Robert Estienne

Vidu ankaŭ: Henri Estienne la Maljuna, Henri Estienne la Juna, Charles Estienne, kaj François Estienne
Robert Estienne
(1500-1559)
"La Nova Testamento" en la greka, de Roberto Estienne, eldonita en 1551.
"La Nova Testamento" en la greka, de Roberto Estienne, eldonita en 1551.
Persona informo
Robert Estienne
Naskiĝo 1500
en Parizo, Francio
Morto 7-a de septembro 1559
en Ĝenevo, Svisio
Lingvoj franca vd
Ŝtataneco Respubliko de Ĝenevo (1556–)
Francio Redakti la valoron en Wikidata vd
Alma mater Universitato de Parizo
Familio
Dinastio Estienne vd
Patro Henri Estienne la Maljuna Redakti la valoron en Wikidata vd
Patrino Guyonne Viart (en) Traduki Redakti la valoron en Wikidata vd
Gefratoj Charles Estienne kaj François Estienne Redakti la valoron en Wikidata vd
Infanoj Henri Estienne la Juna, François Estienne (en) Traduki, Robert Estienne la 2-a Redakti la valoron en Wikidata vd
Profesio
Okupo presisto
vortaristo
klasika filologo
klasikisto
eldonisto
gramatikisto Redakti la valoron en Wikidata vd
Laborkampo Pressing (en) Traduki Redakti la valoron en Wikidata vd
Aktiva en Parizo • Ĝenevo vd
vd Fonto: Vikidatumoj
v • d • r

Robertus Stephanus (1500-1559) estis humanisto, libristo, filologo, helenisto, latinisto, leksikografo kaj reĝa presito de Francisko la 1-a. Li renomiĝis pro tio ke li estas la unua kiu presis la Biblion kun inkludaĵoj de ĉapitroj kaj versikloj numeritaj.

Biografio

[redakti | redakti fonton]

Post la morto de sia patro, Henri Estienne la Maljuna, Estienne laboris kelkajn jarojn en kompanio kun Simon de Colines, kiu konfidis lin en la kontrolado de la presejo. Robert Estienne estis bofilo de Simon de Colines, presisto kaj tria edzo de lia patrino Guyonne Viart post la morto de Henri Estienne la 1-a, kun kiu Simon unue estis ligita. Post la morto de Henri, Robert kaj Simon unue laboris kune. Ĝuste tiuepoke li publikigis eldonon de la "Nova Testamento", pli ĝustan kaj en pli konvena formato ol iu ajn aperinta antaŭe.

La rapida cirkulado de ĉi tiu eldono alarmis la doktorojn de la Sorbono, kiuj vidis malfacile la multobligon de ekzempleroj de la verko, el kiu la partizanoj de novaj opinioj ĉerpis la plej multajn el iliaj argumentoj; sed ili neniam povis trovi eĉ pretekston por peti ĝian subpremadon. Robert Estienne edziĝis baldaŭ kun Perrette Bade, filino de la presisto Josse Bade (1461-1535). Ŝi mem instruis la elementojn de la latina lingvo al siaj infanoj kaj servistoj, tiel ke en la domo de Estienne estis neniu, kiu ne aŭdis kaj parolis ĉi tiun lingvon kun facileco.

Li forlasis la kompanion de Colines ĉirkaŭ 1526, kaj fondis presejon sub sia nomo, en la sama distrikto, kie lia patro loĝis. La unua verko, kiun li publikigis, estis "De partitionibus oratoriae" de Cicerono, datita la 7-an de marto, 1527.

Bildo de Robert Estienne.

El tiu jaro ĝis lia morto, nenio okazis sen lia publikigado de novaj eldonoj de la klasikaĵoj, superaj al ĉiuj antaŭaj, kaj plej multaj riĉigitaj per interesaj notoj kaj antaŭparoloj. Oni diras, ke, por esti pli certa pri la ĝusteco de la presitaj verkoj, li montris iliajn pruvojn, promesante rekompencojn al tiuj, kiuj malkovris erarojn en ili.

Li unue uzis la samajn karakterojn kiel sia patro kaj Simon de Colines; sed li havis ĝin gravurita, ĉirkaŭ 1552, en multe pli eleganta formo, kiun li uzis por la unua fojo en la bela eldono de la Biblio en la latina, kiu aperis la saman jaron. Estienne neglektis nenion por igi ĝin la ĉefverko de sia arto; li reviziis la tekston kun plej granda zorgo en du manuskriptoj, unu el Saint-Germain-des-Prés, la alia el Saint-Denis[1], kaj li ankaŭ konsultis la plej klerajn teologojn, kiuj donis al li sian aprobon.

Li klinis sin al la Reformacio, kio kaŭzis al li malfacilaĵojn elde la teologoj, sed lin protektis delonge Francisko la 1-a. Li akceptis ĉiujn kondiĉojn truditajn al li, kaj li eĉ submetiĝis al ne plu presi ion sen la konsento de la Sorbono.

Li ĵus estis publikiginta sian unuan eldonon de la "Thesaurus linguæ latinæ", bonega verko, plena de esplorado kaj erudicio, pri kiu li laboris dum kelkaj jaroj, helpata de la kleruloj, kiuj estis liaj amikoj kaj bonfarantoj. La meritita sukceso de ĉi tiu verko ne blindigis lin al liaj neperfektaĵoj, kaj li faris, kun ĉiu eldono, ŝanĝojn kaj aldonojn, kiuj fine igis ĝin ĉefverko en ĉi tiu ĝenro.

Estienne estis nomumita, en 1539, la reĝa preseisto por la latina kaj la hebrea, kaj laŭ lia peto Francisko la 1-a petis al Claude Garamont gravuri kompletan tiparon de grekaj signoj konataj kiel "Grecs du roi" (greka tiparo de la reĝo). Tamen la teologoj, ĵaluzaj pri la fido de la reĝo al viro, kies sentojn ili suspektis pri aferoj de fido, serĉis okazon konvinki lin pri herezo. Ili kredis, ke ili trovis ĝin en la nova eldono de la Biblio, kiun Estienne publikigis en 1545, enhavanta duoblan latinan version kaj notojn de François Vatable.

Leono la judo (1482-1542), konata kiel apoganto de Zvinglo, estis la aŭtoro de unu el ĉi tiuj versioj; kaj oni asertis, ke se la notoj estis de Vatable, ili estis koruptitaj de Estienne. Ĉi tiu akuzo kaŭzis multan bruon kaj Francisko la 1-a devis denove ĉesigi la proceson kontraŭ sia presisto. Ĉi tiu granda princo mortis, kaj Robert Estienne volis doni markon de sia dankemo, presante speciale zorge la funebran paroladon de ĉi tiu princo fare de Pierre Duchâtel (1480-1552).

La parolanto diris, ke Francisko la 1-a pasis de ĉi tiu vivo en eternan gloron. Ĉi tiu ideo, tiel ofte trovata en ĉiuj tiaspecaj paroladoj, estis temo de denunco de la Sorbono, kiu asertis, ke ĉi tiu propono kontraŭas la doktrinon de la Eklezio pri purgatorio.

Estienne baldaŭ rimarkis, ke li ne povas fidi je la protekto, kiun li ĝuis ĝis tiam kun la nova reĝo; kaj batalinte kelkajn jarojn kontraŭ siaj kontraŭuloj, li fine decidis retiriĝi al Ĝenevo kun sia familio. Li alvenis al tiu urbo komence de 1552. Tie li malkaŝe ĉirkaŭprenis kalvinismon. Lia frato Charles Estienne devis transpreni la administradon de la familia presejo.

"Dictionarum Latinogallicunm" ("Latina-franca Vortaro"), eldonita en la 12-a de januaro 1549, de Robert Estienne.

Li presis tie, la saman jaron, kunlabore kun Konradus Badius (1525-1562), lia bofrato, la "Novan Testamenton" en la franca. Li tiam establis privatan presejon, el kiu aperis kelkaj bonaj verkoj, li estis akceptita kiel burĝon en Ĝenevo, en 1556, kaj mortis en tiu urbo la 7-an de septembro, 1559.

Lia nomo estis donita al la "Supera Lernejo de Artoj kaj Grafikaj Industrioj Estienne", en Parizo, specialiĝanta pri grafikaj artoj kaj presado.

Teodoro Beza, Jean Dorat (1508-1588) kaj Scévole de Sainte-Marthe (1536-1623) tre laŭdis lin. Jacques Auguste de Thou metas lin super Aldo Manuzio kaj Johannes Frobenius, kaj aldonas "ke Francio kaj la kristana mondo ŝuldas al li pli da rekono ol la plej grandaj kapitanoj, kaj ke li kontribuis pli por eternigi la regadon de Francisko la 1-a ol la plej bonaj faroj de ĉi tiu princo ”.

La signo de lia presejo estas olivarbo, kie kelkaj branĉoj elstariĝas, kun ĉi tiuj vortoj: "Noli altum sapere", al kiuj foje aldoniĝas kelkaj vortoj sed time. Ĝi estas citaĵo de la Epistolo de Sankta Paŭlo al la Romanoj (11:20): "Ne vin donu al fiero, sed timu". La verkoj, kiujn li publikigis kiel reĝa presisto en la greka lingvo, estas markitaj per lanco ĉirkaŭ kiu estas kunplektitaj serpento kaj olivbranĉo.

Ni legas malsupre ĉi tiun verson de Homero: Bασιλεῖ τ'ἀγαθῷ ϰρατερῷ τ'αἰχμητῇ, kiu eblas traduki per ĉi tiuj vortoj: "Al la bona reĝo, kaj al la kuraĝa soldato." Charles Estienne, Adrianus Turnebus (1512-1565), Guillaume Morel (1505-1564), Johano Bonnaskito (Jean Bene natus), kaj ĉiuj, kiuj havis permeson uzi la grekajn karakterojn de la reĝo, adoptis ĉi tiun emblemon.

La verkoj, kiujn li publikigis en Ĝenevo, ne portas la nomon de ĉi tiu urbo, sed nur la olivarbon, kun ĉi tiuj vortoj malsupre Oliva Roberti Stephani.

Eĉ ke la principo dividi la biblian tekston en "versojn" ne estas invento de Robert Estienne (ekzemple, la Veteris et Novi Testamenti nova translatio, latina versio de la Biblio el la hebrea por la Malnova Testamento kaj la greka por la Nova Testamento de la dominikano, Santes Pagninus, publikigita en Liono en 1527, jam inkluzivas dividon en numeritajn versojn), ĝi tamen estas la divido, kiun li inaŭguras en sia eldono de la Nova Testamento de 1553 (kun versoj multe pli mallongaj ol tiuj de Pagnini) kiu regis.

Estienne estis akuzita, ke li portis la grekajn karakterojn el la reĝa presejo al Ĝenevo, sed la fakto ne estas pruvita. La matricoj, kiuj estis uzataj por fandi ĉi tiujn karakterojn, efektive troviĝis en Ĝenevo, sed ĉiuj cirkonstancoj de la rilato farita el ili ŝajnas konstati, ke ili fariĝis posedaĵo de la familio de Robert Estienne; kiel kaj en kiu kapacito? Ĉi tio ne klarigeblas.

La klerikaro de Francio decidinta reeldoni la verkojn de la grekaj pastroj, prezentis peton al la reĝo peti lin postuli de la senjoro de Ĝenevo la matricojn de la grekaj signoj gravuritaj laŭ ordono de Francisko la 1-a. Sur ĉi tiu peto intervenis decido de la konsilio, en la dato de la 27-a de marto, 1619, deklarante, ke la menciitaj matricoj estos elaĉetitaj kontraŭ la prezo de 5 mil pundoj, pagota aŭ al la senjoro de Ĝenevo aŭ al la heredantoj de Robert Estienne.

Videblas, ke estas neniu demando, ĉu en la peto, ĉu en la juĝo, postuli objektojn kontraŭleĝe forigitajn, sed reaĉeti efektojn antaŭe fremdigitajn.

Verkaro

[redakti | redakti fonton]

Literaturo

[redakti | redakti fonton]

Vidu ankaŭ

[redakti | redakti fonton]

Referencoj

[redakti | redakti fonton]
  1. ↑ Kvartaloj de Parizo.
  2. ↑ The History of Linguistics in the Low Countries
Bibliotekoj