Hiri-gas

Gas-lanpara, Bilbo

Hiri-gasa gas-fabriketan sortu edo tratatutako gasa da, etxeetan, industrian edo merkataritzan erabiltzeko berezia eta hodi-sare bidez banatzen dena. Harrikatz-gasaren eta ur-gas karburatuaren nahastea izaten da.^[1]

Historia

1727 - ikatzetik edo beste materia organiko batzuetatik sortutako gas sukoiaren kontzeptua Stephen Hales erretore ingelesarekin sortzen da. Bere Vegetable Staticks liburuan honako hau aipatzen du: "... zigilatutako ontzi batean ikatza berotzean "aire sukoia" igortzen zuen...".

1801 - Philippe Lebon ingeniari frantziarrak gas hau berotzeko eta argiztatzeko erabil zitekeela frogatu zuen Parisko etxebizitza batean, eta kontsumitzaileak fabrikatik hodi enpotratuen bidez gida zitezkeela, baina bere esperimentuek gogo gutxi piztu zuten eta 1804an amaitu ziren, Elisear zelaietan eraila izan zenean.

1792 - William Murdoch mekanikari eskoziarrak Redrutheko (Kornualles) etxe bat argiztatzea lortu zuen. 1802an gas zuziak instalatu zituen Boulton eta Watt ingeniarien eraikin nagusiaren mutur banatan, Birminghamen. Konpainiak sistema merkaturatu zuen eta lehen salmenta egin zuen Lancashireko ehungintza industria garrantzitsu bateko jabeek 900 gas argi jarri zituztenean fabrika argiztatzeko.

Gasaren argiak bizitza eraldatu zuen XIX. mendean: etxea argitu, eguna luzatu eta kaleak zibilizatu zituen, gauez arriskutsuak izateari utzi ziotenak. Hala ere, lehen gas-lanparak ez ziren oso atseginak, usain txarra zuten, distira hori ahul bat besterik ez zuten ematen, eta gela txikietan, eguratsa berotu eta nahasi egiten zuten, arnasa ezin hartuz.

1885 - Carl Auer von Welsbach fisikari austriarrak gas argia eraginkorragoa egin zuen. Suaren inguruan torioz eta zerio oxidoz bustitako gasazko mahuka bat jarri zuen. Hau goritzen zenez, argi-intentsitatea handitzen zen. Mahuka goriak gas-argiaren ospea ekarri zuen XIX. mendearen amaieran eta XX. mendearen hasieran, Edison eta Swaneko argiek ordezkatu aurretik, baina etxeko sukaldeetarako eta berogailu industrialetarako erregai gisa erabiltzen jarraitu zen. Harrikatz-gasa ere energia mekanikoaren iturri garrantzitsua da gas-motorretan.

Erreferentziak

1. «Hiri-gas», Euskalterm terminologia banku publikoa