του Ρίο ντε λα Πλάτα, στην ανεξαρτησία και τελικά στη δημιουργία της Αργεντινής. Ο Ρόσας, όπως και πολλοί γαιοκτήμονες στην ύπαιθρο, ήταν καχύποπτος απέναντι σε ένα κίνημα που προωθούσαν κυρίως έμποροι και γραφειοκράτες στην πόλη του Μπουένος Άιρες. Ο Ρόσας εξοργίστηκε ιδιαίτερα με την εκτέλεση του αντιβασιλέα Σαντιάγο ντε Λινιέ από τους επαναστάτες. Ο Ρόσας αισθανόταν νοσταλγία για την αποικιακή εποχή, θεωρώντας την σταθερή, εύρυθμη και ευημερούσα.[20]

Όταν το Συνέδριο του Τουκουμάν έκοψε όλους τους εναπομείναντες δεσμούς με την Ισπανία τον Ιούλιο του 1816, ο Ρόσας και οι ομοϊδεάτες του αποδέχτηκαν την ανεξαρτησία ως γεγονός.[21] Η ανεξαρτησία είχε ως αποτέλεσμα τη διάσπαση των εδαφών που αποτελούσαν την Αντιβασιλεία του Ρίο ντε λα Πλάτα. Η επαρχία του Μπουένος Άιρες διεξήγαγε εμφύλιο πόλεμο με τις άλλες επαρχίες για τον βαθμό αυτονομίας που έπρεπε να έχουν οι επαρχιακές κυβερνήσεις. Το Κόμμα Ενότητας υποστήριζε την υπεροχή του Μπουένος Άιρες, ενώ το Ομοσπονδιακό Κόμμα υπερασπιζόταν την αυτονομία των επαρχιών. Μια δεκαετία διαμάχης για το ζήτημα αυτό κατέστρεψε τους δεσμούς μεταξύ πρωτεύουσας και επαρχιών, με αποτέλεσμα να ανακηρυχθούν νέες δημοκρατίες σε ολόκληρη τη χώρα. Οι προσπάθειες της κυβέρνησης του Μπουένος Άιρες να καταστείλει αυτές τις ανεξάρτητες πολιτείες συνάντησαν αποφασιστική τοπική αντίσταση.[22] Το 1820 ο Ρόσας και οι γκάουτσο του, όλοι ντυμένοι στα κόκκινα και με το παρατσούκλι "Colorados del Monte" («Κόκκινοι του Όρους»), κατατάχθηκαν στον στρατό του Μπουένος Άιρες ως το πέμπτο σύνταγμα πολιτοφυλακής. Απέκρουσαν τους εισβολείς επαρχιακούς στρατούς, σώζοντας το Μπουένος Άιρες.[23]

Στο τέλος της σύγκρουσης, ο Ρόσας επέστρεψε στα κτήματα του έχοντας αποκτήσει κύρος για τη στρατιωτική του θητεία. Προήχθη σε συνταγματάρχη ιππικού και του απονεμήθηκαν περαιτέρω κτήματα από την κυβέρνηση.[24] Αυτές οι προσθήκες, σε συνδυασμό με τις επιτυχημένες επιχειρηματικές του δραστηριότητες και τις νέες αγορές ακινήτων, αύξησαν σημαντικά τον πλούτο του. Μέχρι το 1830, ήταν ο 10ος μεγαλύτερος γαιοκτήμονας στην επαρχία του Μπουένος Άιρες (στην οποία βρισκόταν η ομώνυμη πόλη), κατέχοντας 300.000 βοοειδή και 420.000 στρέμματα (170.000 εκτάρια) γης.[25] Με τη νεοπαγή του επιρροή, το στρατιωτικό του παρελθόν, τις τεράστιες εκτάσεις γης και έναν ιδιωτικό στρατό από γκάουτσο πιστούς μόνο σε αυτόν, ο Ρόσας έγινε η πεμπτουσία του καουντίγιο, όπως ήταν γνωστοί οι επαρχιακοί πολέμαρχοι της περιοχής.[26]

Κυβερνήτης του Μπουένος Άιρες

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Ο Ρόσας σε ηλικία 36 ετών, 1829

Η εθνική ενότητα κατέρρευσε υπό το βάρος ενός συνεχούς κύκλου εμφυλίων πολέμων, εξεγέρσεων και πραξικοπημάτων. Ο αγώνας Ενωτικών-Ομοσπονδιακών έφερε πολυετή αστάθεια, ενώ οι καουντίγιο μάχονταν για την εξουσία και ερήμωναν την ύπαιθρο. Μέχρι το 1826, ο Ρόσας είχε δημιουργήσει μια βάση εξουσίας, αποτελούμενη από συγγενείς, φίλους και πελάτες, και προσχώρησε στο Ομοσπονδιακό Κόμμα.[27] Παρέμεινε σθεναρός υποστηρικτής της γενέθλιας επαρχίας του Μπουένος Άιρες, χωρίς να τον ενδιαφέρει η πολιτική ιδεολογία.[28] Το 1820, ο Ρόσας πολέμησε στο πλευρό των Ενωτικών, επειδή έβλεπε την εισβολή των Ομοσπονδιακών ως απειλή για το Μπουένος Άιρες. Όταν οι Ενωτικοί προσπάθησαν να κατευνάσουν τους Ομοσπονδιακούς προτείνοντας να παραχωρήσουν στις άλλες επαρχίες μερίδιο στα τελωνειακά έσοδα που περνούσαν από το Μπουένος Άιρες, ο Ρόσας το θεώρησε απειλή για τα συμφέροντα της επαρχίας του.[29] Το 1827, τέσσερις επαρχίες με επικεφαλής τους ομοσπονδιακούς καουντίγιο επαναστάτησαν κατά της κυβέρνησης των Ενωτικών. Ο Ρόσας ήταν η κινητήρια δύναμη πίσω από την κατάληψη του Μπουένος Άιρες από τους Ομοσπονδιακούς και την εκλογή του Μανουέλ Δορέγο ως κυβερνήτη της επαρχίας εκείνο το έτος.[29] Στις 14 Ιουλίου ο Ρόσας τιμήθηκε με τη θέση του γενικού διοικητή των αγροτικών πολιτοφυλακών της επαρχίας του Μπουένος Άιρες, γεγονός που αύξησε την επιρροή και τη δύναμή του.[29]

Τον Δεκέμβριο του 1828 ο Χουάν Λαβάλιε, ο κυβερνήτης των Ενωτικών του Μπουένος Άιρες, ζήτησε να συλληφθεί και να εκτελεστεί ο Δορέγο χωρίς δίκη.[30] Με τον Δορέγο να έχει φύγει, ο Ρόσας κάλυψε την κενή θέση της ηγεσίας των Ομοσπονδιακών και επαναστάτησε εναντίον των Ενωτικών. Συμμάχησε με τον Εστανισλάο Λόπες, καουντίγιο και κυβερνήτη της επαρχίας Σάντα Φε, και νίκησαν τον Λαβάλιε στη μάχη της γέφυρας Μάρκες τον Απρίλιο του 1829.[31] Όταν ο Ρόσας εισήλθε στην πόλη του Μπουένος Άιρες τον Νοέμβριο του ίδιου έτους, αποθεώθηκε τόσο ως νικητής στρατιωτικός ηγέτης όσο και ως επικεφαλής των Ομοσπονδιακών.[32] Ο Ρόσας θεωρούνταν όμορφος άνδρας,[33] με ύψος 1,77 μέτρα[34] ξανθά μαλλιά και «διαπεραστικά μπλε μάτια».[35] Ο Κάρολος Δαρβίνος, ο οποίος συνάντησε τον Ρόσας κατά τη διάρκεια της ερευνητικής αποστολής του Beagle, τον αξιολόγησε ως «άνθρωπο με εξαιρετικό χαρακτήρα».[E] Ο Βρετανός διπλωμάτης Χένρι Σάουθερν είπε ότι «εμφανισιακά ο Ρόσας μοιάζει με Άγγλο τζέντλεμαν αγρότη - οι τρόποι του είναι ευγενικοί χωρίς να είναι εκλεπτυσμένοι. Είναι φιλικός και ευχάριστος στη συζήτηση, η οποία όμως σχεδόν πάντα στρέφεται γύρω από τον εαυτό του, αλλά ο τόνος του είναι αρκετά ευχάριστος και συμπαθής. Η μνήμη του είναι εκπληκτική: και η ακρίβειά του σε όλα τα σημεία της λεπτομέρειας δεν υστερεί ποτέ».[37]

Στις 6 Δεκεμβρίου 1829, η Βουλή των Αντιπροσώπων του Μπουένος Άιρες εξέλεξε τον Ρόσας κυβερνήτη και του παραχώρησε έκτακτες εξουσίες (facultades extraordinarias).[38] Αυτό σηματοδότησε την έναρξη του καθεστώτος του, το οποίο περιγράφεται από τους ιστορικούς ως δικτατορία.[39] Ο ίδιος θεωρούσε τον εαυτό του ως έναν καλοπροαίρετο δικτάτορα, λέγοντας: «Για μένα το ιδανικό της καλής διακυβέρνησης θα ήταν η πατρική απολυταρχία, έξυπνη, ανιδιοτελής και ακούραστη ... Πάντα θαύμαζα τους αυταρχικούς δικτάτορες που ήταν οι πρώτοι υπηρέτες του λαού τους. Αυτός είναι ο μεγάλος μου τίτλος: Πάντα επιδίωκα να υπηρετώ τη χώρα».[40] Χρησιμοποίησε την εξουσία του για να λογοκρίνει τους επικριτές του και να εξορίζει τους εχθρούς του.[41] Αργότερα δικαιολόγησε αυτά τα μέτρα, δηλώνοντας: «Όταν ανέλαβα την κυβέρνηση, βρήκα την κυβέρνηση σε αναρχία, διαιρεμένη σε αντιμαχόμενες παρατάξεις, υποβαθμισμένη σε καθαρό χάος, μια κόλαση σε μικρογραφία...».[42]

Εκστρατεία της Ερήμου

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Ο Ρόσας (ο οποίος ιππεύει το σκούρο άλογο) ηγείται του πολέμου κατά των Ινδιάνων στην Εκστρατεία της Ερήμου, 1833

Στην αρχή της διακυβέρνησης Ρόσας απασχολούσαν τα σοβαρά ελλείμματα, τα μεγάλα δημόσια χρέη και οι επιπτώσεις της υποτίμησης του νομίσματος που κληρονόμησε η κυβέρνησή του.[43] Μια μεγάλη ξηρασία που ξεκίνησε τον Δεκέμβριο του 1828 και διήρκεσε μέχρι τον Απρίλιο του 1832 επηρέασε σημαντικά την οικονομία.[44] Οι Ενωτικοί εξακολουθούσαν να κυκλοφορούν ελεύθεροι, ελέγχοντας αρκετές επαρχίες που είχαν συνασπιστεί στην Ενωτική Συμμαχία. Η σύλληψη του Χοσέ Μαρία Πας, του κύριου ηγέτη των Ενωτικών, τον Μάρτιο του 1831 είχε ως αποτέλεσμα το τέλος του εμφυλίου πολέμου Ενωτικών-Ομοσπονδιακών και την κατάρρευση της Ενωτικής Συμμαχίας. Ο Ρόσας αρκέστηκε, προς το παρόν, να συμφωνήσει στην αναγνώριση της αυτονομίας των επαρχιών στο Ομοσπονδιακό Σύμφωνο.[45] Σε μια προσπάθεια να ανακουφίσει τα οικονομικά προβλήματα της κυβέρνησης, βελτίωσε τη συλλογή εσόδων χωρίς να αυξήσει τους φόρους και περιόρισε τις δαπάνες.[46]

Μέχρι το τέλος της πρώτης θητείας του, ο Ρόσας πιστωνόταν γενικά ότι απέτρεψε την πολιτική και οικονομική αστάθεια[47], αλλά αντιμετώπισε αυξημένη αντιπαράθεση στη Βουλή των Αντιπροσώπων. Όλα τα μέλη της Βουλής ήταν Ομοσπονδιακοί, καθώς ο Ρόσας είχε αποκαταστήσει το νομοθετικό σώμα που ίσχυε υπό τον Δορέγο και το οποίο στη συνέχεια είχε διαλυθεί από τον Λαβάλιε.[48] Μια φιλελεύθερη ομοσπονδιακή παράταξη, η οποία αποδέχθηκε τη δικτατορία ως προσωρινή αναγκαιότητα, ζήτησε την υιοθέτηση συντάγματος.[49] Ο Ρόσας ήταν απρόθυμος να κυβερνήσει περιορισμένος από ένα συνταγματικό πλαίσιο και παραιτήθηκε απρόθυμα μόνο από τις δικτατορικές του εξουσίες. Η θητεία του έληξε λίγο αργότερα, στις 5 Δεκεμβρίου 1832.[47]

Ενώ η κυβέρνηση του Μπουένος Άιρες ήταν απασχολημένη με τις πολιτικές διαμάχες, οι κτηνοτρόφοι άρχισαν να μετακινούνται σε περιοχές στο νότο που κατοικούνταν από ιθαγενείς. Η προκύπτουσα σύγκρουση με τους ιθαγενείς απαιτούσε την αντίδραση της κυβέρνησης.[50] Ο Ρόσας υποστήριξε σταθερά πολιτικές που ενίσχυαν αυτή την επέκταση. Κατά τη διάρκεια της διακυβέρνησής του παραχώρησε εκτάσεις στον νότο σε βετεράνους του πολέμου και σε κτηνοτρόφους που αναζητούσαν εναλλακτικά βοσκοτόπια κατά τη διάρκεια της ξηρασίας.[51] Παρόλο που ο νότος θεωρούνταν ως μια πραγματική έρημος εκείνη την εποχή, διέθετε μεγάλες δυνατότητες και πόρους για γεωργική ανάπτυξη, ιδίως για κτηνοτροφικές επιχειρήσεις.[51] Η κυβέρνηση ανέθεσε στον Ρόσας τη διοίκηση ενός στρατού με εντολή να υποτάξει τις ινδιάνικες φυλές στην πολυπόθητη περιοχή. Ο Ρόσας ήταν γενναιόδωρος με τους Ινδιάνους που παραδόθηκαν, ανταμείβοντάς τους με ζώα και αγαθά. Αν και προσωπικά δεν του άρεσε να σκοτώνει Ινδιάνους, κυνηγούσε ανελέητα όσους αρνούνταν να υποχωρήσουν.[52] Η Εκστρατεία της Ερήμου διήρκεσε από το 1833 έως το 1834, με τον Ρόσας να υποτάσσει ολόκληρη την περιοχή. Η κατάκτηση του νότου του άνοιξε πολλές δυνατότητες για περαιτέρω εδαφική επέκταση, γεγονός που τον οδήγησε να δηλώσει: «Τα ωραία εδάφη, που εκτείνονται από τις Άνδεις μέχρι τις ακτές και μέχρι τα Στενά του Μαγγελάνου, είναι τώρα ορθάνοιχτα για τα παιδιά μας».[53]

Δεύτερη Διακυβέρνηση

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Απόλυτη εξουσία

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Προφίλ του Ρόσας σε ηλικία 42 ετών, 1835, μικρογραφία του Φερνάντο Γκαρσία δελ Μολίνο.

Ενώ ο Ρόσας απουσίαζε στην Εκστρατεία της Ερήμου τον Οκτώβριο του 1833, μια ομάδα Rosistas (υποστηρικτές του Ρόσας) πολιόρκησε το Μπουένος Άιρες. Εντός της πόλης, η σύζυγος του Ρόσας, η Ενκαρνασιόν, συγκέντρωσε ένα απόσπασμα συνεργατών για να βοηθήσει τους πολιορκητές. Η Επανάσταση των Αναστηλωτών, όπως έμεινε γνωστό το πραξικόπημα των Rosistas, ανάγκασε τον κυβερνήτη της επαρχίας Χουάν Ραμόν Μπαλκάρσε να παραιτηθεί. Στη σύντομη διαδοχή, τον Μπαλκάρσε ακολούθησαν δύο άλλοι, οι οποίοι προήδρευσαν αδύναμων και αναποτελεσματικών κυβερνήσεων. Ο Ροσισμός (Rosismo) είχε γίνει μια ισχυρή παράταξη εντός του Ομοσπονδιακού Κόμματος και πίεζε τις άλλες παρατάξεις να αποδεχτούν την επιστροφή του Ρόσας, προικισμένου με δικτατορικές εξουσίες, ως τον μόνο τρόπο για την αποκατάσταση της σταθερότητας.[54] Η Βουλή των Αντιπροσώπων υπέκυψε, και στις 7 Μαρτίου 1835, ο Ρόσας επανεξελέγη κυβερνήτης και εφοδιάστηκε με το suma del poder público (άθροισμα της δημόσιας εξουσίας).[55]

Διεξήχθη δημοψήφισμα για να διαπιστωθεί αν οι πολίτες του Μπουένος Άιρες υποστήριζαν την επανεκλογή του Ρόσας και την επαναφορά των δικτατορικών εξουσιών. Κατά τη διάρκεια της διακυβέρνησής του από το 1829 έως το 1832, ο Ρόσας είχε μετατρέψει την εκλογική διαδικασία σε φάρσα. Είχε εγκαταστήσει πιστούς συνεργάτες του ως ειρηνοδίκες, ισχυρούς αξιωματούχους με διοικητικά και δικαστικά καθήκοντα, οι οποίοι ήταν επίσης επιφορτισμένοι με την είσπραξη φόρων, την ηγεσία της πολιτοφυλακής και την προεδρία των εκλογών.[56] Μέσω του αποκλεισμού των ψηφοφόρων και του εκφοβισμού της αντιπολίτευσης, οι ειρηνοδίκες έφερναν οποιοδήποτε αποτέλεσμα επιθυμούσε ο Ρόσας.[57] Τα μισά από τα μέλη της Βουλής των Αντιπροσώπων είχαν να αντιμετωπίσουν επαναληπτικές εκλογές κάθε χρόνο και η αντιπολίτευση στον Ρόσας είχε γρήγορα εξαλειφθεί μέσω στημένων εκλογών, επιτρέποντάς του να ελέγχει το νομοθετικό σώμα. Ο έλεγχος των οικονομικών είχε αφαιρεθεί από το νομοθετικό σώμα και η έγκρισή του για τη νομοθεσία μετατράπηκε σε σύμβολο για τη διατήρηση μιας επίπλαστης δημοκρατίας.[58] Το αποτέλεσμα των εκλογών του 1835 ήταν ένα προβλέψιμο 99,9% "ναι".[59]

Ο Ρόσας πίστευε ότι η χειραγώγηση των εκλογών ήταν απαραίτητη για την πολιτική σταθερότητα, επειδή το μεγαλύτερο μέρος του πληθυσμού της χώρας ήταν αναλφάβητο.[60] Απέκτησε την απόλυτη εξουσία στην επαρχία με τη συγκατάθεση και την υποστήριξη των περισσότερων estancieros και επιχειρηματιών, οι οποίοι συμμερίζονταν τις απόψεις του.[61] Οι estancia αποτέλεσαν τη βάση εξουσίας στην οποία στηρίχθηκε ο Ρόσας. Ο Λιντς δήλωσε ότι «υπήρχε μεγάλη ομαδική συνοχή και αλληλεγγύη μεταξύ της τάξης των γαιοκτημόνων. Ο Ρόσας ήταν το κέντρο μιας τεράστιας συγγενικής ομάδας που βασιζόταν στη γη. Περιβαλλόταν από ένα στενά συνδεδεμένο οικονομικό και πολιτικό δίκτυο που συνέδεε βουλευτές, δικαστικούς λειτουργούς, αξιωματούχους και στρατιωτικούς, οι οποίοι ήταν επίσης γαιοκτήμονες και συγγενείς μεταξύ τους ή με τον Ρόσας».[62]

Ολοκληρωτικό καθεστώς

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Αργεντινοί σκλάβοι που αποτίουν φόρο τιμής στον Ρόσας

Η εξουσία και η επιρροή του Ρόσας εξαπλώθηκαν πολύ πέρα από τη Βουλή των Αντιπροσώπων. Ασκούσε αυστηρό έλεγχο στη γραφειοκρατία καθώς και στο υπουργικό του συμβούλιο, δηλώνοντας: «Μη φανταστείτε ότι οι υπουργοί μου δεν είναι τίποτα άλλο παρά οι γραμματείς μου. Τους βάζω στα γραφεία τους για να ακούνε και να αναφέρουν, και τίποτα περισσότερο».[63] Οι υποστηρικτές του ανταμείβονταν με θέσεις στον κρατικό μηχανισμό και όποιον θεωρούσε απειλή τον εκκαθάριζε.[64] Οι εφημερίδες της αντιπολίτευσης καίγονταν δημοσίως στις πλατείες.[65] Ο Ρόσας δημιούργησε μια περίτεχνη προσωπολατρία, παρουσιάζοντας τον εαυτό του ως μια παντοδύναμη και πατρική φιγούρα που προστάτευε τον λαό.[66] Τα πορτρέτα του μεταφέρονταν σε πορείες στους δρόμους και τοποθετούνταν σε βωμούς εκκλησιών για να προσκυνηθούν.[67] Ο Ροσισμός δεν ήταν πλέον μια απλή παράταξη στις τάξεις των Ομοσπονδιακών- είχε μετατραπεί σε πολιτικό κίνημα. Ήδη από το 1829, ο Ρόσας είχε εκμυστηρευτεί σε έναν διπλωματικό απεσταλμένο της Ουρουγουάης: «Σας λέω ότι δεν είμαι Ομοσπονδιακός και δεν ανήκα ποτέ σε αυτό το κόμμα».[68] Κατά τη διάρκεια της διακυβέρνησής του, εξακολουθούσε να ισχυρίζεται ότι προτιμούσε τον Φεντεραλισμό έναντι του Ενωτισμού, αν και στην πράξη ο Φεντεραλισμός είχε πλέον ενταχθεί στο κίνημα του Ροσισμού.[69]

Ο Ρόσας εγκαθίδρυσε ένα ολοκληρωτικό καθεστώς, στο οποίο η κυβέρνηση επεδίωκε να υπαγορεύει κάθε πτυχή της δημόσιας και ιδιωτικής ζωής. Επιβλήθηκε να αναγράφεται στην κεφαλή όλων των επίσημων εγγράφων το σύνθημα «Θάνατος στους άγριους Ενωτικούς».[70] Οποιοσδήποτε βρισκόταν στη μισθοδοσία του κράτους -από στρατιωτικούς, ιερείς, μέχρι δημόσιους υπαλλήλους και εκπαιδευτικούς- ήταν υποχρεωμένος να φοράει ένα κόκκινο σήμα με την επιγραφή «Ομοσπονδία ή Θάνατος».[71] Κάθε άνδρας έπρεπε να έχει «ομοσπονδιακό ύφος», δηλαδή να έχει μεγάλο μουστάκι και φαβορίτες, με αποτέλεσμα πολλοί να φορούν ψεύτικα μουστάκια.[72] Το κόκκινο χρώμα -σύμβολο τόσο του Ομοσπονδιακού Κόμματος όσο και του Ροσισμού- κατέστη πανταχού παρόν στην επαρχία του Μπουένος Άιρες. Οι στρατιώτες φορούσαν κόκκινα chiripás (κουβέρτες που φοριούνταν ως παντελόνια), καπέλα και σακάκια και τα άλογά τους έφεραν κόκκινα εξαρτήματα.[73] Οι πολίτες ήταν επίσης υποχρεωμένοι να φορούν αυτό το χρώμα. Για τους άνδρες απαιτούνταν κόκκινο γιλέκο, κόκκινο σήμα και κόκκινη κορδέλα καπέλου, ενώ οι γυναίκες φορούσαν κορδέλες στο ίδιο χρώμα και τα παιδιά φορούσαν σχολικές στολές βασισμένες στα πρότυπα του Ροσισμού. Οι εξωτερικοί και εσωτερικοί χώροι των κτιρίων ήταν επίσης διακοσμημένοι με κόκκινο χρώμα.[74]

Οι περισσότεροι καθολικοί κληρικοί στο Μπουένος Άιρες υποστήριξαν πρόθυμα το καθεστώς του Ρόσας.[75] Οι Ιησουίτες, οι μόνοι που αρνήθηκαν να το πράξουν, εκδιώχθηκαν από τη χώρα.[76] Τα κατώτερα κοινωνικά στρώματα του Μπουένος Άιρες, που αποτελούσαν τη συντριπτική πλειοψηφία του πληθυσμού του, δεν γνώρισαν καμία βελτίωση στις συνθήκες υπό τις οποίες ζούσαν. Όταν ο Ρόσας περιέκοψε τις δαπάνες, έκοψε πόρους από την εκπαίδευση, τις κοινωνικές υπηρεσίες, τη γενική πρόνοια και τα δημόσια έργα.[77] Καμία από τις εκτάσεις που κατασχέθηκαν από τους Ινδιάνους και τους Ενωτικούς δεν παραδόθηκε στους εργάτες της υπαίθρου, συμπεριλαμβανομένων των γκάουτσο.[78] Ούτε οι μαύροι βίωσαν κάποια βελτίωση των συνθηκών τους. Ο Ρόσας ήταν ιδιοκτήτης σκλάβων και βοήθησε στην αναβίωση του δουλεμπορίου.[79] Παρά το γεγονός ότι έκανε ελάχιστα για να προωθήσει τα συμφέροντά τους, παρέμεινε δημοφιλής μεταξύ των μαύρων και των γκάουτσο.[80] Απασχολούσε μαύρους, προστάτευε τις γιορτές τους και παρακολουθούσε τα καντομπλέ τους.[81] Οι γκάουτσο θαύμαζαν την ηγεσία του και την προθυμία του να αδελφοποιηθεί μαζί τους σε κάποιο βαθμό.[82]

Κρατική τρομοκρατία

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Ένα σχέδιο κατά του Ρόσας που δημοσιεύτηκε σε εφημερίδα το 1841 ή το 1842

Εκτός από τις εκκαθαρίσεις, τις εξορίες και τη λογοκρισία, ο Ρόσας έλαβε μέτρα κατά της αντιπολίτευσης και οποιουδήποτε άλλου θεωρούσε απειλή, τα οποία οι ιστορικοί έχουν θεωρήσει κρατική τρομοκρατία.[83] Η τρομοκρατία ήταν ένα εργαλείο που χρησιμοποιούσε για να εκφοβίσει τις αντιπολιτευόμενες φωνές, να ενισχύσει την υποστήριξη μεταξύ των δικών του κομματικών οπαδών και να εξοντώσει τους εχθρούς του.[84] Οι στόχοι του καταγγέλλονταν, μερικές φορές ανακριβώς, ότι είχαν δεσμούς με τους Ενωτικούς. Στα θύματα περιλαμβάνονταν μέλη της κυβέρνησης και του κόμματός του που θεωρούνταν ύποπτα για ανεπαρκή αφοσίωση. Αν δεν υπήρχαν πραγματικοί αντίπαλοι, το καθεστώς έβρισκε άλλους στόχους που τιμωρούνταν για παραδειγματισμό. Χρησιμοποιήθηκε ένα κλίμα φόβου για να δημιουργηθεί ανυπόκριτη συμμόρφωση στις επιταγές του Ρόσας.[85]

Η κρατική τρομοκρατία ασκήθηκε από τη Mazorca, μια ένοπλη παρααστυνομική μονάδα της πολιτικής οργάνωσης Sociedad Popular Restauradora. Η Sociedad Popular Restauradora και η Mazorca ήταν δημιουργήματα του Ρόσας, ο οποίος διατηρούσε αυστηρό έλεγχο και στις δύο.[86] Η τακτική των mazorqueros περιελάμβανε σαρωτικές επιχειρήσεις στις γειτονιές κατά τις οποίες γίνονταν έρευνες στα σπίτια και εκφοβίζονταν οι κάτοικοι. Άλλοι που ενέπιπταν στην εξουσία τους συλλαμβάνονταν, βασανίζονταν και σκοτώνονταν.[87] Οι δολοφονίες γίνονταν γενικά με πυροβολισμούς, μαχαιρώματα ή κόψιμο λαιμού.[88] Πολλοί ευνουχίστηκαν, ή τους έκοψαν τα γένια ή τη γλώσσα.[89] Σύγχρονες εκτιμήσεις αναφέρουν ότι περίπου 2.000 άνθρωποι σκοτώθηκαν από το 1829 έως το 1852.[90]

Αν και το δικαστικό σύστημα εξακολουθούσε να υφίσταται στο Μπουένος Άιρες, ο Ρόσας αφαίρεσε την όποια ανεξαρτησία των δικαστηρίων, είτε ελέγχοντας τους διορισμούς στο δικαστικό σώμα, είτε παρακάμπτοντας εντελώς την εξουσία τους. Εκδίκαζε υποθέσεις, εκδίδοντας ποινές που περιλάμβαναν πρόστιμα, θητεία στο στρατό, φυλάκιση ή εκτέλεση.[91] Η άσκηση της κρατικής τρομοκρατίας ως μέσο εκφοβισμού περιοριζόταν στον ίδιο τον Ρόσας- οι υφιστάμενοί του δεν είχαν κανέναν έλεγχο. Χρησιμοποιήθηκε εναντίον συγκεκριμένων στόχων και όχι τυχαία. Η τρομοκρατία ήταν μάλλον ενορχηστρωμένη παρά προϊόν λαϊκού ζήλου, ήταν στοχευμένη για το αποτέλεσμα και όχι αδιάκριτη. Οι αναρχικές διαδηλώσεις, η αυτοδικία και η αταξία ήταν αντίθετες με ένα καθεστώς που διατυμπάνιζε την ατζέντα του νόμου και της τάξης.[92] Οι αλλοδαποί εξαιρούνταν από τις καταχρήσεις, όπως και οι άνθρωποι που ήταν πολύ φτωχοί ή ασήμαντοι για να χρησιμεύσουν ως αποτελεσματικά παραδείγματα. Τα θύματα επιλέγονταν για τη χρησιμότητά τους ως εργαλεία εκφοβισμού.[93]

Αγώνας για κυριαρχία

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Εξεγέρσεις και εξωτερική απειλή

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Ο Ρόσας με ενδυμασία γκάουτσο, 1842. Ελαιογραφία του Ραϊμόν Μονβουαζάν

Στα τέλη της δεκαετίας του 1830 και στις αρχές της δεκαετίας του 1840, ο Ρόσας αντιμετώπισε μια σειρά σημαντικών απειλών για την εξουσία του. Οι Ενωτικοί βρήκαν σύμμαχο τον Αντρές δε Σάντα Κρους, τον ηγεμόνα της Συνομοσπονδίας Περού-Βολιβίας. Ο Ρόσας κήρυξε πόλεμο κατά της Συνομοσπονδίας Περού-Βολιβίας στις 19 Μαρτίου 1837, συμμετέχοντας στον πόλεμο της Συνομοσπονδίας μεταξύ Χιλής και Περού-Βολιβίας. Ο στρατός των υποστηρικτών του Ρόσας διαδραμάτισε μικρό ρόλο στη σύγκρουση, η οποία κατέληξε στην ανατροπή του Σάντα Κρους και στη διάλυση της Συνομοσπονδίας Περού-Βολιβίας.[94] Στις 28 Μαρτίου 1838, η Γαλλία κήρυξε αποκλεισμό του λιμανιού του Μπουένος Άιρες, επιθυμώντας να επεκτείνει την επιρροή της στην περιοχή. Αδυνατώντας να αντιμετωπίσει τους Γάλλους, ο Ρόσας αύξησε την εσωτερική καταστολή για να προλάβει πιθανές εξεγέρσεις κατά του καθεστώτος του.[95]

Ο αποκλεισμός προκάλεσε σοβαρές ζημιές στην οικονομία όλων των επαρχιών, καθώς εξήγαγαν τα προϊόντα τους μέσω του λιμανιού του Μπουένος Άιρες. Παρά το Ομοσπονδιακό Σύμφωνο του 1831, όλες οι επαρχίες ήταν επί μακρόν δυσαρεστημένες με την de facto πρωτοκαθεδρία που κατείχε η επαρχία του Μπουένος Άιρες έναντι αυτών.[95] Στις 28 Φεβρουαρίου 1839, η επαρχία Κοριέντες εξεγέρθηκε και επιτέθηκε τόσο στις επαρχίες Μπουένος Άιρες όσο και Έντρε Ρίος. Ο Ρόσας αντεπιτέθηκε και νίκησε τους επαναστάτες, σκοτώνοντας τον ηγέτη τους, τον κυβερνήτη του Κοριέντες.[96] Τον Ιούνιο, ο Ρόσας αποκάλυψε μια συνωμοσία αντιφρονούντων υποστηρικτών του για την εκδίωξή του από την εξουσία, σε αυτό που έγινε γνωστό ως συνωμοσία Μάσα. Ο Ρόσας φυλάκισε ορισμένους από τους συνωμότες και εκτέλεσε άλλους. Ο Μανουέλ Βισέντε Μάσα, πρόεδρος τόσο της Βουλής των Αντιπροσώπων όσο και του Ανώτατου Δικαστηρίου, δολοφονήθηκε από τους πράκτορες της Mazorca του Ρόσας μέσα στις αίθουσες του κοινοβουλίου με το πρόσχημα ότι ο γιος του συμμετείχε στη συνωμοσία.[97] Στην ύπαιθρο, οι estancieros, μεταξύ των οποίων και ένας νεότερος αδελφός του Ρόσας, εξεγέρθηκαν, ξεκινώντας την εξέγερση του Νότου.[98] Οι επαναστάτες επιχείρησαν να συμμαχήσουν με τη Γαλλία, αλλά συντρίφτηκαν εύκολα, ενώ πολλοί έχασαν τη ζωή και τις περιουσίες τους στη διαδικασία της επανάστασης.[99]

Τον Σεπτέμβριο του 1839, ο Χουάν Λαβάλιε επέστρεψε μετά από δέκα χρόνια εξορίας. Συμμάχησε με τον κυβερνήτη της επαρχίας Κοριέντες, η οποία εξεγέρθηκε και πάλι, και εισέβαλε στην επαρχία του Μπουένος Άιρες επικεφαλής ενωτικών στρατευμάτων οπλισμένων και εφοδιασμένων από τους Γάλλους. Ενθαρρυμένες από τις ενέργειες του Λαβάλιε, οι επαρχίες Τουκουμάν, Σάλτα, Λα Ριόχα, Καταμάρκα και Χουχούι σχημάτισαν τον Συνασπισμό του Βορρά και επαναστάτησαν επίσης κατά του Μπουένος Άιρες.[100] Η Μεγάλη Βρετανία παρενέβη υπέρ του Ρόσας και η Γαλλία ήρε τον αποκλεισμό στις 29 Οκτωβρίου 1840.[101] Ο αγώνας με τους εσωτερικούς του εχθρούς ήταν σκληρός. Μέχρι τον Δεκέμβριο του 1842, ο Λαβάλιε είχε σκοτωθεί και οι επαναστατημένες επαρχίες είχαν υποταχθεί, εκτός από την Κοριέντες, η οποία ηττήθηκε μόλις το 1847.[102] Η τρομοκρατία χρησιμοποιήθηκε και στο πεδίο της μάχης, καθώς οι υποστηρικτές του Ρόσας αρνούνταν να συλλάβουν αιχμαλώτους. Στους ηττημένους άνδρες έκοβαν το λαιμό και έβαζαν τα κεφάλια τους σε κοινή θέα.[85]

Κυβερνήτης της Αργεντινής

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Ο Ρόσας (καθισμένος, αριστερά) σε μια παράσταση καντομπέ, 1845

Γύρω στο 1845, ο Ρόσας κατόρθωσε να εγκαθιδρύσει την απόλυτη κυριαρχία στην περιοχή. Οι υφιστάμενοί του κυριαρχούσαν σε όλη την Ουρουγουάη, με εξαίρεση το Μοντεβιδέο. Πρόσφερε βοήθεια στους αυτονομιστές του πολέμου των Ραγκαμούφιν, προκειμένου να εκμεταλλευτεί την κατάσταση και να αποκτήσει ενδεχομένως τον έλεγχο της πρώην περιοχής Μισιόνες Οριεντάλες. Ασκούσε πλήρη έλεγχο σε όλες τις πτυχές της κοινωνίας με τη σταθερή υποστήριξη του στρατού. Ο Ρόσας αναβαθμίστηκε από συνταγματάρχης σε ταξίαρχο (ο ανώτατος στρατιωτικός βαθμός) στις 18 Δεκεμβρίου 1829.[6] Στις 12 Νοεμβρίου 1840 αρνήθηκε τον νεοσύστατο και υψηλότερο βαθμό του μεγάλου στρατάρχη (gran mariscal), που του είχε απονεμηθεί από τη Βουλή των Αντιπροσώπων.[103] Ο στρατός διοικούνταν από αξιωματικούς που είχαν παρελθόν και αξίες παρόμοιες με τις δικές του.[104] Έχοντας εμπιστοσύνη στην εξουσία του, ο Ρόσας έκανε κάποιες παραχωρήσεις, επιστρέφοντας δημευμένες περιουσίες στους ιδιοκτήτες τους, διαλύοντας τη Mazorca και τερματίζοντας τα βασανιστήρια και τις πολιτικές δολοφονίες.[105] Οι κάτοικοι του Μπουένος Άιρες εξακολουθούσαν να ντύνονται και να συμπεριφέρονται σύμφωνα με το σύνολο των κανόνων που είχε επιβάλει ο Ρόσας, αλλά το κλίμα συνεχούς και διάχυτου φόβου μειώθηκε σημαντικά.[104]

Όταν ο Ρόσας εξελέγη κυβερνήτης για πρώτη φορά το 1829, δεν είχε καμία εξουσία εκτός της επαρχίας του Μπουένος Άιρες. Δεν υπήρχε εθνική κυβέρνηση ή εθνικό κοινοβούλιο.[106] Την πρώην Αντιβασιλεία του Ρίο ντε λα Πλάτα είχαν διαδεχθεί οι Ηνωμένες Επαρχίες του Ρίο ντε λα Πλάτα, οι οποίες από το 1831, μετά το Ομοσπονδιακό Σύμφωνο και επίσημα από τις 22 Μαΐου 1835, έγιναν όλο και περισσότερο γνωστές ως Αργεντινή Συνομοσπονδία ή απλώς Αργεντινή.[107] Η νίκη του Ρόσας επί των άλλων επαρχιών της Αργεντινής στις αρχές της δεκαετίας του 1840 τις μετέτρεψε σε δορυφόρους του Μπουένος Άιρες. Σταδιακά τοποθέτησε επαρχιακούς κυβερνήτες που είτε ήταν σύμμαχοι είτε πολύ αδύναμοι για να έχουν πραγματική ανεξαρτησία, γεγονός που του επέτρεψε να ασκεί κυριαρχία σε όλες τις επαρχίες.[108] Μέχρι το 1848, ο Ρόσας άρχισε να αποκαλεί την κυβέρνησή του «κυβέρνηση της συνομοσπονδίας» και «γενική κυβέρνηση», κάτι που θα ήταν αδιανόητο λίγα χρόνια πριν. Την επόμενη χρονιά, με τη συναίνεση των επαρχιών, ονόμασε τον εαυτό του «ανώτατο αρχηγό της Συνομοσπονδίας» και έγινε ο αδιαμφισβήτητος κυβερνήτης της Αργεντινής.[109]

Καθώς ο Ρόσας γερνούσε και η υγεία του χειροτέρευε, το ερώτημα ποιος θα τον διαδεχόταν γινόταν όλο και πιο ανησυχητικό μεταξύ των υποστηρικτών του. Η σύζυγός του Ενκαρνασιόν είχε πεθάνει τον Οκτώβριο του 1838 μετά από μακρά ασθένεια. Αν και συντετριμμένος από την απώλειά του, ο Ρόσας εκμεταλλεύτηκε τον θάνατό της για να αυξήσει την υποστήριξη για το καθεστώς του.[110] Λίγο αργότερα, σε ηλικία 47 ετών, άρχισε δεσμό με τη δεκαπεντάχρονη υπηρέτριά του, Μαρία Εουγένια Κάστρο, με την οποία απέκτησε πέντε εξώγαμα παιδιά.[111] Από τον γάμο του με την Ενκαρνασιόν, ο Ρόσας απέκτησε δύο παιδιά: τον Χουάν Μπαουτίστα Πέδρο και τη Μανουέλα Ρομπουστιάνα. Ο Ρόσας εγκαθίδρυσε κληρονομική δικτατορία, ορίζοντας τα παιδιά από τον γάμο του ως διαδόχους του, δηλώνοντας ότι «[τ]α δύο είναι άξια παιδιά της αγαπημένης μου Ενκαρνασιόν, και αν, Θεού θέλοντος, πεθάνω, τότε θα διαπιστώσετε ότι είναι ικανά να με διαδεχθούν».[112] Είναι άγνωστο αν ο Ρόσας ήταν κρυφός μοναρχικός. Αργότερα, κατά τη διάρκεια της εξορίας του, ο Ρόσας δήλωσε ότι η πριγκίπισσα Αλίκη του Ηνωμένου Βασιλείου θα ήταν ο ιδανικός κυβερνήτης για τη χώρα του.[113] Παρ' όλα αυτά, δημοσίως δήλωνε ότι το καθεστώς του είχε δημοκρατικό χαρακτήρα.[114]

Απόγειο και πτώση

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Αγγλογαλλικός αποκλεισμός

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Ο Ρόσας σε ηλικία 52 ετών, 1845

Η διάσπαση της παλιάς Αντιβασιλείας του Ρίο ντε λα Πλάτα κατά τη δεκαετία του 1810 οδήγησε τελικά στην ανάδυση των ανεξάρτητων εθνών της Παραγουάης, της Βολιβίας και της Ουρουγουάης στο βόρειο τμήμα της Αντιβασιλείας, ενώ τα νότια εδάφη της συνενώθηκαν στις Ηνωμένες Επαρχίες του Ρίο ντε λα Πλάτα. Ο Ρόσας σχεδίαζε να αποκαταστήσει, αν όχι όλα, τουλάχιστον ένα σημαντικό μέρος των παλαιών συνόρων της παλαιάς Αντιβασιλείας του Ρίο ντε λα Πλάτα. Δεν αναγνώρισε ποτέ την ανεξαρτησία της Παραγουάης και τη θεωρούσε επαναστατημένη επαρχία της Αργεντινής που αναπόφευκτα θα επανακαταλαμβανόταν.[115] Έστειλε στρατό υπό τον Μανουέλ Ορίμπε, ο οποίος εισέβαλε στην Ουρουγουάη και κατέλαβε το μεγαλύτερο μέρος της χώρας, εκτός από την πρωτεύουσά της, το Μοντεβιδέο, που υπέστη μακρά πολιορκία από το 1843.[116] Όταν πιέστηκε από τους Βρετανούς, ο Ρόσας αρνήθηκε να εγγυηθεί την ανεξαρτησία της Ουρουγουάης.[117] Στη Νότια Αμερική, όλες οι πιθανές ξένες απειλές για τα σχέδια κατάκτησης του Ρόσας κατέρρευσαν, συμπεριλαμβανομένης της Μεγάλης Κολομβίας και της Συνομοσπονδίας Περού-Βολιβίας, ή διαταράχθηκαν από εσωτερικές αναταραχές, όπως η αυτοκρατορία της Βραζιλίας. Για να ενισχύσει τις διεκδικήσεις του επί της Ουρουγουάης και της Παραγουάης και να διατηρήσει την κυριαρχία του επί των επαρχιών της Αργεντινής, ο Ρόσας απέκλεισε το λιμάνι του Μοντεβιδέο και έκλεισε τους εσωτερικούς ποταμούς στο εξωτερικό εμπόριο.[118]

Η απώλεια του εμπορίου ήταν απαράδεκτη για τη Βρετανία και τη Γαλλία. Στις 17 Σεπτεμβρίου 1845 και τα δύο έθνη καθιέρωσαν τον αγγλογαλλικό αποκλεισμό του Ρίο ντε λα Πλάτα και επέβαλαν την ελεύθερη ναυσιπλοΐα στη λεκάνη του Ρίο ντε λα Πλάτα.[119] Η Αργεντινή αντιστάθηκε στις πιέσεις και αντιστάθηκε μέχρις αδιεξόδου. Αυτός ο ακύρηχτος πόλεμος προκάλεσε μεγαλύτερη οικονομική ζημία στη Γαλλία και τη Βρετανία παρά στην Αργεντινή. Οι Βρετανοί αντιμετώπισαν αυξανόμενες πιέσεις στο εσωτερικό τους, μόλις συνειδητοποίησαν ότι η πρόσβαση που απέκτησαν στα άλλα λιμάνια της περιοχής Πλατίνα δεν αντιστάθμιζε την απώλεια του εμπορίου με το Μπουένος Άιρες.[120] Η Βρετανία τερμάτισε όλες τις εχθροπραξίες και ήρε τον αποκλεισμό στις 15 Ιουλίου 1847, ακολουθούμενη από τη Γαλλία στις 12 Ιουνίου 1848.[117] Ο Ρόσας είχε αντισταθεί με επιτυχία στα δύο ισχυρότερα έθνη της Γης- η θέση του, και η θέση της Αργεντινής, αυξήθηκε μεταξύ των ισπανόφωνων αμερικανικών εθνών. Ο Βενεζουελάνος ουμανιστής Αντρές Μπέλιο, συνοψίζοντας την επικρατούσα άποψη, θεωρούσε τον Ρόσας μεταξύ «των κορυφαίων τάξεων των μεγάλων ανδρών της Αμερικής».[121]

Παρόλο που το κύρος του αυξανόταν, ο Ρόσας δεν έκανε καμία σοβαρή προσπάθεια να απελευθερώσει περαιτέρω το καθεστώς του. Κάθε χρόνο υπέβαλε την παραίτησή του και η εύπλαστη Βουλή των Αντιπροσώπων απέρριπτε, όπως ήταν αναμενόμενο, ισχυριζόμενη ότι η διατήρησή του στο αξίωμα ήταν ζωτικής σημασίας για την ευημερία του έθνους.[122] Ο Ρόσας επέτρεψε επίσης στους εξόριστους Αργεντινούς να επιστρέψουν στην πατρίδα τους, αλλά μόνο επειδή ήταν τόσο σίγουρος για τον έλεγχό του και επειδή κανείς δεν ήταν πρόθυμος να διακινδυνεύσει να τον αψηφήσει.[123] Η εκτέλεση, τον Αύγουστο του 1848, της εγκύου Καμίλα Ο'Γκόρμαν, η οποία κατηγορήθηκε για απαγορευμένο ειδύλλιο με έναν ιερέα, προκάλεσε αντιδράσεις σε ολόκληρη την ήπειρο. Παρ' όλα αυτά, λειτούργησε ως σαφής προειδοποίηση ότι ο Ρόσας δεν είχε καμία πρόθεση να χαλαρώσει τη στάση του.[124]

Πόλεμος της Λα Πλάτα

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Η κατοικία του Ρόσας στο Παλέρμο του Μπουένος Άιρες, 1876

Ο Ρόσας απέτυχε να συνειδητοποιήσει ότι η δυσαρέσκεια αυξανόταν σταθερά σε ολόκληρη τη χώρα. Κατά τη διάρκεια της δεκαετίας του 1840 απομονωνόταν όλο και περισσότερο στο εξοχικό του στο Παλέρμο, μερικά χιλιόμετρα μακριά από το Μπουένος Άιρες. Εκεί κυβερνούσε και ζούσε υπό ισχυρή προστασία που του παρείχαν φρουροί και περιπολίες.[125] Αρνιόταν να συναντηθεί με τους υπουργούς του και βασιζόταν αποκλειστικά στους γραμματείς του.[126] Η κόρη του Μανουέλα αντικατέστησε τη σύζυγό του στο δεξί του χέρι και έγινε ο σύνδεσμος μεταξύ του Ρόσας και του έξω κόσμου.[127] Ο λόγος για την αυξανόμενη απομόνωση του Ρόσας δόθηκε από ένα μέλος της γραμματείας του: «Ο δικτάτορας δεν είναι ηλίθιος: ξέρει ότι ο λαός τον μισεί- πορεύεται με συνεχή φόβο και έχει πάντα το ένα μάτι του στην ευκαιρία να τον ληστέψει και να τον κακοποιήσει και το άλλο στην απόδραση. Έχει ένα άλογο έτοιμο και σελωμένο στην πόρτα του γραφείου του μέρα και νύχτα».[93]

Εν τω μεταξύ, η Βραζιλία, η οποία είχε πλέον αναδυθεί υπό τον αυτοκράτορα Δον Πέτρο Β΄, παρείχε υποστήριξη στην κυβέρνηση της Ουρουγουάης που εξακολουθούσε να αντιστέκεται στο Μοντεβιδέο, καθώς και στον φιλόδοξο Χούστο Χοσέ δε Ουρκίσα, έναν καουντίγιο στο Εντρέ Ρίος που επαναστάτησε εναντίον του Ρόσας. Κάποτε ένας από τους πιο έμπιστους υπολοχαγούς του Ρόσας, ο Ουρκίσα ισχυριζόταν τώρα ότι αγωνιζόταν για μια συνταγματική κυβέρνηση, αν και η φιλοδοξία του να γίνει αρχηγός κράτους ήταν μετά βίας συγκαλυμμένη. Σε αντίποινα, ο Ρόσας κήρυξε πόλεμο στη Βραζιλία στις 18 Αυγούστου 1851, ξεκινώντας τον Πόλεμο της Λα Πλάτα.[128] Ο στρατός υπό τον Ορίμπε στην Ουρουγουάη παραδόθηκε στον Ουρκίσα τον Οκτώβριο. Με τα όπλα και την οικονομική βοήθεια που του παρείχε η Βραζιλία, ο Ουρκίσα στη συνέχεια προέλασε μέσα από το έδαφος της Αργεντινής με κατεύθυνση το Μπουένος Άιρες.[129]

Αχαρακτήριστα, ο Ρόσας παρέμεινε παθητικός καθ' όλη τη διάρκεια της σύγκρουσης. Ο Αργεντινός ηγεμόνας έχασε την ψυχραιμία του μόλις συνειδητοποίησε ότι είχε πέσει σε παγίδα. Ακόμη και αν νικούσε τον Ουρκίσα, οι δυνάμεις του θα ήταν πιθανότατα αρκετά αποδυναμωμένες ώστε να μην μπορέσει να προκαλέσει τον βραζιλιάνικο στρατό που ήταν έτοιμος να εισβάλει στην Αργεντινή.[130] Χωρίς άλλη εναλλακτική λύση, ο Ρόσας παρατήρησε: «Δεν υπάρχει άλλος δρόμος- πρέπει να παίξουμε για το μεγάλο στοίχημα και να τα κυνηγήσουμε όλα. Εδώ είμαστε, και από εδώ δεν υπάρχει υποχώρηση».[131] Μετά από μια ανεπιτυχή μάχη εναντίον του Ουρκίσα στις 3 Φεβρουαρίου 1852, ο Ρόσας κατέφυγε στο Μπουένος Άιρες. Μόλις έφτασε εκεί, μεταμφιέστηκε και επιβιβάστηκε σε πλοίο που τον μετέφερε στη Βρετανία για να ζήσει στην εξορία.[132] Πικραμένος, σημείωσε: «Δεν είναι ο λαός που με ανέτρεψε. Είναι οι μαϊμούδες, οι Βραζιλιάνοι».[F]

Ύστερα χρόνια

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Εξορία και θάνατος

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Ο ηλικιωμένος Ρόσας κατά την εξορία του

Ο Ρόσας έφτασε στο Πλίμουθ της Αγγλίας στις 26 Απριλίου 1852. Οι Βρετανοί του έδωσαν άσυλο, πλήρωσαν το ταξίδι του και τον καλωσόρισαν με 21 πυροβολισμούς. Οι τιμές αυτές δόθηκαν επειδή, σύμφωνα με τον Βρετανό υπουργό Εξωτερικών Τζέιμς Χάρις, 3ο κόμη του Μάλμεσμπερι, «ο στρατηγός Ρόσας δεν ήταν ένας κοινός πρόσφυγας, αλλά κάποιος που είχε επιδείξει μεγάλη διάκριση και καλοσύνη στους Βρετανούς εμπόρους που είχαν κάνει εμπόριο με τη χώρα του».[134] Μήνες πριν από την πτώση του, ο Ρόσας είχε συνεννοηθεί με τον Βρετανό επιτετραμμένο λοχαγό Ρόμπερτ Γκορ για προστασία και άσυλο σε περίπτωση ήττας του.[135] Τον ακολούθησαν στην εξορία και τα δύο παιδιά του από την Ενκαρνασιόν, αν και ο Χουάν Μπαουτίστα επέστρεψε σύντομα με την οικογένειά του στην Αργεντινή. Η κόρη του Μανουέλα παντρεύτηκε τον γιο ενός παλιού συνεργάτη του Ρόσας, μια πράξη που ο πρώην δικτάτορας δεν συγχώρησε ποτέ. Αυταρχικός πατέρας, ο Ρόσας ήθελε η κόρη του να παραμείνει αφοσιωμένη μόνο σε αυτόν. Αν και της απαγόρευσε να του γράφει ή να τον επισκέπτεται, η Μανουέλα παρέμεινε πιστή σε αυτόν και διατηρούσε επαφή μαζί του.[136]

Η νέα κυβέρνηση της Αργεντινής κατάσχεσε όλες τις περιουσίες του Ρόσας και τον δίκασε ως εγκληματία, καταδικάζοντάς τον αργότερα σε θάνατο.[137] Ο Ρόσας τρομοκρατήθηκε από το γεγονός ότι οι περισσότεροι φίλοι, υποστηρικτές και σύμμαχοί του τον εγκατέλειψαν και είτε σιώπησαν είτε άσκησαν ανοιχτή κριτική εναντίον του.[138] Ο Ροσισμός εξαφανίστηκε εν μία νυκτί. «Η τάξη των γαιοκτημόνων, υποστηρικτές και ωφελημένοι του Ρόσας, έπρεπε τώρα να συμφιλιωθεί -και να μοιραστεί τα κέρδη της- με τους διαδόχους του. Η πολιτική τους ήταν η επιβίωση και όχι η υποταγή», υποστήριξε ο Λιντς.[139] Ο Ουρκίσα, κάποτε σύμμαχος και αργότερα εχθρός, συμφιλιώθηκε με τον Ρόσας και του έστειλε οικονομική βοήθεια, ελπίζοντας σε πολιτική υποστήριξη σε αντάλλαγμα - αν και ο Ρόσας είχε ελάχιστο πολιτικό κεφάλαιο που του είχε απομείνει.[140] Ο Ρόσας παρακολουθούσε τις εξελίξεις στην Αργεντινή όσο βρισκόταν στην εξορία, ελπίζοντας πάντα σε μια ευκαιρία να επιστρέψει, αλλά δεν αναμίχθηκε ποτέ ξανά στις υποθέσεις της Αργεντινής.[140]

Στην εξορία ο Ρόσας δεν έμεινε άπορος, αλλά έζησε σεμνά και με οικονομικούς περιορισμούς κατά το υπόλοιπο της ζωής του.[141] Πολύ λίγοι πιστοί φίλοι του έστελναν χρήματα, αλλά ποτέ δεν ήταν αρκετά.[142] Πούλησε ένα από τα κτήματά του πριν από τη δήμευση και έγινε μισθωτής αγρότης στο Σουέιθλινγκ, κοντά στο Σαουθάμπτον. Προσέλαβε μια οικονόμο και δύο έως τέσσερις εργάτες, στους οποίους πλήρωνε μισθούς άνω του μέσου όρου.[143] Παρά τις συνεχείς ανησυχίες για την έλλειψη κεφαλαίων, ο Ρόσας έβρισκε ευχαρίστηση στην αγροτική ζωή και κάποτε σημείωσε: «Τώρα θεωρώ τον εαυτό μου ευτυχισμένο σε αυτό το αγρόκτημα, ζώντας σε ταπεινές συνθήκες όπως βλέπετε, κερδίζοντας τα προς το ζην με σκληρό τρόπο, με τον ιδρώτα του προσώπου μου».[144] Ένας σύγχρονός του τον περιέγραψε στα τελευταία του χρόνια: «Ήταν τότε ογδόντα ετών, ένας άνδρας ακόμα όμορφος και επιβλητικός- οι τρόποι του ήταν πολύ εκλεπτυσμένοι και το σεμνό περιβάλλον δεν μείωνε καθόλου τον αέρα του μεγάλου άρχοντα, που κληρονόμησε από την οικογένειά του».[145] Μετά από έναν περίπατο σε μια κρύα μέρα, ο Ρόσας κόλλησε πνευμονία και πέθανε στις 07:00 το πρωί της 14ης Μαρτίου 1877. Μετά από μια ιδιωτική λειτουργία στην οποία συμμετείχαν η οικογένειά του και λίγοι φίλοι, κηδεύτηκε στο νεκροταφείο της πόλης του Σαουθάμπτον.[144]

Κληρονομιά

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Οικογενειακό θησαυροφυλάκιο του Ρόσας στο νεκροταφείο Λα Ρεκολέτα

Σοβαρές προσπάθειες επανεκτίμησης της φήμης του Ρόσας ξεκίνησαν τη δεκαετία του 1880 με τη δημοσίευση επιστημονικών έργων από τους Αδόλφο Σαλδίας και Ερνέστο Κεσάδα. Αργότερα, ένα πιο κραυγαλέο «αναθεωρητικό» κίνημα θα ανθούσε στο πλαίσιο του Nacionalismo (Εθνικισμού). Ο Nacionalismo ήταν ένα πολιτικό κίνημα που εμφανίστηκε στην Αργεντινή τη δεκαετία του 1920 και έφτασε στο απόγειό του τη δεκαετία του 1930. Ήταν το αργεντίνικο ισοδύναμο των αυταρχικών ιδεολογιών που προέκυψαν την ίδια περίοδο, όπως ο Ναζισμός, ο Φασισμός και ο Ολοκληρωτισμός. Ο αργεντίνικος εθνικισμός ήταν ένα αυταρχικό,[146] αντισημιτικό,[147] ρατσιστικό[148] και μισογυνιστικό πολιτικό κίνημα με υποστήριξη φυλετικών ψευδοεπιστημονικών θεωριών όπως η ευγονική.[149] Ο Revisionismo (αναθεωρητισμός) ήταν η ιστοριογραφική πτέρυγα του αργεντίνικου εθνικισμού.[150] Ο κύριος στόχος του αργεντίνικου νασιοναλισμού ήταν η εγκαθίδρυση μιας εθνικής δικτατορίας. Για το κίνημα Nacionalismo, ο Ρόσας και το καθεστώς του εξιδανικεύτηκαν και παρουσιάστηκαν ως πρότυπα κυβερνητικής αρετής.[151] Ο Revisionismo χρησίμευσε ως χρήσιμο εργαλείο, καθώς ο κύριος σκοπός των αναθεωρητών στο πλαίσιο της ατζέντας του Nacionalismo ήταν να αποκαταστήσουν την εικόνα του Ρόσας.[152]

Παρά τον αγώνα δεκαετιών, ο Revisionismo δεν κατάφερε να ληφθεί σοβαρά υπόψη. Σύμφωνα με τον Μίκαελ Γκέμπελ, οι ρεβιζιονιστές είχαν «έλλειψη ενδιαφέροντος για τα επιστημονικά πρότυπα» και ήταν γνωστοί για «τη θεσμική περιθωριοποίησή τους στον πνευματικό χώρο».[153] Επίσης, δεν κατάφεραν ποτέ να αλλάξουν τις επικρατούσες απόψεις σχετικά με τον Ρόσας. Ο Γουίλιαμ Σπενς Ρόμπερτσον δήλωσε το 1930: «Μεταξύ των αινιγματικών προσωπικοτήτων της "Εποχής των Δικτατόρων" στη Νότια Αμερική, καμία δεν έπαιξε πιο θεαματικό ρόλο από τον δικτάτορα της Αργεντινής, Χουάν Μανουέλ δε Ρόσας, του οποίου η γιγαντιαία και δυσοίωνη φιγούρα δέσποζε στον ποταμό Πλάτα για περισσότερα από είκοσι χρόνια. Η εξουσία του ήταν τόσο δεσποτική που οι ίδιοι οι Αργεντινοί συγγραφείς ονόμασαν αυτή την εποχή της ιστορίας τους "Η τυραννία του Ρόσας"».[154] Το 1961, ο Γουίλιαμ Ντούζενμπερι είπε: «Ο Ρόσας είναι μια αρνητική ανάμνηση στην Αργεντινή. Άφησε πίσω του τον μαύρο θρύλο της ιστορίας της Αργεντινής - έναν θρύλο που οι Αργεντινοί γενικά επιθυμούν να ξεχάσουν. Δεν υπάρχει κανένα μνημείο γι' αυτόν σε ολόκληρο το έθνος- κανένα πάρκο, πλατεία ή δρόμος δεν φέρει το όνομά του».[155]

Γλυπτό με την εικόνα του Ρόσας στο μνημείο της μάχης του Βουέλτα δε Ομπλιγάδο

Στη δεκαετία του 1980, η Αργεντινή ήταν ένα κατακερματισμένο, βαθιά διχασμένο έθνος, έχοντας αντιμετωπίσει στρατιωτικές δικτατορίες, σοβαρές οικονομικές κρίσεις και μια ήττα στον πόλεμο των Φώκλαντ. Ο πρόεδρος Κάρλος Μένεμ αποφάσισε να επαναπατρίσει τα λείψανα του Ρόσας και να εκμεταλλευτεί την ευκαιρία για να ενώσει τους Αργεντινούς. Ο Μένεμ πίστευε ότι αν οι Αργεντινοί μπορούσαν να συγχωρέσουν τον Ρόσας και το καθεστώς του, θα μπορούσαν να κάνουν το ίδιο και για το πιο πρόσφατο και έντονα μνημονευόμενο παρελθόν.[156] Στις 30 Σεπτεμβρίου 1989, πραγματοποιήθηκε μια περίτεχνη και τεράστια νεκρώσιμη ακολουθία που οργάνωσε η κυβέρνηση, μετά την οποία τα λείψανα του Αργεντινού ηγεμόνα ενταφιάστηκαν στον οικογενειακό του τάφο στο νεκροταφείο Λα Ρεκολέτα του Μπουένος Άιρες.[157] Στενά συνδεδεμένος με τους νεορεβιζιονιστές, ο Μένεμ (και οι επίσης περονιστές διάδοχοί του στην προεδρία Νέστορ Κίρχνερ και Κριστίνα Φερνάντες ντε Κίρχνερ) τίμησαν τον Ρόσας σε χαρτονομίσματα, γραμματόσημα και μνημεία, προκαλώντας ανάμεικτες αντιδράσεις στο κοινό.[158] Ο Ρόσας παραμένει μια αμφιλεγόμενη μορφή μεταξύ των Αργεντινών, οι οποίοι «εδώ και καιρό γοητεύονται και εξοργίζονται» από αυτόν, όπως σημειώνει ο ιστορικός Τζον Λιντς.[159]

Σημειώσεις

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
  1. ↑ Ο πλήρης τίτλος ήταν «Αναστηλωτής των νόμων και των θεσμών της επαρχίας του Μπουένος Άιρες». Ο τίτλος δόθηκε στον Ρόσας από τη Βουλή των Αντιπροσώπων του Μπουένος Άιρες στις 18 Δεκεμβρίου 1829.[6] Μετά την Εκστρατεία της Ερήμου (1833-34) ονομάστηκε «Κατακτητής της ερήμου» (Conquistador del desierto).[7] Καθώς η δικτατορία του γινόταν όλο και πιο καταπιεστική, ο Ρόσας έγινε γνωστός ως ο «Τίγρης του Παλέρμο», από την κύρια κατοικία του στο Παλέρμο, που τότε βρισκόταν έξω από την πόλη του Μπουένος Άιρες.[8][9]
  2. ↑ Σύμφωνα με το πιστοποιητικό γέννησής του, το όνομά του ήταν "Χουάν Μανουέλ Χοσέ Ντομίνγκο". Το επώνυμό του, όπως φαίνεται στο πιστοποιητικό γάμου του, ήταν "Ορτίς δε Ρόσας".[10]
  3. ↑ Ο Ρόμπερτ Μπόντιν Κάνινγκχαμ Γκράχαμ τους περιέγραψε ως «βοσκούς, που ζούσαν με άλογα ... Στις μεγάλες πεδιάδες τους, τις οποίες διέτρεχαν τεράστια κοπάδια βοοειδών και αναρίθμητα άλογα σε ημι-αγρια κατάσταση, ο κάθε γκάουτσο ζούσε στο δικό του, χτισμένο από καλάμια, rancho [ράντσο], το οποίο ήταν πασαλειμμένο με λάσπη για να είναι αδιάβροχο, συχνά χωρίς να υπάρχει άλλος γείτονας πιο κοντά από μια λεύγα μακριά. Η γυναίκα και τα παιδιά του και ενδεχομένως δύο ή τρεις άλλοι βοσκοί, συνήθως ανύπαντροι, που τον βοηθούσαν στη διαχείριση των βοοειδών, αποτελούσαν την κοινωνία του. Γενικά είχε κάποια δικά του βοοειδή και ενδεχομένως ένα κοπάδι πρόβατα- αλλά τα μεγάλα κοπάδια ανήκαν σε κάποιον ιδιοκτήτη που ίσως ζούσε δύο ή τρεις λεύγες μακριά».[14]
  4. ↑ Κυκλοφόρησε ένα ανέκδοτο στο οποίο ο Ρόσας φέρεται να διηγείται πώς έφυγε από το πατρικό του σπίτι χωρίς υπάρχοντα, αποφασισμένος να ξεκινήσει μια νέα ζωή, χωρίς να επιστρέψει ποτέ. Η ιστορία λέει ότι έφτασε στο σημείο να αλλάξει την ορθογραφία του επωνύμου του σε εκείνο το σημείο. Ο Ρόσας αρνήθηκε την εκδοχή των γεγονότων που περιέχονται σε αυτή την ιστορία.[17] Αν και του άφησαν ένα μέρος της περιουσίας του πατέρα του, το εκχώρησε στη μητέρα του. Δεν διεκδίκησε την κληρονομιά μετά το θάνατο της μητέρας του και, αντίθετα, τη μοίρασε μεταξύ της υπηρέτριάς της, των αδελφών του και φιλανθρωπικών ιδρυμάτων.[17]
  5. ↑ Ο Κάρολος Δαρβίνος έγραψε στο ημερολόγιό του το 1833: «Είναι ένας άνθρωπος με εξαιρετικό χαρακτήρα και έχει την πιο κυρίαρχη επιρροή στη χώρα, την οποία φαίνεται ότι θα χρησιμοποιήσει για την ευημερία και την πρόοδό της». Αργότερα, το 1845, αναθεώρησε σε μεγάλο βαθμό τον ισχυρισμό του, λέγοντας: «Αυτή η προφητεία αποδείχθηκε εντελώς και οικτρά λανθασμένη».[36]
  6. ↑ Το σχόλιο αυτό ήταν ένα ρατσιστικό νεύμα για την παρουσία στρατιωτών αφρικανικής καταγωγής στις τάξεις της Βραζιλίας.[133]

Παραπομπές

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
  1. ↑ 1,0 1,1 Εθνική Βιβλιοθήκη της Γαλλίας: (Γαλλικά) καθιερωμένοι όροι της Εθνικής Βιβλιοθήκης της Γαλλίας. data.bnf.fr/ark:/12148/cb12133790p. Ανακτήθηκε στις 10  Οκτωβρίου 2015.
  2. ↑ 2,0 2,1 2,2 «Encyclopædia Britannica» (Αγγλικά) biography/Juan-Manuel-de-Rosas. Ανακτήθηκε στις 9  Οκτωβρίου 2017.
  3. ↑ 3,0 3,1 3,2 (Αγγλικά) SNAC. w6807s1x. Ανακτήθηκε στις 9  Οκτωβρίου 2017.
  4. ↑ (Γαλλικά) Encyclopædia Universalis. Encyclopædia Britannica Inc.. 1968. juan-manuel-de-rosas. Ανακτήθηκε στις 9  Οκτωβρίου 2017.
  5. ↑ Εθνική Βιβλιοθήκη της Γαλλίας: (Γαλλικά) καθιερωμένοι όροι της Εθνικής Βιβλιοθήκης της Γαλλίας. data.bnf.fr/ark:/12148/cb12133790p. Ανακτήθηκε στις 10  Οκτωβρίου 2015.
  6. ↑ 6,0 6,1 Sala de Representantes de la Provincia de Buenos Aires 1842, σελ. 3.
  7. ↑ Lynch 2001, σελ. 19.
  8. ↑ Lynch 1981, σελ. 9.
  9. ↑ Hudson 1918, σελίδες 107–8.
  10. ↑ Pradère 1970, σελίδες 17–19.
  11. ↑ 11,0 11,1 Lynch 2001, σελ. 2.
  12. ↑ 12,0 12,1 Lynch 2001, σελ. 1.
  13. ↑ Lynch 2001, σελ. 2· Bassi 1942, σελίδες 38–39.
  14. ↑ Graham 1933, σελίδες 121–122.
  15. ↑ Lynch 2001, σελίδες 45–46· Bassi 1942, σελίδες 39–41.
  16. ↑ Lynch 2001, σελίδες 38–40.
  17. ↑ 17,0 17,1 Lynch 1981, σελ. 14.
  18. ↑ Bassi 1942, σελίδες 39–40· Lynch 2001, σελίδες 2, 8, 26· Shumway 2013, σελίδες 16, 106.
  19. ↑ Lynch 2001, σελ. 28.
  20. ↑ Lynch 2001, σελ. 3· Shumway 1993, σελίδες 119.
  21. ↑ Lynch 2001, σελ. 3.
  22. ↑ Bethell 1993, σελ. 18· Lynch 2001, σελ. 9· Rock 1987, σελ. 93.
  23. ↑ Bassi 1942, σελίδες 43–45· Lynch 2001, σελ. 9· Rock 1987, σελίδες 93–94, 104· Szuchman & Brown 1994, σελ. 214.
  24. ↑ Lynch 2001, σελ. 9· Szuchman & Brown 1994, σελίδες 214–215.
  25. ↑ Lynch 2001, σελίδες 26–27· Bethell 1993, σελ. 24.
  26. ↑ Lynch 2001, σελίδες 1, 8, 13, 43–44.
  27. ↑ Bethell 1993, σελίδες 19–20· Lynch 2001, σελ. 10.
  28. ↑ Bethell 1993, σελίδες 20, 22· Lynch 2001, σελ. 10.
  29. ↑ 29,0 29,1 29,2 Lynch 2001, σελ. 10.
  30. ↑ Bethell 1993, σελ. 20· Lynch 2001, σελ. 11· Rock 1987, σελ. 103.
  31. ↑ Lynch 2001, σελ. 12· Rock 1987, σελ. 103.
  32. ↑ Lynch 2001, σελ. 12.
  33. ↑ Geisler 2005, σελ. 155· Shumway 1993, σελ. 117.
  34. ↑ Lynch 2001, σελ. 125.
  35. ↑ Castro 2001, σελ. 69· Crow 1980, σελ. 580· Geisler 2005, σελ. 155· Lynch 1981, σελ. 121· Mejía 2001, σελ. 62· Shumway 1993, σελ. 117.
  36. ↑ Darwin 2008, σελ. 79.
  37. ↑ Lynch 2001, σελ. 86.
  38. ↑ Bassi 1942, σελίδες 158, 184, 247· Bethell 1993, σελ. 20· Lynch 2001, σελ. 12· Rock 1987, σελ. 104· Shumway 1993, σελ. 117.
  39. ↑ Δείτε:
  40. ↑ Lynch 2001, σελίδες 75, 163· Shumway 1993, σελ. 119.
  41. ↑ Lynch 2001, σελ. 16· Rock 1987, σελ. 105· Shumway 1993, σελ. 117.
  42. ↑ Lynch 2001, σελ. 164.
  43. ↑ Lynch 2001, σελ. 22.
  44. ↑ Lynch 2001, σελ. 15.
  45. ↑ Lynch 2001, σελ. 16· Rock 1987, σελ. 105.
  46. ↑ Lynch 2001.
  47. ↑ 47,0 47,1 Lynch 2001, σελ. 16.
  48. ↑ Lynch 1981, σελίδες 42–43.
  49. ↑ Lynch 1981, σελίδες 49, 159–160, 300.
  50. ↑ Lynch 2001, σελ. 17.
  51. ↑ 51,0 51,1 Lynch 2001, σελ. 18.
  52. ↑ Lynch 2001, σελίδες 6, 18–20.
  53. ↑ Lynch 2001, σελ. 20.
  54. ↑ Lynch 1981, σελίδες 160–162.
  55. ↑ Lynch 1981, σελ. 162· Rock 1987, σελ. 106.
  56. ↑ Lynch 2001, σελ. 51.
  57. ↑ Bethell 1993, σελ. 26· Lynch 2001, σελίδες 49–50.
  58. ↑ Bethell 1993, σελ. 26· Lynch 2001, σελ. 81.
  59. ↑ Lynch 2001, σελ. 90.
  60. ↑ Lynch 2001, σελ. 50.
  61. ↑ Lynch 2001, σελίδες 38–40, 78· Shumway 1993, σελ. 118.
  62. ↑ Lynch 1981, σελ. 38.
  63. ↑ Lynch 1981, σελ. 175.
  64. ↑ Bethell 1993, σελ. 27· Lynch 2001, σελ. 82.
  65. ↑ Lynch 1981, σελίδες 180, 184.
  66. ↑ Lynch 2001, σελ. 77· Shumway 1993, σελίδες 118–120.
  67. ↑ Bethell 1993, σελ. 27· Lynch 1981, σελίδες 165, 183· Shumway 1993, σελ. 120.
  68. ↑ Bassi 1942, σελ. 150· Lynch 2001, σελ. 15.
  69. ↑ Lynch 2001, σελ. 77.
  70. ↑ Lynch 2001, σελ. 83.
  71. ↑ Bethell 1993, σελ. 27· Lynch 1981, σελ. 178· Rock 1987, σελ. 106.
  72. ↑ Lynch 1981, σελ. 179· Bassi 1942, σελ. 168.
  73. ↑ Lynch 1981, σελ. 179.
  74. ↑ Bassi 1942, σελ. 166· Bethell 1993, σελ. 27· Lynch 1981, σελ. 180· Rock 1987, σελ. 106.
  75. ↑ Bassi 1942, σελ. 67· Bethell 1993, σελ. 27· Lynch 2001, σελ. 84· Rock 1987, σελ. 106· Shumway 1993, σελ. 119.
  76. ↑ Bethell 1993, σελ. 27· Lynch 2001, σελ. 85.
  77. ↑ Lynch 2001, σελίδες 22, 91.
  78. ↑ Lynch 2001, σελ. 49.
  79. ↑ Lynch 2001, σελίδες 53–54.
  80. ↑ Lynch 2001, σελίδες 76–77.
  81. ↑ Lynch 2001, σελίδες 55–56.
  82. ↑ Lynch 2001, σελίδες 45–46.
  83. ↑ Bassi 1942, σελ. 248· Bethell 1993, σελ. 29· Hooker 2008, σελ. 15· Lewis 2003, σελ. 57· Loveman 1999, σελ. 289· Lynch 2001, σελ. 96, 108, 164· Quesada 2001, σελ. 316· Rock 1987, σελ. 106· Shumway 1993, σελ. 120.
  84. ↑ Bethell 1993, σελ. 29· Lynch 2001, σελ. 96.
  85. ↑ 85,0 85,1 Lynch 2001, σελ. 97.
  86. ↑ Bassi 1942, σελ. 261· Bethell 1993, σελ. 29· Lynch 2001, σελ. 102.
  87. ↑ Lynch 2001, σελ. 101.
  88. ↑ Bassi 1942, σελίδες 265–266· Lynch 2001, σελ. 99.
  89. ↑ Bassi 1942, σελίδες 265–266· Lynch 1981, σελ. 214.
  90. ↑ Lynch 2001, σελ. 118.
  91. ↑ Bethell 1993, σελίδες 26–27· Lynch 2001, σελίδες 81, 97.
  92. ↑ Bethell 1993, σελ. 30· Lynch 2001, σελ. 96.
  93. ↑ 93,0 93,1 Lynch 2001, σελ. 96.
  94. ↑ Lynch 1981, σελίδες 201–202.
  95. ↑ 95,0 95,1 Bethell 1993, σελ. 31· Lynch 1981, σελ. 202.
  96. ↑ Bethell 1993, σελ. 31· Lynch 1981, σελ. 202· Quesada 2001, σελίδες 314–315.
  97. ↑ Bassi 1942, σελ. 293· Lynch 1981, σελίδες 203–204· Quesada 2001, σελ. 314.
  98. ↑ Lynch 1981, σελ. 206· Quesada 2001, σελ. 314.
  99. ↑ Lynch 1981, σελίδες 205–207.
  100. ↑ Bassi 1942, σελίδες 293–297· Lynch 1981, σελ. 207· Quesada 2001, σελ. 315· Sagastizábal 2000, σελ. 245.
  101. ↑ Bethell 1993, σελίδες 31–33· Lynch 1981, σελίδες 267–268.
  102. ↑ Bassi 1942, σελίδες 300–301· Lynch 1981, σελίδες 207–208· Sagastizábal 2000, σελ. 245.
  103. ↑ Sala de Representantes de la Provincia de Buenos Aires 1842, σελίδες 169, 179–180.
  104. ↑ 104,0 104,1 Lynch 2001, σελίδες 87–88.
  105. ↑ Lynch 2001, σελ. 123.
  106. ↑ Lynch 2001, σελίδες 82, 130.
  107. ↑ Trias 1970, σελ. 120.
  108. ↑ Lynch 2001, σελ. 83· Quesada 2001, σελ. 319.
  109. ↑ Lynch 2001, σελ. 131· Sagastizábal 2000, σελ. 100.
  110. ↑ Lynch 1981, σελ. 373.
  111. ↑ Lynch 1981, σελ. 339.
  112. ↑ Lynch 1981, σελ. 169.
  113. ↑ Lynch 1981, σελ. 262.
  114. ↑ Lynch 1981, σελ. 164.
  115. ↑ Lynch 2001, σελ. 140· Quesada 2001, σελ. 334.
  116. ↑ Lynch 1981, σελίδες 273–275.
  117. ↑ 117,0 117,1 Lynch 1981, σελ. 288.
  118. ↑ Lynch 1981, σελίδες 270, 273.
  119. ↑ Lynch 1981, σελ. 280.
  120. ↑ Lynch 1981, σελίδες 284–288.
  121. ↑ Lynch 1981, σελίδες 294–295.
  122. ↑ Lynch 2001, σελίδες 128, 130· Quesada 2001, σελίδες 318–319.
  123. ↑ Lynch 2001, σελίδες 123–124.
  124. ↑ Lynch 2001, σελίδες 115–116, 124· Quesada 2001, σελ. 328.
  125. ↑ Lynch 1981, σελίδες 177, 209.
  126. ↑ Lynch 1981, σελ. 297.
  127. ↑ Lynch 1981, σελ. 177· Quesada 2001.
  128. ↑ Bethell 1993, σελ. 34· Calabrese 1975, σελ. 182· Lynch 2001, σελ. 144.
  129. ↑ Bassi 1942, σελίδες 343, 351· Lynch 1981, σελίδες 319–321· Quesada 2001, σελίδες 335–336.
  130. ↑ Bassi 1942, σελίδες 350–351· Lynch 1981, σελίδες 350–351.
  131. ↑ Lynch 1981, σελ. 330.
  132. ↑ Bethell 1993, σελ. 34· Fernandez 1983, σελ. 362· Lynch 2001, σελ. 319–331· Quesada 2001, σελ. 336.
  133. ↑ Lynch 1981, σελ. 333.
  134. ↑ Lynch 1981, σελ. 336.
  135. ↑ Lynch 1981, σελ. 337.
  136. ↑ Lynch 1981, σελίδες 337–338.
  137. ↑ Lynch 1981, σελίδες 339–340.
  138. ↑ Lynch 1981, σελίδες 340–341.
  139. ↑ Lynch 1981, σελ. 341.
  140. ↑ 140,0 140,1 Lynch 1981, σελ. 342.
  141. ↑ Lynch 1981, σελίδες 344–345.
  142. ↑ Lynch 1981, σελ. 344.
  143. ↑ Lynch 1981, σελίδες 343–344, 346–347.
  144. ↑ 144,0 144,1 Lynch 1981, σελ. 358.
  145. ↑ Lynch 1981, σελ. 357.
  146. ↑ Rock 1995, σελ. 102· Goebel 2011, σελίδες 43–44· Chamosa 2010, σελίδες 40, 118· Nállim 2012, σελ. 38.
  147. ↑ Rock 1995, σελίδες 104–105· Goebel 2011, σελ. 43· Chamosa 2010, σελίδες 40, 118.
  148. ↑ Rock 1995, σελίδες 103, 106.
  149. ↑ Rock 1995, σελ. 103.
  150. ↑ Rock 1995, σελ. 120· Goebel 2011, σελίδες 7, 48· Chamosa 2010, σελ. 44· Nállim 2012, σελ. 39.
  151. ↑ Rock 1995, σελίδες 108, 119· Nállim 2012, σελ. 39· Deutsch & Dolkart 1993, σελ. 15.
  152. ↑ Chamosa 2010, σελ. 44· Johnson 2004, σελ. 114· Goebel 2011, σελ. 50· Miller 1999, σελ. 224· Nállim 2012, σελ. 39.
  153. ↑ Goebel 2011, σελίδες 56, 115–116.
  154. ↑ Robertson 1930, σελ. 125.
  155. ↑ Dusenberry 1961, σελ. 514.
  156. ↑ Johnson 2004, σελίδες 118–125.
  157. ↑ Johnson 2004, σελίδες 125–128.
  158. ↑ Chamosa 2010, σελ. 107· Goebel 2011, σελίδες 217–218, 220· Johnson 2004, σελίδες 108, 133· Lanctot 2014, σελίδες 1, 4.
  159. ↑ Chamosa 2010, σελ. 107· Johnson 2004, σελ. 108· Lewis 2003, σελ. 207· Lynch 2001, σελ. ix.

Πηγές

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]