| Χρυσάφιος | |
|---|---|
| Γενικές πληροφορίες | |
| Θάνατος | 450 |
| Χώρα πολιτογράφησης | Βυζαντινή Αυτοκρατορία |
| Πληροφορίες ασχολίας | |
| Ιδιότητα | πολιτικός |
Ο Χρυσάφιος, λατιν.: Chrysaphius, ήταν ευνούχος στην Ανατολική Ρωμαϊκή Αυλή, που έγινε πρώτος υπουργός του Θεοδοσίου Β΄ (βασ. 402–450). Έχοντας μεγάλη επιρροή στη διακυβέρνηση της Αυτοκρατορίας κατά τη διάρκεια της κυριαρχίας του, ακολούθησε μια πολιτική κατευνασμού προς τους Ούννους, η οποία κόστισε στην Αυτοκρατορία πολύ περισσότερο χρυσό από οποιαδήποτε στρατιωτική εκστρατεία, ενώ συγκέντρωσε ο ίδιος μια τεράστια περιουσία από δωροδοκίες. Απεικονίζεται ως μια απαίσια φιγούρα σε όλες τις αρχαίες μαρτυρίες.
Οι Βυζαντινοί ιστορικοί μας δίνουν πολλές πληροφορίες για τον Χρυσάφιο. Το πραγματικό του όνομα ήταν Tαϊουμά (Θεοφάνης 151) ή Tούμνα (Κεδρηνός I 601) ή Tζουμάς (Πάτρια II 182· Γεώργιος Κωδινός 47) ή ακόμα και Ζτομμάς ( Malalas 363–66). Ο Χρυσάφιος άσκησε σημαντική επιρροή στον Θεοδόσιο Β' στο τέλος της βασιλείας του. Σύμφωνα με τον Μαλάλα, ο Θεοδόσιος Β΄ αγαπούσε τον Χρυσάφιο για την ομορφιά του (Μαλάλας ιδ΄ και 368). Φαίνεται ότι ανέβηκε μεταξύ των βαθμίδων: σύμφωνα με τον Mαλάλα, ήταν ένας απλός cubicularius (θαλαμηπόλος, υπηρέτης του αυτοκρατορικού κοιτώνος). Σύμφωνα με το Πασχάλιο Χρονικό, ήταν σπαθάριος (σελ. 390).
Το 441 ο έπαρχος της πόλης στην Κωνσταντινούπολη ήταν ένας εθνικός (ειδωλολάτρης) ποιητής από την Πανόπολη της Αιγύπτου ονόματι Κύρος, ο οποίος ήταν εξαιρετικά δημοφιλής στην πόλη. Έτσι προκάλεσε τον φθόνο του Χρυσάφιου, ο οποίος σχεδίασε την πτώση του. Ο Κύρος έσωσε τον εαυτό του με το να ασπαστεί τον Χριστιανισμό, αλλά η κακία του Χρυσάφιου δεν έπαυσε τόσο εύκολα και ο ευνούχος κανόνισε ο Κύρος να διοριστεί επίσκοπος του Κοτυαίου στη Φυργία, όπου ο πληθυσμός είχε λυντσάρει τους τέσσερις προκατόχους του αξιώματος. Στην περίπτωση αυτή, ο Κύρος επέζησε και επέστρεψε στην Κωνσταντινούπολη το 451 μετά το τέλος του Χρυσαφίου.
Το 443 έγινε θαλαμηπόλος (praepositus sacri cubiculi), γεγονός που στην πράξη τον έκανε πρώτο υπουργό του αδύναμου Θεοδοσίου Β΄. Οι χρονικογράφοι αναφέρουν, ότι ήταν παντοδύναμος στο Παλάτι (Θεοφ. 150· Πρίσκος 227). Τα μετέπειτα Πάτρια (ΙΙ 182· Κωδίνος 47) τον ονομάζει αναχρονιστικά ως παρακοιμώμενο, από τους παντοδύναμους ευνούχους αξιωματούχους του 9ου-10ου αιώνα. Σχεδίασε εναντίον της αδελφής του Αυτοκράτορα Πουλχερίας εξυψώνοντας την επιρροή της αυτοκράτειρας Ευδοκίας και επέτυχε να κανονίσει την αποχώρησή της από την Αυλή. Αφού το έκανε αυτό, μηχανορράφησε εναντίον της Αυτοκράτειρας, κατηγορώντας την για μοιχεία με τον Παυλίνο, έναν παιδικό φίλο του Αυτοκράτορα. Στη συνέχεια αυτή εξορίστηκε το 444. Έχοντας απομακρύνει τόσο τη σύζυγο, όσο και την αδελφή του Αυτοκράτορα από την Αυλή, ο Χρυσάφιος ήταν ουσιαστικά ηγεμόνας της Αυτοκρατορίας και λέγεται, ότι ο Αυτοκράτορας υπέγραφε έγγραφα χωρίς να τα διαβάσει (Θεοφάνης, ΑΜ 5942).
Τον Δεκέμβριο του 447, ο Ούννος βασιλιάς Αττίλας έφτασε μπροστά στα τείχη της Κωνσταντινούπολης. Ο Χρυσάφιος υιοθέτησε μια πολιτική κατευνασμού και η Αυτοκρατορική κυβέρνηση πλήρωσε στον Αττίλα ένα τεράστιο φόρο τιμής για να φύγει αυτός, αντί να πολεμήσει εκείνη.
Ο Χρυσάφιος είχε εμπλακεί και στις εκκλησιαστικές έριδες της εποχής και παίρνοντας δωροδοκίες από τα διάφορα κόμματα, συγκέντρωσε μεγάλη περιουσία. Ήταν ο αναδεκτός του ηλικιωμένου Κυριλλικού ηγούμενου Ευτυχή, τον οποίο ήλπιζε να τοποθετήσει στον επισκοπικό θρόνο της Κωνσταντινούπολης και έτσι να αυξήσει τη δική του πολιτική επιρροή. Αυτό αποτράπηκε από την τοποθέτηση του Φλαβιανού το 447. Ο Χρυσάφιος λοιπόν παρότρυνε τον Αυτοκράτορα να ζητήσει ένα δώρο από τον νέο επίσκοπο. Ο Φλαβιανός έστειλε στον Αυτοκράτορα τρεις καθαγιασμένους άρτους, τους οποίους ο Χρυσάφιος απέρριψε, με την αιτιολογία ότι ο Αυτοκράτορας ήθελεε χρυσό. Ο Φλαβιανός αρνήθηκε να το παράσχει, με το σκεπτικό ότι οι εκκλησιαστικοί δεν έπρεπε να παραδίδουν από την εκκλησιαστική περιουσία χρυσό ως δωροδοκία (Ευάγριος II.2). Αυτό έκανε τον Χρυσάφιο εχθρό του, αλλά η Πουλχερία εξακολουθούσε να ασκεί επιρροή και υπερασπιζόταν τον Φλαβιανό. Ο Χρυσάφιος κανόνισε να διοριστεί Πατριάρχης Αλεξανδρείας ένας βίαιος εχθρός του Φλαβιανού, ο Διόσκορος, και κανόνισε την εξορία της Πουλχερίας.
Το 448 προέκυψε η Ευτυχιακή διαμάχη, και ο Ευτυχής δωροδόκησε τον Χρυσάφιο. Ο Φλαβιανός ήταν απρόθυμος να εμπλακεί, αλλά οργάνωσε ένα τοπικό συμβούλιο στην Κωνσταντινούπολη, το οποίο καταδίκασε τον Ευτυχή το 448. Ο Χρυσάφιος, ωστόσο, μπόρεσε να χρησιμοποιήσει τον Διόσκορο, για να καθαιρέσει τον Φλαβιανό στη «Ληστική Σύνοδο» ( Latrocinium) της Εφέσου τον Αύγουστο του 449. Χρησιμοποίησε τους στρατιώτες και τους κληρικούς, για να αποτρέψει οποιαδήποτε συζήτηση για τα θέματα. Ο Φλαβιανός απεβίωσε λίγες ημέρες μετά τη λήξη της Συνόδου, εξαιτίας των τραυματισμών που υπέστη από τον όχλο των μοναχών του Διόσκορου, με επικεφαλής τον τρομερό ηγούμενο Βαρσαουμά, «έναν άγριο, αγράμματο Σύριο αρχιμανδρίτη». [1]
Το πρόβλημα των Ούννων δεν είχε εξαφανιστεί. Το 449 ο Χρυσάφιος, με την έγκριση του Θεοδοσίου, δωροδόκησε τον Έδεκο, αρχηγό της φρουράς του Αττίλα, για να τον δολοφονήσει. Αργότερα όμως πρόδωσε το σχέδιο στον Αττίλα, ο οποίος όμως ζήτησε το κεφάλι του Χρυσάφιου. Ο Χρυσάφιος έστειλε έναν απεσταλμένο με χρήματα και ο Αττίλας συναίνεσε με περιφρονητική γλώσσα και ζήτησε να συγχωρήσει τον Χρυσάφιο και ο Αυτοκράτορας, υπό την προϋπόθεση ότι θα λάμβανε ετήσια αποζημίωση 700 λιρών χρυσού το χρόνο. Αυτό το βάρος των φόρων σε μια Αυτοκρατορία που είχε ήδη καταστραφεί από τις καταστροφές των Ούννων, έκανε -τον ήδη αντιδημοφιλή ευνοούμενο- βαθιά μισητό. Ο Γκίμπον παρατηρεί, ότι τα χρήματα που ζητήθηκαν, ήταν περισσότερα από τη χρηματοδότηση οποιουδήποτε πολέμου εναντίον του Aττίλα.
Η βίαιη συμπεριφορά στη Σύνοδο τη Εφέσου απέτυχε επίσης. Υπήρξε γενική αντίθεση στις αποφάσεις του συμβουλίου και ο πάπας Λέων Α' έγραψε στον Αυτοκράτορα και ζήτησε νέο συμβούλιο.
Φαίνεται ότι ο Χρυσάφιος μπορεί να έπεσε σε δυσμένεια τους τελευταίους μήνες της βασιλείας του Θεοδοσίου Β΄. Είχε έναν εχθρό, τον Ίσαυρο Ζήνωνα, μάγιστρο του Στρατού, ο οποίος φαίνεται, ότι απείλησε με εξέγερση το 449. Βλέπε Τζον Αντ. fr. 84 (De ins.), και Πρίσκος, fr. 5 (De leg. Rom.).
Ο Θεοδόσιος Β΄ απεβίωσε το 450 και τον διαδέχθηκε ο Μαρκιανός, ο οποίος νυμφεύτηκε την Πουλχερία. Και οι δύο ήταν προσωπικοί εχθροί του Χρυσάφιου.
Η μοίρα του περιγράφεται διαφορετικά στους ιστορικούς. Σύμφωνα με τους περισσότερους, η Πουλχερία εκδικήθηκε τον Χρυσάφιο, παραδίδοντάς τον στον θανάσιμο εχθρό του Ιορδάνη, ο οποίος τον θανάτωσε (Θεοφάνης 160· Πασχάλιον Χρονικόν 390· Μαλάλας 368· Ζωναράς· III 107–109, Κεδρηνός Α ́ 601–1603). Ωστόσο, σύμφωνα με τον Μαλάλα, η αιτία θανάτου του Χρυσάφιου ήταν πολύ διαφορετική: ο Χρυσάφιος ήταν επικεφαλής της παράταξης των Πρασίνων, τους οποίους προστάτευε ο Θεοδόσιος Β΄ (Μαλάλας 351). Η θανατική ποινή του Χρυσάφιου είχε προφανώς πολιτικά κίνητρα. Υποστηριζόμενος από τους Πράσινους, ο Χρυσάφιος μπορεί να υποκίνησε κάποια αναταραχή και είναι γνωστό ότι ο Μαρκιανός ήταν οπαδός των Βενέτων (Μαλάλας 368). Μερικοί λένε, ότι ο Μαρκιανός τον διέταξε να παρουσιαστεί ενώπιον δικαστηρίου, για να ερευνήσει τα παραπτώματα του. Στον δρόμο προς τα εκεί, ο εκτοπισμένος υπουργός λιθοβολήθηκε μέχρι θανάτου από έναν όχλο, εξοργισμένο από τους υψηλούς φόρους που χρειάζοντο, για να πληρώσει τον φόρο υποτέλειας του Αττίλα. Η τεράστια περιουσία του κατασχέθηκε.
Η πολιτική σταδιοδρομία του Χρυσάφιου καταγράφεται από τον Βυζαντινό ιστορικό Νικηφόρο Κάλλιστο Ξανθόπουλο, ο οποίος ασχολείται με τη δράση του στα κρίσιμα χρόνια 449–451. Ο Ευάγριος ο Σχολαστικός καταγράφει επίσης μερικές από τις ενέργειές του σε εκκλησιαστικά θέματα.
Η συνωμοσία εναντίον του Αττίλα είναι ένα σημαντικό στοιχείο πλοκής στο μυθιστόρημα του Γκέζα Γκορντόνυι, Σκλάβος των Ούννων. Σε αυτή την αφήγηση, η κεφαλή του Χρυσαφίου δίνεται πραγματικά στον Αττίλα, έχοντας μεταφερθεί διατηρημένη σε μέλι.