Intersubjektibitate

"The Conversation", egile ezezaguna.

Intersubjektibitatea elkarrekiko prozesua gisa defini daiteke, zeinaren bidez pertsona baten eta bestearen kontzientzia eta ezagutza partekatzen diren. Intersubjektibitatearen kontzeptuak “besteen” justifikazio eta balio ikuspegia eskaintzen du, pertsonen arteko sinkronia ahalbidetzen duena. Beste era batera esanda, alteritatea aitortzeko prozesu bat dakar.

Intersubjektibotasuna eguneroko bizitzan eta gizarte-harremanetan gauzatzen da, eta horietan oinarrituta sortzen da errealitatearen pertzepzio-sare bat. Gaur egun, intersubjektibitatearen kontzeptuak zenbait esparrutan erabiltzen da, hala nola filosofian, psikologian, gizarte-zientzietan eta, oro har, zientzietan.^[1]

Definizioa

Intersubjektibotasuna zientzialari sozialek kodetutako termino bat da, giza elkarrekintza ezberdinen deskribapen labur bat bezala. Adibidez, Alex Gillespie eta Flora Cornish psikologo sozialek gutxienez zazpi definizio eman dizkiote intersubjektibitateari (eta beste diziplina batzuek definizio gehigarri eta ezberdinak dituzte):

• Jendearen adostasuna objektu baten definizio partekatuari buruz.
• Jendeak elkarrekiko adostasuna edo desadostasuna edo elkar ulertzeko edo gaizki ulertzeko duen kontzientzia.
• Jendeak nahita, sentimenduz eta sinesmenez hornitzea.
• Jendeak beste pertsonekiko dituen orientazio inplizitu edo automatikoak.
• Jendearen errendimendu interaktiboa egoera batean.
• Jendearen atzera-egite partekatuak eta onartuak, adostuak edo kontrajarriak.
• "Pertsonen perspektiben arteko erlazio posibleen aniztasuna".

Era berean, Thomas Scheffek intersubjektibotasuna honela definitzen du: "Estatu subjektiboak bi norbanako edo gehiagoren bidez partekatzea".

Intersubjektibotasuna zentzu arruntean ere erabili izan da, jendeak elkarrekintzan eraikitako esanahi partekatuei buruz aritzeko, eta eguneroko baliabide gisa erabili izan da bizitza sozial eta kulturaleko elementuen esanahia interpretatzeko. Jendeak zentzua partekatzen badu, egoeraren definizioa ere partekatzen du.

Kontzeptu hau modu esplizituan edo inplizituan aztertu zuten lehen autoreen artean, Edmund Husserl, Jacques Lacan, Heinz Kohut, Robert Stolorow, George E. Atwood, Jessica Benjamin, Estatu Batuetan, eta Silvia Montefoschi izan ziren.^[2]

Ezaugarriak

• Elkarrekikotasuna dakar, eta horrek esan nahi du bi gizabanakoek inkontzienteki eragiten diotela elkarri maila emozional eta psikologikoan.
• Kontaktua, lotura, hausturak eta pertsonen arteko galerak bezalako elementuen elkarreragina du ezaugarri.
• Gizarte-ingurunearen parte da. "Hemen" definitzen da, han bestea dagoen leku bat dagoela agerian geratzen delako. Horrek aukera ematen dio pertsona bati beste baten lekuan jartzeko.
• Subjektuari zentzu bat emateko eta beste subjektu baten ekintzak modu subjektiboan interpretatzeko aukera ematen dio, aldez aurreko ezagutzetara joz.
• Kognizioa eta pertzepzio partekatuak eta adostuak ideiak eta harremanak eratzeko ezinbestekoak direla zehazten du.
• Objektiboa eta subjektiboa dena definitzen du.
• Zentzuari dagokio, pertsonek besteekiko elkarrekintzetan partekatu eta eraikitako esanahiei, eta bizitza sozial eta kulturaleko elementuen esanahia interpretatzeko eguneroko baliabide gisa erabiltzen dira.^[3]

Intersubjektibitate filosofikoa

Orokorrean, elkarrekikotasuna da filosofiaren tradizio analitiko eta kontinentaletan topiko nagusia. Intersubjektibotasuna funtsezkoa da ez bakarrik maila erlatiboan (besteekiko harremana duena), baita epistemologikoan eta baita metafisikoan ere.

Intersubjektibitatearen kontzeptua XIX. mendeko filosofia idealista alemaniarretik sortu zen. Edmund Husserl eta Max Weberren ekarpen teorikoetatik birplanteatu eta sakonduz joan zen, psikologia eta zientziaren esparrura zabalduz.

Edmund Husserl 1905etik, "Fenomenologia transzendental murrizketa"ren gainean eta fenomenologia traszendentalaren proiektuaren gaineko ikerketetan aritu zen, non ezagutza eta kontzientzia subjektiboak, “gure”, izaera kolektibo baten murrizketa bat sortzen zuen. Husserlek murrizketa erabili zuen esperientzia subjektiboenganako hurbilketa izateko, non objektiboa zenaren eta “gure” subjektibitatearen artean lotura bat ebazten sahiatzen zen, hau da; “izatez denaren” eta “guretzat denaren” artean. Murrizketak naturalismo positiboa gainditzeko balio du baina ez da nahikoa.

Subjektibitatea ezin zitekeen isolaturik mantendu, helburua oinarrizko “objektibitatea” eskuratzea bazen, hau da helmuga edozein momentutan eta edozein pertsonan “eskuraturiko kontzientzia/ezagutza” baliogarria izatea zen. Objektibitatearen oinarria intersubjektibitatea bakarrik izan daiteke.

1910/11tik aurrera Husserl “intersubjektibitatearen murrizketaren” gainean hedatzen saiatu zen.

Aipaturiko hedadura lortzeko, bestearen intentziozko kontzientziaren azterketari ekin zion, enpatiaren nozioa hartuz, alter ego-aren esperientzia edo bizipen intuitibo sui generis gisa hartuz, Theodor Lipps-engandik maileguan hartu zuen.

Husserl intuitibo kontzeptuaren berrazterketa egin zuen, “jatorrizkoak ez ziren intuiziozko bizipenak” zeritzon bere teorian, eta baita gorputz-subjektuen testuinguruan ere, "munduaren kontzeptu natural" zeritzonean — kontzeptu horretan W. Diltheyren eragina ikusten da.

Bere behaketa eta azterketak batu eta zuzendu egin ziren, bere bizitzako azken egunak arte. Intersubjektibitatearen fenomenologiaren funtsezko bi problematika nabarmentzen ditu, biak teoria honen abiapuntu solipsistaren ondorio: (Ideia I) Husserl ez da gai erakusteko egoak nola esperimentatzen duen beste Ni bat, subjektu konstituziogile gisa, eta ez objektu eratu huts gisa; ( Ideia ii) bigarrenik, ikuspegi fenomenologikoak ez du lortzen mundu komun baten osaera ebaztea.^[4]

Husserlen testurik ezagunena eta kritikatuena, bostagarren Meditazio Kartesiarrarena da. Testu hori ez da ondo ulertu ezta interpretatu, Husserl fenomenologia "estatikotik" heltzeko estrategia batekin hasten baita, eta estrategia "genetiko" batekin amaitzen du azterketa.

Intersubjetibitate husserlianaren teoria ezaguna da “Teoria monadologiko” bezala. Monada gisa, Husserlek ego konkretua ulertzen du, hau da, subjektua bere determinazioen osotasunean: subjektu gorpuzdun eta transzendental, faktiko eta eidetikoa, bere esperientzia transzendental guztiekin eta bere korrelatu objektibo guztiekin, hau da, subjektua eta bere inguruko mundua (laugarren meditazio kartesiarra).

Inguruko mundu honek alter egoa barne hartzen du, zeinarekin subjektu transzendental bakoitzak nahitako korrelazioak sortzen dituen, eta, beraz, subjektu transzendental bakoitza "besteen ondoan" (beieinander) eta "besteekin" (miteinander) ez ezik "besteetan" (ineinander) dagoela ere esan daiteke. Husserlen teoriaren arabera, zentzuaren eta baliozkotasunaren osaera transzendentala modu mankomunatuan gauzatzen da, historikoki tradizioak sortu eta sortu dituen intersubjektibitatearen bidez.

Hona hemen "monadologia" husserldarrak jorratutako gaiak:

1. Intersubjektibitatearen gogoeta-teoria
   • 1.1 "beste transzendental" baten eraketaren analisi estatikoak eta "beste mundutar" baten osaeraren analisi genetikoak.
   • 1.2 intersubjektibitate sozialaren eraketa
2. Intersubjektibitatearen teoria "aurre-erreflexiboa" (instintuzko intersubjektibitatearen analisi genetikoak).

Aitzitik, intersubjektibotasuna ez da kontzientzian bakarrik adierazten, subjektuaren keinuetan eta gorputz-adierazpenean ere azaltzen da, eta hori guztia intersubjektiboki eraikitzen da, hau da, besteekiko harremanetan. Subjektibotasuna eraikitzen da intersubjektibotasunetik abiatuta.

Azken 50 urteotako kontzientzia-ikasketetan kezka zentrala besteen adimena deritzona da. Nola jendeak gure antzeko adimena, pentsamoldea eta portaerak dauzkan eta nola garen norbanakoak beste sujektuak antzemateko eta ulertzeko kapaz.

Intersubjektibitatea fenomenologia praktika korporizatu gisa defendatua izan dena, neurozientzia eta psikoanalisiaren garapenaren azterketen emaitzengandik babestua izan da. J.Bruner eta S. Gallagher autoreek, azalpenaren eta ulermenaren tradizioak integratzeko bide posibletzat hartzea proposatzen dute intersubjektibitatea.^[5]

"Intersubjektibitatearen arazoa"

Edozein fenomeno, egoera, gai, objektu eta abarri buruzko proposizioak formulatzen dituen subjektuarentzat bakarrik baliozkoak direla onartzen bada, solipsismoan erortzen da, hau da, proposizioen baliozkotasuna subjektu bakar bati buruzkoa den doktrinan. Egoera horretan ez dago ezagutza objektiboa izateko aukerarik, sujetuaren araberakoa izango baita ezagutza.

Subjektuaren ikuspuntua alde batera utzi eta objektibismo erradikala defendatzen denean, ez dago ezagutza propiorik, baizik eta "ezaguna den hori" baino ez. Subjektuaren ikuspuntuari eusteko, hau da, ezagutza subjektuek duten jakintza delako ideiari eusteko eta, aldi berean, ezagutzaren balio objektiboari eusteko, "intersubjektiboa" ren ideia sortzen da. Intersubjektibitatea beraz, subjektibotasun hutsaren eta objektibotasun hutsaren arteko zubi gisa agertzen da.

"Intersubjektibitatearen arazoa" deritzona, subjektua abiapuntu izan duten filosofia guztietan planteatu da, hala nola, filosofia “arrazionalistan”, “enpiristan”, “idealista”...  

Pentsamendu idealistan zorroztasun bereziz planteatu da “intersubjektibismoaren arazoa”, Descartes, Berkeley, Kant, Mach, Schuppe, Schubert-Soldern… filosofoek problema eskuartean izanik. Kasu horietan helburua zen solipsismoa albo batean uztea.

Solipsismo hori saihesteko moduetako bat, aipatzen den subjektua subjektu enpiriko bat izan beharrean, "subjektu huts" bat edota "subjektu transzendental" bat izatea litzateke. "Subjektu hutsa" eta "subjektu transzendentala", zentzu horretan, intersubjektiboak dira, ez baitira ezein subjektu determinatuari buruzkoak, baizik eta subjektuari buruzkoak, "subjektu orokorra" den aldetik.

Solipsismoa saihesteko beste modu bat izan daiteke errealitate eta ezagutza objektibo eta subjektiboaren existentzia baztertzea. Hau da, "subjektu" eta "objektu" deiturikoak "errealitate" bakar baten "alderdi" lirateke, eta “errealitate” hori "neutrala" litzateke.

Subjektuak, subjektu huts edo transzendental gisa duen ideia idealismo forma jakin batzuen ezaugarria da. Aldi berean subjektiboa eta objektiboa den errealitatearen ideia positibismo eta "sentsazionismo" mota batzuen ezaugarria da.

Oro har "Intersubjektibitatearen arazoa" harturik, ez datza ezagutza objektiboa eskuratzean bakarrik, non subjektu indibidualek hori interpretatzeko gai diren, arazoa haratago doa. Interpretazio indibidualen oinarri objektiboaz gain, subjektuek haien artean ezagutza hori aitortzeko eta komunean jartzeko duten ahalmenari ere atxikitzen zaio.

Kasu askotan bi arazoek lotura estua izan dute elkarren artean, eta arazoa, txanponaren bi aldeak bezala ulertuak izan dira. Beste kasu batzuetan, bi arazoak elkarrekin lotuta egon dira, baina horietako bat bestea baldintzatuko balu bezala tratatua izan da. Kasu horretan, bi jarrera har daitezke: bata, erreala dena erreal gisa onartzearen arazoak, beste subjektu batzuk errealitatea hautemateko arazoa baldintzatzen du; bestea, beste subjektu batzuk halakotzat aitortzea, erreala dena erreal gisa aitortu aurretik gertatzen da, beraz, beste subjektu guztiak errealitatea ezagutzeko zubi gisa uler daitezke.

Atal honetan, ezagutzaren esparruko intersubjektibitatearen osaketari buruz hitz egingo dugu. Hau da, intersubjektibitatearen gaiari buruz, edozein subjektu izango da baliozko edo izango du aukera, "objektiboki" proposamen intersubjektiboak formulatzeko. Gure azalpena zehatzagoa izan dadin, filosofia garaikideko intersubjektibitatearen arazoa aztertzeko bi kasutara mugatuko gara: Husserlen fenomenologia idealismo fenomenologikoaren fasean, eta positibismo logikoaren nolabaiteko fase bat.

Husserlek proposatzen duen idealismo fenomenologikoaren kasuan ez da beti erraza lehen aipatutako bi arazoak xehatzea. Horregatik, fenomenologiako intersubjektibitatearen azterlanean sar litezke "ni arrotza", "hurkoaren pertzepzioa", "besteekin izatea"... buruzko hainbat ikerketa.

Husserl konturatzen da “dena” zalantzan jartzen badu, beste subjektuen ezagutzan bere buruaren existentzia zalantzan jarri beharko duela, hark besteekin egiten duen modura. Ideia honek ez du solipsismoa argitzen ezta erantzuten ere ez. Husserlek argudiatzen du azkenean norberarentzat balio duenak besteentzat ere baliogarria izango dela, hau da beste subjektuen ezagutzak gure ezagutzak bezala funtzionatzen du.

Horregatik har ditzaket beste gizonak subjketu propio gisa, ni bezala. Eta horregatik inguruko mundua "mundu" bat da gu guztiontzat. Nire ni-arentzat ezagugarria denak, printzipioz norbanako bakoitzarentzat izan behar du ere bai. Hala ere, ez da nahikoa "Ni-komunitate" hori baieztatzearekin, komunitate hori frogatu behar da. Horretarako, Husserlek intersubjektibitatearen kontzeptua endopatiarekin lotu zuen.

"Jatorriz esperimentatzailea den kontzientziaren markoaren barruko" osaera transzendentalaren maila eta geruza ezberdinetan "unitate propioak" eratzen dira, "gauzaren osaera osoan" bitarteko gisa irudikatzen dituztenak.

Gradu eta geruza ezberdinen ondorioz, bizitakoaren fluxu hutsetik "gauza intersubjektiboki berdin-berdina"-ren gradua sortzen da. “Intersubjektiboki berdin-berdina” deituriko kontzeptuaren eraketa "elkar ulertze" egoeran dauden subjektuen ezberdinekin lotuta dago. Horregatik, "Mundu intersubjektiboa esperientzien korrelazioari deritzo, eta hau posible da 'endopatia' ren bidez".

Hemen jorratutako arazoa, azken batean, "objektiboki egiazkoa den zerbaiten eraketaren" arazoa da. Baina "objektiboki egiazkoa dena" ez da pertzepzioaren bidez edo "intuizio hutsaren" bidez eratzen, baizik eta "komunitate intersubjektiboa" eskatzen du. Horrela, esperientzia solipsista izateari utzi eta intersubjektibo bihurtzen da, hasierako arazoa gaindituz.

Fenomenologiak, beraz, ez darama solipsismora, hortik abiatzen dela dirudien arren. Fenomenologia ez da "solipsismo transzendental" bat. Ni transzendentalak beste ni batzuk osatzen ditu, baina komunitate intersubjektibo bereko partaide diren aldetik. Horregatik aipatzen du Husserlek, "bestearen" izate noematiko-ontikoa (izatearen gaineko pentamendu objektiboa), beste subjektuen esperientziaren eraketaren teoriarako giltzarri garrantzitsu antzera ikusten du. Besteak esperimentatzen ditut "mundu honetarako subjektu" gisa, eta mundua esperimentatzen dut, besteak barne, "mundu intersubjektibo gisa".

Ezabatuta geratu beharrean, "besteek" "mundu objektiboaren teoria transzendentala sortzen" laguntzen dute. "Monaden komunitatea" edo "komunitate monadologikoa" da, objektibotasunaren lehen forma gisa: "Izaera intersubjektiboa". Gainerakoa gero eta "komunitate intermonadologiko" maila "altuagoak" izan ditzake.

Husserlentzat “Egocogitoaren” (ni prentsatzailearen) ebidentzia zihurra, hasiera bat besterik ez da, eta ez amaiera bat. Izan ere, fenomenologia transzendentala "egologia transzendental" gisa bakarrik posible dela dirudien arren, fenomenologo gisa "nahitaez solipsista" izan behar den arren, solipsismo hori ez da "jarrera naturalarena", baizik eta "solipsismo transzendental" bat. Baina solipsismo mota honek "intentziozko inplikazio mailak" biltzen ditu: "Ego transzendentaltzat emana naizen berehalakotasun berak bere mailak ditu".

Bitartekorik gabe egoa bizi-presente hutsa da. Baina egoa aztertzean, nolabait esatearren, "berehalakotasunak" hazten doaz, egoa "orain" hutsetik aterarazten dutenak. Bestearen subjektibotasuna emana da norberaren bizitza propioaren esferan, eta orduan besterena dena besterena bezala esperimentatzen da. Horrela, "Intersubjektibitatea" — "transzendentala" dena noski, egoarena berarena bezain transzententala da. Eta intersubjektibotasun hori komunitate monadologikoa da, jada esan bezaka; niretzako benetako objektibotasun den oro beste batzuentzat ere bada, hau da, benetako objektibotasun oro intersubjektibitatea da. Horrela, fenomenologiak monadologiara garamatza.

Positibismo logikoari dagokionez, intersubjektibitatea "solipsismo linguistikoa" deiturikoa amaitu zenean sortu zen. "Protokolo-enuntziatu" deiturikoek esanahia dute egiazta daitezkeen objektuetan soilik. Egiaztapen hori beti da "subjektiboa", hau da, subjektu batek eramaten du praktikara. "Denboran argi gorri bat ikusten dut probetan, Ai, laborategikoa" proposamenak nik (norbanakoak) duen esperientzia bat adierazten du. Beste subjektu batzuek esperientzia bera izan dezakete, baina subjektuak ezin du beste subjektu baten esperientzia izan edo bizi.

"Denboran argi gorri bat dago, M, laborategiko probetan" proposizioa, beraz, ez da subjektu guztiek printzipioz formulatu dezaketen proposizio bat, bakoitzak bere kabuz formulatzen du aipaturiko bi proposizioetatik lehena, baina ezin die bere esperientzia gainerako subjektuei komunikatu.

Bestalde, eta gauza bera dena, aipatutako bi proposizioetatik bigarrena ezin da aztertu lehenengo proposizioaren motako ezein proposizioren terminoetan. Beste modu batera esanda, ezin da lehen proposiziotik bigarrenera igaro, ezta lehen proposizioaren antzeko proposizioen batuketa posibletik bigarrenera igaro ere ez. Beraz, hizkuntza-solipsismoa egiaztapen-irizpide positibistaren ondorioa da.

Proposamen zientifikoek objektiboak izan behar dutenez eta horiek formulatzen dituzten subjektu guztiek onartu behar dituztenez, hizkuntza-solipsismo hori gainditu beharra dago,  haren gaineko planteamenduak aztertuz. Gainditzean, behatutako egitateei buruzko enuntziatuak beste edozein behatzaileren hizkuntzara itzul daitezkeela erakutsi behar da, hau da, itxuraz subjektiboak diren enuntziatuak hertsiki subjektiboak direla erakutsiz.

Horretarako proposatutako doktrinarik nabarmenena "fisikalismoa" da; hizkuntzaren "fisikalizazioa" delakoaren bidez, subjektuen arteko komunikazio intersubjektiboa posible dela frogatzen saiatu dira. Hau izan zen Carnap-en irtenbidea.

Von Neurathek, bestalde, adierazi zuen solipsismo linguistikoa hizkuntzaren eta esperientziaren arteko dualismoak sortutako sasi-arazoen ondorioa dela, eta dualismo hori, aldi berean, hitz egiteko modu "materialaren" erabileraren ondorioa dela. "Forma formala" erabiltzen hasten denean, enuntziatu oro bitartekari gabe intersubjektibo bihurtzen da.^[6]

Intersubjektibitatea psikologian

Psikologian, bereziki psikologia sozialaren arloan, intersubjektibotasuna oso kontzeptu garrantzitsua da eta hainbat zentzutan erabil daiteke. Guztietan dago inplizitua komunikazio-prozesua, ezagutza eraikitzea subjektuen arteko harremanetatik abiatuta, alteritatea eta adostasuna oinarri izanda. Lehen zentzuan eta oinarrizkoenean, intersubjektibitateaz hitz egiten da akordio komunen prozesuak aipatzeko. Bigarren zentzuan, intersubjektibotasuna sen onaren eraikuntzari dagokio, eta hirugarrenean, berriz, desadostasunen ulermen-prozesuari deritzo.

Gaur egun, intersubjektibitatea kontzeptu garrantzitsua da psikoterapia-eskola modernoetan, non psikoanalista eta psikoanalizatuaren arteko harremanen teorian aplikazioa aurkitu duen.

Intersubjektibitatea gehien aplikatzen den eremua gizarte-psikologia da, pertsonen arteko harremanen prestakuntza aztertzen baitu, gizabanakoen talde jakin batean gizarte-kohesioa sortzen duten arauak, jarrerak eta balioak sortuz.

Harreman intersubjektiboa

Harreman intersubjektiboa esaten zaio bi pertsonaren edo gehiagoren artean sortzen den loturari, eta hortik abiatuta sortzen diren afektu, errealitatearen pertzepzio, kontzientzia eta ezagutzaren prozesu dinamikoak. Termino hau subjektu espezifiko eta determinatuei dagokienean erabiltzen da, eta ez abstrakzio generiko bati, bere izaera "intersubjektiboa" ematen diona.

Intersubjektibitatea ikusi daitezkeen bi adibide

1. Maitasuna da, besteak beste, zaintza- eta afekzio-sentimendu partekatua izatea dakarren intersubjektibitatearen lehen adibidea.
2. Topiko jakin bati buruzko lege bat onartzen denean, beharrezkoa da hainbat pertsonaren arteko adostasuna. Hori intersubjektibitatearen zati bat da.

Erreferentziak

1. (Gaztelaniaz) «Significado de Intersubjetividad» Significados (Noiz kontsultatua: 2022-05-18).
2. (Ingelesez) Intersubjectivity. 2022-01-18 (Noiz kontsultatua: 2022-05-18).
3. (Gaztelaniaz) «Intersubjetividad | Qué es, características, primaria, secundaria, en la filosofia» Euston96 2018-11-19 (Noiz kontsultatua: 2022-05-18).
4. Mendl, Sebastián; Mendl, Sebastián. (00/2020). «INTERSUBJETIVIDAD E INDIVIDUACIÓN EN HUSSERL Y HABERMAS: DE LA NECESIDAD DE UN CAMBIO DE PARADIGMA A LA COMPLEMENTACIÓN» Límite (Arica) 15  doi:10.4067/s0718-50652020000100206. ISSN 0718-5065. (Noiz kontsultatua: 2022-05-18).
5. (Gaztelaniaz) Intersubjetividad. 2021-12-09 (Noiz kontsultatua: 2022-05-18).
6. (Gaztelaniaz) Mora, Ferrater. (1941). Diccionario de filosofía. , 984-985-9SS or..

Bibliografia

• Mora, Ferrater (2009). Diccionario de filosofía. RBA Coleccionables, S.A. ISBN 978-8447365371.

Kanpo estekak