Anhauze | |||
---|---|---|---|
Nafarroa Beherea, Euskal Herria | |||
Herri Barneko etxe bat, lurraldeko estilo tradizionalan | |||
| |||
Kokapena | |||
Herrialdea | Euskal Herria | ||
Lurraldea | Nafarroa Beherea | ||
Eskualdea | Baigorri-Ortzaize | ||
Administrazioa | |||
Estatua | Frantzia | ||
Eskualdea | Akitania Berria | ||
Departamendua | Pirinio Atlantikoak | ||
Elkargoa | Euskal Hirigune Elkargoa | ||
Barrutia | Baiona | ||
Kantonamendua | Euskal Mendialdea | ||
Izen ofiziala | Anhaux | ||
Auzapeza (2014-2026) | André Changala (independente) | ||
Posta kodea | 64220 | ||
INSEE kodea | 64026 | ||
Herritarra | anhauztar | ||
Kokapena | |||
Koordenatuak | 43°10′09″N 1°17′28″W / 43.1692°N 1.2911°W | ||
Azalera | 12,33 km2 | ||
Garaiera | 180-1.247 metro | ||
Distantzia | 5,8 km (Donibane Garazitik) | ||
Demografia | |||
Biztanleria | 380 (2018: 1) | ||
Dentsitatea | 30,01 biztanle/km² | ||
Zahartzea[1] | % 18,81 | ||
Ugalkortasuna[1] | ‰ 89,98 | ||
Ekonomia | |||
Jarduera[1] | % 74,34 (2011) | ||
Desberdintasuna[1] | % -3,5 (2011) | ||
Langabezia[1] | % 3,59 (2013) | ||
Euskara | |||
Euskaldunak | % 55,06 (2010) | ||
Erabilera | % 22,69 (2011) |
Anhauze[2][a] (goi-nafarreraz: Hanautz)[b] Euskal Herriko udalerri bat da, Nafarroa Beherea lurraldean kokatuta. Baigorri-Ortzaize eskualdean dago, Donibane Garazi hiriburutik 5,8 kilometrora. Altuera 180 eta 1 247 metro artekoa da, eta 12,33 km²-ko azalera hartzen du. 2018. urtean 380 biztanle zituen.
Bertako biztanleak anhauztarrak dira.
Anhauze edo Hanautz beste hizkuntza batzuetan ere ezagutzen da, hala nola:
Gainera, toponimoa hainbat modutan agertu da historian zehar:
Brigitte Jobbé-Duvalek Anhauze izenari ona-oz zentzua aurkitzen dio, "mendixkaren tokia" gisa defini daiteke.[10]
Xubitoa Azkarate eta Anhauzeko bazter herrixka da, 1863an "dictionnaire topographique Béarn-Pays basque" hiztegi topografikoak aipatzen duena.[6]
Jauregia Nafarroako Erresumaren manupeko etxe bat zen, 1863eko hiztegi horrek dioenez.[6]
Anhauze Beherobiko ibarran dago.
Irulegi | Azkarate | |||
Baigorri | ||||
| ||||
Banka | Lasa |
Arnegiko Errobiko ibaiadarra den Ontzoroneko errekak egiten du Lasa eta Anhauze arteko muga.[11]
Bestalde, Adartza (1 250 m) Baigorri, Lasa eta Anhauze arteko mendilerroa da. Mendilerro honetako gailur batzuk Anhauzeko eremuan daude: Artzainharria (971 m), Arrolako Harria (1 060 m) eta Munhoa (1 021).
Anhauzetik, Lasatik edo Baigorritik, GR 10 ibilbidearen bitartez, Munhoa mendirantz igaiten ahal da.[12]
Datu klimatikoak (Irulegi, 1981-2010) | |||||||||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
Hila | Urt | Ots | Mar | Api | Mai | Eka | Uzt | Abu | Ira | Urr | Aza | Abe | Urtekoa |
Erregistraturiko tenperatura maximoa (°C) | 24.8 | 27.0 | 30.0 | 32.6 | 35.0 | 40.0 | 41.0 | 42.0 | 39.2 | 34.0 | 27.0 | 26.0 | 42.0 |
Batez besteko tenperatura maximoa (°C) | 11.9 | 12.9 | 15.6 | 17.1 | 20.8 | 23.7 | 25.9 | 26.2 | 24.4 | 20.5 | 15.2 | 12.5 | 18.9 |
Batez besteko tenperatura (ºC) | 7.5 | 8.0 | 10.3 | 11.7 | 15.2 | 18.2 | 20.3 | 20.5 | 18.3 | 15.3 | 10.6 | 8.3 | 13.7 |
Batez besteko tenperatura minimoa (°C) | 3.0 | 3.2 | 5.0 | 6.4 | 9.7 | 12.7 | 14.7 | 14.8 | 12.3 | 10.1 | 6.0 | 4.0 | 8.5 |
Erregistraturiko tenperatura minimoa (°C) | -15.4 | -10.5 | -9.5 | -3.2 | -0.2 | 2.8 | 5.8 | 4.0 | 2.0 | -2.5 | -8.5 | -9.8 | -15.4 |
Batez besteko prezipitazioa (mm) | 146.0 | 129.8 | 124.7 | 139.3 | 106.9 | 77.0 | 65.6 | 76.1 | 92.5 | 112.1 | 164.8 | 153.4 | 1398.2 |
Prezipitazio maximoa 24 ordutan (mm) | 96.7 | 115.5 | 128.9 | 78.8 | 70.1 | 66.2 | 103.2 | 80.3 | 69.3 | 88.1 | 124.1 | 110.2 | 128.9 |
Iturria: Frantziako klimatologia zerbitzua[13] |
Anhauzeko herria Aldudeko ibarra osatzen zuen hamaika herrixketarik bat zen. Erdi Aroan, hamaika herri horiek ondoko hauek ziren: Azkarate, Sorhoeta, Donostei, Lasa, Irulegi, Urdoze, Leizparze, Okoze, Otikorene, Gernieta eta Anhauze, denak ibarraren iparraldean daudenak. Hegoaldea, berriz, geroxeago jendeztatu zen.
Anhauze izena agertzen den dokumentu zaharrena X. mendeko Sòrdako abadiko eskuizkribua da. Abadia beneditar hori IX. mendean Nafarroako Erresuma ipar-ekialdean plantatua izan zen. Garaiko monasterio asko bezala, etxalde zabal bat zen bere funtsak Nafarroa Beherea eta país d'Òrta eskualdetako uhaitzen bazterrean zituenak, bai eta ere Anhauzeko parrokian.
1023 inguruan Antso III.a Gartzeitzek Lupo Antso lehengusuarentzat Baigorriko Bizkonderria sortu zuen. Herrixkaren sortzea garai hortakoa da. Jean-Baptiste Orpustan euskalariak erakusten duen bezala, XI. mendean Anhauzeko etxeen estatutua finkatu zen.[14] 1350, 1366 eta 1412 urteetako artxibo batzuetatik osaturiko liburu horretan erdi aroko Anhauzeko etxeen izenak bildu ditu.
Zerrendatu 28 etxeetatik 4 nobleak ziren (etxea baizik ez zen noblea eta ondorioz etxeko jabeak horrela kontsideratuak ziren). Beste etxeak etxe nagusiko jaunaren funtsetan eraikiak ziren eta zergak diruz, lanaz edo uztaz ordaintzen zituzten. Baigorri eta gero Etxautzeko bizkondeek herriko zergez gozatu zuten, 1792an desagertu arte.
Baigorriko ibarreko 1706ko Biltzar nagusia Anhauzeko elizako kalostrapean egin zen.[15]
Anhauzeko armarriak Apeztegiko etxekoak dira. 1993ko uztailaren 30ean herriko kontseiluak onartu zituen. Pierre Hariztoik Apeztegikoak Anhauzeko jaunak zirela idazten du, eta 1670a baino lehen Apeztegikoak nobleak zirela.[16] XVIII. mendean Apeztegia abadia laikoa omen zen eta XIX. mende arte bere kideek ibarrean eragin handia ukan zuten.
XVIII. mendeko Cassini geografoaren mapak ondoko hauek aipatzen ditu:
1793 | 1800 | 1806 | 1821 | 1831 | 1836 | 1841 | 1846 | 1851 | 1856 | 1861 | 1866 | 1872 | 1876 | 1881 | 1886 | 1891 | 1896 | 1901 |
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
604 | 590 | 336 | 533 | 607 | 697 | 710 | 705 | 622 | 642 | 630 | 607 | 572 | 570 | 588 | 518 | 496 | 453 | 419 |
1906 | 1911 | 1921 | 1926 | 1931 | 1936 | 1946 | 1954 | 1962 | 1968 | 1975 | 1982 | 1990 | 1999 | 2006 | 2007 | 2008 | 2013 | 2018 |
430 | 387 | 371 | 365 | 341 | 321 | 318 | 293 | 272 | 285 | 275 | 274 | 310 | 247 | 280 | 285 | 290 | 370 | 380 |
Herria Irulegiko arnoaren eta Ossau-Irati sormarkaren eremuetan dago.
Jarduera nagusiena nekazaritza da.
Hasiera | Amaiera | Auzapeza | Alderdia |
---|---|---|---|
1792 | 1800 | Guillaume d'Uhalde | |
1800 | 1832 | Arnaud d'Apesteguy | |
1832 | 1840 | Guillaume Arreguy | |
1840 | 1848 | Jean Jaureguiberry | |
1848 | 1872 | Jean d'Apesteguy | |
1874 | 1881 | Jean d'Apesteguy | |
1881 | 1883 | Antoine Arreguy | |
1883 | 1883 | Gratian Arrambide | |
1883 | 1904 | Pierre Narbaitz | |
1904 | 1922 | Michel Jaureguy | |
1922 | 1934 | Gratian Iribarne | |
1934 | 1945 | Jean Laxague | |
1945 | 1947 | Arnaud Irouleguy | |
1947 | 1947 | Michel Etchepare | |
1947 | 1959 | Bernard Piarresteguy | |
1959 | 1977 | Jean-Pierre Iribarne | |
1977 | 1996 | Bernard Etcheperestou | |
1996 | 2014 | Jacques Etchandy | MoDem |
2014 | karguan | André Changala | Abertzale |
falta diren datuak osatu egin behar dira |
2017ko urtarrilaren 1era arte, Anhauze Garazi-Baigorri herri elkargoaren kide zen. Une horretatik aurrera, sortu berria zen Euskal Hirigune Elkargoaren parte izatera pasa zen.[17]
Luis Luziano Bonapartek, 1869an, Baigorriko ibarreko herri guztiak sailkatu zituen, mendebaldeko behe-nafarrera euskalkian, Arberoa eta Ortzaize ibarretan hitz egiten zena.[18]
Koldo Zuazok, 2010ean, Anhauzek nafar-lapurtera euskalkian sailkatu zituen.[19]