Jerusalemgo setioa (k.a. 587)

Jerusalemgo setioa
Judu-babiloniar Gerra
Data	c. K.a. 589-K.a. 587
Lekua	Jerusalem
Koordenatuak	31°47′N 35°13′E / 31.78°N 35.22°E / 31.78; 35.22
Emaitza	Babiloniarren garaipena, hiriaren suntsipena eta Judeako Erresumaren amaiera
Gudulariak
Judeako Erresuma Neobabiloniar Inperioa
Buruzagiak
Sedekias † Nabukodonosor II.a

Artikulu hau k.a. 587ko setioari buruzkoa da; beste esanahietarako, ikus «Jerusalemgo setioa».

Jerusalemgo setioa, k.a. 587 edo 586 inguruan gertatu zen, Neobabiloniar Inperioaren eta Judeako Erresumaren arteko hamar urteko gerraren azken etapa izan zelarik. Gertaera honetan, k.a. 587 edo 586ko udan, Nabukodonosor II.a erregearen agindupean zeuden tropek juduen erresumako hiriburua zen Jerusalem setiatu eta konkistatu zuten.^[1]

Behin Jerusalem hartuta, hiria suntsitu egin zuten eta, honekin batera, bere tenplua. Tradizioaren arabera, hau Salomon erregeak eraiki zuen eta yahvismoaren gune erlijiosotzat hartzen zuten. Gertaera hau funtsezko gertaera bihurtu zen judaismoaren ondorengo garapenerako, eta, k.a. V. mendetik aurrera urtero ospatzen dute Zakariasen liburuan (Za 8:19) aipatutako lau baraualdiak egiten.^[2][3] Kaldearrek, Babiloniako herria izendatzeko erabiltzen zuten izena, Jerusalem setiatu eta suntsitu izanak Israelgo historia osoa markatzen du, Bibliako liburuetan agertzen den bezala.^[4]

Setioaren garapena Erregeen II. Liburuan, Jeremiasen liburuan, Ezekielen liburuan eta Erosten Liburuan (Jeremiasek egin omen zuena) azaltzen da. Idazkera kuneiformez egindako Babiloniar Kronikek gertaera aipatzen dute, hori buruzko zenbait administrazio-idazkiak ere gehituz.^[5] Flavio Josefo k.o. I. mendeko historialari juduak, Biblian eta k.a. III. mendean Beroso kaldear apaizak grezieraz idatzitako obra galdu batean oinarrituta setioa kontatu zuen. Lakix hiri juduan aurkitutako gutun ugarik erresuma erori aurreko garaia testuinguruan kokatzeko aukera ematen dute.^[6]

Setioa

K.a. 597ko setioaren ondoren, Nabukodonosor errege babiloniarrak hogeita bat urte zituen Sedekias Judeako zerga-errege bezala berretsi zuen. Handik gutxira, Sedekias matxinatu egin zen, eta aliantza bat sinatu zuen Hofra egiptoar faraoiarekin. Nabukodonosorrek k.a. 589 abenduan Judea inbadituz^[7] eta Jerusalem setiatuz erantzun zuen. Setio honetan zehar, 18 edo 30 hilabete artean iraun zuena, "hiriari gaizki joz gero, honek Jainkoaren amorruaren kikara edan zuen".^[8][9] K.a. 587 edo 586an, Nabukodonosorren armadak, Jerusalemgo harresietan zulo bat ireki zuen, honela, hiria konkistatu zuen.^[10] Sedekias eta bere jarraitzaileak ihes egiten saiatu ziren, baina Jerikoko lautadetan harrapatu eta Riblahra eraman zituzten. Han, seme-alabak nola exekutatzen zituzten ikusi ondoren, Sedekias itsutu eta Babiloniara eraman zuten preso, eta han egon zen hil arte.^[11]

Jerusalem erori ondoren, Nebuzaradan jeneral babiloniarrak hiria suntsitu zuen, arpilatu eta Salomonen tenplua suntsitu ondoren. Hiriko elite gehienak Babiloniara erbesteratu zituzten, baina haietako zenbait, batez ere Jeremias bezala inperioarekiko leialak izan zirenak, Judean geratu ziren.^[12]

Godolias noble judua lurraldeko gobernadore izendatu zuten. Eskualdea aurrerantzean Yehud izena izango zuen eta Mizpah hiriburu berrian babiloniar goarnizio bat utzi zuten.^[13][14]

Jeremiasen Liburuaren arabera, eskualdeko herrialdeetan (Moab, Ammon edo Edom) bizi ziren judu asko euren lurraldera itzuli ziren eta gobernadore berriak harrera ona egin zien, gerrak suntsitutako ekonomia garatzen saiatu baitzen.^[15][16] Hala ere, David etxeko Ismaelek, Netaniasen semeak, Godolias hil zuen handik gutxira (Jeremiasen arabera, Baalis Ammongoa erregearen aginduz, Erregeen Bigarren Liburuak aipatzen ez duen arren). Hilketak errefuxiatu hauek Egiptorantz ihes egitea eragin zuen.^[17][18]

Azken setioaren kronologia

Data gutziak Andrew E. Steinmannen From Abraham to Paul: A Biblical Chronology lanean agertzen dira.^[19]

Iturria	Data	Gertaera
2 Erg 25:1; Ez 24:1-2	Tevetaren 10a = K.a. 589ko urtarrilaren 27a	Setioaren hasiera.
Jr 34:8-10	Tishreiren 1a = K.a. 588ko irailaren 29a	Urte sabatikoaren hasieran esklabo hebrearrak askatzea.
Jr 34:11-22; Jr 37:5-16	588ko Tishreitik eta 587ko Nisanera = K.a. 588ko urritik K.a. 587ko apirilera	Babiloniarrek, egiptoar armadaren hurbilketa dela eta, setioa aldi baterako geldiarazten dute. Esklaboak itzultzen ari dira. Jeremias Anathothera zihoala atxilotu zuten.
Jr 34:22; Ez 30:20-21	Nisanen 7a = K.a. 587ko apirilaren 29a	Egiptoarrak garaituak dira. Setioa berrabiarazi zuten.
2 Erg 25:2-4; Jr 39:2, Jr 52:7; Ez 33:21, Ez 40:1	Tammuzen 9a = K.a. 587ko uztailaren 29a	Harresian zulo bat irekitzen dute. Sedekias harrapatu dute.
2 Erg 25:8	Aven 7a = K.a. 587ko abuztuaren 25a	Nebuzaradan Hamatheko Riblah hiritik Jerusalemera iritsi eta landako komandanteekin hitz egiten hasten da hiriaren espoliazioari buruz.
2 Erg 25:9-19; 2 Kro 36:18-19; Jr 52:12-25	Aven 10a = K.a. 587ko abuztuaren 28a	Nebuzaradanek Jerusalemen zuzentzen ditu bere indarrak hiria eta tenplua arpilatu, suntsitu eta erretzeko.

Erreferentziak

1. Henri Graetz - Histoire des Juifs - Chute du royaume de Juda
2. The Four Fasts: Halakha or Minhagh?. .
3. The Four Fasts and their Halakhic Status Today. .
4. Geoffrey Wigoder, Dictionnaire Encyclopédique du Judaïsme, pág. 1250, Éditions du Cerf. ISBN 2204045411
5. N° 24 WA21946, The Babylonian Chronicles, The British Museum ; D. J. Wiseman, Chronicles of Chaldean Kings in the British Museum, London, Trustees of the British Museum, 1956, p. 73
6. The Lachish Letters. .
7. 2 Erg 25:1
8. Malamat, Abraham. (1968). «The Last Kings of Judah and the Fall of Jerusalem: An Historical – Chronological Study» Israel Exploration Journal 18 (3): 137–56..
9. 2 Erg 25:3
10. Jr 1:3
11. 2 Erg 25:1-7; 2 Kro 36:12; Jr 32:45
12. Jr 52:16
13. 2 Erg 25:22-24; Jr 40:6-8
14. Lester L. Grabbe (2004), A History of the Jews and Judaism in the Second Temple Period - Vol 1: A History of the Persian Province of Judah, p.28. ISBN 0-567-08998-3 (Ingelesez)
15. Jr 40:11-12
16. Lipschits, Oded (1999). «The History of the Benjamin Region under Babylonian Rule». Tel Aviv 26 (2): 155-190. ISSN 0334-4355. doi:10.1179/tav.1999.1999.2.155
17. 2 Erg 25:25-26, Jr 43:5-7
18. Jr 44:1
19. Andrew E. Steinmann, From Abraham to Paul: A Biblical Chronology (St. Louis, MO: Concordia, 2011), 166–69.

Kanpo estekak