1934ko Iraultza

1934ko Iraultza
Irudia
Motarevolutionary general strike (en) Itzuli
Honen parte daPolitical violence in Spain (1931–1936) (en) Itzuli
Denbora-tarte1934ko urriaren 5a - 1934ko urriaren 19a
HerrialdeaEspainiako Bigarren Errepublika
Parte-hartzaileak
Osatuta

1934ko Iraultza 1934ko urrian Espainiako hainbat eskualdetan izandako altxamendua izan zen, Espainiako Bigarren Errepublikako zentro eta eskuineko agintarien aurka, sozialistak, komunistak eta anarkistak elkarturik. Asturiasen izan zuen eragin handiena, baina Katalunian eta Euskadin ere eragin nabarmena izan zuen. Gobernuak marokoar tropak eta Legioa bidali zituen Francisco Francoren zuzendaritzapean. Hildako asko egon ziren, errepresio oso gogorra izan baitzen: fusilatuak, torturatuak, kartzelaratuak...langile buru askori heriotza zigorra ezarri zitzaien, baina Alcalá-Zamorak kommutatu zituen.

Altxamenduaren helburua Espainiako Bigarren Errepublika kentzea zen, horren ordez Errepublika Sozialista bat ezarriz.[1]

Aurrekariak

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Ezkerraren eta eskuinaren arteko tentsioa areagotuz joan zen 1934ko uztailetik aurrera gertatutako hainbat ekintzaren ondorioz. Hilabete hartan, nekazal langileek greba egin zuten, eta hainbat diputatu sozialista atxilotu zituzten; gainera, gobernuak debekatu egin zuen alderdi politikoetan eta sindikatuetan izena ematea eta euskal udalerriek gobernuaren aurkako batzarra egin zuten, Kontzertu Ekonomikoei eraso ziela eta; eraso horrien ondorioz, euskal nazionalistak eta sozialistak elkartu egin ziren. Beste alde batetik CEDAk, irailean, jendetza handia bildu zuen Covadongan eginiko manifestazio batean.

Giro nahasia zegoela ondo ikusten da behean, anarkista talde boteretsu hauek egindako deialdian:

« Herria: CNTk eta FAIk matxinada armatura deitzen zaitu. Iritsi da iraultzaren ordua, ailegatu da herriak hainbeste itxarondako unea, mendetako sufrimenduak, estutasunak eta zapalketa desagerrarazteko. Komunismo libertarioa gauzatuko dugu.

Langile iraultzaile orok bat egin behar du iraultza armatuarekin. Emakumeek, etxean. Langileek, lantokian (...). Lehenbiziko bultzada botere antolatua, estatua, suntsitzeko izango da, eta armak herriaren esku jarriko ditugu, askapenaren bermea baitira (...).

»
CNT-FAIren manifestua, 1933ko abendua

Meatzarien iraultza Asturiasen

[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Sakontzeko, irakurri: «1934ko Iraultza Asturiasen»

1934ko Iraultzan, Asturiasen egoera askoz ere gogorragoa izan zen. Aldez aurretik, bat egin zuten sozialistek, anarkistek eta komunistek mugimenduari ekiteko, eta lurralde hartan benetako iraultza-egoera bizi izan zen. Hogeitalau ordutan, Asturiasko langile eta meatzariek meatzaldeetako Guardia Zibilen kuartel gehienak hartu zituzten. Okupatu ere egin zuten Trubiako arma-fabrika, Oviedo, Avilés eta Gijóngo meatzaldeetako langile-taldeen laguntzaz. Bitartean, langileen patruilek Pajaresko mendatea okupatu zuten gobernuak bidalitako militarren etorrerari garaiz aurre egiteko. Aldi berean, herriaren hornidurarako eta borrokalari gehiago hartzeko zerbitzuak antolatu zituzten langileen batzordeek matxinaturiko aldeetan, hiriak hartu eta gobernuak bidalitako militarrei ganoraz aurre egin ahal izateko. Halatan, langileen benetako aginte iraultzailea eratu zen Asturiasen eta gobernuaren indarrei aurre egiteko prest zegoen Estatu txiki baten antzera jardun zuten.

Asturiasko iraultza-saioa bultzatu zutenek ez zuten amore eman eta Gobernuak Francisco Franco jeneral eta Gerra Ministerioaren aholkulariaren eskutan utzi zuen haren errepresioa. Kolonietako tropak, beren ankerkeriak famatu zituen legionarioak eta gudari afrikarrak, bidaltzea erabaki zuen Francok.

Asturiasko langileen erresistentzia gotorlekuek bi astean iraun zuten, Espainiako armadako elite-tropen aurrean. Errepresioa izugarria izan zen: milatik gora hildako, hiru milatik gora zauritu. 30.000 lagun sartu zituzten kartzelan. 1936ko uztaileko altxamenduaren saio txiki bat bezala ikusten dute gaur egun historialari askok.

Gerra Zibila baino lehenago urteetako gertakari ezagunenetarikoa izan zen. Nahiz eta geroago amnistia orokor bat egon bi aldeko partaideei, bi aldeek gorrotoz eta mesfidatiz egon ziren gerra eztanda egin zuen arte. Alde batetik eskuinak ea beste aldean esker ideologiakoak.

Euskal Herrian

[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Sakontzeko, irakurri: «1934ko Iraultza Euskal Herrian»

Bizkaian eta Gipuzkoan abertzaleek Iraultzaren alde egin ez bazuten ere, urriaren 5ean UGTek greba orokorrera deitu zuen. Zenbait ekintzale eta ELA kideen laguntzarekin sozialistek industria guneak eta meategiak okupatu zituzten urriaren 12ra arte, Espainiako Gobernuak armadari esku hartzeko agindua eman zion arte, hain zuzen ere. Iraultzak, Gipuzkoan, Eibar[2] eta Arrasaten eta Bizkaian, Ezkerraldean, batez ere Sestao eta Portugaleten, arrakasta lortu zuen[3]. Matxinada bukatu zenerako Hego Euskal Herrian 40 hildako izan ziren, tartean ezkertiarrek eraildako buruzagi karlistak eta armadak Eibar eta Arrasaten eraildako grebalariak.

Arrasaten, non matxinada arrakastatsuena izan zen, langileek errepublika sozialista aldarrikatzeaz gain, Marcelino Oreja Elosegi hil zuten, diputatu karlista eta Unión Cerrajeraren presidentea zena[4]. Iraultzaren buruzagiak preso hartu bazituzten ere, 1936an, Fronte Popularrak boterea berreskuratu zuenean, amnistiatu eta kale irten ziren.

Erreferentziak

[aldatu | aldatu iturburu kodea]
  1. ↑ Gil Pecharromán, Julio. (1997). La Segunda República. Esperanzas y frustraciones. Madril: Historia 16, 90 or. ISBN 84-7679-319-7..
  2. ↑ Oier Narbaiza eta Oier Araolaza, Mikel Larreategi (arg.). «1934ko reboluziñua Eibarren — Eibar.ORG | Eibarko peoria» eibar.org (Noiz kontsultatua: 2019-04-10).[Betiko hautsitako esteka]
  3. ↑ Oreja Agirre, Marcelino. (2009-10-5). Antecedentes de la Revolución de octubre de 1934 y su repercusión en el País Vasco. Eusko Ikaskuntza.
  4. ↑ gorripidea.blogspot.com. La Revolución de 1934 en Arrasate. .

Kanpo estekak

[aldatu | aldatu iturburu kodea]