Giza klonazio

Giza garapenean zehar zelulak erreprogramatzeko metodo ezberdinak erakusten dituen eskema

Giza klonazio deritzo genetikoki erabat berdina den gizaki, giza zelula edo giza ehun baten kopia sortzeko prozesuari. Giza klonazio terminoak, oro har, giza klonazio artifizialari egiten dio erreferentzia, ez biki identikoen sorkunde naturalari.

Helburuaren arabera, bi teknika bereiz daitezke: klonazio terapeutikoa eta ugalketa-klonazioa.[1] Klonazio terapeutikoan, gizaki baten zelulak klonatzen dira medikuntzan eta transplanteetan erabiltzeko.[2] Ikerketa-eremu aktiboa da, baina oraindik ez dauka aplikazio medikorik. Klonazio terapeutikoko bi metodo ikertuenak dira ama-zelulen transferentzia nuklearra eta zelula ama pluripotenteen indukzioa. Ugaltze-klonazioan, aldiz, gizaki oso bat klonatzea da helburua.

Giza klonazioak gatazka etiko eta juridikoak sortu izan ditu. Ondorioz, kritika erlijiosoaren eraginez, hainbat herrialderi lege espezifikoak sorrarazi edo aldarazi zaizkie.

Historia

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Gizakiak klonatzeko ideiak espekulazioa eta polemika eragin zituen XX. mendean zehar, baina zientzialariak eta legegileak ikuspegi hori serio hartzen hasi ziren 60ko hamarkadan.

1966: Joshua Lederberg genetikari Nobel Saridunak klonazioaren eta ingeniaritza genetikoaren alde egin zuen lehen aldiz. Eztabaida piztu zen Bioetikan aditua den Leon Kass kontserbadorearekin, zeinak bere garaian idatzi baitzuen "gizakiaren erreprodukzio programatuak, izatez, gizatasuna suntsituko duela".

1971: James D. Watson Nobel saridunak, klonazioaren potentziala eta arriskuak biltzen dituen entsegu bat argitaratu zuen The Atlantic Monthly aldizkarian, "Hacia el Hombre clonal” izenekoa[3].

1996: Zelula somatikoen nukleo-transferentziaren bidez (ZSNT) lortutako Dolly ardiaren klonazioak giza klonazioaren ideia soka luzeko eztabaida bihurtzea eragin zuen[4]. Herrialde askok debekatu egin zuten, baina zientzialari batzuek hurrengo urteetan klon bat sortzea promestu zuten.

2000 eta 2005: Seulgo Unibertsitate Nazionaleko Hwang Woo-su irakasleak bi artikulu argitaratu zituen Science aldizkarian: ZSNT teknikak erabiliz klonatutako giza blastozisto batetik abiatuta enbrioi-zelula ama pluripotenteak modu arrakastatsuan landu zituen. Hwang-ek patentatutako berariazko zelula amen hamaika lerro sortu zituela azaldu zuen, eta lorpen hori klonazioaren lehen aurrerapen handitzat har daiteke[5].  

2006: Science aldizkariak Hwang-en bi artikulu horiek atzera bota zituen, datu esperimental asko faltsuak zirela jakiterakoan[6].  

2008: Stemagen bioteknologia-konpainiako Andrew French doktoreak eta Samuel Wood-ek ZSNT erabiliz lehen bost giza enbrioi helduak arrakastaz sortu zituztela iragarri zuten. Kasu honetan, enbrioi bakoitza sortu zen eskuko azaleko zelula baten nukleoa hartu eta nukleorik gabeko giza obulu batean txertatuz. Enbrioiak blastozistora arte garatu ziren eta, puntu horretan, ikerketa-prozesuek suntsitu egin zituzten. Laborategiko kideek adierazi zuten hurrengo esperimentuen helburua enbrioi-zelula amen lerroak sortzea izango zela, zelula horiek klonazio terapeutikorako edo ugalketarako erabilgarriak izango baitziren[7][8].

2011: New Yorkeko Zelula Amen Fundazioko zientzialariek iragarri zuten enbrioi-zelula amen lerroak sortzea lortu zutela, baina haien prozesuak obozitoaren nukleoa bere lekuan uztea eta zelula triploideak sortzea eskatzen zuen, klonazioa egiteko alferrikakoak zirenak[9][10][11].

2013: Shoukhrat Mitalipov-ek zuzendutako zientzialari-talde batek ZSNT erabiliz sortutako enbrioi-zelula amei buruzko lehen txostena argitaratu zuen. Esperimentu horretan, ikertzaileek ZSNT giza zeluletan erabiltzeko protokolo bat garatu zuten, beste organismo batzuetan erabilitako metodologiatik pixka bat aldentzen zena. Enbrioi-zelula amen lau lerro eratorri ziren giza zelula somatiko fetaletatik, blastozistoetatik abiatuta. Lau lerroak emaile beraren obozitoak erabiliz lortu ziren, herentziazko DNA mitokondrial guztia berdina izan dadin.

2014: Robert Lanzak zuzendutako Advanced Cell Technology enpresako talde batek jakinarazi zuen Mitalipov-en emaitzak erreproduzitu zituztela eta zelula helduen klonazioaren eraginkortasuna frogatu zutela ZSNTren bidez[12].

Metodoak

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Zelula somatikoen nukleo-transferentzia

[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Zelula somatikoen nukleo-transferentzia prozesuaren eskema

Zelula somatikoen nukleo-transferentzia, zelula somatiko emaile baten nukleoa atera, eta mikropipeta baten laguntzaz obulu ostalarian birlandatzen da, zeinaren material genetikoa aldez aurretik kendu den. Ostean, zelula somatikoaren material genetikoa obuluarekin fusionatzen da korronte elektriko txiki bat aplikatuz. Bi zelulak fusionatu ondoren, zelula berria ordezko ama baten barruan edo artifizialki garatu daiteke[13]. Prozesu horren bidez klonatu zen Dolly ardia.

Zelula ama pluripotente induzituak

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Zelula ama pluripotente induzituak sortzea (ZAPI) prozesu luze eta ez-eraginkorra da. Zelula ama pluripotenteak enbrioien hiru geruza germinaletatik edozeinetan bereizteko ahalmena duen zelulak dira: endodermoan (urdailaren barruko estaldura, traktu gastrointestinala, birikak), mesodermoan (muskuluak, hezurrak, odola, sistema urogenitala), edo ektodermoan (ehun epidermiko eta nerbio-sistema deritzenak)[14]. Zelula heldu batean, birprogramazio-faktore deritzenek seinaleak bidaliko dizkiote zelulari ZAPI bihur dadin. Hain zuzen ere, hori da ikerketa askoren xedea, indukzioa optimizatzearren.

Zelula ama pluripotente induzituen sorreraren eskema

Erabilitako metodoaren arabera, zelula helduen birprogramazioak eta ezarpenak mugak eduki ditzakete gizakietan. Adibidez, birprogramazio-faktore gisa birus bat erabiltzen bada, minbizia eragiten duten onkogene izeneko aktibatzeko arriskua dago. Hala ere, 2008an, zenbait ikerketa-taldek onkogene horiek ezabatzea ahalbidetzen zuen teknika bat garatu zuten, gizakietan ZAPIak erabiltzea areagotu zuena[15].

ZSNT eta birprogramazioaren arteko konparaketa

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Bi prozesuek dauzkate abantailak eta desabantailak. Historikoki, birprogramazio-metodoak ZSNT teknikak baino areago ikertu dira zelula ama enbrionarioak sortzeari begira. Hala ere, azken ikerketek garrantzi handiagoa eman diote ZSNTprozedura berrien garapenari. Momentu honetan, ZAPIekin alderatuta ZSNT teknikak duen abantaila nagusia zelula amak sortzeko abiadura da. Izan ere, enbrioi-zelula amen ZAPI bidezko ekoizpenak zenbait hilabete irauten ditu, eta askoz denbora laburragoa behar da ZSNTak erabiliz gero. Sorkuntza-abiaduren alde hori garrantzitsua izan liteke aplikazio medikuei begira. Ikerketa berriak ZAPIen sorrera abiadura eta egonkortasunaren aldetik optimizatzera bideratu dira, birprogramazio-faktore berriak aurkitu direlako.

ZSNT prozesuak ZAPIen aurrean izan dezakeen beste abantaila bat da gaixotasun mitokondrialetarako tratamendu moduan jarduteko potentziala, horrelakoetan oozito-emaileak erabiltzen baitira. Momentuz, ez da bestelako abantailarik ezagutzen[16].

Erabilerak

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Klonazio-tekniken gaineko azterketek eta lanek eragina izan dute gizakion garapenaren oinarrizko biologia ulertzeko moduan. Giza zelula pluripotenteen hazkuntzek bestelako metodoen bidez aztertu ezin den giza enbrioiaren garapena erakusten dute. Egun, zientzialariak gai dira giza garapen goiztiarraren etapak zehaztasun handiagoz definitzeko. Seinaleen transdukzioaren ikerketa eta etapa goiztiarretan gertatzen den giza enbrioiaren manipulazio genetikoa batera aztertzeak aukera ematen du garapeneko gaixotasun eta akats askori konponbidea bilatzeko. Gizakietan berariazko seinaleztapen-bide asko aurkitu dira enbrioi-zelula amen azterketaren bidez[17].  

ZSNT edo iPS zelulen bidez sortutako zelulek aplikazio-aukera zabala dute gaixotasunen etiologiaren ikerketan eta botikak aurkitzeko eredu-sistema gisa. Halaber, aldizka erabil daitezke terapia zelular gisa edo transplanteetarako organoen sorreran, esaten zaion lan-ildoan[18][19].  

Ama-zelulen bidezko terapia gaixotasun bat tratatzeko edo prebenitzeko ama-zelulak erabiltzean datza. Adibidez, hezur-muinaren transplantea oso erabilia da ama-zelulen terapian[20]. Izan ere, une honetan ez dago bestelako erabilera klinikorik duen terapia zelularrik. Gaur egun, ikerketak egiten ari dira ama-zelulen terapiak gaixotasun kardiobaskularren, diabetesaren eta bizkarhezur-muinaren lesioen tratamenduan erabiltzeko[21].

Birsortze-medikuntza asko ikertu da azkenaldian, haren erabilerak direla eta. Tratamendu honek transplante autologoak ahalbidetuko lituzke eta, horrela, transplantatutako organoak errefusatzeko arriskua ezaba litezke[22]. Adibidez, gaixotasun hepatikoa duen gaixoak gibel berria lortuko luke bere material genetikoa erabiliz kaltetutako ehuna ordezkatzeko transplantea eginez[23]. Duela gutxi egindako ikerketen arabera, giza zelula ama pluripotenteak iturri garrantzitsuak izango dira giza neuronak sortzeko, eta horrek agerian utziko du birsortze-medikuntzak lesio zerebral eta neurologikoen arloan duen ahalmen birsortzailea[24].

Etika

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Bioetikaren ikuspuntutik, klonazioaren etika klonazioaren aplikazioen inguruko ikuspuntu multzoa da, arreta batez ere giza klonazioan jartzen duena. Ikuspuntu horien artean, askok jatorri erlijiosoa daukate, baina badira ikuspegi laikotik eratutako iritziak ere.[25][26]  

Klonazio terapeutikoaren aldekoen arabera ehun eta organoen sorrera beste modu batean transplante bat lortu ezingo duten pazienteei tratamendua eman ahal izateko aukera aparta da[27], farmako immunodepresoreen erabilera saihesten duena[28]. Bestalde, ugalketa-klonazioaren aldekoek diote ondorengoak sortzeko gai ez diren gurasoek teknologia hau eskuragarri eduki beharko luketela[29].

Klonazio terapeutikoaren kontrako jarrera batez ere enbrioi-zelula amen egoeran oinarritzen da, abortuari buruzko eztabaidarekiko lotura baitu[28]. Ugalketa-klonazioaren aurka dauden batzuek diote teknologia ez dagoela behar bezain garatuta segurua izateko[30]. Beste zenbaitek azpimarratzen dute ugaltze-klonazioaren ondorioz abusuak gerta daitezkeela[31][32], horrek gizakiak beren organo eta ehunak lortzeko sortzea ekar bailezake; horrekin batera, klonatutako norbanakoak familietan eta gizartean integratzeko egon litezkeen arazoek ere kezka sortzen dute[33].  

Bada beste kezka bat ere, zerikusia duena klonazioa hildako pertsona bat berpizteko erabiltzeko aukerarekin. Pertsona hori fisikoki hildakoaren berdin-berdina izanda ere, beste pertsona bat izango litzateke, geroago jaiotako anaia bikia balitz bezala. Pertsona berri horrek bere kultura-egoeraren, esperientzien, familiaren, bizitzan dituen aukeren eta abarren eragina izango luke. Beraz, kasualitate hutsa litzateke Einstein bat, kirolari handi bat, artista bat edo horrelako pertsona bat sortzea, bere zeluletako bat klonatuz.

Bestalde, Erlijio katolikoak, Joan Paulo II.a Aita Santuaren bitartez, honako hau esan zuen: “Esperimentazio zientifiko bakar bat ere ezin da justifikatu, inolaz ere, baldin eta bizitzarekiko errespetuak zehaztutako muga gainditzen badu, Jainkoaren borondateak ezarri bezala”.

Erreferentziak

[aldatu | aldatu iturburu kodea]
  1. ↑ ERREDAKZIOA. «NBEn huts egin du giza klonazio terapeutikoa debekatzeko saioak» Berria (Noiz kontsultatua: 2022-10-29).
  2. ↑ Leire, Escajedo San Epifanio. (2002-02-01). «Klonazio 'terapeutikoaren' mitoa: egiak eta gezurrak» Zientzia.eus (Noiz kontsultatua: 2022-10-29).
  3. ↑ Watson, James. (1971). Moving Toward a Clonal Man: Is This What We Want?. The Atlantic Monthly.
  4. ↑ (Ingelesez) «Breakthrough in Cloning: Scientists Make Stem Cells Using Skin from Two Men» Time (Noiz kontsultatua: 2022-11-02).
  5. ↑ Fischbak, Ruth L., John D. Loike, Janet Mindes, and Columbia Center for New Media Teaching & Learning. The Cloning Scandal of Hwang Woo-Suk, part of the online course, Stem Cells: Biology, Ethics, and Applications
  6. ↑ Kennedy, Donald. (2006-12-01). «Responding to fraud» Science (New York, N.Y.) 314 (5804): 1353.  doi:10.1126/science.1137840. ISSN 1095-9203. PMID 17138870. (Noiz kontsultatua: 2022-11-02).
  7. ↑ (Ingelesez) Weiss, Rick. (2008-01-18). Mature Human Embryos Created From Adult Skin Cells. ISSN 0190-8286. (Noiz kontsultatua: 2022-11-02).
  8. ↑ French, Andrew J.; Adams, Catharine A.; Anderson, Linda S.; Kitchen, John R.; Hughes, Marcus R.; Wood, Samuel H.. (2008-02). «Development of human cloned blastocysts following somatic cell nuclear transfer with adult fibroblasts» Stem Cells (Dayton, Ohio) 26 (2): 485–493.  doi:10.1634/stemcells.2007-0252. ISSN 1549-4918. PMID 18202077. (Noiz kontsultatua: 2022-11-02).
  9. ↑ Trounson, Alan; DeWitt, Natalie D.. (2013-06-06). «Pluripotent stem cells from cloned human embryos: success at long last» Cell Stem Cell 12 (6): 636–638.  doi:10.1016/j.stem.2013.05.022. ISSN 1875-9777. PMID 23746970. (Noiz kontsultatua: 2022-11-02).
  10. ↑ Noggle, Scott; Fung, Ho-Lim; Gore, Athurva; Martinez, Hector; Satriani, Kathleen Crumm; Prosser, Robert; Oum, Kiboong; Paull, Daniel et al.. (2011-10-05). «Human oocytes reprogram somatic cells to a pluripotent state» Nature 478 (7367): 70–75.  doi:10.1038/nature10397. ISSN 1476-4687. PMID 21979046. (Noiz kontsultatua: 2022-11-02).
  11. ↑ Daley, George Q.; Solbakk, Jan Helge. (2011-10-05). «Stem cells: Triple genomes go far» Nature 478 (7367): 40–41.  doi:10.1038/478040a. ISSN 1476-4687. PMID 21979039. (Noiz kontsultatua: 2022-11-02).
  12. ↑ Chung, Young Gie; Eum, Jin Hee; Lee, Jeoung Eun; Shim, Sung Han; Sepilian, Vicken; Hong, Seung Wook; Lee, Yumie; Treff, Nathan R. et al.. (2014-06-05). «Human somatic cell nuclear transfer using adult cells» Cell Stem Cell 14 (6): 777–780.  doi:10.1016/j.stem.2014.03.015. ISSN 1875-9777. PMID 24746675. (Noiz kontsultatua: 2022-11-02).
  13. ↑ Gilbert, Scott F.. (2014). Developmental biology. (Tenth edition. argitaraldia) ISBN 978-0-87893-978-7. PMC 837923468. (Noiz kontsultatua: 2022-11-02).
  14. ↑ Encyclopedia of neuroscience. Springer 2009 ISBN 978-3-540-29678-2. PMC 314174959. (Noiz kontsultatua: 2022-11-02).
  15. ↑ Kaplan, Karen. (2009). Cancer threat removed from stem cells, scientists say. Los Angeles Times.
  16. ↑ Langerova, Alena; Fulka, Helena; Fulka, Josef. (2013-12). «Somatic cell nuclear transfer-derived embryonic stem cell lines in humans: pros and cons» Cellular Reprogramming 15 (6): 481–483.  doi:10.1089/cell.2013.0054. ISSN 2152-4998. PMID 24180743. (Noiz kontsultatua: 2022-11-02).
  17. ↑ Zhu, Zengrong; Huangfu, Danwei. (2013-02). «Human pluripotent stem cells: an emerging model in developmental biology» Development (Cambridge, England) 140 (4): 705–717.  doi:10.1242/dev.086165. ISSN 1477-9129. PMID 23362344. PMC 3557771. (Noiz kontsultatua: 2022-11-02).
  18. ↑ Subba Rao, Mekala; Sasikala, Mitnala; Nageshwar Reddy, D.. (2013-06-14). «Thinking outside the liver: induced pluripotent stem cells for hepatic applications» World Journal of Gastroenterology 19 (22): 3385–3396.  doi:10.3748/wjg.v19.i22.3385. ISSN 2219-2840. PMID 23801830. PMC 3683676. (Noiz kontsultatua: 2022-11-02).
  19. ↑ Tobe, Brian T. D.; Brandel, Michael G.; Nye, Jeffrey S.; Snyder, Evan Y.. (2013-11-15). «Implications and limitations of cellular reprogramming for psychiatric drug development» Experimental & Molecular Medicine 45: e59.  doi:10.1038/emm.2013.124. ISSN 2092-6413. PMID 24232258. PMC 3849573. (Noiz kontsultatua: 2022-11-02).
  20. ↑ (Ingelesez) «Blood-Forming Stem Cell Transplants - NCI» www.cancer.gov 2005-09-09 (Noiz kontsultatua: 2022-11-02).
  21. ↑ Cummings, Brian J.; Uchida, Nobuko; Tamaki, Stanley J.; Salazar, Desirée L.; Hooshmand, Mitra; Summers, Robert; Gage, Fred H.; Anderson, Aileen J.. (2005-09-27). «Human neural stem cells differentiate and promote locomotor recovery in spinal cord-injured mice» Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America 102 (39): 14069–14074.  doi:10.1073/pnas.0507063102. ISSN 0027-8424. PMID 16172374. PMC 1216836. (Noiz kontsultatua: 2022-11-02).
  22. ↑ Svendsen, Clive N.. (2013-10-15). «Back to the future: how human induced pluripotent stem cells will transform regenerative medicine» Human Molecular Genetics 22 (R1): R32–38.  doi:10.1093/hmg/ddt379. ISSN 1460-2083. PMID 23945396. PMC 3782070. (Noiz kontsultatua: 2022-11-02).
  23. ↑ Booth, Christopher; Soker, Tom; Baptista, Pedro; Ross, Christina L.; Soker, Shay; Farooq, Umar; Stratta, Robert J.; Orlando, Giuseppe. (2012-12-21). «Liver bioengineering: current status and future perspectives» World Journal of Gastroenterology 18 (47): 6926–6934.  doi:10.3748/wjg.v18.i47.6926. ISSN 2219-2840. PMID 23322990. PMC 3531676. (Noiz kontsultatua: 2022-11-02).
  24. ↑ Jongkamonwiwat, Nopporn; Noisa, Parinya. (2013). «Biomedical and clinical promises of human pluripotent stem cells for neurological disorders» BioMed Research International 2013: 656531.  doi:10.1155/2013/656531. ISSN 2314-6141. PMID 24171168. PMC 3793324. (Noiz kontsultatua: 2022-11-02).
  25. ↑ IRAOLA, ARANTXA. «Giza klonazioaren aurkako itun globala eskatu du NBEk» Berria (Noiz kontsultatua: 2022-10-29).
  26. ↑ «Erresuma Batuetan giza enbrioien klonazioa onartu izanak polemika bizitu du» Argia (Noiz kontsultatua: 2022-10-29).
  27. ↑ «Cloning Fact Sheet» web.archive.org 2013-05-02 (Noiz kontsultatua: 2022-11-02).
  28. ↑ a b Kfoury, Charlotte. (2007-07). «Therapeutic cloning: promises and issues» McGill journal of medicine: MJM: an international forum for the advancement of medical sciences by students 10 (2): 112–120. ISSN 1201-026X. PMID 18523539. PMC 2323472. (Noiz kontsultatua: 2022-11-02).
  29. ↑ (Ingelesez) «In the news: Antinori and Zavos» Times Higher Education (THE) 2001-08-10 (Noiz kontsultatua: 2022-11-02).
  30. ↑ (Ingelesez) «American Association for the Advancement of Science Statement on Human Cloning | American Association for the Advancement of Science» www.aaas.org (Noiz kontsultatua: 2022-11-02).
  31. ↑ «archive.ph» archive.ph (Noiz kontsultatua: 2022-11-02).
  32. ↑ (Ingelesez) «Universal Declaration on the Human Genome and Human Rights | UNESCO» www.unesco.org (Noiz kontsultatua: 2022-11-02).
  33. ↑ «InfoLeg - Información Legislativa» servicios.infoleg.gob.ar (Noiz kontsultatua: 2022-11-02).

Kanpo estekak

[aldatu | aldatu iturburu kodea]