Inprobisazio-antzerki

Antzerki kiroletan antzezten duten aktore suediarrak, inprobisazio modu lehiakorra.

Inprobisaziozko antzerkia, sarritan inprobisazioa deitua, gehienetan komedia den antzerki forma da, non antzezten den gehiena edo guztia aurreikusi gabe edo gidoirik gabekoa den, baizik eta antzezleek bat-batean berez sortua. Forma garbienean, elkarrizketak, ekintzak, istorioak eta pertsonaiak elkarlanean sortzen dituzte aktoreek, inprobisazioa gaur egungo denboran garatzen den heinean, dagoeneko prestaturiko gidoi idatzirik erabili gabe.^[1]

Inprobisazio antzerkia interpretazioan komedia estilo sorta bezala dago, eta baita komediakoak ez diren antzerki emanaldi batzuetan ere. Zineman eta telebistan ere erabiltzen da, bai pertsonaiak eta gidoiak garatzeko, bai noizean behin azken emaitzaren parte bezala.^[2]

Inprobisazio teknikak asko erabiltzen dira drama programetan, aktoreak eszenarako, zinemarako eta telebistarako trebatzeko eta entsegu prozesuaren zati garrantzitsu bezala. Hala ere, inprobisaziorako trebetasunak eta prozesuak arte eszenikoen testuingurutik kanpo ere erabiltzen dira. Inprobisazio aplikatua bezala ezagutzen den praktika hau ikasgeletan hezkuntza tresna gisa, eta baita enpresetan erabiltzen da komunikazio gaitasunak hobetzeko, sormen arazoak konpontzeko eta talde- lanerako laguntza gaitasunak garatzeko, inprobisatzaile eta talde jotzaileek erabiltzen dituztela.^[3] Batzuetan psikoterapian ere erabiltzen da, pertsona baten pentsamenduak, sentimenduak eta harremanak ezagutzeko tresna bezala. Hazteko metodo terapeutiko eta pertsonal moduan erabilia izanik, psikomotrizitatea, enpatia, komunikazioa, sormena, konfiantza, negoziazioa, gatazken kudeaketa eta talde kohesioa hobetzeko, bai psikodramaren edo beste gizarte antzerkiaren bidez, bai bere kabuz. Terapia bezala erabilita, antzerki inprobisazioa ekoizpen konplexu baten forma da, pertsonaren garapen orokorrean bide sinboliko batetik laguntzen duena, aldatu edo ondoeza eragin nahi duten sorkuntza espontaneoen aurrean.^[4]

Historia

Artearen komediako kale antzezlan bat, Veneziako Inauterietan.

Antzina

Mendebaldeko historian inprobisazio antzerkiaren lehen erabilera dokumentatua K.a. 391ko Atellan Fartsean aurkitzen da. XVI. mendetik XVIII.era, artearen komendia-ko interpreteek Italiako kaleetan inprobisatzen zuten eskema zabal batean oinarrituta. 1890eko hamarkadan, antzerki teorikoek eta zuzendariek, hala nola Konstantin Stanislavski errusiarra eta Jacques Copeau frantziarra, antzezpen teoriaren bi korronte nagusien sortzaileak, asko erabili zuten inprobisazioa aktoreen prestakuntzan eta entseguetan.^[5]

Garai modernoan

Inprobisazio antzerki modernoak haurrentzako jolas eta drama ariketa bezala hasi ziren, XX. mendearen hasieran. Drama, hezkuntzaren oinarrizkoetako bat izan zen, neurri batean, John Deweyk 1916an hasitako hezkuntza aurrerakoiaren mugimenduari esker. Batzuek uste dute Dudley Riggs estatubatuarra izan zela erabili zuen lehena vaudeville batean, ikusleen iradokizunekin agertokian esketx inprobisatuak sortzeko. Inprobisazio ariketak gehiago garatu zituen Viola Spolinek 1940ko, 50eko eta 60ko hamarkadetan, eta “Inprobisaziorako antzerkian” liburuan kodifikatu zituen, inprobisazio antzerkia egiten eta irakasteko teknika zehatzak emanaz.^[6] 1977an, Clive Barkerren “Antzerki jokoak” (Theatre Games) liburuak nazioartean eragina lortu zuen, izandako edizio eta itzulpenengatik. Keith Johnstone dramaturgo eta zuzendari britainiarrak “Inpro: Inprobisazioa eta antzerkia” idatzi zuen, inprobisazioari buruzko bere ideiak azalduz, eta Theatresports asmatu zuen, inprobisazio komedia modernoaren oinarrizko osagai bihurtu dena, “Noren lerroa da hala ere?” telebistako show ezaguna bilakatuz.^[7]

Dario Fo antzerkigile Nobel saridun italiarrak nazioarteko ospea jaso zuen bere inprobisazio estiloagatik.

Spolinek Chicagoko “Iparrorratza aktoreak” (The Compass Players)-en amerikar inprobisatzaile modernoen lehen belaunaldian eragin zuen, eta horrek Bigarren Hirira eraman zuen. Bere semea, Paul Sillsek, David Shepherd-ekin batera, “Iparrorratza aktoreak” taldea sortu zuen. Chicagon antolatutako lehen taldeak izan ziren, eta arrakastatik sortu zen Chicagoko inprobisazio komedia mugimendu modernoa.^[8]

Joan Littlewood aktore eta zuzendari ingelesa 1950etik 1960ra aktiboa izan zen arte arloan, eta inprobisazioa asko erabili zuen interpretaziorako eta antzezlanak garatzeko. Hala ere, bi aldiz epaitu zuten bere aktoreei interpretazioan inprobisatzen uzteagatik. 1968ra arte, Britainia Handiko legediak gidoiak Lord Chamberlain's Officek onartzea eskatzen zuen. Sailak ikuskatzaileak ere bidali zituen emanaldi batzuetara, onartutako gidoia jatorriko bertsioan bezala betetzen zela egiaztatzeko.^[9]

2012an, Lucien Bourjeily idazle eta zuzendari libanoarrak inprobisaziozko antzerki teknikak erabili zituen “66 minutu Damaskon” izeneko zentzu anitzeko antzezlana sortzeko. Antzezlan hau Londresko Nazioarteko Antzerki Jaialdian estreinatu zen, eta eszenatokian jarritako antzerki inprobisatu interaktiboen artean, muturrekoenetarikotzat hartzen da. Ikusleek gaur egungo Sirian bahitutako turisten papera egiten zuten, ingurune sentsorial hiperrealista batean.^[10]

Rob Wittigek eta Mark C. Marinok netprov izeneko inprobisazio modu bat garatu dute, sareko antzerki inprobisaziorako. Egitura sare sozialetan oinarritzen da, ikusleak denbora errealean eboluzionatzen diren fikziozko eszenatoki dinamikoak sortzeko.^[11]

Montrealeko Inprobisazio Ligako kideak.

Inprobisazio komedia

Forma laburreko inprobisazioa normalean aurrez zehaztutako joko, egitura edo ideia batetik eraikitako eszena laburrez osatuta dago, eta ikusleen iradokizunek bultzatuta. Forma laburreko ariketa asko Viola Spolinek sortu zituen lehen aldiz, antzerki jokoak deitu zituena, Neva Boyd jolas jokoen adituaren prestakuntzaren eraginez. Inprobisazio laburreko komedia telesaila ““Noren lerroa da hala ere?” (Whose Line Is It Anyway?) Estatu Batuetako eta Britainia Handiko ikusleek forma laburrean ezagutu dute.^[12]

Narrazioan oinarritutako inprobisazioa

Inprobisaziorako antzerki prestakuntza eta interpretazio tekniken beste forma batzuk esperimentalak eta abangoardiako izaera dutenez, ez dira nahitaez komedia. Horien artean daude, Playback Antzerkia, Zapalduen Antzerkia, Antzerki Pobrea, eta Antzerki Irekia, batzuk aipatzearren.^[13]

Antzerki Irekia New Yorken sortu zuen Nola Chilton irakaslearen ikasle ohien talde batek, eta handik gutxira Joseph Chaikin zuzendaria eta Peter Feldman elkartu zitzaien. Abangoardiako antzerki talde honek gai politiko, artistiko eta sozialak aztertu zituen. Konpainiak, Chilton eta Viola Spolinen inprobisazio prozesu baten bidez garatzen zuen lana, eta ariketa ezagunak sortu zituen, hala nola, "soinua eta mugimendua" eta "eraldaketak".^[14]

Jerzy Grotowskiren "Antzerki Pobrea" garaikide izan zen, forma eta teknika erradikalak sortuz Polonian. Hirurogeiko hamarkadan, Chaikin eta Antzerki Irekia taldeak antzerki ekoizpen osoak garatu zituzten, soilik aktoreekin, aulki gutxirekin eta eszenatoki hutsarekin, pertsonaia, denbora eta lekua sortuz aktoreek inprobisazioen eta eraldaketa batzuen bidez.^[15]

Close Act Theatre herbeheretar kolektiboaren Globe, aire libreko muntaian.

Testu sorkuntza

Testu finkoa duten antzezlanak sortzeko ere erabiltzen dira inprobisazioak, Shakespeareren Romeo eta Julieta-n esate baterako, gertatzen diren gauzak eta pertsonaiak definitzeko. Horrela, testu bera modu infinituetan interpreta daiteke eta gatazka, motibazio, egoera eta nortasun desberdinak ager daitezke. Beste alde batetik, aldiz, antzezlana sortzeko prozesu orokorrean sortu daiteke testua. Kasu honetan, testuaren egiletza kolektibo edo talde gisa hartzen da, antzezle taldearena izanik, ondoz ondoko antzerki inprobisazioen lanen bidez osatzen eta konpontzen delako. Inprobisazio maila nabarmeneko antzerki sorkuntzak ere aurki daitezke, edo idatzizko testu finkorik gabeko ikuskizunak, jarraibide edo jarraitu beharreko eskemak dituztenak, commedia dell'arte-rekin gertatu ohi den bezala.^[15]

Idatzizko testu finkoetan "antzerkiaren barruan antzerkia" deitzen dena egon daiteke, hau da, antzezlan baten argumentuan beste antzezlan baten zati bat gutxienez dagoela, adibidez pertsonaia batzuk ikuskizun bat ikustera joaten dira, eta publikoak ikusten du pertsonaia hauek ikusle bezala egingo duten ikuskizuna. Hau Shakespeareren Hamlet-en gertatzen da adibidez. Aldaera bat da antzezlanaren ekintzaren barruan beste baten entsegu bat edo inprobisazio bat egotea, lehenengoaren ekintzaren baitan. Horren adibide dira Molière-ren Versaillesen Inprobisazioa, Jean Giraudouxen Parisen Inprobisazioa, eta Luigi Pirandelloren Gauean inprobisatu dugu.^[12]

Inprobisazio printzipioak bizitzan

Inprobisazioa ikasi duen jende askok nabarmendu du inprobisazioaren printzipio gidariek erabilgarriak direla, ez eszenatokian bakarrik, baita eguneroko bizitzan ere. Adibidez, Stephen Colbert-ek hasierako hitzaldi batean esan zuen: “Bueno, inoizko inprobisaziorik handiena ikustear zaudete. Gidoirik gabe. Zer gertatuko den ideiarik ez, sarri inoiz ikusi ez dituzun jende eta lekuekin. Eta ez duzu kontrolatzen. Beraz, esan "bai". Eta zortea baduzu, "bai" erantzungo dizuten jendea aurkituko duzu.^[16]

Tina Fey-k bere Bossypants liburuan, lantokian aplikatzen diren inprobisazioaren hainbat arau zerrendatzen ditu. Interes handia izan da inprobisazioaren ikasgaiak korporazio mundura ekartzeko. New York Times-eko artikulu batean "Exekutiboek gidoia ezikusten ikasi al dezakete?", Stanford Unibertsitateko irakasle eta egile Patricia Ryan Madson-ek adierazi duenez, "arduradunek eta ingeniariek eta trantsizio bidean dauden pertsonek laguntza bilatzen dute euren ahotsari baietz esateko. Askotan, seguru mantentzeko jartzen ditugun sistemek gure sormenetik aldentzen gaituzte."^[17]

Inprobisazio ikuskizunak

Sonny Rollins jazz musikaria 2007an.

Arte eszenikoetan, oro har, agertokiko inprobisazio hutsean oinarritutako ikuskizunak nahiko ezagunak eta maiz ematen dira, hala nola jazz musikako jam session-ak edo kontaktuko dantzen inprobisazioak. Antzerkian zehazki aurkitzen ditugu, adibidez inprobisazio borrokak, happening-ak eta artearen komedia. Zuzendari batzuk, Charles Dullinek esaterako, inprobisazioa erabiltzen zuten beti antzezlanetan.^[18]

Beste ikuskizun batzuek inprobisazio bat eskatzen dute arrazoi teknikoengatik, hala nola, ikusleen parte-hartzea edo ikusleekin elkarrekintza dagoenean, normalean kaleko ikuskizunak, zapalduen antzerkia, ikuskizun eszenikoak, kabareta, etab. Beste arrazoi batzuk inprobisazio hutsaren zati bat lanaren atal batean edo guztian integratzea erabakitzea izan daiteke, estilo edo metodo arrazoiengatik.^[19] Oso ohikoa da dantza antzerkian, non  antzerkia beti nahi da hezurduratik bakarrik egitea, metodo bezala, emaitza bat-batekoa eta biziagoa izan dadin. Azkenik, errore bat edo ustekabeko arazo bat konpontzeko ere erabiltzen da.^[20]

Zineman eta telebistan

Zuzendari askok inprobisazioaz baliatu dira film nagusiak zein esperimentalak sortzeko. Charlie Chaplin eta Buster Keaton bezalako zinemagile askok inprobisazioa erabili zuten euren filmak egiteko, euren gag-ak garatuz filmatzen ari ziren bitartean, ondoren trama egokitzeko eskatuz.^[21] Marx anaiak ezagunak ziren emandako gidoitik aldentzen zirelako, haien iragarkiak sarritan ohiko errutinaren parte izatera pasatuz beren filmetan sartzeko. Jende askok, ordea, ad-libbing eta inprobisazioaren arteko bereizketa egiten du.^[22]

Psikologia

ontzientziaren psikologiaren alorrean, Eberhard Scheiffel ikaerlariak, aktoreek eta inprobisatzaileek bizitako kontzientzia egoeraren aldaketa aztertu zuen bere artikulu akademikoan “Antzezpena: kontzientzia egoera aldatua.”^[23] G. William Farthing-ek “Kontzientziaren Psikologia azterketa konparatiboan” dioenez, aktoreak ohiko kontzientzia egoera aldatu batean sartzen dira.^[24] Farthing-en arabera, antzezteak ezaugarritzen dituen esperientzia subjektibo aldatuaren hamalau dimentsio gehienak aldatzen ditu, hau da: arreta, pertzepzioa, irudiak eta fantasia, barne hizkera, memoria, goi mailako pentsamendu prozesuak, esperientzien esanahia, denbora esperientzia, sentimendu eta adierazpen emozionalak, kitzikapen maila, autokontrola, iradokigarritasuna, gorputz irudia eta nortasun pertsonalaren zentzua.^[25]

Egitura eta prozesua

Inprobisaziozko antzerkiak ikusleekin harreman interaktiboa ahalbidetzen du askotan. Inprobisazio taldeek maiz jasotzen dituzte ikusleen iradokizunak inspirazio iturri gisa, ikusleak parte hartzeko modu bezala, eta emanaldiak ez duela gidoirik frogatzeko. Karga hori artearen maisuei zuzenduta dago batzuetan, haien emanaldiak hain zehatzak diruditelako, non ikusleek eszenak aurreikusita daudela susma dezaketela.^[26]

Txakur baten bizitza (1918), Charles Chaplin.

Eszena inprobisatu batek arrakasta izan dezan, parte hartzen duten inprobisatzaileek elkarrekin erantzun behar dute eszenaren parametroak eta ekintzak definitzeko, ko-sorkuntza prozesu batean. Eszenan ahozko hitz edo ekintza bakoitzarekin, inprobisatzaile batek eskaintza bat egiten du, hau da, eszenaren errealitateko elementuren bat definitzen du. Beste pertsonaia bati izena ematea, harremana, kokapena identifikatzea edo ingurune fisikoa definitzeko mimika erabiltzea aukeran dago. Jarduera hauek dotazio gisa ere ezagutzen dira. Gainerako inprobisatzailearen ardura da, euren kideek egiten dituzten eskaintzak onartzea. Hori ez egitea blokeo, ezeztapen edo ukapen bezala ezagutzen da, eta horrek normalean eszena garatzea eragozten du.^[27] Artista batzuek nahita blokeatu dezakete (edo bestela pertsonaia apurtu) efektu komediarako (horri amorrua deitzen zaio), baina oro har, eszena aurreratzea eragozten du eta inprobisatzaile askok ez dute begi onez ikusten. Eskaintza bat onartzea, normalean, eskaintza berri bat gehitzearekin batera joan ohi da, askotan lehenagokoa eraikiz; inprobisatzaileek “Bai eta…” esaten duten prozesu bat da hau, eta inprobisazio teknikaren oinarritzat hartzen da. Gehitutako informazio berri bakoitzak pertsonaiak hobetzen eta eszenaren ekintza aurreratzen laguntzen die inprobisatzaileei. “Bai, eta...” araua, ordea, eszena baten hasierako fasean aplikatzen da, fase horretan ezartzen baita "oinarrizko (edo partekatutako) errealitatea", gero "baldin" (hau egia da) berriro definitzeko, eta orduan (zer gehiago ere egia izan daiteke) praktikatu eszena komediara eramatea, 2013ko “Zuzeneko Herritarren Brigada”ko kideen eskuliburuan azaltzen zen bezala.^[28]

Inprobisatzaileek prestaketarik gabe hainbat rol jokatu behar izan dezaketenez, pertsonaiak azkar eraikitzeko gai izan behar dute egoerak eskatzen duen fisikoarekin, keinuekin, azentuekin, ahots aldaketarekin edo bestelako teknikekin. Inprobisatzaileari dei egin diezaioke adin edo sexu ezberdineko pertsonaia bat interpretatzeko. Pertsonaien motibazioak inprobisazio eszena arrakastatsuen zati garrantzitsu bat dira, eta beraz, inprobisatzaileek bere pertsonaiak bilatzen dituen helburuen arabera jokatzen saiatu behar dute.^[29]

Komunitatea

Antzerki talde asko inprobisazio emanaldiak antzezten eta inprobisazio komunitatea hazten ari dira, beren prestakuntza zentroen bidez. Irabazi asmorik gabeko antzerki taldeez gain, unibertsitatean oinarritutako inprobisazio talde asko daude Estatu Batuetan eta mundu osoan.^[30]

Europan abstraktuaren, surrealistaren, irrazionalaren eta subkontzientearen antzerkiari egindako ekarpen berezia mendeetan zehar tradizio eszenikoaren parte izan da. 1990eko hamarkadatik aurrera Europan inprobisazio talde ugari sortu dira, bereziki inprobisatutako interpretazioan abstraktua erabiltzeak eskaintzen dituen aukerak aztertzeko, besteak beste, dantza, mugimendua, soinua, musika, maskara lanak, argiztapena eta abar. Talde hauei ez zaie bereziki interesatzen komedia, ez teknika edo efektu gisa, baizik eta inprobisazioaren generoa zabaltzea, Europako antzerkigintzan aspalditik zilegi diren teknikak eta planteamenduak txertatzeko.^[31]

Erreferentziak

1. (Ingelesez) Rosselló, Ramon X. (2011). Anàlisi de l'obra teatral: (teoria i pràctica). Institut Interuniversitari de Filologia Valenciana ISBN 9788498834437. OCLC 774871479..
2. (Frantsesez) Knapp, Bettina L.; Jacquot, Jean; Bablet, Denis. (1971). «Les voies de la création théâtrale». Books Abroad 45 (4), 656 or. ISBN ISSN 0006-7431. doi:10.2307/40125715..
3. (Katalanez) Castañer Balcells, Marta. (2006). La dansa contemporània és: 10 anys del grup Esbós.Dansa de la Universitat de Lleida. Universidad de Lleida ISBN 9788484095361. OCLC 857077487. Co..
4. (Ingelesez) Hainselin, Mathieu; Aubry, Alexandre; Bourdin, Béatrice. (2018). "Improving Teenagers' Divergent Thinking With Improvisational Theater". Frontiers in Psychology. 9: 1759 ISBN doi:10.3389/fpsyg.2018.01759. ISSN 1664-1078. PMC 6167459. PMID 30319485...
5. (Ingelesez) Hodge, Alison. (2012). Twentieth Century Acting Training. New York: Routledge.
6. (Ingelesez) Spolin, Viola. (1999). Improvisation for the Theater. Third Edition. ISBN 978-0-8101-4008-0..
7. (Ingelesez) Sweet, Jeffrey. (2004). "Something Wonderful Right Away". Limelight Editions.
8. (Ingelesez) Coleman, Janet. (1991). "The Compass: The Improvisational Theatre that Revolutionized American Comedy". Centennial Publications of The University of Chicago Press.
9. (Ingelesez) Abbott, John. (2007). The Improvisation Book. London: Nick Hern Books ISBN 978-1-85459-961-2..
10. (Ingelesez) Lois, Jeary. "Review of 66 Minutes in Damascus at Shoreditch Town Hall". Exeunt Magazine. exeuntmagazine.com..
11. (Ingelesez) Charna Halpern, Del Close, Kim Howard Johnson. (1994). The Truth in Comedy - The Manual for Improvisation. Meriwether Pub Ltd ISBN 1566080037..
12. ↑ (Ingelesez) Hauck, Ben. (2012). Long-Form Improv: The Complete Guide to Creating Characters, Sustaining Scenes, and Performing Extraordinary Harolds. New York: Allworth Press ISBN 1581159811..
13. (Ingelesez) Evans, James Roose. (1996). Experimental Theatre from Stanislavsky to Peter Brook. .
14. (Ingelesez) Leep, Jeanne. (2008). Theatrical Improvisation. Palgrave Macmillan ISBN 9780230612556..
15. ↑ (Ingelesez) Ryan Madson, Patricia. (2005). "Improv Wisdom: Don't Prepare, Just Show Up". New York: Bell Tower ISBN 1-4000-8188-2..
16. (Ingelesez) Cirlot, Lourdes.; Manonelles, Laia. (2011). Procesos creativos y trastornos psíquicos. Universitat de Barcelona ISBN 9788447535071. OCLC 780947716..
17. (Ingelesez) Tina Fey's Rules For Improv… And Your Career". Women 2.0.
18. (Ingelesez) Simon Murray, John Keefe. (2007). Physical Theatres. Routledge ISBN 9781134231041..
19. (Ingelesez) "Everything I Need to Know, I Learned from Improv". Psychology Today.
20. (Ingelesez) Koppett, Kat. (2011). "Training to imagine practical improvisational theatre techniques to enhance creativity, teamwork, leadership, and learn.". Stylus Publishing.
21. (Ingelesez) "The Thick of It: Back in the loop". The Independent.
22. (Ingelesez) Tele Topics". . Television Daily.
23. (Ingelesez) "Levels of Consciousness". sci-con.org.
24. (Ingelesez) Scheiffele, Eberhard. (2001). "an altered state of onsciousness". Research in Drama Education: The Journal of Applied Theatre and Performance. 6 (2), 179–191 or. ISBN doi:10.1080/13569780120070722. S2CID 145796956...
25. (Gaztelaniaz) Cirlot, Lourdes.; Manonelles, Laia. (2011). Procesos creativos y trastornos psíquicos. Universitat de Barcelona ISBN 9788447535071. OCLC 780947716..
26. (Frantsesez) Knapp, Bettina L.; Jacquot, Jean; Bablet, Denis. (1971). «Les voies de la création théâtrale». Books Abroad 45 (4), 656 or. ISBN 0006-7431. doi:10.2307/40125715..
27. (Ingelesez) Viola Spolin. (1999). Improvisation for the Theater Third Edition.. ISBN 978-0-8101-4008-0..
28. (Ingelesez) "Get the Laughs, but Follow the Rules". The New York Times.
29. (Gaztelaniaz) Alfredo Mantovani Giribaldi, Borja Cortés García-Moreno, Encarnación Corrales Peña, Jose Ramon Muñoz Leza, Pablo Pundik Davidovich. "Impro: 90 juegos y ejercicios de improvisación teatral". ISBN 9788499218694..
30. (Katalanez) Saumell, Mercè. (2019). El teatre contemporani. ISBN 9788490293362. OCLC 903969461..
31. (Ingelesez) Alda, Alan. (2017). If I Understood You, Would I Have this Look on My Face?: My Adventures in the Art and Science of Relating and Communicating. ISBN 978-0812989144..

Ikus gainera

(Ingelesez) Inprobisazioa

Kanpo estekak

(Ingelesez) Playback antzerkia