Berriatua

Berriatua
Bizkaia, Euskal Herria
Berriatuko eliza.
Administrazioa
Estatua	Espainia
Erkidegoa	Euskal Autonomia Erkidegoa
Lurraldea	Bizkaia
Eskualdea	Lea-Artibai
Izen ofiziala	Berriatua
Alkatea	Joseba Gogenola Bilbao (EH Bildu)
Posta kodea	48710
INE kodea	48018
Herritarra	berriatuar
Kokapena
Koordenatuak	43°18′35″N 2°28′02″W / 43.309722222222°N 2.4672222222222°W / 43.309722222222; -2.4672222222222
Azalera	20,23 km²
Garaiera	68 metro
Distantzia	53 km Bilbora
Demografia
Biztanleria	1.247 (2024) 31 (2023)
559 (%44,8)   (%55) 686
Dentsitatea	0,62 bizt/km²
Hazkundea (2003-2013)[1]	% 22,09
Zahartze tasa[1]	% 21,22
Ugalkortasun tasa[1]	‰ 40,98
Ekonomia
Jarduera tasa[1]	% 82,42 (2011)
Genero desoreka[1]	% 6,24 (2011)
Langabezia erregistratua[1]	% 7,65 (2013)
Euskara
Euskaldunak [2]	% 82.69 + % 5.6 hartzaile (2021)
Kaleko erabilera [3]	%  (2021)
Etxeko erabilera [4]	% 68.14 (2021)
Datu gehigarriak

Berriatua^[5] Bizkaiko ipar-ekialdeko udalerri bat da, kostaldekoa, Lea-Artibai eskualdekoa. 2024. urtean 1.254 biztanle zituen.

Izena

Gogoan izatekoa da Berriatua izenaren bukaerako –a artikulua dela. Hortaz, herriaren izen osoa erabiltzean honakoa da bidea: Berriatua, Berriatuarekin, Berriatuan..., baina Berriatuko, Berriatutik, Berriatura...^[5]

Era berean, izen honek bere azken –a galtzen du ondoan beste determinatzaile bat edo adjektiboa daramanean; adibidez: Berriatu maitea, Berriatu osoan, Gure Berriatu hau...^[5]

Udalerriari Berritxu ere esaten zaio, lagunarteko hizkeran.

Geografia

Ikuspegi orokorra

Mugakideak

Iparraldean Kantauri itsasoa, hegoaldean Markina-Xemein, mendebaldean Mendexa eta Amoroto eta ekialdean Ondarroa eta Mutriku mugakide ditu.

Auzoak

Herria honako auzoek osatzen dute: Asterrika, Erribera, Magdalena eta Merelludi

Artibai ibaia Berriatuan

Auzo eskolak

Asterrika auzoak eskola bat eduki zuen. 1925eko otsailaren 4an zabaldu zuten. Diputazioak sortutakoa zen. Gela bakarra zeukan eta mistoa zen. Adin desberdinetako umeak batzen ziren bertan.^[6]

Merelludi (Milloi) auzoan ere egon zen auzo eskola bat. Hara ere neska eta mutilak joaten ziren.^[7]

Azpiegiturak

Berriatuak azpiegitura hauek dauzka:^[8]

• Osasun zentroa eta botikina
• Herri ikastetxea
• Liburutegia
• Tarine Udal Musika eskola
• Haurtzaindegia
• Mendibarren frontoia
• Ibarra futbol zelaia

• 
  Osasun etxea
• 
  Frontoia
• 
  Hilerria
• 
  Eskola

Historia

Atxurra, Armiña, Lamiña II eta Goikolauko haitzuloetan daude Berriatuko gizakiaren lehen aztarnak. Azken kobazulo honetan gainera, “Goikolauko lepokoa” deritzona aurkitu zuten. Kolore berdeko koilare hau Kristo aurreko 2000. urtekoa da eta Bilboko Arkeologia Museoan dago gordeta.

Berriatuaren gaineko aurreneko idatziak XIV. mendekoak dira. 1327an esaterako, Berriatuko elizatearen barruan Ondarroako hiribildua sortu zen. XV. Mendetik aurrera historia iskanbilatsua bizi izan zuen herriak, armategi bat baino gehiago baitzeuden bertako lurretan. Historikoki Gernikako juntetxeko 24. eserlekua dagokio Berriatuari.^[9]

Aranzibia eta Adan Yarzakoa familiek edukitako gatazkek eragina eduki zuten herrian. 1417. urtean, Mantxorako setioaren ondoren, bi familia hauek etsaitu egin ziren. Ondorioz, guda odoltsua gertatu zen Ondarroa eta Lekeitio artean, eta bertan hil ziren Adan Yarzakoaren bi seme eta Aranzibiaren beste bi seme sasiko.

1443an Martin Ruiz Ganboakoak eraso egin zion Aranzibiako dorreari, Pedro Ortiz Aranzibiakoarekin etsaitu zelako, honek Ondarroatik bota zituelako haren ilobak. Ganboakoak 2.000 gerlari batu zituen eta Aranzibia dorretxea erre zuen, eta Pedro Ortiz hil zuten.

1794ko abuztuaren 28an Berriatua eta Ondarroa erre zituzten tropa frantsesek.

1956an sute batek udaletxea erre zuen.^[10]

1974an eta herritarren nahiaren aurka, Ondarroaren auzo bilakatu zen Berriatua. Derrigorrezko lotura horrek 1983ra arte iraun zuen. Urte horretako azaroan Bizkaiko Batzar Nagusiek desanexioari baietza eman zioten eta orduz geroztik udalerri propioa osatzen du Berriatuak.^[9]

• 
  Etxebarria baserria
• 
  Sagardoa egiteko erabili zen eraikin zaharra

Demografia

2019an Berriatuak 1.251 biztanle zituen. 65 urtetik gorako populazioa %21,9koa zen. Eta kanpoan jaiotako herritarren portzentaia %17,35ekoa zen.^[11]

Eustaten arabera, Berriatuak gainditu egiten du estatuko herrien etorkin kopuruaren media. Halako lau herri daude bakarrik EAEn.^[12]

Berriatuan bizi diren kanpotarren artean, Senegalekoak dira nagusi (99 pertsona). 45 pertsona Espainiako estatuan jaioak dira. 23 Ekuadorrekoak eta 14 Paraguaikoak. Beste hainbat nazionalitate ere badaude, kopuru txikiagoan.^[13]

Berriatuko biztanleria

Politika

2011ko udal hauteskundeak

2011ko maiatzaren 22ko hauteskundeetan Berriatua Bizi herri kandidaturak 548 boto (8 zinegotzi) lortu zituen eta EAJk 89 boto (zinegotzi 1). 2011ko ekainaren 11n Imanol Mugartegi Berriatuko alkate izendatu zuten, bigarrenez.^[14]

2015eko udal hauteskundeak

2015eko udal hauteskundeetan EH Bilduko hautagaitzak irabazi zuen, Jon Arriola Espilla hautatua izan zela.^[15]

Berriatuako udalbatza
Alderdia		2015eko maiatzaren 24		2011ko maiatzaren 22
		Zinegotziak	Boto kopurua	Zinegotziak	Boto kopurua
	EH Bildu	6 / 9	338 (% 58,58)
	Euzko Alderdi Jeltzalea (EAJ)	3 / 9	214 (% 37,09)	1 / 9	89 (% 13,67)
	Berriatua Bizi			8 / 9	548 (% 84,18)
	Euskadiko Alderdi Sozialista (PSE-EE(PSOE))			0 / 9	3 (% 0,46)
Datuen iturria: Hauteskundeen emaitzak euskadi.net webgunean

Udaletxea

2019ko udal hauteskundeak

2019ko udal hauteskundeetan hauek izan ziren emaitzak: 355 boto EH Bildu koalizioak; 227 boto EAJ alderdiak; eta 2 boto PSE-EE alderdiak.^[16] Jon Arriola aukeratu zuten berriro alkate.

2023ko udal hauteskundeak

2023ko udal hauteskundeetan hauek izan ziren emaitzak: EH Bilduk 388 boto lortu zituen, EAJk 125 eta PSE-EEk 4.^[17] Joseba Goienolak hartu zuen alkate makila.^[18]

Kultura

Euskara

Berriatuko Damiana Gojenola hiztunaren testigantza. Euskal Herriko Ahotsak^[19][20] proiekturako eginadako elkarrizketa, ahozko ondarea jaso eta zabaltzeko.

Berriatuko euskara Mendebaleko euskara edo bizkaiera bertako euskalkia da eta Lea-Artibaiko euskaran^[21][22] dago katalogatuta. Herritarren %93tik gora euskaldunak dira bertan. UEMA elkartean sartuta dago Berriatua.

Herriko taldeak

XIX. mendeko euskarazko idatzia hilerrian

Goikolau elkartea: 2012an sortu zuten herriko ondarea eta historia jaso, artxiboa sortu eta kultura eta euskara bultzatzeko.

Jaiak

• Maiatzak 9 : San Gregorio eguna
• Ekainak 29: San Pedro eguna (herriko patroia)
• Uztailak 22: Madalena auzoko jaiak
• Abuztuak 10: San Lorentzo, Asterrika auzoko jaiak
• Irailak 2: San Antolin, Merelludi auzoko jaiak
• Irailak 14: Aita Kurutz ermitako jaiak
• Azaroak 25: 1983ko desanexio urteurrena^[23]

Ondasun nabarmenak

• Etxepintxoa, fatxada margotua duen eraikina. XVIII. mendea.^[24]
• Arantzibia dorretxea, gaur egungo eraikina XVI. mendekoa da.
• Lekoia-Bekoa baserria. XVI. mendea.^[25]
• San Pedro eliza: Lehenbiziko San Pedro eliza XII. mendean eraiki zuten orduko sendi ahaltsuek. 1588an berreraiki egin zen eta gaur egun duen berpizkunde garaiko estiloa eman zitzaion. Barruan nabarmenena egurrezko erretaula barrokoa da, bere zutabe salomondar eta guzti.^[26]
• Herrian hainbat burdinola zaharren arrastoak daude: Ugaitzaldean (500 urte inguru eduki ahal ditu), Obekola (gero errota bihurtutakoa).^[27]

• 
  Arantzibia dorretxea.
• 
  Etxepintxoa.
• 
  San pedro elizako kanpandorrea
• 
  San Pedro elizako ataria
• 
  San Pedro elizako aterpea
• 
  Errota

Ekonomia

Cikautxo

Berriatuko sektore ekonomiko nagusia industria da inongo zalantzarik gabe (%79,1); ondoren datoz zerbitzuak (% 18,3), eraikuntza (%1,3) eta lehen sektorea (%1,2).^[11]

Herrian dagoen enpresa nagusia Cikautxo da, Mondragon korporazioan sartutako kooperatiba. Kautxuzko eta plastikozko osagaiak garatu eta ekoizten ditu.

Gardotzako industrigunea

1972 hasi zen martxan kooperatiba hau. Ondarroako eta inguruetako hainbat gazteren proiektua izan zen. Gazte horietako batzuek Arrasateko kooperatibetan ikasten eta lan egiten zuten, eta hortik sortu zitzaien ideia: eskualdean ere kooperatibak sortzea. Euskadiko Kutxa izan zen lurrak erosteko dirua ipini zuena, eta hara joateko zubia ere enpresak egin behar izan zuen. 18 lagun hasi ziren lanean lehenengo urte hartan.^[28]

Guenaga arrain kontserba fabrika

Gaur egun egoitza nagusia Berriatuan badauka ere, hainbat fabrika ditu munduko 8 herrialdetan (Espainian, Txekiar Errepublikan, Eslovakian, Errumanian, Estatu Batuetan, Mexikon, Txinan eta Indian), eta 3.000 pertsonatik gorako taldea dauka.^[29]

Berriatuko beste kooperatiba bat ere garai berean sortu zen, eta antzeko kezkek bultzatuta. 1975ean eratu zen KIDE, nahiz eta 1979ra arte ez zen produzitzen hasi.^[28] Gardotza poligonoan kokatzen da egoitza nagusia, eta produkzio ordezkaritza dauka Shangain (Txina). Hotzarekin zerikusia duten ekipamenduak produzitzen ditu (panelak, ateak...). Mondragon korporazioko kide da.^[30]

Berriatuar ospetsuak

• Juan Mugartegi (1933-2018), bertsolaria.
• Jon Azpillaga (1935-2017), bertsolaria.
• Jose Mari Arregi Laka, Altzu (1934-2020), bertsolaria.
• Mikel Anjel Lertxundi (1951), eskultorea.
• Felix Espilla (1962), zesta puntako jokalaria.
• Jagoba Arrasate (1978), futbolari ohia eta entrenatzailea.

Kirolak

Futbola: Berriatuko F.T

Zesta-punta: Berriatuako zesta eskola

Txirrindularitza: Berritxuko txirrindularitza elkarti

Jatetxeak

Arriola jatetxea

Zentrala jatetxea

Urepel kafetegia

Mendibarren frontoiko jatetxea

Eskolak

Haur hezkuntza eta lehen hezkuntzako eskola publikoak daude Berriatuan.

Erreferentziak

1. ↑ Euskal Herriari Begira. Udalbiltza.
2. Euskararen Adierazle Sistema. Euskara-gaitasuna adinaren eta sexuaren arabera. EAE (eskualdeka/udalerrika). Eusko Jaurlaritza.
3. «Kaleko erabilera herrialdez herrialde» Euskararen erabilera (Wikipedia).
4. «Etxeko erabilera» Euskararen erabilera (Wikipedia).
5. ↑ Euskaltzaindia: 145. araua: Bizkaiko herri izendegia.
6. Rosana Goikoetxea, ‘Asterrikako eskola’, Ondarroa 2013, Ondarroako Historia Zaleak
7. https://ahotsak.eus/berriatua/pasarteak/brt-004-016/
8. https://web.archive.org/web/20200805012536/http://www.berriatua.org/eu-ES/Zerbitzuak/Orrialdeak/default.aspx
9. ↑ https://web.archive.org/web/20200924132752/http://www.berriatua.org/eu-ES/Turismoa/Historia/Orrialdeak/default.aspx
10. http://aunamendi.eusko-ikaskuntza.eus/eu/berriatua/ar-13436-17686/#17696
11. ↑ https://www.eustat.eus/municipal/datos_estadisticos/berriatua_c.html
12. https://www.eustat.eus/elementos/ele0013000/Los_residentes_extranjeros_mas_numerosos_en_la_C_A/not0013001_c.html
13. http://udal.aztiker.com/berriatua/eu/node/453
14. «Imanol Mugartegi omendu du Berriatuko Udalak - Lea-Artibai eta Mutrikuko Hitza» Lea-Artibai eta Mutrikuko Hitza 2015-07-08 (Noiz kontsultatua: 2020-07-04).
15. «Berriatua: Bilduk sei ordezkari lortu ditu, eta EAJk hiru, herri plataforma bako deialdian» Lea-Artibai eta Mutrikuko Hitza 2015-05-24 (Noiz kontsultatua: 2020-07-04).
16. https://www.euskadi.eus/ab12aAREWar/resultado/maint
17. «2023ko Udal eta Foru Aldundiko Hauteskundeak» Lea-Artibai eta Mutrikuko Hitza (Noiz kontsultatua: 2024-08-25).
18. Larraitz, Ibaibarriaga(e)ko. (2023-06-17). «Herriari eskaini dizkiote alkate makilak udal osaketetan» Lea-Artibai eta Mutrikuko Hitza (Noiz kontsultatua: 2024-08-25).
19. «Berriatuko eta inguruetako euskara - Ahotsak.eus» ahotsak.eus (Noiz kontsultatua: 2018-06-27).
20. «Ahotsak.eus, Euskal Herriko hizkerak eta ahozko ondarea» www.ahotsak.eus (Noiz kontsultatua: 2018-06-27).
21. «Lea-Artibaikoa - Ahotsak.eus» ahotsak.eus (Noiz kontsultatua: 2018-06-27).
22. «Berriatua - Ahotsak.eus» ahotsak.eus (Noiz kontsultatua: 2018-06-27).
23. https://web.archive.org/web/20200924143345/http://www.berriatua.org/eu-ES/Turismoa/Jaiak/Orrialdeak/default.aspx
24. «Etxepintxoa etxea. Ondarea. Euskal Ondare Kulturalaren Informazio Sistemaren hasiera orria» www.euskadi.eus (Noiz kontsultatua: 2020-07-04).
25. «Lekoia Bekoa baserria. Ondarea. Euskal Ondare Kulturalaren Informazio Sistemaren hasiera orria» www.euskadi.eus (Noiz kontsultatua: 2020-07-04).
26. http://www.berriatua.org/eu-ES/Turismoa/Zerikusi/Orrialdeak/Iglesiasyermitas.aspx^{[Betiko hautsitako esteka]}
27. https://web.archive.org/web/20161020192446/http://www.berriatua.org/eu-ES/Udala/Udalaldizkaria/Documents/ZEBARRI_5_3.pdf
28. ↑ Ibai Muñiz (2007), Lea Artiba eskolatik eskualdera, Lea Artibai ikastetxea
29. https://www.cikautxo.es/eu/cikautxo.php
30. https://www.kide.com/enpresa/kide-16^{[Betiko hautsitako esteka]}

Ikus, gainera

• Bizkaiko udalerrien zerrenda

Kanpo estekak

Euskarazko Wikipedian bada atari bat, gai hau duena: Bizkaia

• Berriatua Bizi webgunea
• Berriatuaz, Lea-Artibaiko Amankomunazgoaren webgunean.
• Herriko albisteak, 11 Barri agerkarian.