Getaria (Lapurdi)

Getaria
	Lapurdi, Euskal Herria
	Getaria, Nazioarteko Espazio Estaziotik ikusia. Goian, eskubian, Bidarte.
	; Armarria
	; Armarria
Kokapena
Herrialdea	Euskal Herria
Lurraldea	Lapurdi
Administrazioa
Estatua	Frantzia
Eskualdea	Akitania Berria
Departamendua	Pirinio Atlantikoak
Elkargoa	Euskal Hirigune Elkargoa
Barrutia	Baiona
Kantonamendua	Donibane Lohizune
Izen ofiziala	Guéthary
Auzapeza	Marie-Pierre Burre-CassouAlbert Larrousset (2008-2014)
Posta kodea	64210
INSEE kodea	64249
Herritarra	getariar
Geografia
Azalera	1,4 km²
Garaiera	0-73 metro
Distantzia	15 km (Baionatik)
Demografia
Biztanleria	1.329 (2018: −5)
Dentsitatea	915 biztanle/km²
Zahartzea	% 22,35
Ugalkortasuna	‰ 33,14
Ekonomia
Jarduera	% 73,02 (2011)
Desberdintasuna	% 1,24 (2011)
Langabezia	% 10,04 (2013)
Euskara
Euskaldunak	% 11,23 (2010)
Erabilera	% 0,72 (2011)
Datu gehigarriak
Sorrera	1633. urtea
Webgunea	http://www.guethary.fr/

Artikulu hau Lapurdiko herriari buruzkoa da; Gipuzkoako herria gaitzat duena beste hau da: «Getaria (Gipuzkoa)»

Getaria Lapurdiko udalerri bat da, Lapurdi Itsasegian kokatua. Kostaldeko N-10 errepidean eta Donibane Lohizune eta Biarritz udalerrien artean dago, Bidarte udalerriaren alboan.

Izena

Gaur egungo hipotesi nagusia da Getaria izenaren jatorria (hala Lapurdiko herri honi dagokionez, nola Gipuzkoakoari dagokionez) latinezko cetaria hitza dela. Latin klasikoan [ketaria] ahoskatua, arrain kontserbak egiteko tokiaren izena zen. Hain zuzen ere, arrain kontserbagintzako erromatar instalazioen aztarnak aurkitu dira bi Getaria herrietan.

Geografia

Lapurdiko kostako udalerria da, Donibane Lohizuneko kantonamenduan. Muga hauek ditu: iparraldean, Kantauri itsasoa eta Bidarte; ekialdean, Bidarte; mendebalean, Kantauri itsasoa eta Donibane Lohizune, eta hegoaldean, Ahetze eta Donibane Lohizune.

Herria

Gaur egun, Getaria garbi horrek eta bertako hondartza erauntsiek milaka kanpotar eta turista erakartzen ditu, uda garaian behintzat. Surfa eta urpeko arrantza atsegin dutenentzat oso egokia da.

Badirudi mundu honetako eta besteko botereek udalerriaren 11 km2 banatu dituztela: udaletxea geratu da bainu hartzaileen, trenbidearen eta hondartzetarako bidearen inguruan. Aitzitik, San Nikolas eliza garai bateko herrigunearen muino gainean geratu da, inguruan hotelak eta bizitza bakarreko etxe xarmantak dituela. Elizak harrizko kanpai horma du, eta barruan pietate bat, oso trauskil landua. Albo batean soin bat dago: Mugaburu monsinorea (1850-1910), Getariako semea eta Tokioko artzapezpikua.

Herri lasai horrek Pirinio aurreko berde gozoan ageri diren etxe zuriekin, bisitarientzako hotelak ditu, haietako batzuk lorategi eta guzti, esate baterako Pereria, lorategi ederra duena.

Getariako Herriko Etxea.
Saraleginea etxea, Getariako museoaren egoitza.
Getariko Talaia.
Pilotalekua eta Herriko Etxea.

Auzoak

Behereta
Elizaldea
Haizpuru
Kostaldia

Historia

Portu bat bazegoen Getarian erromatarren garaian, azken urteotan eginiko aurkikunde batek erakusten duen bezala. 1193. urteko dokumentu batean aipatzen da lehen aldiz Getariako herria. Arrantzale herria izan da Getaria, eta balearen arrantzan nabarmendu zen XIII - XV. mendeetan. Talaia, piraten eta baleen begiratokitzat izan zen erabilia. Baleak ikusten zituztenean, traineruetara jo eta haren atzetik joaten ziren; piraten erasoak pairatzean, aldiz, Ahetzerako bidean dagoen Ostalapia baserrian (Donejakue bidean) hartzen zuten babesa.

Hasieran, Getaria Bidarteren zati zen.^[2] Nolabaiteko autonomia 1580. urtean lortu zuen eta 1633. urtean udalerri independente bihurtu zen.^[3] 1659an, Louis XIV.a Frantziakoa udalerritik igaro zen, Donibane Lohizunera ezkontzera zihoala.

Pereire anaiek burdinbidea Landetan eta Euskal Herrian barrena hedatu ahala, Getariara ere heldu zen. 1861eko urrian, prefetaren agindu batean oinarrituz eta 'onura publikoa'ren izenean, Compagnie du Midik Getarian desjabetzeak egiteko erabaki bat plazaratu zuen, herriaren erdigunea bete-betean kaltetzen zuena; 65 jabetzari eragiten zien. Erdiguneko ostatuak, bolo jokoak, zuhaitzak eta Marienea pilota plaza eraitsiak edo kaltetuak izan ziren, eta pilota plaza egungo kokapenera lekualdatua.^[4] Herritarrek, Ibarburu (Dibarboure) auzapeza buru zutela, protesta egin zuten, linea desbideratzea edo, bestela, eraikinok beste toki batean altxa zitzatela eskatuz. Haatik, ez ziren entzunak izan, eta kalte-ordaina soilik eskuratu zuten, Baionako epaitegi batek 1863ko abenduan hala berretsita.^[5]

Getaria bainuetxe-toki bihurtu zen, bere hondartza eta algei esker eta 1959. urtetik aurrera, surf egiteko lekua ere bada, Biarritzen eta Donibane Lohizuneren artean duen posizio estrategikoa dela kausa.

Ekonomia

Turismoa da udalerriko ekonomia jarduera nagusia.

Demografia

Getariako populazioak goranzko joera izan du bi mendez, nahiz eta txikia izan hazkundea inguruko beste herri batzuekin alderatuta. XIX. mendearen erdialdean 600 biztanle inguru zituen, eta XX. mendearen bukaerarako 1.200 biztanle izatera iritsi zen.

Getariako biztanleria

Datuen iturburua: INSEE

Azpiegiturak

Errepideak

RN-10 errepide ohiak (egun RD 810 errepideak) gurutzatzen du udalerria iparraldetik hegoaldera. Hegoalderantz Hendaia eta Donibane Lohizunerantz doa eta iparralderantz Bidarte eta Baionara.

A-63 autobideak ere gurutzatzen du udalerria, dena den, ez dauka sarrera edo irteerarik bertan, irteera hurbilenak Biarritz-la-Négresse (iparraldean) eta Donibane-Lohizune Iparraldea (hegoaldean) dituelarik.

Burdinbidea

Getariak geltokia du Bordele-Irun trenbidean.

Kultura

Hizkuntza

Bertako euskalkia lapurtera da, eta euskaldunak % 22 dira.

Ondasun nabarmenak

San Nikolas eliza: XVI. mendean eraiki zen eta XV. mendeko prozesiotarako gurutzea du.
Getariako talaia, monumentu izendaturik dagoena.
Saraleginea etxea, 1908an Jaques-Hippolyte Lesca izeneko indianoak eraikitakoa, François-Joseph Cazalis arkitektoaren euskal estiloko diseinuari jarraiki. Behe-solairuan Getariako Museoa dago.

Jaiak

Getariako bestak abenduaren 6an dira, San Nikolas egunean, baina hurrengo igandean ospatzen dituzte.

Getariar ospetsuak

Herrian jaiotakoez gain, XX. mendean arteetan gailendutakoen artean Getariak hartu zuen ospeak sona handiko hainbeste lagun erakarri zituen; haietako asko bertan urte luzez bizi edota bertan hil eta lurperatuta daude.

Pierre-Xavier Mugaburu (Getaria, 1850 - 1910) Tokyoko artzapezpikua 1906tik 1910era.
Paul-Jean Toulet (Paue, Okzitania, 1867 - Getaria, 1920); bertan lurperatutako idazle eta olerkaria.
Joseph Apeztegi, Xikito Kanbokoa (Kanbo, 1881 - Getaria, 1950), pilotaria.
Jacques Rigaut (1898 - 1929) idazleak Et puis merde ! lana bertako Café de Madrid ostatuan idatzi zuen 1926an.
Pierre Daninos (Paris, 1913 - 2005) idazleak villa bat zuen herrian.
Felipe Cazals (Getaria, 1937 -) Mexikora joana eta han zinema eta argazkigintzako arlo askotan nabarmendu zen.
Christian Borde, ezizenez Jules-Edouard Moustic (Antony, 1951 -) telebista aurkezlea eta tokiko irrati bateko animatzailea azken urteetan Getarian bizi da.
Georges Lunghini (Paris, 1953 -) antzerki, musika eta argazkigintzan aritzen denak ere herrian etxea du.
Frédéric Beigbeder (Neuilly-sur-Seine, 1965 -) idazle sarituak txikitatik oporraldiak bertan pasatzen zituen aitona-amonenean eta herriarekiko harremana gorde izan du.

Erreferentziak

Artikulu honen edukiaren zati bat Lur hiztegi entziklopedikotik edo Lur entziklopedia tematikotik txertatu zen 2011/12/27 egunean. Egile-eskubideen jabeak, Eusko Jaurlaritzak, hiztegi horiek CC-BY 3.0 lizentziarekin argitaratu ditu, Open Data Euskadi webgunean.

Artikulu honen edukiaren zati bat Euskal Herri Enblematikoa entziklopediako Itsasoko Historia. Euskal Kostaldeko Gida. liburutik txertatu zen 2014-12-18 egunean. Egile-eskubideen jabeak, Eusko Jaurlaritzak, liburu hori eta entziklopedia horretako beste zenbait Creative Commons Aitortu 3.0 Espainia lizentziarekin argitaratu ditu, Open Data Euskadi webgunean.

↑ ^a ^b ^c ^d ^e Euskal Herriari Begira. Udalbiltza.
↑ Paul Raymond, Dictionnaire topographique Béarn-Pays basque
↑ Pirinio Atlantikoetako departamentu-artxiboak, G 148
↑ Moreau, R. (Gilbert. D.) 1987, 113-121
↑ Moreau, R. (Gilbert. D.) 1987, 114-119. or.

Bibliografia

Desport, Gilbert. (1987). «Les expropiations ferroviaires de la ligne Bayonne-Hendaye (1861-1863)» Bulletin de la Société des Sciences, Lettres et Arts de Bayonne (Bayonne: Société des Sciences, Lettres et Arts de Bayonne) 143 (Le chemin de fer à Bayonne; eta dans le Sud-Ouest).