Betoien aketzak

Betoien aketzak
Irudi gehiago
Jatorria
Ezaugarriak
Materiala(k)	harria
Deskribapena
Estatu burujabe	Espainia
Autonomia	Gaztela eta Leon

Aketz zeltiberikoak eskultura zoomorfoak dira, Iberiar penintsulako ipar-ekialdeko laurdeneko eremu geografikokoak oro har, betoi herriaren garai eta zabalkundearekin loti daitezkeenak, k.a. V. mendearen inguruan.

Ezaugarriak

Eskultura hauek jainbat forma dituzte, eta horien artean hauek dira nagusi: zezena, txerria, basurdea eta gutxiagotan hartz forma. Denboraren poderioz nahiko deformatuta daudenean, figura ez dago guztiz definituta eta erraz har daiteke animalia ezberdinentzat. Verraco esan ohi zaie gazteleraz, aketza euskaraz, ernaltzeko erabiltzen den txerri arra alegia.

Eskulturen esanahiaren inguruan hainbat teoria daude: alde batetik, abeltzaintzari eskainitako lurrak mugatzen zituztela uste da; bestetik, esanahi mistiko edo erlijiosoa izan dezaketela, zehazki hildakoen kultua edo hileta-erritoak (hau da, hainbat nekropolietarako bideetan kokatzen direlako, eta batzuek erromatarren garaiko latinezko hileta-idazkiak grabatuta dituztelako, geroago gehituak). Fertilitate kultuekin lotura izatea edo exvotoak izatea ere posible da.

Hedapena

Topatzen ahal dira Espainian, Cáceres, Salamanca, Zamora, Ávila, Toledo eta Segoviako probintzietan eta Portugalen, Beira Interior Norte eta Trás-os-Montes eskualdeetan. Guztira 300 ale baino gehiago ezagutzen dira. Esparru horietatik kanpo, Mikeldiko idoloa, Bizkaian aurkitua, antzekoa da forman, baina aketz zeltiberikoek ez daukaten ezaugarri bat ere badu: disko biribil bat dauka hanka artean^[1].

• 
  Toroko aketza.
• 
  Salamancako zubikoa.
• 
  Villanueva del Campillokoa, aurrea du zaharra bakarrik, baina denik aketz handiena da.
• 
  Guisandoko Zezenak.
• 
  Murçakoa, Portugalen.
• 
  Bizkaiko Mikeldiko idoloa, antzekoa baina bere disko biribil bereizgarriarekin.

Ezagunenetako batzuk Guisandoko zezenak dira, Ávila probintzian, eta orain arte ezagutzen den handiena (gorputz atzealdea errestaurazioko gehikuntza da) Villanueva del Campilloko plaza nagusian dago, Ávilan. Salamanca hiriko Zubiko aketza ere ezaguna da, eta Toro herriari apokrifoki izena ematen dion eskultura ere bai.

Erreferentziak

1. Mikeldiko Idoloa. Euskal Arkeologia, Etnografia eta Kondaira Museoa.

Kanpo estekak

• Artikulu hau, osorik edo zatiren batean, gaztelaniazko Wikipediako «Verraco de piedra» artikulutik itzuli da; zehazki, 2022-07-25eko bertsio honetatik. Izan ere, artikulu horretan aritu diren wikilariek GFDL edo CC-BY-SA 3.0 lizentziekin argitaratu dute beren lana.