Ietas

Ietas
Fitxategi:File:Monte Iato Theater.JPG Iato mendiko antzokia
Datuak
Herrialdea	Italia
Eskualdea	Sizilia
Italiako hiri metropolitarra	Palermoko metropoli-hiria
Italiako udalerri	San Cipirello
Eskualdea	Palermoko probintzia  Sizilia
Koordenatuak	37°58′N 13°12′E / 37.97°N 13.2°E / 37.97; 13.2
Azalera	0.000265 km²
Historia
Eraikitzailea(k)	Elimoak
Garaia	K.a. VIII. mendean
Uztea	K.o. 1246
Kultura	Elimo
Indusketa
Bisitagarria	erabilera askea
regione.sicilia.it…

Ietas (baita Iaitas, Iaeta, Ietae edo Jetae izenekoa ere)^[1], Siziliako barnealdeko antzinako hiri bat zen, uhartearen ipar-mendebaldean, Panormusetik (Palermo modernoa) ez oso urrun, San Giuseppe Jato komuna modernoan, zeinen izenak antzinako hiria islatzen duen.

Historia

Inguruko lurraldean, Neolitotik, emakumeen animalien iruditxoak eta Mirabelloko kobazuloaren hormak gizakiaren presentzia berresten du. K.a. VI. mendeaz geroztik, greziar kulturaren eragina nabari da, bai zeramikan bai erlijioan, Afroditaren gurtza sartuz. Garai hau da, errege ietastarren oinarria, polisen ezaugarri klasikoekin hornitua: antzoki bat, tenplua, agora, etxe ederrak eta artisautza dendak.

Lehen herriak aurkikuntza arkeologikoen testigantza ematen du. K.a. VIII. mendean datatua izan zen, baina, ziur asko, askoz lehenagokoa izango da. Bertako biztanleez ez dakigu askorik, baina, dirudienez, elimoak ziren. Hirigunea 40 hektarea ingurukoa da, eta iparraldean eta ipar-mendebaldean dauden amildegi aldapatsuek eta ekialdeko eta hegoaldeko hegaletako hormek babesten dute berez. Bertan ezarri zen, bere kokapenak, Panormos bidea eta Belizeko harana kontrola zitzakeelako, hegoaldeko kostaldera eta Selinontera iristeko modurik hoberena zelako.

Ietas, Filistok^[2], gotorleku baten gisa aipatu zuen, eta Tuzididesek^[3] zioen sikuloen gotorleku bat zela, Gilipok, Himeratik Sirakusarako bere ibilbidean hartu zuena.

IV. mendean, Ietas eta Siziliako mendebaldea Kartagoren gobernupean zeuden. Diodoro Sikuloak, K.a. 275ari erreferentzia egiten dio.

Lehenik, hiri independente gisa agertzen da Pirroren garaian. Errege honek eraso zuen bere posizio indartsuagatik eta Panormusen aurkako operazioetarako eskaintzen zituen abantailengatik, baina biztanleek erraz kapitulatu zuten^[4]. Lehen Gerra Punikoan kartagotar goarnizio batek hartu zuen, baina Panormus erori ondoren, tropa hauek kanporatu zituen eta erromatarrei ateak ireki zizkien^[5]. Erromatar gobernupean, udal hiri zen, baina ez garrantzi handikoa. Zizeronek bakarrik ietastarrak aipatzen ditu Verresen ordainarazpenek erabat hondatutako lurrak zituzten hirien artean. Pliniok, berriz, Sizilia barneko populi stipendiariien^{[ohar 1]}. artean zerrendatzen ditu. Zizeronen eskuizkribu askotan Ietini agertzen da, eta litekeena da Ptolomeoren "τοκ" izen bereko ustelkeria bat baino ez izatea.

Hiriak antzinatean txanponak egin zituen, eta badaude horien adibideak^[6]. Ietasen posizioa, hertsiki ezkutatua dago antzinako iturrietan, baina Diodorok zioenez, ez zegoen Panormusetik oso urrun, eta bere tokia, gotorleku natural handikoa zen. Silius Italicusek zioen altua zegoela^[7]. Fazellok, Iato izeneko Erdi Aroko gotorleku bat zegoela ziurtatzen digu, goi mendi baten tontorrean, Palermotik 25 kilometro ingurura eta Entellatik 20 kilometro iparraldera, Frederiko II.ak, azken hiriarekin batera suntsitu zuena, eta honek, Ietaseko setioarekin identifikatu zuen. Mendiari, oraindik Iato mendia (edo Jato mendia edo Iato mendia) deitzen zaio, aurretik, Monte di San Cosmano izenarekin ezagutzen zen arren, bere tontorrean dagoen eliza batena^[8]. Ez dago bizantziar garaiko berririk. Geroago, badakigu arabiarrek okupatu zutela eta Suabiaren mende matxinatu zirela. Frederiko II.ak, 1246an, Lucera de Pugliaren biztanleria suntsitu eta kanporatu zuen; ordutik, tokia bertan behera geratu zen.

Parke arkeologikoa

1971n Zuricheko Unibertsitateko Arkeologia Institutuak egindako indusketetan, 3.000 pertsonentzako antzokia nabarmendu ahal izan zuen. Eskualde bitxia lau estatuaz apainduta zegoen. Antzinako hiriaren hegoaldean, agora, arkuteriaz inguratua zegoen, mendebaldean bilera-gela zuelarik. Bizitegi-eremuan, Afroditako tenpluaren ondoan (K.o. I. mendean suntsitua). Greziar etxe bat peristiloarekin zegoen.

Zeramika zati bat Monte Iaton aurkitutakoa

Oharrak

1. Erromak indarrez menderatu zituen hiriak ziren, eta, beraz, zerga edo stipendium bat eman eta Erromari tropak eman behar zizkioten. Lurra ez zen berea, bertako biztanleek possessio bezala zuten. Dirua egin zezaketen eta autonomia zuten beren barne gobernuan, baina probintziako gobernariaren menpe zeuden, herritarren arazoetan esku hartzeko ahalmena zuena.

Erreferentziak

1. - Grezieraz: Ἰεταί, Steph. B., Ἰετάς, Tuzidides; Ethnonym: Ἰεταῖος, Steph. B., baina Diodorok Ἰαιτῖνος, eta ziurtatu da txanponen bidez, zeinen legendak adierazten du: Ἰαιτινων, Eckhel, I. liburukia, 216 orr. - Latinez: Zizeronek: Ietini, baina Pliniok: Ietenses.
2. apud Steph. B. s. v.
3. VII. 2.
4. Diodoro Sikulo: XXII. 10, 498 orr.
5. Id. XXIII.18, 505 orr.
6. ECKHEL: I. liburukia, 216 orr.
7. celsus Ietas, XIX. 271.
8. Jato edo Iato toponimoa, antzinako izenaren isla da. (Istituto Geografico de Agostini, Nomi d 'Italia, (ISBN 88-511-0983-4), 573. orr.)

Bibliografia

• Iaitas, l'ancien de M.C.C (par la municipalité de San Giuseppe Jato en Sicile-En ce moment) 1989.
• L.Bernabò Brea: Sicile avant que les Grecs,1966 Milan

Kanpo estekak

• Le Monte Jato Parc archéologique, regione.sicilia.it.
• Tourisme, pour des excursions ou visites