Leĝo de Grimm

La Leĝo de Grimm - en lingvoscienco nomata unua ĝermana konsonantoŝanĝo aŭ unua ĝermana konsonanta ŝovo - estas sona leĝo unue formulita en 1822 de Jakob Grimm (1785-1863). La leĝo montras la laŭregulan manieron per kiu la ĝermanida sonsistemo diverĝis de la hindeŭropa sonsistemo. Li montris naŭ ensemblojn de interrilatoj, kiuj aperis kiel klara fonetika modelo. Voĉaj aspiratoj (inkluzive de voĉaj plozivoj kaj frikativoj) en hindeŭropa iĝis voĉaj plozivoj en ĝermanida; voĉaj plozivoj iĝis senvoĉaj plozivoj; kaj senvoĉaj plozivoj iĝis senvoĉaj aspiratoj. Ĉi tiuj rilatoj klarigas, kial vortoj, kiuj latine, greke aŭ sanskrite komenciĝas per /p/, ĝenerale komenciĝas per /f/ en angla aŭ germana (pater > father, Vater). Iaj esceptoj al ĉi tiu leĝo klariĝis pli malfrue de aliaj lingvistoj.

Profundigo

Sonŝanĝoj, kiuj okazis post tiuj de la Leĝo de Grimm, iam povas obskurigi ĝiajn efikojn. La plej ilustremaj ekzemploj estas uzataj ĉi tie.

Fazo	Sonŝanĝo	Ĝermanaj (sonŝanĝitaj) ekzemploj	Neĝermanaj (nesonŝanĝitaj)	Signifo
1	*p→f	Angle: foot, Nederlande: voet, Germane: Fuß, Gote: fōtus, Islande: fótur, Dane: fod, Norvege, Svede: fot	Malnovagreke: πούς (pūs), Latine: pēs, Sanskrite: pāda, Litove: pėda	piedo
	*t→þ	Angle: third, Gote: þridja, Islande: þriðji	Malnovagreke: τρίτος (tritos), Latine: tertius, Gaele: treas, Sanskrite: tri, Litove: trys	tria
	*k→h	Angle: hound, Nederlande: hond, Germane: Hund, Gote: hunds, Islande, Feroe: hundur, Dane, Norvege, Svede: hund	Malnovagreke: κύων (kýōn), Latine: canis, Gaele: cú	hundo
	*k^w→hw	Angle: what, Nederlande: wat,,Islande hvað,, Dane hvad	Latine: quod, Gaele: ciod, Sanskrite ka-, kiṃ	kio
2	*b→p	Angle: peg	Latine: baculum	baston(et)o
	*d→t	Angle: ten, Nederlande: tien, Gote: taíhun, Islande: tíu, Dane, Norvege: ti, Svede: tio	Latine: decem, Gaele: deich, Litove: dešimt, Sanskrite: daśan	dek
	*g→k	Angle: cold, Nederlande: koud, Germane: kalt, Islande: kaldur, Dane: kold, Svede: kall	Latine: gelū	malvarm(eg)a
	*g^w→kw	Angle: quick, Nederlande: kwiek, Gote: qius, Islande: kvikur, Svede: kvick	Latine: vivus 'viva', Greke: βίος (vivo), Gaele: beò 'vivanta', Litove: gyvas, guvus	rapida, vigla
3	*b^h→b	Angle: brother, Nederlande: broeder, Germane: Bruder, Gote: broþar, Islande: bróðir, Dane, Svede: broder	Malnovagreke: φρατήρ (phrātēr), Sanskrite: (bhrātā), Litove: brolis	frato
	*d^h→d	Angle: door, Frise: doar, Nederlande: deur, Gote: daúr, Islande: dyr, Dane, Norvege: dør, Svede: dörr	Malnovagreke: θύρα (thýra), Sanskrite: dwār, Litove: durys	pordo
	*g^h→g	Angle: goose, Frise: goes, Nederlande: gans, Germane: Gans, Islande: gæs, Feroe: gás, Dane, Norvege, Svede: gås	Malnovagreke: χήν (khēn)	ansero
	*g^wh→gw	Angle: wife, Pra-Ĝermana: wiban (de iama gwiban), Dane, Svede: viv, Nederlande: wijf, Germane: Weib	Toĥare B: kwípe,, Toĥare A: kip	edzino

Esceptoj

La senvoĉaj plozivoj ne iĝis aspiratoj se ili estis antaŭitaj de *s.

Sonŝanĝo	Ĝermanaj (sonŝanĝitaj) ekzemploj	Neĝermanaj (nesonŝanĝitaj)	Signifo
*sp	Angle: spew, Gote: speiwan Nederlande: spuien, Germane: speien, Svede: spy	Latine: spuere	kraĉi
*st	Angle: stand, Nederlande: staan, Germane: stehen, Islande: standa, Norvege, Svede: stå	Latine: stāre	stari
*sk	Angle: short, Malnovnorene: skorta,	Sanskrite: krdhuh, Latine: curtus, Litove: skurdus	mallonga
*sk^w	Angle: scold, Malnovnorene: skäld, Nederlande: Schelden	Hindeŭrop-pralingve: skwetlo	skoldi

Krome, *t ne iĝis apsirato se ĝi estis antaŭita de *p, *k, aŭ *k^w. Tamen, la plozivo, kiu antaŭis ĝin, iĝis aspirato.

Sonŝanĝo	Ĝermanaj (sonŝanĝitaj) ekzemploj	Neĝermanaj (nesonŝanĝitaj)	Signifo
*pt→ft	Gote: hliftus	Malnovgreke: κλέπτης (kleptēs)	ŝtelisto
*kt→ht	Angle: eight, Nederlande: acht, Frise: acht, Germane: acht, Gote: ahtáu	Malnovgreke: οκτώ (oktō), Latine: octō, Sanskrite: aṣṭan	ok
*k^wt→h(w)t	Angle: night, Malnovfrise, Nederlande, Germane: nacht, Gote: nahts	Greke: nuks, nukt-, Latine: nox, noct-, Sanskrite: naktam Litove naktis	nokto

Vidu ankaŭ

• altgermana konsonanta ŝovo (aŭ "dua ĝermana konsonanta ŝovo")
• dialekta kontinuaĵo

Ĉi tiu artikolo ankoraŭ estas ĝermo pri lingvo. Helpu al Vikipedio plilongigi ĝin. Se jam ekzistas alilingva samtema artikolo pli disvolvita, traduku kaj aldonu el ĝi (menciante la fonton).